Granice interpersonalne

Transkrypt

1 Granice interpersonalne Większość zwierząt posiada rewiry, które uważa za swoje i zaznacza je w charakterystyczny sposób. Podobnie i człowiek posiada swoją,,otoczkę", którą nosi ze sobą, a jej zasięg, rozmiar zależy od zagęszczenia populacji w jakiej się wychowywał. Wynika z tego, że ta osobista strefa dystansu jest zdeterminowana kulturowo. Wyróżnia się w zasadzie cztery strefy dystansu: STREFA INTYMNA (0-50 cm). Jest to najbardziej intymna i najsilniej strzeżona strefa. Każdy człowiek uważa ją za swoją własność i dopuszcza do niej tylko osoby uczuciowo z nim związane. Wyróżnia się tu substrefę rozciągającą się do 15 cm od ciała danego człowieka i która może być naruszona tylko podczas kontaktu fizycznego. Jest to strefa ściśle intymna. STREFA OSOBISTA ( cm). Taką odległość utrzymujemy podczas kontaktów społecznych (np. w biurze) i towarzyskich (np. przyjęcia u znajomych). STREFA SPOŁECZNA (1-3,5 m). Tą odległość zachowujemy w stosunku do nieznajomych nam osób (np. hydraulika). STREFA PUBLICZNA (powyżej 3,5m.). Jest to odległość, którą staramy się zachować zwracając się do większej ilości osób. Musimy mieć świadomość, że w zależności od tego czy mamy poszanowanie dla przestrzeni osobistej innych osób czy nie zostaniemy przez nich zaakceptowani lub odrzuceni. Nasze wtargnięcie w cudzą przestrzeń powoduje agresję, wycofanie i niechęć tej osoby. Jeżeli potrafimy szanować przestrzeń innych osób jesteśmy odbierani pozytywnie. Podstawowe zasady, których według niepisanych norm, powinni przestrzegać ludzie zmuszeni do wtargnięcia w cudzą przestrzeń osobistą: Unikaj bezpośrednich kontaktów wzrokowych z innymi. Nie nawiązuj rozmowy będąc w strefie intymnej innej osoby. Zachowaj,,kamienną twarz" i nie zdradzaj swoich uczuć. Wykorzystaj książkę, czy gazetę do zaznaczenia swojej odrębności, granicy. Innymi słowy spraw, by inni byli przekonani, że jesteś nią pochłonięty.

2 Skuteczna komunikacja Słowo komunikacja pochodzi od łacińskiego słowa communicato i oznacza łączność, wymianą, rozmowę. W odniesieniu do relacji między ludźmi przez komunikację rozumie się przekaz pewnej informacji (komunikatu) i zdolność rozumienia tego przekazu. Często pojęcie to utożsamia się również ze sposobem przekazywania informacji (komunikatów) oraz z relacjami, jakie zachodzą podczas ich wymiany. Przekazywanie komunikatów odbywa się za pomocą umownych znaków, takich jak: słowa, gesty, dźwięki, liczby, litery, symbole. Systemy takich umownych znaków nazywamy kodami. Używając najprostszych znaków graficznych i symboli, model komunikacji można przedstawić w sposób następujący: Osoba A komunikat Osoba B Osoba A jest osoba wysyłającą (nadająca komunikat. Stanowi zatem źródło komunikatu, dlatego jest nazywana nadawcą. Osoba B jest nazywana odbiorcą komunikatu. Nie zawsze odbiorca odczytuje przekazany komunikat w takim samym znaczeniu, w jakim nadał go nadawca. Powiemy wówczas, iż w procesie komunikacji wystąpiły pewne zakłócenia. Odebrany komunikat na wyjściu jest różny od podanego na wejściu. Przyczyny takiej sytuacji mogą być różne. Nadawca mógł swoje myśli, zamiary, uczucia wyrazić w sposób niezbyt jasny lub zrozumiały dla odbiorcy i w ten sposób pełne porozumienie się oraz skomunikowanie stało się utrudnione lub nawet niemożliwe. Taki stan rzeczy nie tylko utrudnia porozumienie między ludźmi, ale również powoduje znaczne zniekształcenie celów, których dany komunikat dotyczy. O doskonałym procesie komunikacji międzyludzkiej powiemy więc wówczas, gdy w efekcie tego procesu w umyśle odbiorcy powstanie identyczny obraz jak ten, który powstał w umyśle nadawcy lub innymi słowy gdy komunikat odebrany przez odbiorcę będzie miało takie samo znaczenie, jak komunikat wysłany przez nadawcę. Nadawca Źródło Kodowanie Kanał Komunikat Komunikat Komunikat Komunikat Dekodowanie Odbiorca Sprzężenie zwrotne CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA EFEKTY PROCESU KOMUNIKOWANIA SIĘ To, czy efekt komunikowania się zakończy się mniejszym, czy też większym powodzeniem (sukcesem), zależy w dużej mierze od umiejętności nadawcy i odbiorcy, dotyczących następujących czterech obszarów: mówienie (przemawianie), pisanie, słuchanie, czytanie. Innymi czynnikami decydującymi o skuteczności procesu komunikowania się są: zdolności i predyspozycje do przekazu i odbioru komunikatów, posiadana wiedza, system uwarunkowań społeczno kulturowych w danej zbiorowości.

3 KOMUNIKACJA NIEWERBALNA Słowa stanowią jeden ze sposobów przekazywania komunikatów. Inną techniką, nie mniej ważną, jest komunikacja niewerbalna. Jak sama nazwa wskazuje, technika ta nie wymaga słów, a jej waga zależy od tego jak silnie nadawca związany jest z komunikatem (z tym, co chce przekazać) oraz odbiorcą. Malarz tworząc obraz zazwyczaj pragnie przekazać pędzlem coś więcej niż układ linii i kolorów swoje odczucia, emocje, stosunek do tego, co stanowi przedmiot jego pracy. Podobnie muzyk komponując utwór także w swoisty sposób adresuje do naszej podświadomości szereg komunikatów za pośrednictwem symboli w postaci nut i innych znaków muzycznych. Ale najwięcej można przekazać samym sobą sposobem zachowania, gestami, wyrazem twarzy, postawą. Jest to tzw. mowa ciała, zwana również mową niewerbalną. Badania prowadzone przez psychologów dowodzą, że tylko 35% informacji jest przekazywanych werbalnie, czyli za pomocą znaczenia poszczególnych słów. Resztę, czyli 65%, przekazujemy w sposób niewerbalny. Mowa ciała 65% Nadawca Odbiorca Słowa 35% Mówi się, że ludzie częściej kłamią, używając słów. W mowie niewerbalnej zdarza się to tylko sporadycznie. Nie warto kłamać, gdyż zdradzi to język ciała. Często nie zdajemy sobie sprawy, jaką rolę w komunikacji z innymi odgrywa nie tylko to, co mówimy, ale również to, jak mówimy i zachowujemy w procesie komunikowania się. Do głównych form komunikacji niewerbalnej należą: wyraz twarzy, kontakt wzrokowy, gesty i inne ruchy ciała, kontakt dotykowy, postawa ciała, odległość od partnera, wygląd zewnętrzny, niewerbalne aspekty mowy, uśmiech. Wyraz twarzy stanowi najbardziej wymowny sposób komunikacji niewerbalnej. Sposób, w jaki mówimy poruszając wargami, układ ust i brwi podczas rozmowy, grymas twarzy, wyraz oczu to

4 wszystko świadczy o naszym stanie emocjonalnym oraz najczęściej jest pierwszą reakcją na komunikat nadawany przez inną osobę. Kontakt wzrokowy odkrywa nasz stosunek do rozmówcy. W zależności od tego, czy i jak patrzy się na drugą osobę oraz jak długo utrzymuje się kontakt wzrokowy, ludzie są mniej lub bardziej zainteresowani towarzystwem i podtrzymywaniem konwersacji. Unikanie kontaktu wzrokowego może być odebrane jako objaw znudzenia lub braku szczerości i zdecydowania. Z drugiej strony jednak nie można przesadzać i wpatrywać się w naszego rozmówcę gdyż stawia go to w niezręcznej sytuacji i w efekcie może utrudniać komunikowanie się. Gesty i inne ruchy ciała towarzyszą niemal każdej rozmowie. Gdy mówimy, bardzo często pomagamy sobie kreśląc rękoma w powietrzu rożne kształty, kiwamy głową, zaciskamy pięści, grozimy palcem itp. Każdy z tych gestów ma swoje znaczeni. Stanowią one w ten sposób nieodłączny element procesu komunikowania się oraz ważne dopełnienie komunikacji werbalnej. Mogą one również stanowić sygnały o naszym samopoczuciu lub stanie emocjonalnym. Dotyk i kontakt fizyczny oznacza zazwyczaj pewną zażyłość z partnerem, ale również zależy od wieku, płci, pozycji w hierarchii władzy. Może mieć charakter pozytywny, wyrażający chęć niesienia pomocy lub akceptacji zachowania drugiej osoby (uścisk dłoni, klepanie po plecach, pocałunek) lub negatywny świadczący o drugiej osoby albo dezaprobacie tego, co robi (uderzanie, potrącanie). Postawa ciała przyjmowana podczas rozmów wyraża zazwyczaj stosunek do danej osoby. Gdy aprobujemy partnera, jesteśmy zwróceni do niego nie tylko twarzą, ale i stopami Osoby 1 i 2 raczej nie Układ otwarty - osoby Akceptują osoby 3 1 i 2 zapraszają osobę 3 Układ stóp sygnalizuje, do dołączenia się że nie chcą, aby dołączyła do rozmowy. się do nich. Ogólnie uważa się, że osoby otwarte i pewne siebie przyjmują postawę swobodną, a nawet nieco ekspansywną, z prosto uniesiona głową. Natomiast poza z głową pochyloną do przodu i rękami założonymi lub kurczowo coś trzymającymi oznacza niepewność i uległość. W pozycjach siedzących postawa osoby lekko pochylonej do przodu, z dłońmi opartymi na kolanach lub dłońmi skierowanymi ku górze, świadczy o czystych zamiarach, gotowości słuchania i otwartości. Skrzyżowanie jednej nogi na kolanie mówi o pewności siebie, poczuciu wyższości, a nawet chęci ataku. Osoba siedząca w pozycji półleżącej, tzn. silnie przechylona do tyłu z silnie wyciągniętymi nogami, wraża dezaprobatę dla otoczenia, natomiast osoba bezwładnie siedząca z podpartą na dłoni głową komunikuje otoczeniu swoją bezsilność, zmęczenie lub przeciążenie pewnymi kłopotami.

5 Odległość od partnera jest związana z relacją zachodząca między dwiema osobami i walką o własne terytorium psychologiczne. Im większa jest nić sympatii i otwartości łącząca osoby, tym odległość utrzymywana między nimi podczas rozmów jest mniejsza i odwrotnie. Wygląd zewnętrzny i higiena osobista. Te cechy wywierają silne wrażenie na ludziach i albo będą ułatwiać proces komunikowania się, albo stworzą barierę. Bardzo często tzw. pierwsze wrażenie decyduje o powodzeniu rozmowy, zdanym egzaminie, przyjęciu do pracy. Niewerbalne aspekty mowy podkreślają znaczenie przesyłanych komunikatów oraz nasz stosunek do tego, co i o czym mówimy. Bardzo często wyrokują one również o skuteczności wysyłanego przez nadawcę komunikatu. A należą do nich: intonacja i barwa głosu, tempo i rytm mówienia, sposób akcentowania naszych odczuć i emocji. Uśmiech również stanowi jedną z form mowy niewerbalnej. Może być on miły, zachęcający, ciepły, nieśmiały albo ironiczny, złośliwy, ośmieszający, lekceważący. Uśmiech ma wpływ na nawiązanie, podtrzymywanie lub zakończenie komunikacji niewerbalnej. KOMUNIKACJA WERBALNA Komunikacja werbalna to komunikacja oparta na słowie. Sprowadza się ona do tego, iż przekazując komunikaty używamy słów. Rozmawiając z drugą osobą używamy słów, czytając książkę odbieramy komunikaty autora przekazywane za pomocą słów, pisząc list lub wypracowanie również używamy słów, a nie np. rysunków. Biorąc pod uwagę kierunek przesyłanych komunikatów, rozróżniamy: komunikację pionową oraz komunikację poziomą. Komunikacja pionowa dotyczy najczęściej komunikatów formalnych przepływających pomiędzy pracownikami i ich przełożonymi w celu osiągania założonych celów, przekazania informacji i poleceń, a także zasygnalizowania spraw wymagających szczególnej uwagi lub rozwiązania problemu. Mówimy wtedy o komunikacji skierowanej ku dołowi. Możemy mieć również do czynienia z odwrotnym kierunkiem komunikacji pionowej, tzn. z komunikacją skierowaną ku górze. Ma to miejsce, gdy podwładni informują przełożonych o swoich osiągnięciach, stopniu wykonanych zadań, występujących w pracy problemach itp. Przełożeni są zainteresowani tym kierunkiem komunikacji ponieważ ułatwia on im kierowanie i czuwanie nad rozwojem prowadzonej działalności. Z komunikacją poziomą mamy do czynienia wówczas, gdy przebiega ona między członkami tej samej grupy lub pracownikami pełniącymi funkcję na tym samym poziomie. Komunikacja ta może mieć charakter zarówno formalny jak i nieformalny.

6 Aktywne słuchanie Natura dała nam dwoje oczu, dwoje uszu, ale tylko jeden język po to, abyśmy więcej patrzyli i słuchali niż mówili. Czemu służy aktywne słuchanie 1. pozwala wytworzyć poczucie wzajemnego zaufania akceptowania drugiej osoby takiej, jaka jest. Może również dostarczać poczucia wsparcia 2. zachęca do większej otwartości, zwierzenia się ze wszystkich problemów, co być może uświadomi naszemu rozmówcy, gdzie tkwi źródło jego trudności 3. pomaga rozmówcy na dokładnie zanalizowanie i organizację swojej wypowiedzi, co zwiększa jego szanse na samodzielne rozwiązanie problemu 4. umożliwia swobodne wypowiedzenie się na dany temat, wyrzucenie z siebie danego problemu zmniejszając tym samym napięcie psychiczne 5. daje możliwość konfrontacji wyobrażeń danej osoby z rzeczywistością oraz ich korekty, jest źródłem informacji zwrotnych 6. pozwala prześledzić tok rozumowania drugiej osoby, jej sposobu myślenia wnioskowania Umiejętność aktywnego słuchania w dużej mierze polega na kontrolowaniu i odpowiednim kierowaniu swoim zachowaniem niewerbalnym (mimiką, gestami). Ważne jest w trakcie rozmowy; utrzymywanie kontaktu wzrokowego przejawianie zainteresowania tym co mówi nasz rozmówca zachęcenie do rozmowy zadawanie dodatkowych pytań dotyczących tego co mówi druga osoba krótkie powtarzanie niektórych elementów wypowiedzi rozmówcyparafrazowanie powstrzymanie się od komentowania, udzielania rad wyrażania tolerancji cierpliwość nie przerywanie rozmówcy Najczęściej popełniane błędy to: okazywanie znudzenia, obojętności wobec tego, co mówi rozmówca wtrącanie własnych uwag do czyjejś wypowiedzi

7 przechodzenie na inne tematy brak koncentracji na tym, co próbuje przekazać nam druga osoba stałe komentowanie wypowiedzi rozmówcy ocenianie rozmówcy Przykładem werbalnych wskaźników słuchania są: Parafraza powtórzeniem tego, co powiedział nasz rozmówca. Jest to powtórzenie własnymi słowami, ale oddanie klimatu mówiącego. W parafrazowaniu nie należy interpretować tego, co się usłyszało Klaryfikacja- to prośba o wyjaśnienie, gdy nie możemy zrozumieć wypowiedzi. Czasem też w wypowiedzi pojawia się wiele wątków - prosimy wtedy o wybranie jednego

8 ZADAWANIE PYTAŃ. Podstawowe trzy rodzaje pytań, jakie zadajemy ludziom to: Pytania otwarte Pytania zamknięte Pytania sugerujące Pytania otwarte- stosuj jak najczęściej to pytania prowadzące do nieograniczonej ilości odpowiedzi. Zaczynają się od słów: JAK, JAKI, JAKA, CO, W JAKI SPOSÓB itp. Pytania otwarte w znacznym stopniu poszerzają obszar uzyskiwanych informacji, sprzyjają klimatowi otwartości i zaufania Pytania zamknięte- stosuj wtedy, kiedy trzeba To pytania prowadzące do ograniczonej ilości odpowiedzi, najczęściej do dwóch. Zwykle zaczynają się od słów CZY. Pytania zamknięte służą uściśleniu informacji i domykania wątków. Zadawane przedwcześnie albo z nadmiarem mogą wywołać poczucie ograniczenia i przedmiotowego traktowania rozmówcy. Pytania sugerujące-staraj się uniknąć To pytania, które zawierają w sobie oczekiwaną przez pytającego odpowiedź. Kończą się często słowami: PRAWDA? CZYŻ NIE, NIE? TAK? Pytania sugerujące ograniczając odpowiedź do jednej- oczekiwanej przez słuchacza, wprowadzają element fałszu do rozmowy. PARAFRAZA jest powtórzeniem, wypowiedzi rozmówcy lub wyrażenie jej własnymi słowami. PARAFRAZA ROZPOCZYNA SIĘ OD SŁÓW POWIEDZIAŁĘŚ, ŻE.., MÓWISZ, ŻE... na końcu parafrazy można zadać pytanie Czy tak?, Parafrazy są odbierane, jako wyraz dobrego słuchania oraz pozwalają na bieżąco korygować ewentualne nieporozumienia. Mówisz, że masz kłopot z podjęciem tej decyzji, czy tak? Parafraza może stanowić logiczne wprowadzenie do postawienia pytania otwartego lub zamkniętego, stosowanie do intencji osoby mówiącej. Może też być wstępem do pytań klasyfikujących. Mówisz, że, masz kłopot z podjęciem tej decyzji. Co zatem zamierzasz robić dalej? Czy to oznacza, że..?

9 KLARYFIKACJA jest podsumowaniem i uogólnieniem istotnych elementów wypowiedzi rozmówcy. Klaryfikacje można zacząć od słów: ROZUMIEM, ŻE.. Z TEGO, CO MÓWISZ WNIOSKUJĘ, ŻE. Na końcu klaryfikacji można dodać pytanie sprawdzające np.: Czy dobrze cię rozumiem? Czy to się zgadza? Klaryfikacje, podobnie jak parafrazy są odbierane przez rozmówcę, jako wyraz uważnego słuchania, pomagają rozmówcy uporządkować własną wypowiedź, pozwalają słuchającemu akcentować pewne wątki i w ten sposób wpływać na kierunek dalszej rozmowy. Rozumiem, że brakuje ci konkretnych danych do podjęcia decyzji, a poza tym masz ostatnio wiele kłopotów Zgadza się?

10 1. Czym jest Asertywność Asertywność to sposób porozumiewania się z ludźmi, stanowczy ale jednocześnie respektujący godność i prawa osobiste jednostki Asertywność to umiejętność obrony swoich praw, interesów, potrzeb, całego terytorium psychologicznego w sposób nieagresywny, bez naruszania się terytorium innych Asertywność to umiejętność wyrażania własnych myśli Zachowanie asertywne nie jest agresją, nie jest manipulacją nie jest uległością. Jest zachowaniem Partnerskim-dojrzałym i godnym Asertywna komunikacja to komunikaty przekazywane wprost, rzeczowo i konkretnie, wypowiadane bez intencji zranienia, nie zawierające kłamstw, komunikaty typu ja, traktujące drugiego człowieka w sposób pełen szacunku Asertywnej postawy, asertywnego zachowania, asertywnej komunikacji można się uczyć Zachowanie asertywne.. nie jest uległe, bo jest stanowczym i zdecydowanym działaniem na rzecz swoich praw..nie jest agresywne, bo nie narusza praw innych osób..nie jest manipulacyjne, bo zakłada otwartość i uczciwość PIEĆ PRAW FENSTERHAIMA 1. Masz prawo do robienia tego, co chcesz dopóty, dopóki nie rani to kogoś innego 2. Masz prawo do zachowania swojej godności poprzez asertywne zachowanie-nawet jeśli to rani kogoś innego-dopóty, dopóki twoje intencje nie są agresywne, lecz asertywne 3. Masz prawo do przedstawienia innym swoich próśb-dopóty, dopóki uznajesz, że druga strona ma prawo odmówić 4. Istnieją takie sytuacje między ludźmi, w których prawa nie są oczywiste. Zawsze jednak masz prawo do przedyskutowania tej sprawy z druga osobą i wyjaśnienia jej. 5. Masz prawo do korzystania ze swoich praw

11 Dlaczego zachowujemy się Agresywnie? Co ryzykujemy? boimy się, że nie dostaniemy tego, co chcemy nie wierzymy w samych siebie wcześniej okazywało się to skutecznie chcemy zwrócić na siebie uwagę chcemy zademonstrować swoją władzę chcemy wyładować swoją złość chcemy manipulować innymi konflikty w stosunkach z innymi ludźmi (czują się zagrożeni) utratę szacunku dla samego siebie utratę szacunku dla innych poczucie winy będziemy nie lubiani poważny stres dojdzie do przemocy rezultaty przeciwne do zamierzonych Ulegle? boimy się utraty aprobaty ze strony innych boimy się reakcji innych ludzi uważamy, że jest właściwe, grzeczne zachowanie chcemy uniknąć konfliktów chcemy manipulować innymi Asertywnie? jesteśmy zadowoleni z siebie i innych mamy szacunek dla siebie i innych pomaga nam to w osiągnięciu celów i realizacji potrzeb dzięki temu mniej ranimy innych dzięki temu rośnie wiara w siebie daje to poczucie kontroli nad własnym życiem jesteśmy uczciwi w stosunku do samych siebie i innych utratę poczucia własnej wartości poczucie krzywdy, złość, frustrację zachęcenie innych do dominacji wybuch agresji spowodowaną kumulacją uczuć będziemy nie lubiani za to, że wyrażamy swoje odczucia etykietkę człowieka idącego przez życie przebojem zmiany w naszych relacjach z innymi

12 Pamiętaj!: Zachowanie asertywne oznaczają bezpośrednie, uczciwe i stanowcze wyrażenie wobec innej osoby swoich uczuć, postaw, opinii lub pragnień w sposób respektujący uczucia, postawy, opinie, prawa i pragnienia drugiej osoby. Warunkiem podejmowania postawy asertywnej jest świadomość swoich praw. Postawy asertywne można ćwiczyć, by wzmocnić swoje konsekwencje w tym zakresie. Zachowanie agresywne Zachowania uległe Zachowania asertywne Bronimy własnych praw, lekceważymy prawa innych. Lekceważymy własne prawa, pozwalając innym je naruszać. Bronimy własnych praw i uznajemy prawa innych. Dominujemy nad innymi. Nie demonstrujemy własnych potrzeb, odczuć i poglądów. Wyrażamy swoje poglądy, potrzeby i odczucia. Podejmujemy decyzje nie uwzględniające praw innych. Nasze zachowania pozostają w sprzeczności z naszymi odczuciami, co powoduje Słuchamy w sposób aktywny, tego co druga osoba ma do powiedzenia. kumulację złości i agresji. Przyjmujemy postawy wrogie lub obronne Przyjmujemy postawę bierną, podporządkowaną Komunikuję co chcę, aby się wydarzyło.

13 Informacja zwrotna Informacja zwrotna- to ustosunkowanie się do czyjegoś zachowania, wypowiedzi, wyglądu, cech charakteru, sposobu bycia. Rozróżniamy informację zwrotną pozytywną- jej intencją jest aprobata cech lub zachowania., oraz informację zwrotną negatywną, której intencją jest dezaprobata, a w przypadku zachowania-powstrzymanie. Negatywną informację zwrotną najczęściej wypowiadamy w drugiej osobie liczby pojedynczej, np.: Zachowujesz się okropnie Mówisz niejasno Jesteś głupia Są to tak zwane komunikaty typu ty Komunikaty tego typu oznaczają wejście na terytorium psychologiczne drugiego człowieka. Rozmówca czuje się osobiście zaatakowany, koncentruje się na negatywnych uczuciach do partnera rozmowy lub do siebie samego, rzadko w pełni korzysta z treści komunikatu. Asertywna informacja zwrotna: Kiedy Ty., to ja.. To komunikat w pierwszej osobie mówi o tym jak ja reaguje na zachowanie, wygląd, wypowiedź drugiej osoby. Jest to komunikat typu ja np.: Drażni mnie, kiedy wciąż bębnisz palcami w blat Nie rozumiem Cię Kiedy mówisz tak szybko Nie podoba mi się, kiedy mówisz do mnie w ten sposób Używając takiego komunikatu pozostaje nas własnym terytorium, nie stawiam rozmówcy w sytuacji zagrożenia, nie naruszam jego godności Komunikat typu ja Opisują zachowanie Obiektywne- skupiają się na faktach Trudne do podważenia, ponieważ z uczuciami trudno polemizować Komunikacja oparta na partnerstwie Komunikat typu ty Oceniają osobę Subiektywne-skupiają się na opinii, wrażeniu Łatwe do podważenia, ponieważ możemy różnić się pod względem opinii, ocen Komunikacja oparta na hierarchii

14 ASERTYWNA ODMOWA I STAWIANIE GRANIC Jak odmawiać łagodnie i stanowczo? Asertywna odmowa to stwierdzenie czytelne, bezpośrednie, uczciwe i stanowcze. Składa się z trzech elementów: 1. Słowa NIE 2. Informacji o tym jak zamierzam postąpić 3. Krótkiego wyjaśnienia oraz ewentualnie : komunikatu podtrzymującego relację (jeśli chcę wyraźnie podkreślić, że na relacji z rozmówcą mi zależy, a moja odmowa nie ma na celu odrzucenia, czy odsunięcia się) Odmawiając: -nie zaczynaj od przepraszam, ale -nie mnóż argumentów i uzasadnień (które zdeterminowany rozmówca będzie kolejno zbijał) -nie usprawiedliwiaj się -nie używaj zwrotów: nie mogę, muszę (twój rozmówca będzie cię próbował Cię przekonać, że jednak możesz i nie musisz) -nie atakuj (jak śmiesz mnie o to prosić) -nie pouczaj (A kto mi jeszcze nie oddał poprzedniego długu) Przykład: Nie, nie wezmę za ciebie tego dyżuru, ponieważ zdecydowałam już, że spędzę ten weekend z rodziną (Ale chętnie pomogę napisać ci sprawozdanie)

15 Zmiękczenia: W sytuacji, w której odmawiamy osobie bardzo dla nas ważnej, bliskiej, bądź osobie, z którą jesteśmy w relacji zależności (szef-podwładny), odmówić jest bardzo trudno. Możemy wówczas stosować tzw. Zmiękczenia, które ułatwią nam przeżyć moment odmawiania: -przykro mi, ale nie.. -wiem, że to dla ciebie ważne, ale.. -nie jest mi łatwo ci odmówić Odmowa uprzedzająca Bywa, że ktoś przez dłuższy czas doświadcza sytuacji. W których robi coś, na co nie ma ochoty i chce wreszcie odmówić. Wart wtedy zwrócić się z komunikatem zapowiadającym naszą odmowę- można uprzedzić o postanowieniu zmiany zachowania, co jest o tyle łatwiejsze od bezpośredniej odmowy, że można wybrać czas, miejsce, a nawet zaplanować dokładnie co chce się powiedzieć.

16 MAPA ASERTYWNOŚCI Mapa asertywności pomoże Ci sprawdzić, w jakich sytuacjach korzystasz ze swojego prawa do asertywnego zachowania, a w jakich masz z tym kłopot. Jak - w różnych sytuacjach radzisz sobie z wyrażaniem siebie i respektowaniem praw innych osób. Chodzi o to, żeby znaleźć sytuacje, które zmniejszają Twoją wiarę w siebie, których się boisz, unikasz, w których czujesz własną bezradność. Albo też zachowujesz się w sposób, który zupełnie Cię nie zadowala. Wstaw krzyżyk do odpowiedniej kratki, przyjmując, że pierwsza oznacza Tak raczej tak druga Nie raczej nie. Ciemniejsze kratki wskazują obszary Twoich trudności w zachowaniu się w sposób asertywny. Obrona swoich praw w sytuacjach społecznych 1) Czy zdarza Ci się kupić jakąś rzecz, na którą właściwie nie masz ochoty, tylko dlatego, że trudno Ci było odmówić sprzedawcy? Tak, raczej tak Nie, raczej nie 2) Czy wahasz się przed zwróceniem towaru do sklepu, nawet jeśli jest on najwyraźniej wadliwy i nieużyteczny? 3) Jeżeli ktoś rozmawia głośno podczas filmu, sztuki teatralnej lub koncertu czy prosisz go, aby był cicho? 4) Jeżeli ktoś potrąca lub stuka w Twoje krzesło, w kinie, teatrze itd. czy prosisz tę osobę, aby przestała? 5) Jeżeli przeszkadza Ci, że ktoś pali papierosa blisko Ciebie, czy potrafisz to powiedzieć? 6) Jeżeli sprzedawca niesłusznie obsługuje przed Tobą kogoś, kto przyszedł do sklepu po Tobie, czy zwracasz głośno uwagę na tę sytuację? Tak, raczej tak Nie, raczej nie 7) W przypadku jakiejś niedogodności lub awarii w Twoim mieszkaniu czy nalegasz, aby odpowiedni pracownik administracji dokonał naprawy, do której jest zobowiązany?

17 8) Jeżeli taksówkarz, któremu płacisz za kurs, traktuje resztę jako napiwek czy upominasz się o swoje pieniądze (nawet jeśli to nieduża suma)? Obrona swoich praw w kontaktach osobistych 9) Jeżeli ktoś zachowuje się wobec Ciebie w sposób niesprawiedliwy lub krzywdzący czy zwracasz na to uwagę? 10) Jeżeli ktoś pożyczył od Ciebie pieniądze (lub jakąś rzecz) i od dłuższego czasu zwleka z oddaniem- czy wspominasz mu otym? 11) Jeżeli ktoś prosi Cię o przysługę, która wiąże się z poniesieniem przez Ciebie (w Twoim odczuciu) nadmiernego trudu lub niewygody - czy odmawiasz spełnienia jego prośby? 12) Czy masz wrażenie, że inni ludzie mają tendencję do wykorzystywania Ciebie lub rządzenia Tobą? 13) Czy często zdarza Ci się robić coś, na co nie masz ochoty, tylko dlatego, że nie potrafisz przeciwstawić się otoczeniu? Inicjatywa i kontakty towarzyskie 14) Czy jesteś w stanie rozpocząć rozmowę z obcą osobą? Tak, raczej tak Nie, raczej nie 15) Czy często odczuwasz trudności w podtrzymywaniu rozmowy towarzyskiej? 16) Czy sprawia Ci trudność podtrzymywanie kontaktu wzrokowego z osobą, z którą rozmawiasz? 17) Czy swobodnie uczestniczysz w spotkaniu towarzyskim, gdzie nie znasz nikogo oprócz gospodarzy?

18 Oceny wyrażanie i przyjmowanie krytyki i pochwał 18) Gdy ktoś Cię chwali czy wiesz jak się zachować? 19) Czy zdarza Ci się chwalić przyjaciół, znajomych, członków rodziny? 20) Gdy ktoś Cię krytykuje czy wiesz jak się zachować? 21) Czy masz trudności w krytykowaniu swoich znajomych, przyjaciół,członków rodziny? Wyrażanie próśb 22) Czy potrafisz zwrócić się do nieznajomej osoby o potrzebną Ci pomoc? Tak, raczej tak Nie, raczej nie 23) Czy potrafisz prosić swoich znajomych, przyjaciół, członków rodziny o przysługi lub pomoc? Wyrażanie uczuć 24) Czy potrafisz być otwarty i szczery w wyrażaniu ciepła, sympatii, zaangażowania wobec mężczyzn? 25) Czy potrafisz być otwarty i szczery w wyrażaniu niezadowolenia i złości wobec mężczyzn? 26) Czy potrafisz być otwarty i szczery w wyrażaniu ciepła, sympatii,zaangażowania wobec kobiet? 27) Czy potrafisz być otwarty i szczery w wyrażaniu niezadowolenia i złości wobec kobiet?

19 28) Czy często zdarza Ci się unikać pewnych ludzi lub sytuacji z obawy przed własnym zakłopotaniem? 29) Czy zdarza Ci się dzielić swoimi osobistymi odczuciami z jakąś inną osobą? Wyrażanie opinii 30) Jeżeli rozmawiając z kimś uświadomisz sobie, że masz odmienne zdanie-czy zwykle decydujesz się wyrazić swój pogląd? Tak, raczej tak Nie, raczej nie 31) Czy często unikasz wypowiadania Twojej prawdziwej opinii na jakiś temat z obawy, aby Twój rozmówca nie nabrał o Tobie niekorzystnego wyobrażenia? 32) Czy często przeżywasz taką sytuację, że inni atakują Twoje zdanie, a Ty masz kłopot z jego obroną? 33) Czy masz zwyczaj reagować niepokojem i napięciem, gdy Twój rozmówca ma odmienne zdanie od Twojego? Wystąpienia publiczne 34) Czy jest dla Ciebie trudnością zabranie głosu ( np. zadanie pytania lub podzielenie się opinią) przy dużym audytorium? 35) Czy odczuwasz trudności w podejmowaniu występów publicznych (np. przemówienie, pogadanka itd.) wobec szerszego forum? Kontakt z autorytetem 36) Jeżeli masz odmienne zdanie niż ktoś, kto jest dla Ciebie autorytetem - czy otwarcie wyrażasz swoje stanowisko?

20 37) Czy często zdarza Ci się w kontakcie z osobą, która jest dla Ciebie autorytetem, rezygnować ze swoich interesów i preferencji, na korzyść interesów i preferencji tej osoby? Naruszenie cudzego terytorium 38) Czy zdarza Ci się kończyć zdanie za inne osoby? 39) Czy masz zwyczaj używać krzyku jako sposobu zmuszania innych do zrobienia tego, czego chcesz? 40) Czy złoszcząc się, masz zwyczaj używania wyzwisk i niecenzuralnych wyrazów? 41) Czy kontynuujesz prowadzenie sprzeczki, mimo, że druga osoba od dłuższego czasu ma jej dosyć? 42) Czy masz zwyczaj podejmować decyzje za inne dorosłe osoby?

21 Asertywna diagnoza Odmawianie Osoby bliskie Osoby ważneszefowie autorytety Znajomi współpracownicy podwładni dzieci klienci obcy Reagowanie na krytykę Reagowanie na atak werbalny Obrona i wyrażanie własnego zdania Wyrażanie złości Wyrażanie konstruktywnej krytyki Wyrażanie próśb i oczekiwań Wydawanie poleceń Wyrażanie pochwał Przyjmowanie pochwał Wyrażanie własnych mocnych stron Ekspozycja społeczna