POLITYKA AUDIOWIZUALNA I MEDIALNA

Transkrypt

1 POLITYKA AUDIOWIZUALNA I MEDIALNA Politykę audiowizualną UE regulują przede wszystkim art. 167 i 173 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE). Najważniejsze przepisy UE dotyczące polityki audiowizualnej określono w dyrektywie o audiowizualnych usługach medialnych, która weszła w życie w grudniu 2007 r. Głównym instrumentem UE wspierającym ten sektor (zwłaszcza branżę filmową) jest program Kreatywna Europa. W Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej mówi się o poszanowaniu wolności i pluralizmu mediów. PODSTAWA PRAWNA Podstawę prawną stanowi TFUE: art. 28, 30, 34 i 35 (swobodny przepływ towarów); art (swobodny przepływ osób, usług i kapitału); art (polityka konkurencji); art. 114 (harmonizacja technologiczna bądź stosowanie podobnych norm technologicznych, np. w zakresie produkcji internetowych); art. 165 (edukacja), art. 166 (kształcenie zawodowe), art. 167 (kultura) i art. 173 (przemysł).w traktacie rzymskim nie przewidziano bezpośrednich uprawnień w dziedzinie polityki audiowizualnej i medialnej, nie przewiduje ich również TFUE. Kompetencje w zakresie polityki medialnej wynikają raczej z różnych artykułów TFUE, a ich celem jest stworzenie strategii dla różnych sektorów mediów i technologii komunikacyjnych, a także wyznaczenie kierunku kształtowania podstawowych cech polityki medialnej. W ostatnich latach jednak, podczas kolejnych etapów rewizji Traktatu, zwrócono bezpośrednią uwagę na kwestię kształtowania polityki audiowizualnej. W związku z tym podstawa prawna dla stworzenia polityki audiowizualnej i medialnej jest zróżnicowana i ma wiele źródeł. Jest to spowodowane złożonym charakterem produktów i usług medialnych, których nie można zdefiniować ani wyłącznie jako dobra kulturalne, ani jako dobra ekonomiczne. CELE Zgodnie z art. 167 TFUE Unia Europejska zachęca do współpracy między państwami członkowskimi, a w razie konieczności wspiera i uzupełnia ich działania w zakresie twórczości artystycznej i literackiej, w tym w sektorze audiowizualnym. Rola UE w sektorze audiowizualnym polega na stworzeniu jednolitego europejskiego rynku usług audiowizualnych. UE ma również uwzględniać we wszystkich swoich strategiach politycznych aspekty kulturalne. OSIĄGNIĘCIA Unijną politykę audiowizualną i medialną wdraża się na cztery sposoby: A. Ramy regulacyjne 1. Dyrektywa o audiowizualnych usługach medialnych W 2005 r. rozpoczęto przegląd dyrektywy w sprawie telewizji bez granic (89/552/EWG) w celu uwzględnienia nowych osiągnięć technologicznych w sektorze, zwłaszcza konwergencji Dokumenty informacyjne o Unii Europejskiej

2 usług i technologii (co oznacza stopniowe zacieranie się tradycyjnych różnic między telekomunikacją a działalnością nadawczą), a także rosnącego znaczenia usług nielinearnych, takich jak wideo na żądanie (VoD). Konieczne było zatem stworzenie wspólnego otoczenia regulacyjnego obejmującego nie tylko działalność nadawczą, ale wszystkie tego rodzaju usługi (zwane obecnie audiowizualnymi usługami medialnymi ), bez względu na technologię wykorzystywaną do ich dostarczania i tryb ich odbioru. Jego głównymi elementami są: kompleksowe ramy, które ograniczają obciążenie regulacyjne, ale mają zastosowanie do wszystkich audiowizualnych usług medialnych, zmodernizowane regulacje w zakresie reklamy telewizyjnej, ulepszające finansowanie treści audiowizualnych, nowe elementy, takie jak zobowiązanie do zachęcania dostawców usług medialnych do zwiększenia ich dostępności dla osób z wadą wzroku bądź słuchu. W dniu 4 maja 2012 r. Komisja Europejska przedstawiła pierwsze sprawozdanie w sprawie stosowania dyrektywy o audiowizualnych usługach medialnych. Sprawozdanie to pokazało, że choć dyrektywa funkcjonuje dobrze, to zmiany powodowane przez internet, np. telewizja hybrydowa, mogą prowadzić do zatarcia granic między nadawaniem programów telewizyjnych a czysto internetowym dostarczaniem treści audiowizualnych. W rezultacie obecne ramy regulacyjne określone w dyrektywie o audiowizualnych usługach medialnych będą musiały być zweryfikowane w świetle zmieniających się wzorców oglądania programów telewizyjnych oraz praktyk w zakresie ich nadawania, z uwzględnieniem powiązanych celów politycznych dotyczących ochrony konsumentów oraz poziomu umiejętności korzystania z mediów. W związku z tym w dniu 24 kwietnia 2013 r. Komisja opublikowała zieloną księgę pt. Przygotowanie do nadejścia w pełni zintegrowanych mediów audiowizualnych: wzrost gospodarczy, twórczość i wartości, której celem jest zachęcenie do szeroko zakrojonej debaty publicznej na temat skutków zachodzących obecnie zmian w dziedzinie mediów audiowizualnych, które charakteryzuje postępująca konwergencja usług medialnych, a także na temat sposobów wykorzystywania i świadczenia tych usług. Dyrektywa o audiowizualnych usługach medialnych zawiera specjalne przepisy mające na celu ochronę małoletnich i uchronienie ich przed nieodpowiednimi audiowizualnymi usługami medialnymi na żądanie. Uzupełnienie tych regulacji stanowią zalecenia z 1998 i 2006 r. w sprawie ochrony małoletnich i godności ludzkiej oraz program Bezpieczniejszy internet promujący bezpieczniejsze korzystanie z Internetu i nowych technologii sieciowych, szczególnie wśród dzieci. 2. Europejskie dziedzictwo filmowe UE powinna zachęcać państwa członkowskie do współpracy na rzecz zachowania i ochrony dziedzictwa kulturowego o znaczeniu europejskim (art. 167 TFUE). Zalecenie dla państw członkowskich w sprawie dziedzictwa filmowego zawiera apel o konsekwentne gromadzenie, katalogowanie, utrzymywanie i restaurowanie dziedzictwa filmowego Europy, aby mogło ono zostać przekazane przyszłym pokoleniom. Państwa członkowskie wzywa się do tego, by co dwa lata składały sprawozdanie na temat działań, jakie podejmują w tym zakresie. B. Programy finansowania, np. Kreatywna Europa Program MEDIA przez 22 lata wspierał rozwój i dystrybucję tysięcy filmów, a także szkolenia, festiwale i projekty promocyjne w całej Europie. Program MEDIA 2007 ( ) był czwartym wieloletnim programem od 1991 r. Dokumenty informacyjne o Unii Europejskiej

3 Program MEDIA Mundus był programem rozległej międzynarodowej współpracy na rzecz sektora audiowizualnego, którego celem było zacieśnienie stosunków kulturalnych i handlowych między europejskim sektorem filmowym a twórcami filmów z państw trzecich. MEDIA International (działanie przygotowawcze) miało na celu zbadanie sposobów zacieśniania współpracy pomiędzy specjalistami z sektora audiowizualnego z Europy i państw trzecich na zasadzie wzajemnych korzyści. Działanie to miało również na celu zachęcanie do dwukierunkowego przepływu utworów kinematograficznych i audiowizualnych. Od 2014 r. program Kreatywna Europa zastępuje programy MEDIA, MEDIA Mundus oraz Kultura. Całkowity budżet programu Kreatywna Europa wynosi 1,46 mld EUR ( ), co oznacza wzrost o 9 % w porównaniu z poprzednimi programami. Program Kreatywna Europa opiera się na osiągnięciach dotychczasowych programów. Jego celem jest dalsze wzmocnienie współpracy transgranicznej między sektorami kreatywnymi w UE i poza nią. Dzięki programowi Kreatywna Europa sektor kultury oraz sektor kreatywny przyczynią się do propagowania różnorodności kulturowej, a także do wzrostu gospodarczego i wzrostu zatrudnienia w Europie, zgodnie ze strategią Europa 2020 na rzecz inteligentnego, trwałego wzrostu gospodarczego sprzyjającego włączeniu społecznemu. Program Kreatywna Europa będzie nadal dotyczył sektora audiowizualnego (za pomocą podprogramu MEDIA) i sektora kultury (za pomocą podprogramu Kultura). W ramach podprogramu MEDIA wsparcie finansowe będzie nadal dotyczyło szkoleń, rozwoju, dystrybucji, przedstawicieli handlowych, promocji (rynki i festiwale) oraz sieci kin. Ponadto program Kreatywna Europa zawiera wspólny komponent międzysektorowy, obejmujący nowy finansowy fundusz gwarancyjny dla sektora kultury i sektora kreatywnego, który zostanie uruchomiony po 2014 r. Program Kreatywna Europa stanowi część wieloletnich ram finansowych (WRF), które określają parametry dla ogólnego budżetu Unii na lata Uzgodniono, że podprogram MEDIA otrzyma co najmniej 56 % przydzielonych środków, podprogram Kultura co najmniej 31 %, a komponent międzysektorowy maksymalnie 13 %. Komponent międzysektorowy będzie obejmował fundusz gwarancyjny oraz wsparcie dla biur programu Kreatywna Europa (które w 2014 r. zastąpią biura MEDIA Desks oraz punkty kontaktowe ds. kultury), jak również dla transnarodowej współpracy politycznej. Stopniowo wprowadzane będą również działania międzysektorowe. C. Inne działania, takie jak promowanie internetowej dystrybucji treści, umiejętności korzystania z mediów oraz pluralizmu mediów Umiejętność korzystania z mediów to zdolność do korzystania z mediów, rozumienia i krytycznej oceny różnych aspektów mediów i ich treści oraz porozumiewania się w różnych kontekstach. Jest to podstawowa umiejętność istotna nie tylko dla młodszego pokolenia, lecz także dla dorosłych, w tym osób starszych oraz rodziców, nauczycieli i specjalistów z sektora mediów. UE uznaje umiejętność korzystania z mediów za ważny czynnik aktywności obywatelskiej w dzisiejszym społeczeństwie informacyjnym. Pluralizm mediów dotyczy potrzeby przejrzystości, wolności i różnorodności w europejskim krajobrazie medialnym. Na początku 2012 r. UE utworzyła Centrum ds. Pluralizmu i Wolności Mediów (CMPF) w ramach Centrum Badań Zaawansowanych im. Roberta Schumana, inicjatywie badawczej w Europejskim Instytucie Uniwersyteckim we Florencji, współfinansowane przez Unię Europejską. CMPF stanowi kolejny krok naprzód w nieustannych dążeniach Komisji do zapewnienia lepszej ochrony pluralizmu mediów i wolności mediów Dokumenty informacyjne o Unii Europejskiej

4 w Europie, a także określenia działań, jakie należy podjąć na szczeblu europejskim lub krajowym, aby wesprzeć te cele. Działania poza granicami UE w szczególności obrona interesów kulturalnych Europy w Światowej Organizacji Handlu. Wyzwania i szanse dla sektora audiowizualnego związane są z rosnącą internacjonalizacją rynków i postępem technologicznym w technologiach informacyjno-komunikacyjnych (ICT). Międzynarodowy wymiar polityki audiowizualnej przekłada się na wydarzenia na szczeblu UE oraz państw członkowskich. Jej zakres obejmuje pięć głównych obszarów: rozszerzenie UE, europejska polityka sąsiedztwa, stosunki handlowe, dla których właściwe międzynarodowe fora to Międzynarodowa Organizacja Handlu oraz Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju, propagowanie różnorodności kulturowej (UNESCO), współpraca w zakresie polityki audiowizualnej. D. Inne inicjatywy Od 1995 r. program festiwalu filmowego w Cannes obejmuje Dzień Europy, poświęcony promocji europejskiej produkcji filmowej. Przyznawana od 2004 r. nagroda Nowy talent w Unii Europejskiej ma na celu propagowanie twórczości młodych europejskich reżyserów, którzy brali udział w szkoleniach finansowanych z programu MEDIA. ROLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO Parlament Europejski podkreśla, że UE powinna stymulować wzrost i konkurencyjność sektora audiowizualnego, uznając jednocześnie jego ogromne znaczenie w ochronie różnorodności kulturowej. W rezolucjach w sprawie telewizji, przyjmowanych w latach 80. I we wczesnych latach 90. XX w., PE wielokrotnie wzywał do ustanowienia wspólnych norm technicznych dla bezpośredniego przekazu satelitarnego i dla HDTV. 1. Od dyrektywy w sprawie telewizji bez granic do dyrektywy o audiowizualnych usługach medialnych Pierwsze działania na rzecz ukształtowania unijnej polityki audiowizualnej podjęto w odpowiedzi na rozwój transmisji satelitarnej na początku lat 80. ubiegłego wieku. W 1989 r. przyjęto dyrektywę w sprawie telewizji bez granic, a Parlament Europejski był od początku jej gorącym orędownikiem. Jednakże późniejsze zmiany technologiczne i rynkowe sprawiły, że konieczna stała się zmiana ram regulacyjnych w zakresie polityki audiowizualnej. W 1997 i 2007 r. dokonano zatem przeglądu dyrektywy w sprawie telewizji bez granic. W ramach ostatniego przeglądu zmieniono nazwę dyrektywy na dyrektywę o audiowizualnych usługach medialnych. 2. Dyrektywa o audiowizualnych usługach medialnych Dyrektywa o audiowizualnych usługach medialnych uznawana jest za zmodernizowaną wersję dyrektywy w sprawie telewizji bez granic, a jej zakres obejmuje także nowe usługi medialne, takie jak telewizja internetowa czy usługi na żądanie. Została ona zatwierdzona w wyniku negocjacji pomiędzy Parlamentem Europejskim a Radą, w których uwzględniono większość uwag zgłoszonych podczas pierwszego czytania w PE. Państwa członkowskie UE miały dwa Dokumenty informacyjne o Unii Europejskiej

5 lata na transpozycję nowych przepisów do swoich systemów prawnych, a zmienione ramy prawne dla branży audiowizualnej obowiązują od końca 2009 r. W dniu 22 maja 2013 r. PE przyjął sprawozdanie w sprawie stosowania dyrektywy o audiowizualnych usługach medialnych. W sprawozdaniu tym PE przedstawił kilka uwag i zaleceń, szczególnie w odniesieniu do dostępności, promocji europejskich utworów audiowizualnych, ochrony małoletnich, reklamy, przyszłych wyzwań i konkurencji międzynarodowej. W sprawozdaniu z inicjatywy własnej w sprawie telewizji hybrydowej, przyjętym 10 czerwca 2013 r., PE wezwał Komisję do przeprowadzenia oceny, jak dalece niezbędne jest dokonanie przeglądu dyrektywy o audiowizualnych usługach medialnych i innych obowiązujących wymogów pochodzących z uregulowań w zakresie sieci i mediów (np. z pakietu telekomunikacyjnego) w odniesieniu do przepisów dotyczących znajdowalności oraz niedyskryminującego dostępu do platform dla dostawców treści, podmiotów opracowujących treści i użytkowników, przy jednoczesnym rozszerzeniu definicji platformy, a także do dostosowania istniejących instrumentów do nowej konfiguracji, szczególnie w świetle rozwoju telewizji hybrydowej. Niedawno parlamentarna komisja CULT głosowała nad projektem rezolucji PE w sprawie przygotowania do nadejścia w pełni zintegrowanych mediów audiowizualnych (w odpowiedzi na zieloną księgę Komisji Europejskiej na ten sam temat). W rezolucji tej PE zwraca uwagę na konwergencję rynków, podkreśla potrzebę zapewnienia dostępu i znajdowalności, ochrony różnorodności i modeli finansowania, a także analizuje kwestie infrastruktury, częstotliwości, wartości oraz ram regulacyjnych. Miklós Györffi 05/2015 Dokumenty informacyjne o Unii Europejskiej