ODPOWIEDZIALNE STOSOWANIE ŚRODKÓW PRZECIWDROBNOUSTROJOWYCH U ZWIERZĄT, OD KTÓRYCH POZYSKUJE SIĘ ŻYWNOŚĆ: OPINIA COPA-COGECA

Transkrypt

1 AHW(12)1244:5 Bruksela, 20 kwietnia 2012 ODPOWIEDZIALNE STOSOWANIE ŚRODKÓW PRZECIWDROBNOUSTROJOWYCH U ZWIERZĄT, OD KTÓRYCH POZYSKUJE SIĘ ŻYWNOŚĆ: OPINIA COPA-COGECA Copa - Cogeca European Farmers European Agri-Cooperatives 61, Rue de Trèves B Bruxelles EU Transparency Register Number Copa Cogeca

2 I. WSTĘP 1. Oporność na środki przeciwdrobnoustrojowe (AMR) stanowi poważny problem zarówno w Europie jak i na świecie. Możliwe instrumenty kontroli tego problemu są obecnie przedmiotem dyskusji na wielu międzynarodowych forach. Debata ta potwierdza, że należy prowadzić dyskusje naukowe oraz pokazuje, jak ważna jest obiektywna komunikacja w całym łańcuchu żywnościowym, uwzględniająca również konsumentów listopada 2011 Komisja Europejska opublikowała komunikat w sprawie oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe do Parlamentu Europejskiego i Rady. Nowy plan działań obejmuje siedem obszarów, w których instrumenty są najbardziej potrzebne. Nowe Prawo zdrowia zwierząt również uwzględni kwestię środków przeciwdrobnoustrojowych przygotowując ramy prawne dla monitoringu oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe patogenów zwierzęcych. 3. Niektóre z państw członkowskich UE już przyjęły plany działań, ustalając jasne cele dotyczące stosowania środków przeciwdrobnoustrojowych. Niektóre z zaproponowanych środków (np. ograniczenie ilości, nałożenie nowych podatków, zakazanie niektórych transakcji handlowych takich jak rabaty, itd.) zdaniem Copa-Cogeca są niemożliwe do wdrożenia. Należy zagwarantować, że środki przeciwdrobnoustrojowe będą stosowane w sposób odpowiedzialny i oparty na dowodach naukowych. Copa-Cogeca apeluje do Komisji Europejskiej, aby ta zapewniła uczciwe warunki na szczeblu UE. Dzięki temu należyte funkcjonowanie rynku wewnętrznego i konkurencyjność w unijnym sektorze hodowli nie będą zagrożone. 4. Przesłanie jest jasne: każdy musi odegrać swoją rolę w kontroli i ograniczaniu oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe w Europie. Mamy do czynienia z jedną koncepcją zdrowia, odnoszącą się zarówno do ludzi jak i do zwierząt. Europejscy rolnicy i spółdzielnie rolne w dalszym ciągu pragną przyczyniać się do zwalczania oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe w gospodarstwie. 5. Zapewnienie zrównoważonej produkcji zwierzęcej, gdzie zwierzęta są zdrowe i produktywne, leży w interesie rolników. Poprawa zdrowia zwierząt jest jednym z najlepszych sposobów na ograniczenie konieczności podawania im środków przeciwdrobnoustrojowych. Głównymi celami rolników są dobra higiena, odpowiednie pasze, właściwe środowisko dla zwierząt oraz prawidłowe zarządzanie. Może się jednak zdarzyć, że zwierzęta zachorują. Dlatego też odpowiednie kuracje i leki weterynaryjne powinny być dostępne we wszystkich państwach członkowskich UE dla wszystkich gatunków, w tym dla drobnych zastosowań i podrzędnych gatunków (MUMS), dla których na chwilę obecną brakuje leków weterynaryjnych. W ramach strategii UE 2020 należy udostępnić rolnikom we wszystkich państwach UE inteligentne, skuteczne i alternatywne instrumenty dostępne na rynku, aby mogli oni leczyć swoje zwierzęta. 6. Odpowiedzialne stosowanie środków przeciwdrobnoustrojowych jest ważnym krokiem w stronę ograniczenia oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe, co w przyszłości umożliwi skuteczne leczenie infekcji bakteryjnych zarówno u zwierząt jak i ludzi. Wszyscy rolnicy muszą przestrzegać zaleceń dotyczących stosowania leków umieszczonych na receptach weterynaryjnych oraz rejestrować wszystkie kuracje w celu ułatwienia oceny sposobu leczenia i umożliwienia wprowadzenia zmian w przyszłości. 7. W odpowiedzi na komunikat Komisji Europejskiej w sprawie oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe i w związku z obawami zgłoszonymi przez Parlament Europejskich w dwóch niedawnych rezolucjach Komitetu ds. Rolnictwa i Komitetu ds. Środowiska, Copa-Cogeca pragnie wyrazić swoją opinię na temat: stosowania środków przeciwdrobnoustrojowych u zwierząt, od których pozyskuje się żywność stosowania środków przeciwdrobnoustrojowych o krytycznym znaczeniu przejrzystości stosowania: roli monitoringu i programów nadzorczych dobrowolnego planu zdrowia w gospodarstwie (farm health planning - FHP) 2 7

3 II. STOSOWANIE ŚRODKÓW PRZECIWDROBNOUSTROJOWYCH U ZWIERZĄT, OD KTÓRYCH POZYSKUJE SIĘ ŻYWNOŚĆ 8. Kontrola chorób bakteryjnych przyczynia się do utrzymania optymalnego stanu zdrowia i przez to do poprawy dobrostanu zwierząt gospodarczych. Odpowiedzialne stosowanie środków przeciwdrobnoustrojowych w leczeniu chorób bakteryjnych pomaga kontrolować choroby w sektorze produkcji zwierzęcej. 9. Choroby mogą być bezobjawowe lub z objawami klinicznymi. Choroby dzielą się na choroby przewlekłe i o ostrym przebiegu. Stosowanie środków przeciwdrobnoustrojowych w hodowli jest ważne, ponieważ z jednej strony umożliwia ono szybki powrót do zdrowia, a z drugiej zapobiega rozwojowi choroby u konkretnego zwierzęcia lub w reszcie stada. 10. Często prowadzi się dyskusje na temat profilaktycznego i metafilaktycznego stosowania antybiotyków. Copa-Cogeca proponuje następujące definicje: Profilaktyczne zastosowanie środków przeciwdrobnoustrojowych: leczenie (zwierzęcia lub grupy zwierząt) przy zastosowaniu środków przeciwdrobnoustrojowych, zanim u zwierzęcia wystąpią objawy kliniczne; Metafilaktyczne zastosowanie środków przeciwdrobnoustrojowych: leczenie grupy zwierząt przy zastosowaniu środków przeciwdrobnoustrojowych po pojawieniu się infekcji bakteryjnej u części grupy, w celu ochrony reszty grupy. Grupa otrzymuje leki ze względu na spodziewane pojawienie się choroby, przed wystąpieniem objawów klinicznych. 11. Profilaktyczne stosowanie środków przeciwdrobnoustrojowych ma więc na celu kontrolowanie chorób atakujących poszczególne zwierzęta i/ lub grupy zwierząt. Należy pamiętać, że to weterynarz podejmuje decyzję o rozpoczęciu leczenia, jednakże w niektórych przypadkach kuracja antybiotykowa jest konieczna: W przypadku zabiegów chirurgii urazowej lub operacji o wysokim ryzyku zakażenia; Gdy istnieją przesłanki, oparte na wiedzy epidemiologicznej i klinicznej, że zwierzę cierpi na chorobę bezobjawową; Gdy choroba została zdiagnozowana w grupie zwierząt (diagnoza kliniczna lub bakteriologiczna). Aby zapobiec rozprzestrzenianiu się choroby w grupie i uniknąć postępowania klinicznego stosuje się terapeutyczne dawki środków przeciwdrobnoustrojowych. 12. Copa-Cogeca uważa, ogólne zalecenia dotyczące skutecznego stosowania środków przeciwdrobnoustrojowych w leczeniu zwierząt, od których pozyskuje się żywność, powinny uwzględnić następujące elementy: Wybór środków przeciwdrobnoustrojowych zależy od wcześniejszej sytuacji w gospodarstwie. Przy ich podawaniu przestrzega się zaleceń na recepcie weterynaryjnej; Należy przestrzegać zaleceń dotyczących dawek, czasu kuracji, okresu karencji, zwierząt objętych kuracją i sposobu przechowywania leków, aby leczenie było skuteczne; Każda recepta powinna być wypisana albo przez weterynarza prowadzącego kurację danego zwierzęcia lub, gdy jest to stosowne, weterynarza zajmującego się konkretnym celem produkcji stada; Kuracja powinna być zarejestrowana w celu umożliwienia oceny jej skuteczności i wprowadzenia ewentualnych poprawek w sposobie leczenia; Należy zgłosić weterynarzowi wszelkie niepożądane reakcje występujące u zwierząt poddanych kuracji, jak np. nieskuteczność leczenia, lub u ludzi prowadzących leczenie. III. STOSOWANIE ŚRODKÓW PRZECIWDROBNOUSTROJOWYCH O KRYTYCZNYM ZNACZENIU W HODOWLI 13. Chinolony (nie tylko fluorochinolony), cefalosporyny trzeciej i czwartej generacji oraz makrolidy zostały zakwalifikowane jako środki przeciwdrobnoustrojowe o krytycznym znaczeniu. WHO 3 7

4 uznała je za środki ważne dla zdrowia ludzi, a OIE podkreśla, jak ważne są one w leczeniu zwierząt. 14. Na chwilę obecną należy pamiętać, że te środki przeciwdrobnoustrojowe są nie tylko ważne w leczeniu ludzi lecz również mogą przyczynić się do przenoszenia opornych bakterii lub genów oporności na ludzi. Przyjrzyjmy się chinolonom. Oczywiste jest, że szczepy Salmonelli i Campylobacter oporne na chinolony stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia ludzi. Badania epidemiologiczne oraz rozumowanie biologiczne wskazują, że istnieje ryzyko niepowodzenia kuracji w przypadku szczepu Salmonelli odpornego na chinolony, co prowadzi do zwiększonej śmiertelności u ludzi. Dowody w przypadku trzeciej i czwartej generacji cefalosporyn nie są aż tak silne. Nie jest jasne jaką rolę w zdrowiu ludzi odgrywają β -laktamazy o rozszerzonym spektrum (ESBL) pochodzące od zwierząt i z mięsa. Mamy tu do czynienia jedynie z poszlakami. W niektórych krajach te same genotypy ESBL występują zarówno u ludzi jak i u zwierząt i w mięsie, podczas gdy w innych krajach można zauważyć znaczne różnice w dystrybucji genotypów. Z biologicznego punktu widzenia można wywnioskować, że oporność Salmonelli na cefalosporyny jest problemem, ponieważ zatrucie Salmonellą u dzieci leczy się za pomocą cefalosporyn. Nie zaleca się jednak stosowania fluorochionolyn u dzieci. Sytuacja makrolidów jest bardziej złożona. Makrolidy są stosowane w leczeniu infekcji Campylobacter. Dlatego też można powiedzieć, że makrolidy mają krytyczne znaczenie w produkcji drobiu, ponieważ drób jest ważnym źródłem zakażeń Campylobacter u ludzi, podczas gdy świnie i mięso wieprzowe są raczej nieistotne. Z tego powodu można uznać, że makrolity mają krytyczne znaczenie w sektorze drobiu, ale nie w hodowli trzody chlewnej. 15. Niektóre kraje już wprowadziły ograniczenia w stosowaniu fluorochinolon i cefalosporyn. W Danii, stosowanie fluorochinolon jest ograniczone do sytuacji, gdy nie ma innych alternatyw. Sektor wieprzowiny wprowadził dobrowolny zakaz stosowania ceaflosporyn, a sektor drobiu nigdy ich nie stosował. W Holandii obowiązuje zakaz prowadzenia jakichkolwiek kuracji profilaktycznych w grupach zwierząt. Ponadto, cefalosporyny trzeciej i czwartej generacji mogą być jedynie podawane poszczególnym chorym zwierzętom w ściśle określonych warunkach, a nie grupom zwierząt, gdy tylko niewielka liczba zwierząt jest chora. W Niemczech zastosowanie profilaktyczne, w tym stosowanie fluorochinolon i cefelosporyn, jest zabronione. Nie wolno podawać cefalosporyny w sektorze drobiu. Stosowanie fluorochinolon u zwierząt, od których pozyskuje się żywność, jest objęte przepisami. Z reguły, środki przeciwdrobnoustrojowe mogą zostać przepisane i podawane przez okres nie dłuższy niż siedem dni. Po upłynięciu tego okresu weterynarz prowadzący musi ocenić skuteczność kuracji i może ewentualnie przedłużyć kurację o kolejne siedem dni. W Stanach Zjednoczonych obowiązuje zakaz stosowania fluorochinolon w sektorze drobiu, jednakże można je stosować w hodowli bydła i trzody chlewnej. Niedawno zakazano zastosowań pozaetykietowych cefalosporyn trzeciej i czwartej generacji, podkreślając, że profilaktyczne stosowanie tych leków i ich stosowanie w produkcji jaj jest zabronione. Propozycje Copa-Cogeca 16. Copa-Cogeca zaleca, aby cefalosporyny i fluorochinolony nie były lekami pierwszego wyboru w leczeniu chorób z objawami klinicznymi u poszczególnych zwierząt i w grupach zwierząt, chyba że wywiad weterynaryjny lub badania laboratoryjne wskazują, że są one konieczne. Jeśli standardowe leczenie, dla którego cefalosporyny i flourochinolony są alternatywą nie powiedzie się, należy przeprowadzić badania bakteriologiczne w celu znalezienia alternatywnych rozwiązań. 17. Copa-Cogeca apeluje do unijnych weterynarzy, aby ci rozważyli możliwość przeprowadzania konkretnych antybiogramów, gdy podaje się cefalosporyny trzeciej i czwartej generacji oraz fluorochinolony stadom i grupom zwierząt. Antybiogramy powinny potwierdzić, że nie ma żadnych innych alternatywnych form leczenia oraz że środki przeciwdrobnoustrojowe są jedyną możliwością zwalczenia i usunięcia choroby. 4 7

5 18. Copa-Cogeca apeluje, aby Komisja Europejska zapewniła powstanie szerokiego i skutecznego systemu diagnostycznego na szczeblu państw członkowskich, aby wyniki były przekazywane na czas. Jeśli wyniki wskazują, że istnieją odpowiednie alternatywy dla kuracji fluorochinolonami i cefalosporynami trzeciej i czwartej generacji, należy odpowiednio dostosować leczenie. IV. PRZEJRZYSTOŚĆ STOSOWANIA: ROLA MONITORINGU I PROGRAMÓW NADZORCZYCH 19. Poprawa stosowania środków przeciwdrobnoustrojowych wymaga przejrzystości i odpowiedzialności ze strony wszystkich kluczowych stron zainteresowanych. W komunikacie w sprawie oporności przeciwdrobnoustrojowej, Komisja Europejska podkreśla jak ważne jest wzmocnienie systemów nadzoru nad opornością przeciwdrobnoustrojową i stosowaniem środków przeciwdrobnoustrojowych w weterynarii. 20. Copa-Cogeca uważa, że wdrożenie praktycznych i skutecznych programów nadzoru nad stosowaniem środków przeciwdrobnoustrojowych i opornością przeciwdrobnoustrojową we wszystkich państwach członkowskich UE ma kluczowe znaczenie. 21. Zasadniczo, zdaniem Copa-Cogeca, władze publiczne powinny wdrożyć surowe, aczkolwiek praktyczne programy monitorowania stosowania środków przeciwdrobnoustrojowych i oporności. Odpowiednie władze powinny mieć możliwość przeprowadzania odpowiednich kontroli i, gdy to konieczne, zakazania nielegalnych praktyk. 22. Ze względu na fakt, że nie wszystkie państwa członkowskie posiadają skuteczne programy monitoringu i nadzoru, Copa-Cogeca uważa, że należy je zachęcić do ich wdrożenia. Szczególnie ważne jest, aby programy monitoringu zostały opracowane zgodnie z krajowymi programami nadzoru przy zaangażowaniu władz kontrolnych, organizacji rolniczych, weterynarzy i przemysłu farmaceutycznego. Pomogłoby to w ograniczeniu dodatkowych kosztów w gospodarstwie i zapobiegło nadużywaniu produktów. 23. Niezmiernie ważne jest stworzenie zharmonizowanego systemu zbierania danych ze wszystkich państw członkowskich, ponieważ jest to pierwszy krok w stronę odpowiedniej oceny ryzyka związanego ze stosowaniem środków przeciwdrobnoustrojowych. Jeśli cele i przewidywane wyniki byłyby zharmonizowane, instrumenty służące do ich osiągnięcia mogły by być lepiej dostosowane do sytuacji w poszczególnych państwach członkowskich (np. systemów produkcji). 24. Copa-Cogeca uważa, że informacje na temat stosowania środków przeciwdrobnoustrojowych dla nadzoru epidemiologicznego powinny być zbierane w sposób bardziej scentralizowany w każdym państwie członkowskim, uwzględniając informacje od weterynarzy i farmaceutów. Ze względu na fakt, że recepty weterynaryjne są warunkiem wstępnym do stosowania środków przeciwdrobnoustrojowych w gospodarstwie, Copa-Cogeca jest zdania, że weterynarze i farmaceuci powinni odegrać kluczową rolę, dostarczając odpowiednie informacje oficjalnym programom monitoringowym na szczeblu państw członkowskich. Wspólne zbieranie danych utrzymałoby pewien poziom dokładności danych i ułatwiłoby przeprowadzenie procedur oceny ryzyka w państwach członkowskich UE. 25. Rolnicy w dalszym ciągu powinni rejestrować wszystkie kuracje przeprowadzane w gospodarstwie, w celu ułatwienia ich oceny i umożliwienia wprowadzenia ewentualnych zmian w leczeniu w przyszłości. Informacje te powinny być udostępniane jedynie w czasie kontroli w gospodarstwie. 26. Copa-Cogeca uważa, że informacje na temat stosowania środków przeciwdrobnoustrojowych w gospodarstwie powinny być traktowane jako informacje poufne i powinny być udostępniane tylko po otrzymaniu oficjalnego wniosku. Nie można dopuścić do konsekwencji takich jak ograniczenia handlu. 5 7

6 V. PLAN ZDROWIA W GOSPODARSTWIE (FHP) DOBROWOLNY INSTRUMENT ZARZĄDZANIA 27. Copa-Cogeca jest zdania, że rolnicy, jako podmioty w łańcuchu żywnościowym, powinni być odpowiedzialni za utrzymanie zdrowia zwierząt we wszystkich stadiach produkcji, przetwórstwa i dystrybucji, zgodnie z obowiązującymi przepisami odnoszącymi się do ich działalności. Powinni oni również mieć możliwość sprawdzania, czy wymagania te są spełniane, w czym może pomóc dobrowolny plan zarządzania zdrowiem w gospodarstwie. 28. Plan zdrowia jest dobrowolną i elastyczną procedurą zarządzania, która pozwala rolnikom w ramach jednego procesu decyzyjnego dokonywać wyborów odnośnie poprawy zdrowia zwierząt, ich dobrostanu, produktywności, opłacalności produkcji w gospodarstwie, relacji między weterynarzem a rolnikiem, zrównoważonej i bezpiecznej produkcji żywności oraz optymalizacji stosowania profilaktycznych procedur weterynaryjnych/ zdrowia zwierząt. Jest on najskuteczniejszy, gdy jest on skrojony na miarę potrzeb gospodarstwa, do czego wymagana jest głęboka, historyczna wiedza na temat gospodarstwa, jego rynków zbytu, zasobów, położenia geograficznego i zwierząt. 29. Plan zdrowia różni się od certyfikatów zdrowia gospodarstwa (FHC). Nie należy łączyć tych dwóch systemów ani ich mylić, ponieważ różnice między nimi są znaczne, w tym różnice w kosztach. Gospodarstwo otrzymuje certyfikat po przejściu kontroli, przyjmujących formę inspekcji gospodarstwa lub audytu dokumentacji, przeprowadzanych przez oficjalnego lekarza weterynarii lub inną osobę posiadającą odpowiednie uprawnienia, sprawdzających czy dane gospodarstwo spełnia formalne lub urzędowe wymagania i osiąga ustalone cele. 30. Plan zdrowia opiera się na czterech prostych zasadach: Lepiej zapobiegać niż leczyć Oceniaj - używaj swoich zapisków, aby sprawdzić jakie koszty ponosisz co roku z powodu chorób w gospodarstwie Zarządzaj - wraz ze swoim weterynarzem lub innym doradcą opracuj listę najważniejszych instrumentów kontroli problemów zdrowotnych, wykorzystując kalkulację kosztów/ korzyści i wybierając najskuteczniejsze metody zarządzania zdrowiem Monitoruj - przeprowadzaj regularną rewizję planu zdrowia i w razie potrzeby wprowadzaj zmiany 31. Plan zdrowia polega na podejmowaniu różnych działań mających na celu zarządzanie ryzykiem w gospodarstwie, w tym: prowadzenie zapisków; identyfikacja problemów zdrowotnych w gospodarstwie i wybranie najlepszych instrumentów kontroli; ocena skuteczności tych instrumentów; oraz, w razie konieczności, rewizja planów zdrowia. 32. Plan zdrowia powinien być ciągłym i dynamicznym procesem. Dostępne instrumenty powinny być skrojone na miarę potrzeb gospodarstwa. Należy rozpisać przeszłe i przyszłe zagrożenia oraz opracować procedury diagnostyczne i plany awaryjne. Należy ustalić jakie są najlepsze środki profilaktyczne, takie jak np. szczepionki, i je stosować. 33. Plan zdrowia w gospodarstwie powinien obejmować: sprawozdania z chorób występujących w gospodarstwie oraz z tego w jaki sposób zwierzęta reagują na instrumenty produkcji wcześniej ustalone przez rolnika, weterynarza, hodowcę i/ lub innego doradcę rolnego. 34. Do instrumentów tych mogą między innymi należeć: częstotliwość wymiany/ uboju, statystyki dotyczące chowu i obsady, przypadki kulawizny, koszty weterynaryjne, stosowanie leków weterynaryjnych, płodność (skuteczność wykrywania rui, liczba zwierząt urodzonych w skali roku, stosunek żywych urodzonych zwierząt do martwych, wiek, w którym dochodzi do pierwszego zapłodnienia, itd.), ocena kondycji, przybieranie na wadze i inne czynniki produkcji. 35. Budowanie współpracy pomiędzy rolnikiem, weterynarzem i/lub doradcą w celu wykrycia problemów zdrowotnych u zwierząt, ocena problemów ze względu na ich wagę ekonomiczną i decyzja, którymi problemami należy zająć się najpierw oraz ustalenie odpowiednich i możliwych do osiągnięcia celów. 6 7

7 36. Uzgodnienie i zobowiązanie się do wprowadzenia zmian w zarządzaniu, hodowli, leczeniu i szczepionkach, aby osiągnąć określone cele, w tym ocena polityki zastępowania w gospodarstwie i plan biobezpieczeństwa - ich celem jest zapobieganie przenoszeniu się chorób do innych gospodarstw lub na inne zwierzęta. 37. Monitorowanie i porównywanie wyników z ustalonymi celami, przy jednoczesnym utrzymaniu możliwości wprowadzania zmian. 38. Możliwość ustalenia, kiedy środki przeciwdrobnoustrojowe mogą być stosowane w danym gospodarstwie jako odpowiedź na zidentyfikowane zagrożenia, wprowadzanie dodatkowych procedur diagnostycznych, gdy są one wymagane, podejście do leczenia (indywidualne lub grupowe, izolacja jeśli jest ona możliwa), zdefiniowanie scenariuszy, które mogą zainicjować dalsze badania i/ lub rewizję stosowanych środków przeciwdrobnoustrojowych. W ramach tego planu należy również zdefiniować sposób podawania leków, w celu optymalizacji terapii i ustalenia odpowiedniego okresu podawania leków. 39. Należy regularnie aktualizować plan zdrowia, zwłaszcza jeżeli poziom zachorowalności przekroczy wcześniej ustalone wartości progowe