WPŁYW REHABILITACJI RUCHOWEJ NA POZIOM WYDOLNOŚCI FIZYCZNEJ U PENSJONARIUSZY DPS DONIESIENIA WSTĘPNE

Transkrypt

1 WPŁYW REHABILITACJI RUCHOWEJ NA POZIOM WYDOLNOŚCI FIZYCZNEJ U PENSJONARIUSZY DPS DONIESIENIA WSTĘPNE Małgorzata Fortuna 1, Antonina Kaczorowska 2, Jacek Szczurowski 3, Kamil Walczewski 1 1 Wydział Przyrodniczo Techniczny, Karkonoska Państwowa Szkoła Wyższa w Jeleniej Górze 2 Wydział Fizjoterapii, Państwowa Medyczna Wyższa Szkoła Zawodowa w Opolu 3 Katedra Antropologii, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu Wprowadzenie: Poziom wydolności fizycznej jest ściśle związany z samodzielnością osób starszych. W każdym wieku wydolność fizyczna może być modyfikowana przez odpowiedni trening. Celem pracy była ocena wpływu prowadzonej rehabilitacji na poziom wydolności fizycznej u pensjonariuszy Domów Opieki Społecznej (DPS). Materiał i metody: Badania przeprowadzono u 34 pensjonariuszy DPS. Przebadano 17 mężczyzn uczęszczających na zajęcia rehabilitacji oraz 17 mężczyzn nieuczęszczających na te zajęcia. Przedział wieku badanych wynosił lat. Były to osoby nieobciążone ciężkimi chorobami przewlekłymi. Wydolność oceniano na podstawie 6 minutowego testu chodu. Przed wykonaniem testu oceniono BMI. Wyniki badań: Średni dystans uzyskany w teście w grupie mężczyzn uczęszczających na zajęcia rehabilitacji wynosił 313 ± 82,4 metry. W grupie mężczyzn nieuczęszczających na te zajęcia średni dystans wynosił 174,6 ± 69,9 metry. Porównanie wyników badanych dwóch grup wykazało istotną statystycznie różnicę na poziomie p<0,001. U badanych nie odnotowano otyłości. Średnia wartość BMI w grupie mężczyzn uczęszczających na zajęcia rehabilitacji wynosiła 24,8 ± 3,2 oraz w grupie mężczyzn nieuczęszczających na te zajęcia wynosiła 25,6 ± 2,8. Wnioski:

2 1. Pensjonariusze DPS uczestniczący w zajęciach rehabilitacji ruchowej mają znacząco wyższy poziom wydolności fizycznej niż osoby niekorzystające z tych zajęć. 2. Pensjonariusze DPS w przedziale wieku lat mają bardzo niski poziom wydolności fizycznej. Słowa kluczowe: wydolność fizyczna, geriatria EFFECT OF REHABILITATION ON PHYSICAL CAPACITY IN THE RESIDENTS OF NURSING HOMES - INITIAL ADVICE Małgorzata Fortuna 1, Antonina Kaczorowska 2, Jacek Szczurowski 3, Kamil Walczewski 1 1 Faculty of Natural Sciences and Technology, Karkonosze College in Jelenia Góra 2 Faculty of Physiotherapy, State Higher Medical School, Opole 3 Department of Anthropology, Wrocław University of Environmental and Life Sciences 4 - Higher Medical School in Kłodzko Abstrakt: Introduction The level of physical fitness is closely related to the autonomy of older people. At any age, physical performance can be modified by appropriate training. The aim of the study was to assess the impact of rehabilitation on the level of physical fitness in the residents of Nursing Homes (DPS). Material and methodology The research was carried out in 34 DPS residents. The study involved 17 men participating in rehabilitation activities and 17 men who did not attend these classes. The age range of the respondents was years. They were people without heavy chronic diseases. The performance was assessed on the basis of a 6-minute walk test. The BMI

3 was evaluated before the test. Results The average distance obtained in the test in the group of men attending rehabilitation classes was 313 ± 82,4 meters. In the group of men not attending these classes, the average distance was 174,6 ± 69,9 meters. A comparison of the results of the two groups tested showed a statistically significant difference at the level of p < Obesity was not reported in the subjects. The mean value of BMI in the group of men attending rehabilitation classes was 24.8 ± 3.2 and in the group of men who did not attend these classes was 25.6 ± 2.8. Conclusions 1. DPS pensioners participating in rehabilitation activities have a significantly higher level of physical fitness than those who do not use these activities. 2. DPS pensioners in the age range have a very low level of physical efficiency. Keywords: aerobic capacity, geriatrics Wprowadzenie Wydolność fizyczna oznacza zdolność do wykonywania długotrwałej pracy fizycznej o określonej intensywności bez nadmiernego zmęczenia i większych zmian homeostazy [1] W geriatrii, rehabilitacji, wydolność fizyczna kojarzona jest zwykle z wydolnością tlenową, zdolnością do pracy długotrwałej o dużej lub umiarkowanej intensywności, która wraz z procesem starzenia się podlega procesowi regresji [2]. Do głównych czynników przyspieszających proces obniżania poziomu wydolności fizycznej należą: brak systematycznej aktywności fizycznej, głównie o charakterze tlenowym, otyłość i występowanie wielu jednostek chorobowych. Istnieją doniesienia, że trening aerobowy na poziomie rekreacyjnym może podnieść poziom wydolności tlenowej niezależnie od wieku o około 20 procent [3]. Obniżanie się wydolności fizycznej z wiekiem jest zjawiskiem fizjologicznym i nieuchronnym. Regularna aktywność fizyczna sprzyja utrzymaniu autonomii, wzmaga dobrostan fizyczny, psychiczny i społeczny oraz zmniejsza ryzyko występowania wielu chorób, między innymi chorób sercowo

4 naczyniowych. Wielu autorów wskazuje na istotny wpływ systematycznej aktywności fizycznej na poziom wydolności fizycznej. Program aktywizowania seniorów oparty o zajęcia rehabilitacji ruchowej prowadzonej w domach pomocy społecznej, powinien uwzględniać ich potrzeby i możliwości [4]. Zasadne wydaje się wskazywanie na zależność wpływu programów rehabilitacji ruchowej u osób starszych. Celem pracy była ocena wpływu prowadzonej rehabilitacji na poziom wydolności fizycznej u pensjonariuszy Domów Opieki Społecznej (DPS). Materiał i metody Badania przeprowadzono u 34 pensjonariuszy DPS. Przebadano 17 mężczyzn uczęszczających na zajęcia rehabilitacji od minimum roku (grupa A) oraz 17 mężczyzn nieuczęszczających na te zajęcia (grupa B). Przedział wieku badanych wynosił lat. Byli to pensjonariusze nieobciążeni ciężkimi chorobami przewlekłymi, które mogłyby ograniczać wydolność fizyczną oraz samo wykonanie testu. Badania przeprowadzono w Domu Opieki Społecznej imienia Jana Pawła II w Głownie, Domu Pomocy Społecznej w Obornikach Śląskich, Domu Pomoc Społecznej dla Kombatantów w Opolu, Domu Seniora Marconi w Świdnicy oraz Domu Seniora Rusinowa w Wałbrzychu. Zajęcia rehabilitacji ruchowej u badanych składały się z wysiłku długotrwałego o umiarkowanej intensywności z przewagą przemian aerobowych. Zajęcia odbywały się 3-5 razy w tygodniu. Czas trwania zajęć wynosił minut dziennie. U wszystkich badanych zmierzono wysokość i masę ciała wykorzystując wagę lekarską z wzrostomierzem, następnie obliczono wskaźnik masy ciała - BMI (Body Mass Index) powstały przez podzielenie masy ciała podanej w kilogramach przez kwadrat wysokości podanej w metrach do kwadratu. Średnia wartość BMI wskazywała w obydwu grupach na prawidłową masę ciała. U badanych nie odnotowano otyłości, czy niedowagi. Do oceny wydolności fizycznej wykorzystano sześciominutowy test marszu. Oceniał on pośrednio wydolność tlenową. Zadaniem badanych było pokonanie jak najdłuższego dystansu w czasie sześciu minut. Dystans był podawany w metrach. Test przeprowadzono na równym i nieśliskim podłożu. Trasę marszu wyznaczono wokół prostokąta o bokach dwadzieścia metrów i pięć metrów. Ponieważ brak jest norm statystycznych dla populacji polskiej interpretację testu oparto o opracowane wyniki dla

5 populacji USA, które uzyskano na podstawie badań ponad 7000 Amerykanów. Opis wyników referencyjnych odnosił się do wieku, płci badanych oraz pokonanego dystansu. Uzyskana ocena podczas interpretacji testu to wynik pokonanego dystansu określany jako: strefa ryzyka, wynik poniżej przeciętnej, norma oraz powyżej przeciętnej [5]. Wyniki badań poddano analizie statystycznej. Wyniki Obliczenia statystyczne przeprowadzono w programie Statistica. Tab. 1 Mężczyźni aktywni (gr. A) - statystyki podstawowe analizowanych zmiennych N Średnia Mediana Min. Max. Wariancja Odch.Std Skośność Kurtoza BMI 17 24,8 24,9 19,0 28,8 9,97 3,2-0,3-1,1 wiek [lata] 17 74,8 74,0 70,0 80,0 18,65 4,3 0,1-1,8 dystans [m] ,0 324,0 132,0 426,0 6790,5 82,4-0,7-0,1 Tab. 2 Mężczyźni nieaktywni (gr. B) - statystyki podstawowe analizowanych zmiennych N Średnia Mediana Min. Max. Wariancja Odch.Std Skośność Kurtoza BMI 17 25,6 25,3 19,0 29,1 7,6 2,8-0,7 0,2 wiek [lata] 17 74,8 76,0 70,0 80,0 22,2 4,7 0,02-2,1 dystans [m] ,6 162,0 85,0 330,0 4887,0 69,9 1,2 1,0 Uwzględniając: BMI, wiek oraz wynik pokonanego dystansu w sześciominutowym teście marszu, porównano grupę mężczyzn aktywnych (gr. A) z grupą mężczyzn nieaktywnych (gr. B). W związku z charakterem rozkładów zmiennych (niektóre rozkłady zmiennych są skośne) w tej części analizy zastosowano nieparametryczny odpowiednik testu T- Studenta dla prób niezależnych test U-Manna-Whitneya. Tab. 3 Porównanie grupę mężczyzn aktywnych (gr. A) z grupą mężczyzn nieaktywnych (gr. B) z uwzględnieniem BMI, wieku oraz pokonanego dystansu w sześciominutowym

6 teście marszu. Sum.rang Gr A aktywni Sum.rang Gr B nieaktywni U Z poziom p Z poziom p N wan. N wan. 2*1str. BMI 278,5 316,5 125,5-0,7 0,512-0,7 0, ,52 wiek [lata] 296,0 299,0 143,0-0,1 0,959-0,1 0, ,97 dystans [m] 411,0 184,0 31,0 3,9 0,000 3,9 0, ,00 W toku analizy okazało się, że istotnie różni się tylko wartość średniej pokonywanego dystansu (mężczyźni aktywni gr. A pokonują znacząco dłuższy dystans; p< 0,001) średnie arytmetyczne parametrów BMI i wiek nie różniły się znacząco w badanych grupach. Omówienie wyników badań i ich interpretacja Średni dystans uzyskany w teście w grupie mężczyzn uczęszczających na zajęcia rehabilitacji wynosił 313 ± 82,4 metry. W grupie mężczyzn nieuczęszczających na te zajęcia średni dystans wynosił 174,6 ± 69,9 metry. Porównanie wyników badanych dwóch grup wykazało istotną statystycznie różnicę na poziomie p<0,001. Oznacza to, że grupa mężczyzn aktywnych (gr A) pokonuje znacząco większy dystans niż grupa mężczyzn nieaktywnych (gr. B). U badanych nie odnotowano niedowagi oraz otyłości. Średnia wartość BMI w grupie mężczyzn uczęszczających na zajęcia rehabilitacji wynosiła 24,8 ± 3,2 oraz w grupie mężczyzn nieuczęszczających na te zajęcia wynosiła 25,6 ± 2,8. Systematycznie stosowana, odpowiednio dobrana aktywność fizyczna dla seniorów, wpływa na zwiększenie równowagi, prędkości chodu oraz poprawia sprawność funkcjonalną i wydolność tlenową, samopoczucie, obniża skłonność do depresji, obniża liczbę schorzeń współistniejących w procesie starzenia, obniża śmiertelność będącą skutkiem tych schorzeń oraz zmniejsza liczbę systematycznie przyjmowanych leków, co częściowo potwierdzają powyższe badania [6, 7, 8,9,10]. Uczestnictwo osób od 65 roku życia nawet już w treningu trwającym 6-7 tygodni, 5 razy w tygodniu po 30 minut, treningu opartym o ćwiczenia o małej intensywności korzystnie wpływa na wydolność

7 fizyczną pacjentów w podeszłym wieku mierzoną na podstawie testu marszu 6- minutowego. Poprawa jest szczególnie wyraźna u pacjentów z bardzo małą wyjściową wydolnością fizyczną [1]. Wyniki sześciominutowego testu marszu w całej badanej populacji w niniejszej pracy były bardzo niskie dla tego przedziału wieku w porównaniu do norm opracowanych w USA. Wyniki zarówno w przebadanej grupie A jak i grupie B zostały zinterpretowane jako strefa ryzyka (norma lata metry; lat metry oraz lata metry) [11]. Również w porównaniu do średnich wyników sześciominutowego testu marszu wykonanego przez poznańskich rezydentów domów pomocy społecznej dla przedziału wiekowego 80 lat i starsi (451,4 metry) przebadana populacja z obydwu grup w niniejszej pracy uzyskała znacznie niższe wyniki [12]. Stan aktywności fizycznej osób starszych w Polsce, w porównaniu z krajami Unii Europejskiej, nie jest zadowalający [6]. Obserwując powyższe dane wydaje się bardzo przydatne opracowanie norm dla całej polskiej populacji osób starszych. Obserwacje powyższych badań wskazują konieczność przygotowania i wdrażania programów rehabilitacji ruchowej u seniorów z odpowiednio dobranym obciążeniem treningowym. Wnioski: 1. Pensjonariusze DPS uczestniczący w zajęciach rehabilitacji ruchowej mają znacząco wyższy poziom wydolności fizycznej niż osoby niekorzystające z tych zajęć. 2. Pensjonariusze DPS w przedziale wieku lat mają bardzo niski poziom wydolności fizycznej. Piśmiennictwo 1. Deskur- Śmielecka E., Jóźwiak A., Bosacka M. :Wpływ krótkotrwałego programu rehabilitacyjnego o małej intensywności na wydolność fizyczną u pacjentów w podeszłym wieku. Gerontologia Polska 2011; 19(1): Fortuna M., Kaczorowska A., Szczurowski J., Demczyszak I., Katan A., Wawrzyn K. Sprawność fizyczna a wydolność aerobowa pensjonariuszy Domu Opieki Społecznej. Aktywność Ruchowa Ludzi w Różnym Wieku 2017; 33-36: Fortuna M. Podstawy kształtowania i kontroli zdolności wysiłkowej tlenowej i beztlenowej, Jelenia Góra 2008, s. 42.

8 4. Ignasiak Z., Kaczorowska A., Katan A., Domaradzki J., Sprawność ruchowa kobiet w starszym wieku oceniana testem Fullertona. Fizjoterapia 2009; 17(2): Rikli R. E., Jones C. I., The reliability and validity of a 6 minute walk test as a measure of physical endurance in older adults. Journal of Aging and Physical Activity 1998; 6: Skotnicka M., Pieszko M. Aktywność fizyczna receptą na długowieczność. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu 2014; 20(4): Mazurek J., Szczygieł J., Blaszkowska A. i wsp. Aktualne zalecenia dotyczące aktywności ruchowej osób w podeszłym wieku. Gerontologia Polska 2014; 2: Kozak Szkopek E., Galus K. Wpływ rehabilitacji ruchowej na sprawność psychofizyczną osób w podeszłym wieku, Gerontologia Polska 2009; 17(2): Płaszewska-Żywko L., Brzuzan P., Malinowska-Lipień I. i wsp. Sprawność funkcjonalna u osób w wieku podeszłym w domach pomocy społecznej. Probl. Hig. Epidemiol 2008; 89(1): Magiera A., Kaczmarczyk K., Wiszomirska I. i wsp. Wydolność fizyczna kobiet w starszym wieku, Postępy Rehabilitacji 2012; 2: Rikli R. E., Jones C. J., Functional fitness normative scores for community residing older adults, ages Journal of Aging and Physical activity 1999; 7( 2): Król Zielińska M., Osiński W., Zieliński J., Kusy K., Physical fitness of eldery people in Poland in comparison with the population of the United States, Studies in Physical Culture and Turism 2006; 13, supp,: