B. Ocena dorobku naukowego, dydaktycznego, organizacyjnego i zawodowego p. dr inż. arch. Anny Szewczenko

Transkrypt

1 dr hab. inż. arch. Katarzyna Pluta, prof. PW Katedra Projektowania Urbanistycznego i Krajobrazu Wiejskiego Wydział Architektury Politechnika Warszawska ul. Koszykowa Warszawa Recenzja oceniająca dorobek naukowy, dydaktyczny, organizacyjny i zawodowy oraz monografię habilitacyjną pt. Przestrzenie opieki geriatrycznej. Kształtowanie jakości architektury szpitalnych oddziałów geriatrycznych p. dr inż. arch. Anny Szewczenko przygotowana w ramach przewodu habilitacyjnego A. 1. Podstawa formalna opinii. Zlecenie wystosowane przez Pana Prof. dr hab. inż. arch. Kazimierza Kuśnierza Prodziekana ds. Nauki Wydziału Architektury Politechniki Krakowskiej, z dnia 16 lipca 2018 r., realizującego postanowienie Centralnej Komisji do Spraw Stopni i Tytułów nr BCK-VI-L-6726/18 z dnia 8 czerwca 2018 r. Ustawa o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki z dnia 14 marca 2003 r., wraz z późniejszymi zmianami. (Dz. U. z 2014 r. poz. 1852, Dz. U. z 2017r. poz. 1789, Dz. U. 196 poz z r., Dz. U. z 2018r. poz. 261). 2. Podstawa merytoryczna opinii. Recenzja została wykonana w oparciu o materiały dostarczone przez Pana Prodziekana Wydziału Architektury Politechniki Krakowskiej, a przygotowane przez Kandydatkę, p. dr inż. arch. Annę Szewczenko: 1/Poświadczona kopia dokumentu potwierdzającego posiadanie stopnia doktora nauk technicznych 2/Autoreferat w języku polskim i angielskim 3/Wykaz opublikowanych prac naukowych w języku polskim i angielskim oraz analiza bibliometryczna dorobku naukowego przygotowana przez Bibliotekę Główną Politechniki Śląskiej 4/Kopie wybranych opublikowanych prac naukowych 5/Oświadczenia współautorów prac naukowych i projektowych 6/Informacja o osiągnięciach dydaktycznych, współpracy naukowej i popularyzacji nauki, 7/Wybrane zrealizowane oryginalne osiągnięcia projektowe 8/Dane kontaktowe habilitanta 9/Forma elektroniczna wniosku wraz z załącznikami w dwóch egzemplarzach (2 płyty CD) 10/Monografia habilitacyjna: A. Szewczenko, Przestrzenie opieki geriatrycznej. Kształtowanie jakości architektury szpitalnych oddziałów geriatrycznych. Monografia 697, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 2018 r. 11/Podręcznik akademicki: E.D. Niezabitowska, A. Szewczenko, I. Benek, Potrzeby osób starszych w obiektach z funkcją opieki. Wytyczne do projektowania. Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 2017 r. 1

2 B. Ocena dorobku naukowego, dydaktycznego, organizacyjnego i zawodowego p. dr inż. arch. Anny Szewczenko 1. Ogólna informacja o Kandydatce. Dr inż. arch. Anna Szewczenko ukończyła studia na Wydziale Architektury Politechniki Śląskiej w Gliwicach w 1997 roku, otrzymując dyplom magistra inżyniera architekta. Pracę dyplomową pt. Wtórna waloryzacja przestrzeni miejskiej na przykładzie parku w Reptach Śląskich i jego okolicy wykonała pod kierunkiem prof. dr hab. inż. arch. Jacka Włodarczyka. Praca dyplomowa została wyróżniona i brała udział w finale konkursu im. Zbyszka Zawistowskiego na "DYPLOM ROKU. Bezpośrednio po studiach pani dr Anna Szewczenko została zatrudniona w pracowni projektowej LINEA S.C. w Bytomiu, a następnie w latach kontynuowała praktykę w pracowni architektoniczno-urbanistycznej ARCHI-URBS Sp. z o.o. w Katowicach. W 2001 roku pani dr Anna Szewczenko rozpoczęła studia doktoranckie na Wydziale Architektury Politechniki Śląskiej. W 2007 roku pani dr Anna Szewczenko uzyskała stopień doktora nauk technicznych za pracę doktorską pod tytułem Modernizacja starej zabudowy mieszkaniowej w aspekcie zdrowia jej mieszkańców, napisaną pod kierunkiem prof. dr hab. inż. arch. Jacka Włodarczyka. Praca została wyróżniona przez Radę Wydziału Architektury Politechniki Śląskiej. W 2007 roku pani dr inż. arch. Anna Szewczenko została zatrudniona w Katedrze Projektowania i Nowych Technologii w Architekturze Wydziału Architektury Politechniki Śląskiej w Gliwicach na stanowisku adiunkta. W 2009 roku pani dr inż. arch. Anna Szewczenko została zatrudniona w Katedrze Strategii Projektowania i Nowych Technologii w Architekturze Wydziału Architektury Politechniki Śląskiej w Gliwicach na stanowisku adiunkta. W 2013 roku pani dr inż. arch. Anna Szewczenko została zatrudniona w Katedrze Teorii, Projektowania i Historii Architektury Wydziału Architektury Politechniki Śląskiej w Gliwicach na stanowisku adiunkta. W 2017 roku pani dr inż. arch. Anna Szewczenko została zatrudniona w Katedrze Projektowania i Badań Jakościowych w Architekturze Wydziału Architektury Politechniki Śląskiej w Gliwicach na stanowisku adiunkta (zmiany miejsca zatrudnienia wynikały ze zmian w strukturze Wydziału Architektury Politechniki Śląskiej). Równolegle z karierą naukową Kandydatka rozwijała umiejętności praktyczne łącząc pracę naukowca i dydaktyka z twórczością architektoniczną. 2. Ocena dorobku naukowego (istotnej aktywności naukowej). Zainteresowania badawcze Habilitantki zawierają wiele obszarów tematycznych, ale koncentrują się głównie na aspektach zdrowotnych w projektowaniu architektonicznym- jako procesie interdyscyplinarnym, wymagającym współpracy z dziedzinami pokrewnymi. Działalność naukową pani dr inż. arch. Anna Szewczenko rozpoczęła w roku 2001, prowadząc ją równolegle z działalnością zawodową. Już na początku oceny można stwierdzić, że jest to działalność szeroka i różnorodna. Bezpośredni wpływ na zakres podejmowanych prac naukowych miały zarówno badania krajowe, jak i aktywności projektowe (w zakresie projektowania architektonicznego i urbanistycznego) oraz wieloletnia współpracy Habilitantki ze specjalistami z różnych dziedzin zajmujących się determinantami jakości życia osób starszych i niepełnosprawnych. Podsumowaniem pierwszego okresu badań naukowych z lat jest dysertacja doktorska pt. Modernizacja starej zabudowy mieszkaniowej w aspekcie zdrowia jej mieszkańców, która dotyczyła badań jakości środowiska pod kątem uwarunkowań zdrowotnych w przedwojennych zespołach mieszkaniowych. Ważnym aspektem pracy było kształtowanie poczucia bezpieczeństwa oraz rola więzi z miejscem zamieszkania jako wyznaczników jakości życia w środowisku mieszkaniowym. Podjęta tematyka była efektem zainteresowań Habilitantki dotyczących czynników wpływających na funkcjonowanie człowieka w środowisku zbudowanym, poszukiwania spójnej koncepcji przestrzeni, warunkującej utrzymanie homeostazy i warunków rozwoju. Po uzyskaniu stopnia doktora nauk technicznych pani dr inż. arch. Anna Szewczenko kontynuowała badania naukowe koncentrując się na następujących zagadnieniach: 1/aspekty techniczne i technologiczne jako istotny czynnik w kształtowaniu warunków środowiska wewnętrznego pomieszczeń, 2/rola wartości kulturowych i przestrzennych w kształtowaniu tożsamości lokalnych społeczności, 3/uwarunkowania przestrzenne w projektowaniu dla osób starszych i kształtowanie środowiska obiektów opieki instytucjonalnej dla seniorów. 2

3 Pani dr Anna Szewczenko prowadziła badania naukowe uczestnicząc w działalności statutowej Wydziału Architektury Politechniki Śląskiej, w ramach działań Fundacji Laboratorium Architektury 60+ oraz w ramach współpracy z jednostkami opieki zdrowotnej (szpitale i oddziały geriatryczne). Na przykład w ramach pracy jako wykonawca projektu naukowo-badawczego pt. Możliwości kształtowania wnętrz obiektów opieki instytucjonalnej w kontekście potrzeb osób starszych na przykładzie kompleksu Senior Residence Nikolai w Mikołowie - z usługami opiekuńczymi, rehabilitacyjnymi i pobytowymi dla osób starszych, którego celem było określenie kierunków w projektowaniu obiektów takich jak dom seniora pod kątem komfortu mieszkańców oraz optymalnych warunków pracy personelu - p. dr A. Szewczenko przeprowadziła ocenę możliwości zastosowania współczesnych założeń w projektowaniu obiektów opieki instytucjonalnej dla osób starszych w odniesieniu do przykładowego obiektu opieki geriatrycznej -domu seniora w Mikołowie i wskazała bariery w ich implementacji. W ramach działań Fundacji Laboratorium Architektury 60+ p. dr A. Szewczenko uczestniczyła w opracowaniu wytycznych dotyczących projektowania obiektów opieki zdrowotnej dla osób starszych na zlecenie Państwowego Zakładu Higieny pt. Zasady projektowania obiektów ochrony zdrowia dla seniorów. Rekomendacje projektowe dotyczące zasad projektowania dla osób starszych w obiektach opieki zdrowotnej. Wyniki analiz i badań pani dr inż. arch. Anna Szewczenko prezentowała na wielu konferencjach naukowych krajowych i międzynarodowych oraz zawarła w wielu rozdziałach w monografiach i w publikacjach naukowych. Podsumowaniem wieloletnich badań i przemyśleń Kandydatki, jest monografia opublikowana w 2018 roku pt. Przestrzenie opieki geriatrycznej. Kształtowanie jakości architektury szpitalnych oddziałów geriatrycznych, która przedstawia wyniki badań dotyczące jakości przestrzeni dla osób starszych w odniesieniu do obiektów opieki zdrowotnej, w szczególności przestrzeni oddziałów geriatrycznych jako środowiska opieki krótkoterminowej. Ilościowo dorobek naukowy pani dr inż. arch. Anna Szewczenko przedstawia się następująco: A/ Przed doktoratem: 2 rozdziały w monografiach i pracach zbiorowych (jako autor), 4 inne niepunktowane publikacje w materiałach konferencyjnych i czasopismach (jako autor), 2 badania własne realizowane na Wydziale Architektury Politechniki Śląskiej (jako współautor). B/ Po doktoracie: 1 monografia (jako autor), 1 publikacja naukowa w czasopiśmie znajdującym się w bazie Journal Citation Reports JRC (jako współautor), 7 rozdziałów w monografiach i pracach zbiorowych (w tym 5 jako autor), 8 publikacji w czasopismach naukowych wymienionych w części B wykazu ministra (w tym 2 jako autor), 1 recenzowana publikacja w języku innym niż polski, zamieszczona w zagranicznym czasopiśmie naukowym niewymienionym w wykazie czasopism naukowych (jako współautor), 4 publikacje w recenzowanych materiałach z konferencji międzynarodowych uwzględnionych w uznanej bazie publikacji o zasięgu międzynarodowym (Web of Science, Scopus, w tym 2 jako autor), 8 innych niepunktowanych publikacji w materiałach konferencyjnych i czasopismach (w tym 6 jako autor), 4 opracowania redakcyjne monografii konferencyjnych, 10 badań własnych i kierunkowych realizowanych na Wydziale Architektury Politechniki Śląskiej (jako współautor), 1 projekt naukowo-badawczy (jako współautor), 1 recenzja publikacji w czasopiśmie międzynarodowym, 6 referatów wygłoszonych na konferencjach naukowych międzynarodowych, 12 referatów wygłoszonych na konferencjach naukowych krajowych. Podsumowując - pani dr inż. arch. Anna Szewczenko znacznie powiększyła dorobek naukowy po uzyskaniu stopnia doktora, dużą część dorobku stanowią publikacje indywidualne (w sumie 16 pozycji). Znaczną aktywność publikacyjną podbudowuje udział w konferencjach naukowych, na których Habilitantka wygłaszała referaty oraz liczne prace badawcze. W działalności pani dr inż. arch. Anna Szewczenko podkreślić należy aktywne i konsekwentne łączenie aktywności naukowej z działalnością w sferze zawodowej. Zakres i poziom opracowań naukowych pozwalają pozytywnie ocenić tę część dorobku Habilitantki. 3

4 3. Ocena dorobku dydaktycznego i organizacyjnego. Pani dr inż. arch. Anna Szewczenko posiada długoletnie doświadczenie dydaktyczno -organizacyjne związane z pracą na Wydziale Architektury Politechniki Śląskiej w Gliwicach. Działalność dydaktyczną pani dr Anna Szewczenko rozpoczęła w okresie studiów doktoranckich, prowadząc zajęcia dydaktyczne z przedmiotów budowlanych. Następnie po uzyskaniu stopnia naukowego doktora nauk technicznych od 2007 roku pani dr Anna Szewczenko prowadziła zajęcia dydaktyczne na stanowisku adiunkta w Katedrze Projektowania i Nowych Technologii w Architekturze (oraz w Katedrze Strategii Projektowania i Nowych Technologii w Architekturze, w Katedrze Teorii, Projektowania i Historii Architektury i w Katedrze Projektowania i Badań Jakościowych) Wydziału Architektury Politechniki Śląskiej w Gliwicach (zajęcia z przedmiotów obowiązkowych np. Metody badań jakości budynków i przestrzeni urbanistycznych, Budownictwo ogólne i materiałoznawstwo, Detal architektoniczny, Systemy konstrukcyjne w architekturze i fakultatywnych, np. Adaptacja środowiska dla osób starszych, Przestrzenie Integracji Społecznej. Pani dr inż. arch. Anna Szewczenko jest współautorką 2 podręczników akademickich (2003, 2017), 1 publikacji zagranicznej dotyczącej projektów edukacyjnych (jako współautor), 3 publikacji w czasopismach popularyzujących wiedzę (jako współautor), zorganizowała 7 warsztatów o tematyce architektonicznej, wygłosiła 9 wykładów popularyzujących tematykę architektoniczną, przeprowadziła 1 projekt dydaktyczny połączony z konkursem studenckim, pełniła i pełni rolę promotora dyplomów inżynierskich (6 osób) i magisterskich (10 osób), pełni opiekę nad kołem naukowym LAB 60+ (11 osób), brała udział w 4 szkoleniach, jest współautorką 2 wystaw o tematyce architektonicznej. Pani dr inż. arch. Anna Szewczenko brała także udział w 2 projektach systemowych Design Silesia II Samorządu Województwa Śląskiego (w tym opieka naukowa nad doktorantami- 6 osób). Pani dr Anna Szewczenko jest współzałożycielką i opiekunem naukowym Studenckiego Koła Naukowego LAB 60+. Wśród publikacji na szczególną uwagę zasługuje opublikowany podręcznik z wytycznymi do projektowania w zakresie kształtowania obiektów z funkcją opieki dla osób starszych autorstwa E. Niezabitowskiej, A. Szewczenko i I. Benek, w którym zawarte zostały zagadnienia dotyczące układów funkcjonalno-przestrzennych oraz reguły projektowania wnętrz w odniesieniu do ich funkcjonalności, elementów wyposażenia oraz wykończenia wnętrz. W 2004 roku p. dr inż. arch. Anna Szewczenko otrzymała Zespołową Nagrodę Rektora Politechniki Śląskiej I stopnia za dorobek dydaktyczny. Działalność organizacyjna pani dr inż. arch. Anny Szewczenko jest różnorodna, na szczególną uwagę zasługują następujące aktywności: członek Stowarzyszenia Osada Ekosferyczna (członek Zarządu od 2012), członek Polskiego Towarzystwa Gerontologicznego (członek Zarządu oddziału śląskiego od 2017), członek Fundacji Laboratorium Architektury 60+ (LAB 60+, wiceprezes Zarządu Fundacji od sierpnia 2016), członek Polskiego Towarzystwa Ergonomicznego (oddział śląski, członkostwo od 2016 r., Sekretarz oddziału śląskiego od 2016), Funkcja pełnomocnika Dziekana Wydziału Architektury ds. Promocji ( ), Członek Komisji Oceniającej podczas egzaminów wstępnych na Wydział Architektury Politechniki Śląskiej 2017, 3 razy Sekretarz konferencji naukowych oraz 2 razy Członek Komitetu Organizacyjnego Ogólnopolskich Konferencji Badania Interdyscyplinarne w Architekturze, współorganizatorką 2 wystaw o tematyce architektonicznej, przygotowywanie i obsługa stanowiska wydziałowego na 6 targach. Pani dr inż. arch. Anna Szewczenko w 2009 roku otrzymała Indywidualną Nagrodę Rektora Politechniki Śląskiej I stopnia za działalność organizacyjną, a w 2011 roku Indywidualną Nagrodę Rektora Politechniki Śląskiej III stopnia za działalność organizacyjną. Dorobek dydaktyczny i organizacyjny Habilitantki oceniam pozytywnie. 4

5 4. Ocena dorobku zawodowego w zakresie projektowania architektonicznego i urbanistycznego Komplementarnym elementem osiągnięć naukowych i dydaktycznych pani dr Anny Szewczenko jest twórczość projektowa. Praktykę zawodową pani dr Anna Szewczenko rozpoczęła od razu po skończeniu studiów w 1997 roku w pracowni projektowej LINEA S.C. w Bytomiu, a następnie w latach kontynuowała praktykę w pracowni architektoniczno-urbanistycznej ARCHI-URBS Sp. Z o.o. w Katowicach. W pracowniach p. dr Szewczenko uczestniczyła w opracowywaniu różnorodnych projektów obiektów i opracowań urbanistycznych. Doświadczenie zdobyte w pracowniach stało się pomocne w późniejszej pracy naukowej i dydaktycznej. Pani dr inż. arch. Anna Szewczenko jest współautorką oryginalnych osiągnięć projektowych i realizacji: autorskiej koncepcji rozbudowy kościoła parafialnego w Olsztynie, projektu budowlanego budynku jednorodzinnego w miejscowości Łaziska Górne, adaptacji istniejącego budynku na cele usługowe w Bytomiu, wystroju wnętrza sali audiowizualnej Śląskiej Akademii Medycznej w Katowicach, koncepcji rozwoju uzdrowiska Kraków Swoszowice w zakresie funkcjonalnoprzestrzennym, 4 miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, 2 zmian miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Pani dr inż. arch. Anna Szewczenko wykonała 3 ekspertyzy na zamówienie oraz brała 3 razy udział w zespołach eksperckich i konkursowych, jest także współautorką wynalazku UD_Platform Wirtualna platforma wspomagająca projektowanie uniwersalne (UD Universal Design). Podsumowując, działalność zawodowa pani dr Anny Szewczenko jest różnorodna. Ma ona bezpośredni wpływ zarówno na działalność naukowo-badawczą, jak i na działalność dydaktyczną, co jest wartościową cechą dorobku Habilitantki. Dorobek zawodowy Habilitantki oceniam pozytywnie. C. Ocena monografii habilitacyjnej (osiągnięcia naukowego) p. dr inż. arch. Anny Szewczenko pt.. Przestrzenie opieki geriatrycznej. Kształtowanie jakości architektury szpitalnych oddziałów geriatrycznych. Książka pt. Przestrzenie opieki geriatrycznej. Kształtowanie jakości architektury szpitalnych oddziałów geriatrycznych wydana została przez Wydawnictwo Politechniki Śląskiej w 2018r. Jest to praca recenzowana przez: dr hab. inż. arch. Marka Czyńskiego, prof. Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego i dr hab. inż. arch. Justynę Kobylarczyk, prof. Politechniki Krakowskiej i spełnia warunek dostępności w środowisku naukowym dla specjalistów zajmujących się architekturą i urbanistyką. 1. Uwagi ogólne W pracy przedstawiony został problem projektowania dla osób starszych w odniesieniu do obiektów opieki zdrowotnej. Szczególna uwaga poświęcona została poszukiwaniu optymalnych rozwiązań projektowych dla przestrzeni opieki geriatrycznej. 5

6 Wszelkie próby i działania dotyczące poprawy warunków życia człowieka nabierają dzisiaj ogromnego znaczenia. Świat bowiem stoi w obliczu coraz większych zagrożeń i zniszczenia środowiska, w którym żyjemy oraz związanego z tym ciągłego pogarszania się warunków życia na Ziemi. Główną odpowiedzią na zmieniające się warunki i perspektywy naszego życia powinno być zastosowanie zasad zrównoważonego rozwoju we wszystkich sferach ludzkiej działalności, co umożliwi egzystencję przyszłym generacjom. Jedną z ważnych sfer działalności jest zapewnienie odpowiedniej jakości życia seniorom, w obliczu postępującego zjawiska starzenia się społeczeństwa i szybkiego wzrostu liczby osób starszych Polsce. Wiąże się to z odpowiednim kształtowaniem polityki senioralnej, która promuje współczesną koncepcję aktywnego starzenia się - jako najlepszego środka zapewnienia godnych warunków życia. Pani dr inż. arch. Anna Szewczenko już we wstępie monografii podkreśla, że w strategii współczesnej polityki senioralnej odpowiednia jakość i dostępność placówek opieki geriatrycznej jest jednym ze sposobów zwiększających szansę na utrzymanie i poprawę kondycji psychofizycznej i wydłużenie samodzielnego funkcjonowania seniorów. Jednocześnie Habilitantka podkreśla, ze opieka zdrowotna prowadzona na oddziałach geriatrycznych powinna charakteryzować się holistycznym podejściem do pacjenta wraz z opieką interdyscyplinarnego zespołu medycznego. Jest to jeden z ważniejszych postulatów zawartych w pracy, w obliczu kształtowania współczesnego systemu opieki zdrowotnej. W ramach wielu podjętych badań Habilitantka dostrzega potrzebę doskonalenia form i miejsc opieki medycznej dla osób starszych, zwracając szczególną uwagę na rozwiązania przestrzenne. Jako przykład obiektów o szczególnym znaczeniu dla jakości i dostępności opieki medycznej dla osób starszych Autorka wybrała szpitalne oddziały geriatryczne, realizujące holistyczną opiekę nad pacjentem w wieku powyżej 60 lat. Stąd głównym celem monografii jest określenie optymalnych cech funkcjonalnych i przestrzennych oddziału geriatrycznego jako środowiska wspierającego proces leczenia i stwarzającego warunki wspomagające dotychczasowe kompetencje funkcjonalne starszych pacjentów. Uzupełnieniem głównego celu badań jest przyjęcie kilku założeń badawczych: 1/Detektorem jakości procesu leczenia i miarą komfortu pacjenta są głównie cechy przestrzeni, które w sposób szczególny dedykowane są pacjentom. Są nimi przestrzenie prywatne oraz społeczne. 2/Odpowiednie warunki przestrzenne są jednym z istotnych czynników wspierających starszego pacjenta w dotychczasowych kompetencjach funkcjonalnych. W warunkach oddziału geriatrycznego realizowane są cele współczesnej medycyny geriatrycznej, czyli między innymi utrzymanie możliwie największej aktywności i samodzielności osób starszych. Oznacza to, że cechy środowiska fizycznego oddziału powinny podtrzymywać lub nawet rozszerzać zakres dotychczasowej codziennej aktywności. Poszczególne elementy powinny wzmacniać osobę starszą w jej dotychczasowych kompetencjach funkcjonalnych, między innymi w jej aktywności i mobilności, samodzielności oraz niezależności. 3/Podstawowym kryterium w projektowaniu przestrzeni szpitala przyjaznej pacjentom, zgodnie z teorią środowiska wspomagającego Ulricha, jest redukcja stresu, będąca wynikiem utrzymania właściwego poziomu kontroli nad otoczeniem. W odniesieniu do rozwiązań przestrzennych oznacza to stworzenie warunków do łatwej adaptacji starszego pacjenta do nowych warunków środowiska szpitalnego. Jest to jednocześnie punkt wyjścia do określenia pojęcia komfortu pacjenta jako głównego celu osiąganego między innymi dzięki warunkom przestrzennym oddziału. 4/Synteza dostępnych badań w zakresie kształtowania środowiska szpitala, zwłaszcza w odniesieniu do starszych pacjentów, może być podstawą do wskazania najistotniejszych elementów środowiska fizycznego oddziału geriatrycznego, które decydują o komforcie pacjentów. Dla wskazania powiązań pomiędzy poszczególnymi elementami środowiska a efektami leczenia można stosować metodę badawczą Evidence-Based Design (EBD), która pozwala na wykorzystanie przy projektowaniu szpitali dostępnej wiedzy wynikającej z badań obiektów istniejących. Przyjęcie takich celów i założeń badawczych i konsekwentna ich realizacja widoczna w całej pracy w ujęciach ogólnych i szczegółowych już na początku daje możliwość stwierdzenia, że mamy do czynienia z bardzo wartościową całościową analizą wpływu cech funkcjonalnych i przestrzennych oddziału geriatrycznego na proces leczenia i komfortu starszych pacjentów. 6

7 Kompleksowość oraz wielodyscyplinarność poruszanych zagadnień nie przeszkodziła pani dr Annie Szewczenko w czytelnym wyodrębnieniu poszczególnych etapów badawczych, widocznym już w samym układzie pracy zawartym w spisie treści. Zawartość całej pracy potwierdza, że był to wybór trafny. Dla osiągnięcia celu pracy p. dr Anna Szewczenko sformułowała na początku wiele interesujących pytań badawczych: 1/Jakie elementy przestrzeni szpitala zostały określone jako wymierne elementy wspomagania procesu leczenia?, 2/Jaki powinien być optymalny model oddziału geriatrycznego, który przez swoje komponenty przestrzenne może wspomagać starszego pacjenta? Jakie są główne, światowe tendencje w projektowaniu w tym zakresie?, 3/W jakim stopniu polskie oddziały geriatryczne realizują potrzeby starszych pacjentów?, 4/Jakie cechy funkcjonujących w kraju obiektów szpitalnych są istotnymi barierami w ich adaptacji do współczesnych wymogów lecznictwa geriatrycznego? Działanie to wpłynęło na ukształtowanie się logicznej konstrukcji całej pracy. Wszystkie prace badawcze prowadzone były w dwóch głównych etapach. W pierwszym etapie Habilitantka przeprowadziła analizy ogólne dotyczące problematyki zmian demograficznych i opieki zdrowotnej nad osobami starszymi oraz problematyki projektowania szpitali w kontekście terapeutycznej roli architektury i wyzwań w opiece medycznej nad osobami starszymi. W drugim etapie Autorka skoncentrowała się na szczegółowych badaniach jakości przestrzeni oddziałów geriatrycznych w Polsce. Stąd w konstrukcji pracy można wyraźnie wyodrębnić podział na dwie części: część teoretyczną ogólną (rozdziały I, II, III) oraz część specjalistyczną (rozdział IV). Wyniki pracy oparte są na wieloletnich obserwacjach i badaniach, przeprowadzonych przez Habilitantkę, których podstawą były studia materiałów źródłowych, literatury z zakresu kształtowania środowiska zdrowotnego osób starszych oraz studia obiektów opieki zdrowotnej. Podkreślić należy, że monografia jest efektem wieloletniej współpracy Autorki ze specjalistami z różnych dziedzin zajmujących się determinantami jakości życia osób starszych i niepełnosprawnych. Jednym z najistotniejszych zagadnień poruszonych w pracy jest problem jakości obiektów opieki zdrowotnej, w tym poszukiwanie związków pomiędzy środowiskiem fizycznym szpitala a kluczowymi efektami procesu leczenia. Wiąże się z tym poszukiwanie optymalnych rozwiązań przestrzennych, funkcjonalnych i technicznych zarówno w zakresie technologii medycznej, jak i w zakresie rozwiązań architektoniczno- urbanistycznych. W związku z tym podjęcie pracy o kształtowaniu warunków przestrzennych obiektów opieki geriatrycznej, nie budzi wątpliwości i oznacza, że pracę p. dr Anny Szewczenko uznaję za bardzo potrzebną. Pani dr Anna Szewczenko w pracy zwraca uwagę na wiele zagadnień, niektóre najważniejsze z nich należy wymienić: 1/podkreślanie roli czynnika kreacji w procesie świadomego kształtowania przestrzeni opieki geriatrycznej, 2/nawiązywanie do starożytnej, holistycznej koncepcji zdrowia, traktującej organizm ludzki jako system funkcjonujący w określonych uwarunkowaniach, podkreślanie holistycznego podejścia w leczeniu pacjenta (w tym opieka lekarska, pielęgniarska i rehabilitacyjna oraz pomoc psychosocjalna realizowana przez wielodyscyplinarny zespół składający się z personelu medycznego, niemedycznego- rodziny, opiekunów i wolontariuszy) oraz postrzeganie roli pacjenta jako aktywnego a nie pasywnego uczestnika procesu leczenia. Obecnie diagnoza medyczna z powodu zjawiska wielochorobowości (polipatologii) starszych pacjentów obejmuje od kilku do kilkunastu dyscyplin medycznych, które wymagają koordynacji, 3/stosowanie podejścia interdyscyplinarnego i wyjście poza klasyczne (dla danej dziedziny) metody naukowe, w celu uzyskania pełnego opisu badanych zagadnień, 4/podkreślanie podejścia projektowego, w którym pacjent i jego potrzeby są głównym podmiotem w projektowaniu, 5/podkreślanie roli projektowania uniwersalnego, ukierunkowanego na ułatwienie relacji ze środowiskiem użytkownikom o różnym stopniu sprawności, 7

8 6/akcentowanie znaczenia rozwiązań elastycznych w układach przestrzennych obiektów opieki zdrowotnej, pozwalających na łatwe dostosowanie obiektów do zmieniających się potrzeb lecznictwa oraz potrzeb pacjentów, 7/podkreślanie roli przestrzeni społecznych i publicznych zarówno w obiektach opieki zdrowotnej, jak i przestrzeni tego typu powiązanych z obiektami, akcentowanie podtrzymywania relacji osób starszych z życiem lokalnej społeczności przez dostępność do funkcji usługowych i kulturalnych, 8/wprowadzanie elementów zieleni, sztuki i fotografii do wnętrz w celu ułatwienia orientacji w przestrzeni oraz odciągania uwagi od stanu zdrowia, a także towarzyszących funkcji społecznych, zastosowanie odpowiedniej zróżnicowanej kolorystyki różnych rodzajów przestrzeni, kształtowanie miejsca o określonej tożsamości, 9/spełnienie wielu nowych wymagań i kryteriów z różnych dziedzin w procesie zintegrowanego projektowania architektonicznego obiektów opieki zdrowotnej wymaga poszerzonej wiedzy architekta oraz rozwinięcia umiejętności współpracy w dużym interdyscyplinarnym zespole. Habilitantka zauważyła brak badań dotyczących oddziałów geriatrycznych jako środowiska opieki krótkoterminowej, wymagającej optymalnego poziomu stymulacji w poszczególnych zakresach oddziaływania na pacjenta. Zauważyła także brak systemowych rozwiązań wspierających osoby starsze na różnych etapach życia oraz brak powszechnej edukacji zdrowotnej dla osób w wieku starszym. Wyniki badań p. dr inż. arch. Anny Szewczenko zawarte są w kolejnych rozdziałach monografii: Rozdział I pt. Wprowadzenie zawiera uzasadnienie podjęcia tematu i wprowadzenie do problematyki pracy, stan badań, cele i założenia pracy, przyjętą metodykę badawczą pracy, zakres i strukturę pracy. Rozdział II pt. Problematyka zmian demograficznych oraz opieka zdrowotna nad osobami starszymi przedstawia zagadnienie zmian demograficznych oraz uwarunkowań legislacyjnych, medycznych i społecznych w kontekście aktualnej jakości życia seniorów. W rozdziale poruszone są także zagadnienia dotyczące tendencji we współczesnej opiece geriatrycznej oraz przedstawiona jest diagnoza polskiego systemu opieki geriatrycznej. Rozdział III pt. Problematyka projektowania szpitali w kontekście terapeutycznej roli architektury i wyzwań w opiece medycznej nad osobami starszymi przedstawia ewolucję kształtowania szpitali z punktu widzenia komfortu pacjentów na tle ogólnych tendencji w rozwoju architektury szpitali. Autorka zaprezentowała zagadnienia programowo-funkcjonalne szpitali, ze szczególnym uwzględnieniem aspektu kształtowania stref pobytu pacjenta, w szczególności w zakresie układu przestrzennego oddziału, strefy łóżkowej oraz komunikacji wewnętrznej. Pani dr Anna Szewczenko przedstawiła także wpływ współczesnych idei w projektowaniu na kształtowanie funkcji szpitala oraz na rozwiązania przestrzenno-formalne. Z tego powodu w rozdziale ujęty został także istotny nurt badań wykorzystujący metodę Evidence-Based Design jako współczesne podejście w projektowaniu obiektów architektury opieki zdrowotnej, bazujące na pojęciu środowiska terapeutycznego oraz naukowo opracowanych wnioskach płynących z użytkowania istniejących obiektów. W rozdziale Habilitantka przedstawiła najistotniejsze opracowania naukowe, odzwierciedlające koncepcję funkcjonowania osób starszych w środowisku fizycznym. Dotyczą one zagadnień powiązanych z kompetencjami funkcjonalnymi osoby starszej; podkreślone zostały w nich te aspekty, które są istotne z uwagi na specyfikę środowiska instytucjonalnego. W ramach przeglądu współczesnych rozwiązań w obiektach opieki geriatrycznej przedstawiony został między innymi przykład modernizacji jednego z budynków katowickiego szpitala geriatrycznego, jako efekt wykorzystania wyników badań własnych Autorki przy określeniu założeń i wytycznych projektowych. Rozdział IV pt. Jakość przestrzeni oddziałów geriatrycznych w Polsce - badania własne przedstawia badania własne Habilitantki, przeprowadzone w pięciu śląskich oddziałach geriatrycznych. Badania są próbą oceny poziomu realizacji potrzeb osób starszych w przestrzeni oddziałów geriatrycznych oraz adekwatności rozwiązań funkcjonalnych w stosunku do specyfiki procesu hospitalizacji osób starszych. 8

9 Zgodnie z przyjętymi kategoriami oceny p. dr Anna Szewczenko określiła w badaniach jakość oddziałów geriatrycznych w zakresie: funkcjonalnym, behawioralnym i technicznym. Ocenie poddana została struktura funkcjonalno-przestrzenna oddziału oraz powiązania funkcjonalne pomiędzy poszczególnymi pomieszczeniami, jako podstawowe uwarunkowania decydujące o jakości funkcjonalnej, o warunkach przestrzennych niezbędnych dla procesu leczenia i pobytu pacjenta. Ocena jakości behawioralnej jest efektem wykorzystania badań obserwacyjnych i wywiadów z personelem medycznym, pozwalających na powiązanie typów zachowań pacjentów z cechami środowiska fizycznego oddziałów. Wśród zagadnień badawczych dotyczących jakości technicznej obiektów, poza charakterystyką elementów wyposażenia i wykończenia budynków, Autorka oceniła podatność budynków na modyfikację. Na podstawie wniosków z analiz literaturowych oraz wyników badań własnych opracowany został przykładowy model funkcjonalno-przestrzenny oddziału geriatrycznego, który pozwala na realizację założeń przestrzeni opieki geriatrycznej. Model uwzględnia wielkość powierzchni sal chorych oraz poszczególnych stref oraz zagadnienia behawioralne, odzwierciedlone w poszczególnych rozwiązaniach przestrzennych, takich jak: relacje przestrzenne pomiędzy strefą pacjenta a otoczeniem budynku, centralna lokalizacja pomieszczeń medyczno-diagnostycznych oraz wprowadzenie przestrzeni społecznych w strefie komunikacji. Rozdział V pt. Podsumowanie przedstawia rezultaty przeprowadzonych badań w odniesieniu do wcześniejszych studiów literaturowych. Wskazano w nim główne komponenty przestrzenne obiektu opieki zdrowotnej, które wpływają na komfort starszego pacjenta oraz na jego stan psychofizyczny, a zarazem podnoszą jakość procesu leczenia. Komponenty te dotyczą skali urbanistycznej oraz skali architektonicznej. Jest to jednocześnie diagnoza jakości przestrzeni badanych oddziałów w kontekście rozwiązań stosowanych na świecie. Pracę zamyka wykaz bibliografii, ilustracji i tabel oraz Aneks zawierający listę kontrolną, dotyczącą rekomendacji przestrzenno-funkcjonalnych dla oddziałów geriatrycznych. Stanowią one wykaz najistotniejszych kryteriów projektowych pozwalających na realizację potrzeb starszego pacjenta i wspomagającego adaptację do warunków środowiska szpitalnego. Rekomendacje zawarte w liście kontrolnej zostały podzielone na trzy zakresy przestrzenne: budynku i jego otoczenia w aspekcie powiązań oddziału geriatrycznego z funkcjami wspomagającymi, układu przestrzenno-funkcjonalnego oddziału oraz przestrzeni sali chorych. Odrębnym zakresem zagadnień są rekomendacje dotyczące systemu odnajdywania drogi, w którym przyjęto przede wszystkim reguły projektowania ułatwiające osobom starszym adaptację do nowego środowiska i utrzymanie poziomu kontroli. Lista kontrolna zawiera podział uwarunkowań w dwóch zakresach wymagań: jako minimalny dla procesu modernizacji istniejącego oddziału oraz optymalny - dla projektowania nowego obiektu. Zdaniem Recenzenta Lista kontrolna jest najcenniejszym rezultatem monografii, określającym wytyczne służące do optymalizacji rozwiązań oddziału geriatrycznego w zakresie specyfiki możliwości funkcjonalnych starszego pacjenta, które można wykorzystać przy projektach nowych lub modernizacji istniejących oddziałów geriatrycznych. Lista wskazuje na priorytetowe obszary działań przestrzennych poprawiających jakość opieki geriatrycznej. Monografia może być pomocna w kształtowaniu przestrzeni opieki geriatrycznej w Polsce, w tym w doskonaleniu metod i strategii procesu projektowania. Monografia obejmuje syntezę wiedzy interdyscyplinarnej i dlatego może być przydatna do kształcenia specjalistów - zarówno projektantów obiektów służby zdrowia jak i lekarzy geriatrów. 2. Uwagi szczegółowe. 1/ Na szczególne wyróżnienie zasługuje widoczna w całej pracy dociekliwość badawcza Habilitantki, połączona z umiejętnością analizy całości materiału badawczego oraz z umiejętnością formułowania syntez podsumowujących (każdy etap badań zakończony jest krótkim podsumowaniem w postaci wniosków). Wśród wielu zalet pracy wymienić należy następujące: harmonijne łączenie zagadnień ogólnych i szczegółowych, dobrze dobrany autorski materiał ilustracyjny. 9

10 10