Jan 8:58 i ego eimi - εγω ειµι

Transkrypt

1 Jan 8:58 i ego eimi - εγω ειµι Czytelnikowi Biblii, werset ów z pewnością niejednokrotnie rzucił się w oczy. Szczególnie zwolennicy Trójcy często eksponują go w celu udowodnienia tożsamości Jezusa z Bogiem Jahwe. Według nich, Zbawiciel nasz przypisuje sobie tutaj Boskie imię 'Ja jestem' (ego eimi), które czyni z Niego Boga Jahwe (por. Ex. 3:14). Kwestia porównania Jana 8:58 z Ex. 3:14 rozpatrywana jest w oddzielnym opracowaniu, w tym zaś chciałbym zająć się innymi przyczynami, dla których werset z ew. Jana rozumiany jest przez niektórych w kontekście trynitarnym. Zasadniczo wpływ na to mają dwa czynniki. Pierwszym z nich jest fakt zapisania dużymi literami wypowiedzianych słów Jezusa: JA JESTEM. Tak czynią tłumacze Biblii Tysiąclecia. Oczywiście jest to manipulacja mającą zasugerować czytelnikowi rzekomy paralelizm pomiędzy słowami Boga zapisanymi w 2 Mojżeszowej 3:14 a słowami Jezusa zanotowanymi przez Jana. Jednakże każdy w miarę wnikliwy badacz Biblii wie o tym, iż w grece nie ma podziału na litery duże i małe. To co zrobili tłumacze Biblii Tysiąclecia jest zwykłą trynitarną nadgorliwością i próbą zmanipulowania nieświadomego czytelnika. Druga przyczyna sięga znacznie głębiej. Najpierw jednak cytaty dwóch polskich przekładów: Jn 8: Rzekł do nich Jezus: Zaprawdę, zaprawdę, powiadam wam: Zanim Abraham stał się, Ja jestem. (BT) Jn 8: Odpowiedział im Jezus: Zaprawdę, zaprawdę powiadani wam, nim jeszcze pojawił się Abraham, Ja już byłem. (Romaniuk) Co Ciebie uderza gdy czytasz ten werset w pierwszym przekładzie? Co sprawia, iż bardziej skłaniasz się do wniosku, iż Jezus nie tyle stwierdza fakt preegzystencji, ile stosuje do siebie Boskie imię 'Ja jestem'? Mnie najbardziej upewniałaby w tym gramatyka zdania, a raczej, by powiedzieć ściśle, NIE gramatyka. Zauważyłeś zapewne, iż zdanie to jest w większości przekładów polskich oddane niegramatycznie: 'zanim Abraham był, ja jestem'. Taki sposób oddania powoduje, iż w naszym umyśle mimowolnie kształtuje się myśl, iż Jezus zastosował tutaj grę słów. Zapewne jednak nie jest Ci wiadome, iż w grece słowa Jezusa NIE NARUSZAJĄ ZASAD GRAMATYKI. Zostały jednak przez polskich tłumaczy przetłumaczone niegramatycznie. Obrońcy Trójcy argumentują, iż jest to uwarunkowane... gramatyką. Dowodem na to ma być fakt użycia w grece czasu teraźniejszego (ego eimi -ja jestem) a nie czasu przeszłego. I jest to na pozór tłumaczenie rozsądne. Dlaczego jednak wiele przekładów (tak jak Romaniuk), oddaje te słowa w czasie przeszłym? Powód jest prosty - konstrukcja. Jest rzeczą oczywistą, iż w każdym języku konstrukcja (składnia) zdania może nadawać mu znaczenie np. czasu przyszłego, pomimo, iż użyty jest czas teraźniejszy. Przykład? Jutro idę do kina. Pomimo użycia czasownika 'iść' w czasie teraźniejszym, konstrukcja zdania umieszcza fakt pójścia do kina w przyszłości a nie w teraźniejszości. Według wielu gramatyków, analogiczna sytuacja występuje właśnie w Jana 8:58, pomimo użycia czasu teraźniejszego, Jezus nawiązuje tutaj do swojej egzystencji sięgającej od czasów przed narodzeniem Abrahama, aż do chwili wypowiadania tych słów. Amerykanie nazywają taką konstrukcję: "extension from past". Szerzej będę o tym pisał w dalszej części, teraz chciałbym zaś zacytować werset, który w swej budowie jest bardzo podobny do omawianej wypowiedzi zawartej w Jana 8:58. Pochodzi on z greckiego przekładu Starego Testamentu zwanego Septuagintą (LXX) i zanotowany jest w księdze Jeremiasza 1:5. Oto cytaty:

2 Jana 8:58 (Wydanie Interlinearne, Vocatio) prin Abraam genasthai ego eimi zanim Abraham (stal się), ja jestem genastai (aoryst - czas przeszły) ego eimi (czas teraźniejszy) Jeremiasza 1:5 (tłumaczenie Brenton'a) pro tou me plasai se en koilia epistomai se before I formed you in thebelly I knew you Zanim Ja ukształtowałem ciebie w łonie (już)znałem ciebie plesai (aoryst - czas przeszły) epistomai (czas teraźniejszy) Podobieństwo jest uderzające. W Jeremiasza 1:5 pomimo użycia czasu teraźniejszego (episotmai), słowo to zostaje przetłumaczone na czas przeszły. Konstrukcja Jana 8:58 jest identyczna! Czy zatem są przesłanki czysto gramatyczne, które zabraniałyby tłumaczenia powyższego wersetu w sposób podobny do tego, jaki zauważamy w przekładzie Romaniuka? Wątpię. Poniżej przedstawiam listę anglojęzycznych przekładów biblijnych, które oddają Jana 8:58 podobnie jak Romaniuk. The Living New Testament: "The absolute truth is that I was in existence before Abraham was ever born." The 20th Century New Testament: "before Abraham existed I was." Parker, P.G. Clarified N.T._Jesus answered, before Abraham existed, I existed._ Cotton Patch Version (1970) To this Jesus replied, I existed before Abraham was born. Good News for the World (1969) _Jesus answer, _I tell you the truth. I already was before Abraham was born. The New Testament, An American Translation Goodspeed: "I tell you I existed before Abraham was born." The Complete Bibie, An American Translation Goodspeed: "I tell you I existed before Abraham was born." New Believers Bibie, New Living Translation: "I existed before Abraham was even born." The New Testament, C. B. Williams: "I solemnly say to you, I existed before Abraham was born." The Book, New Testament: The absolute truth is that I was in existence before Abraham was ever born." The Living Bibie: "I was in existence before Abraham was ever born." An American Translation, In The Language of Today, Beck: "I was before Abraham." The Unvarnished New Testament: "Before Abraham was born, I have already been."

3 The New Testament in the Language of the People, Williams: "I existed before Abraham was born." The Syriac New Testament, Murdock: "Before Abraham existed I was." The Curetonian Version of the Four Gospels, Burkitt& The Old Georgian Version of the Gospel of John, Blake & Briere "Before Abraham came to be, I was." The New Testament Or Rather the New Covenant, Sharpe: "I was before Abraham was born." The 20th Century New Testament 1904: "Before Abraham existed I was already what I am." The New Testament, Stage: "Before Abraham came to be, I was." International Bibie Translators 1981 _Jesus said to them, _I am telling the truth: I was alive before Abraham was born!_ Noli, M.F.S. N.T. (1961) Jesus answered them: Weil, well, I tell you, I existed before Abraham was born._ The Concise Gospel and The acts, Christianson: "I existed even before Abraham was born." A Translators Handbook to the Gospel of John, Nida: "Before Abraham existed, I existed, or.i have existed." The Simple English Bibie: "I was alive before Abraham was born." The Original New Testament, Schonfield: "I tell you for a positive fact, I existed before Abraham was born." The Complete Gospels Annotated Scholars Version, Miller: "I existed before there was an Abraham." Swann, G. N.T. (1947) _!Jesus said to them, _verily, verily I say unto you, I existed before Abraham was born_ International English Bibie: "I was alive before Abraham was born." Mamy więc poparcie wielu przekładów biblijnych potwierdzających możliwość użycia czasu przeszłego w naszym wersecie. Gramatyka to dla wielu osób rzecz trudna, ale niestety, nie sposób w tym momencie uniknąć konieczności wyjaśnienia jeszcze paru spraw z nią związanych. Musimy zatem poświęcić jej trochę czasu. Co gorsza, nie obędzie się też bez paru słów o gramatyce angielskiej :-). Pomoże nam ona dostrzec prawdziwy sens wypowiedzi zanotowanej w ewangelii Jana. "Extension from past". W zacytowanych wyżej przekładach słowa naszego Zbawiciela zostały przetłumaczone w sposób, który oddać można w skrócie: ja istniałem już przed narodzeniem Abrahama'. Wydaje się jednak, iż także to tłumaczenie nie jest zbyt ścisłe. Zdaniem bowiem niektórych gramatyków, konstrukcja Jana 8:58 sugeruje nie tylko istnienie Jezusa już przed narodzinami Abrahama. Według nich dowodzi ona raczej

4 nieprzerwanej egzystencji od czasów poprzedzających Abrahama, aż do momentu, w którym nasze słowa zostają wypowiedziane. Parafrazując, Jezus mówi: ja istniałem już przed Abrahamem, po nim, i żyję do dzisiejszego czasu'. Anglosasi mają w swojej gramatyce czas, który wydaje się bardziej odpowiedni do przetłumaczenia Jana 8:58. W języku angielskim oprócz naszego czasu teraźniejszego (present simple) oraz przeszłego (past tense) mamy jeszcze czas nie wy stępujący w języku polskim, mianowicie present perfect. Jaka jest specyfika tego czasu? Określa on przedział czasowy rozciągający się od pewnego momentu w przeszłości, aż do czasu teraźniejszego. Gdy chcemy na przykład powiedzieć: mieszkam tutaj od 1984 roku, to w języku polskim użyjemy czasu teraźniejszego (mieszkam). Jednakże w angielskim NIE WOLNO nam w tym miejscu użyć zwykłego czasu teraźniejszego (present simple) lecz właśnie present perfect (lub też present perfect continuous): I have lived here since Jest to równoznaczne ze stwierdzeniem: zacząłem tu mieszkać w roku 1984 i mieszkam do tej pory. Dlatego też anglosasi mają w swoim języku pewne formy, które pomagają im w niektórych przypadkach lepiej oddać niuanse języka greckiego. Stąd też powstał u nich termin idiomu "extension from past" lub też "the Present of past Action still in Progress [PP A]", który oznacza taką konstrukcję zdania w grece, która mimo użycia czasu teraźniejszego rozciąga znaczenie danego wyrażenia od pewnego momentu w przeszłości aż do teraźniejszości. "17. The Present of past Action still in Progress[PPA].The Present Indicative,accompanied by an adverbial expression denoting duration and referring to past time,is sometimes used in Greek,as in German,to describe an action which,beginning in past time, is still in progress at the time of speaking. English idiom reąuires the use of the Perfect in such cases." - Ernest De Witt Burton, Syntax of the Moods and Tenses inn.t. Greek, 'The Tenses', par. 17, p.10. "17. Konstrukcja "The Present of past Action still in Progress [PPA]. Czas teraźniejszy w trybie orzekającym, w połączeniu z przysłówkowym wyrażeniem oznaczającym trwanie i odnoszącym się do czasu przeszłego, używane jest czasami w grece jak i w niemieckim w celu opisania działania, które rozpoczyna się w przeszłości, oraz jest ciągle w trwaniu w chwili wypowiadania owego zdania. Angielski idiom wymaga użycia w takim przypadku czasu 'perfect'." - Ernest De Witt Burton, Syntax of the Moods and Tenses inn.t. Greek, 'The Tenses', par. 17, p.10. "Tense Extension from Past. When used with an expression of either past time [...] the present tense signals an activity begun in the past and continuing to the present time: Lukę 13:7...Lu 15:29...Jn 14:9... Ac 27:33...Jn 8:58 [prin Abraam ego eimi], I have been in existence sińce before Abraham was born..." - Kenneth L. McKay, "A New Syntax of the Verb in New Testament Greek,An Aspectual Approach" "Czasy Konstrukcja 'Extension from Past'. Kiedy użyte jest z wyrażeniem z czasu przeszłego [...] czas teraźniejszy sygnalizuje działalność rozpoczętą w przeszłości i trwającą do czasu teraźniejszego: Łuk. 13:7; 15:29; Jan 14:9; Dzieje Ap. 27:33; Jana 8:58 [prin Abraam.. ego eimi], 'ja istnieję od czasów poprzedzających narodzenie Abrahama'..." - Kenneth L. McKay, "A New Syntax of the Verb in New Testament Greek, An Aspectual Approach" Dlatego też niektóre przekłady angielskie używają tej właśnie konstrukcji aby podkreślić znaczenie słów Jezusa o Jego nieprzerwanej egzystencji od czasów poprzedzających narodzenie Abrahama. Oto przykłady takiego oddania Jana 8:58: Noyes, G.R. N.T. (1878) _Jesus said to them, _truly, truły do I say to you, from before Abraham was, I have been._ Ledyard, G.H. New Life Testament (1969) _Jesus said to them, _for surę I tell you, before Abraham was born, I was and sum and always will be._

5 New Testament Contemporary English Version: "I tell you.that even before Abraham was, I was, and I am." The New Testament, Klist & Lilly: "I am here-and I was before Abraham." The New Testament, Noyes: "From before Abraham was, I have been." A Translation of the Four Gospels, Lewis: "Before Abraham was, I have been." The Documents of the New Testament, Wadę: "Before Abraham came into being, I have existed." New American Standard Bibie editions: "I have been"-alternative rendering Za takim rozumieniem opowiada się także część uczonych. Oto fragment wypowiedzi zacytowanego już wcześniej McKay'a "[...] prin Abraam genesthai ego eimi, which would be most naturally translated 'I have been in existence since before Abraham was born', if it were not for the obsession with the simple words 'I am'. If we take the Greek words in their natural meaning, as we surely should, the claim to have been in existence for so long is in itself a staggering one, ąuite enough to provoke the crowd's violent reaction." - Kenneth Mckay, The Expository Times, 1996, page 302. "[...] prin Abraam genesthai ego eimi, które w najbardziej naturalny sposób tłumaczone byłoby jako 'ja istnieję od czasów poprzedzających narodzenie Abrahama', gdyby nie obsesja na punkcie prostych słów 'ja jestem'. Jeśli przyjmiemy greckie słowa w ich naturalnym znaczeniu, a tak z pewnością powinniśmy uczynić, twierdzenie o istnieniu przez tak długi okres czasu jest samo w sobie kontrowersyjne, wystarczające by sprowokować gwałtowną reakcję tłumu". - Kenneth Mckay, The Expository Times, 1996, page 302. Gdyby ktoś miał wątpliwości co do kwalifikacji McKay'a, podaję treść noty zawartej na końcowj okładce napisanej przez niego książki: "Kenneth L. McKay graduated with honours in Classics from the Universities of Sydney and Cambridge. He has taught Greek in universities and theological colleges in Nigeria, New Zealand, and England. Mr. MaKay retired from the Australian National University in 1987, after teaching there for 26 years. His articles on ancient Greek syntax in various journals and his book on lassical Greek Attic, Greek Grammar for Students, have helped draw attention to the aspectual functions of the verb in Greek from the time of Homer to well beyond that of the New Testament." Następny uczony, J. BeDuhn, profesor greki na Northern University Arizona jest autorem następujących słów: 'John 8:58. The traditional translation "Before Abraham was, I am" is slavishly faithful to the literał meaning of the Greek ("Before Abraham came to be, I am"). The result is ungrammatical English. We cannot mix our tenses in such a way. The reason for this ugly rendering is the accident that, in English, the idiomatic "I am" sounds what God says about himself in the Hebrew/Old Testament. This is sheer coincidence. Jesus is not employing a divine title here. He is merely claiming that he existed before Abraham and, of course, he still exists whereas Abraham is dead. There is nothing wrong with the Greek, but we need to take account of the Greek idiom being employed and render the meaning into proper English.' "Jan 8:58. Tradycyjne tłumaczenie 'Zanim Abraham był, ja jestem' jest niewolniczo wierne literalnemu znaczeniu greckiego wyrażenia ('zanim Abraham stał się, ja jestem'). Rezultatem jest niegramatyczna

6 angielszczyzna. Nie możemy mieszać naszych czasów w taki sposób. Przyczyną owego złego tłumaczenia jest fakt, iż w języku angielskim idiomatyczne 'ja jestem' brzmi tak samo jak tytuł, którego Bóg używa w stosunku do siebie samego w hebrajskim Starym Testamencie. Jest to zwykły zbieg okoliczności. Jezus nie stosuje w tym miejscu do siebie boskiego tytułu. Twierdzi on jedynie, iż istniał przed Abrahamem i, oczywiście, w dalszym ciągu istnieje podczas gdy Abraham już nie żyje. Nie ma tu mowy o niepoprawnej greczyźnie, musimy wziąć pod uwagę użyty w tym miejscu grecki idiom i oddać znaczenie wyrażenia w poprawnej angielszczyźnie." Greg Stafford powołuje się także na poniższych komentatorów i gramatyków potwierdzających rozumienie Jana 8:58 w sposób podobny do McKay'a: Meyer, The Gospel of John, 293; Tholuck, Commentary on the Gospel of John (Edinburgh: T & T Clark, 1859), 243; J. N. Sanders and B. A. Mastin, A Commentary on the Gospel According to St. John (New York: Harper & Row, 1968), 236; F. Blass and A. Debrunner, A Greek Grammar of the New Testament and Other Early Christian Literaturę, trans. Robert W. Funk (Chicago: University of Chicago Press, 1961), 168, sec. 322; - za Greg Stafford, Jehovah's Witnesses Defended an Answer to Scholars and Critics, second edition, Elihu Books, str. 266, 267. Widać więc, iż sami naukowcy nie są jednomyślni w odczytaniu znaczenia Jana 8:58. Zamieszczone cytaty zdają się wskazywać, iż z gramatycznego punktu widzenia istnieje możliwość rozumienia słów apostoła Jana w sposób nietrynitarny. Argumentacja trynitarzy, która często wręcz zaprzeczała takiej możliwości, musi zatem zostać sprowadzona do MOŻLIWOŚCI nie zaś do konieczności zastosowania do siebie boskiego tytułu 'ego eimi' przez Jezusa. Aby wyciągnąć właściwe wnioski osoba studiująca Biblię musi więc sięgnąć do całości tej Księgi, i dopiero na tej podstawie zdecydować, czy naucza ona o tożsamości Jezusa z Jahwe, czy też tej tożsamości zaprzecza. Wnioski, jak zwykle, każdy wyciąga sam dla siebie. Arkadiusz Wiśniewski