dr inż. Mariusz Dacko Uniwersytet Rolniczy w Krakowie

Transkrypt

1 dr inż. Mariusz Dacko Uniwersytet Rolniczy w Krakowie

2

3 Dyrektywa Rady 91/271/EWG z dnia 21 maja 1991 r. dotycząca oczyszczania ścieków komunalnych (Dz. Urz. WE L 135 Z r., str z późn. zm.; Dz. Urz. WE polskie wydanie specjalne z 2004 r., rozdz. 15, t.002, str. 26). Dyrektywa została skierowana do Państw Członkowskich UE, na które nałożono obowiązek osiągnięcia w określonych terminach zawartego w niej celu: budowy infrastruktury kanalizacyjnej i osiągnięcia odpowiedniego poziomu oczyszczania ścieków Spełnienie wymogów dyrektywy 91/271/EW okazało się najkosztowniejszą kwestią związaną ze wstąpieniem Polski do UE. Według kolejnych szacunków miało to pochłonąć: 35 mld zł (dane z 2003 r.) 42,6 mld zł (dane z 2005 r.) 62,2 mld zł (dane z 2009 r.)

4 Dyrektywa zawiera normy o charakterze ogólnym, które nie nadają się do bezpośredniego zastosowania Wiążący charakter dyrektyw dotyczy celów Środki i formy ich realizacji pozostają do wyboru państwom członkowskim Dyrektywa nie może być bezpośrednio realizowana w procesie stosowania prawa nie można się na nią bezpośrednio powoływać wymaga ona implementacji do prawa krajowego, t.j. musi mieć w nim swoje urzeczywistnienie Rozporządzenia, dyrektywy i decyzje UE stanowią źródło powszechnie obowiązującego prawa

5 1. Ustawa Prawo wodne 2. Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi 3. Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie sposobu wyznaczania obszaru i granic aglomeracji 4. Ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków 5. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie sposobu realizacji obowiązków dostawców ścieków przemysłowych oraz warunków wprowadzania ścieków do urządzeń kanalizacyjnych 6. Ustawa o odpadach 7. Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie komunalnych osadów ściekowych 8. Ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach 9. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie warunków wprowadzania nieczystości ciekłych do stacji zlewnych 10. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie wymagań dla pojazdów asenizacyjnych

6

7 w wyniku niedostatecznego oczyszczania ścieków zanieczyszczenie wód w jednym państwie członkowskim często wpływa na wody innych państw w związku z tym niezbędne jest podjęcie działań na poziomie wspólnotowym w przypadku obszarów wrażliwych konieczne jest dokładniejsze oczyszczanie ścieków oczyszczanie pierwotne można uznać za wystarczające tylko dla niektórych mniej wrażliwych obszarów powinno się wspierać wtórne wykorzystywanie osadów powstających w oczyszczalniach ścieków w celu zapewnienia ochrony środowiska przed niekorzystnymi skutkami odprowadzania ścieków niezbędne jest monitorowanie oczyszczalni ścieków i wód, do których odprowadzane są ścieki usuwania osadu Państwa Członkowskie powinny opracować i przedstawić KE krajowe programy wykonania dyrektywy

8 Załącznik II dyrektywy podaje, że są to: jeziora słodkowodne i inne zbiorniki wód słodkich, estuaria i wody przybrzeżne, eutroficzne lub mogące się takie stać w bliskiej przyszłości słodkie wody powierzchniowe, przeznaczone do pozyskiwania wody pitnej mogącej zawierać więcej azotanów niż wynosi ich stężenie określone w odpowiednich przepisach obszary, na których oczyszczanie dokładniejsze jest konieczne do spełnienia wymagań innych dyrektyw Rady UE

9 Ścieki komunalne, bytowe, przemysłowe Aglomeracja 1 RLM (równoważna liczba mieszkańców) Oczyszczanie pierwotne i wtórne Eutrofizacja Estuarium

10 Komunalne - ścieki bytowe lub ich mieszanina ze ściekami przemysłowymi i/lub wodami opadowymi Bytowe - ścieki z osiedli mieszkaniowych i terenów usługowych, powstające najczęściej w wyniku ludzkiego metabolizmu oraz funkcjonowania gospodarstw domowych Przemysłowe - ścieki odprowadzane z obszarów, na których prowadzi się działalność handlową lub przemysłową, nie będące ściekami bytowymi lub wodami opadowymi

11 obszar, gdzie zaludnienie i/lub działalność gospodarcza są wystarczająco skoncentrowane, aby ścieki komunalne były zbierane i przekazywane do oczyszczalni ścieków komunalnych lub do końcowego punktu zrzutu

12 Ładunek organiczny ulegający biodegradacji wyrażony pięciodobowym biochemicznym zapotrzebowaniem tlenu (BZT5) w ilości 60 g tlenu na dzień

13 Pierwotne - oczyszczanie za pomocą procesu fizycznego i/lub chemicznego, obejmującego osadzanie zawiesiny lub inny proces powodujący, że: BZT5 ścieków jest zmniejszany o co najmniej 20 % zawiesina jest zmniejszana o co najmniej 50 % Wtórne - oczyszczanie głównie w procesie biologicznym z wtórnym osadzaniem lub w innym procesie, spełniającym wymagania podane w załącznikach dyrektywy BZT5 ścieków jest zmniejszany o % do stężenia 25 mg/l O2 CHZT ścieków jest zmniejszany o 75 % do stężenia 125 mg/l O2 zawiesina jest zmniejszana o co najmniej 90 % do stężenia 35 mg/l

14 wzbogacenie wody składnikami odżywczymi, zwłaszcza związkami azotu lub fosforu, powodującymi przyspieszony wzrost glonów i wyższych form życia roślinnego, co jest przyczyną niepożądanych zakłóceń: równowagi wśród organizmów żyjących w wodzie jakości wód

15 strefa przejściowa między wodami słodkimi i przybrzeżnymi u ujścia rzeki

16 Wyposażenie wszystkich aglomeracji w systemy zbierania ścieków: do końca 1998 r. dla wszystkich aglomeracji o RLM powyżej w przypadkach odprowadzania ścieków do wód obszarów wrażliwych do końca 2000 r. w przypadku aglomeracji o RLM ponad do końca 2005 r. w przypadku aglomeracji o RLM od do

17 Ścieki komunalne przed odprowadzeniem powinny być poddane oczyszczaniu wtórnemu lub innemu równie skutecznemu: do końca 2000 r. w przypadku zrzutów z aglomeracji o RLM ponad do końca 2005 r. w przypadku zrzutów z aglomeracji o RLM w przypadku zrzutów z mniejszych aglomeracji o RLM do wód słodkich i estuariów

18 Ustalenia negocjacyjne naszego kraju z UE dotyczące sektora Środowisko wpisano do Traktatu o Akcesji Polski do Unii Europejskiej podpisanego w kwietniu 2003 r. w Atenach Polskę zobowiązano do wybudowania, rozbudowania i/lub zmodernizowania oczyszczalni i systemów kanalizacji zbiorczej w zidentyfikowanych aglomeracjach w horyzoncie czasowym do 2015 r.

19 Pojęcie to zostało przetransponowane z dyrektywy do Ustawy Prawo Wodne (art. 43.2) i oznacza: teren, na którym zaludnienie lub działalność gospodarcza są wystarczająco skoncentrowane, aby ścieki komunalne były zbierane i przekazywane zbiorczym systemem kanalizacyjnym do oczyszczalni ścieków komunalnych Wraz z wprowadzeniem tego pojęcia w Ustawie Prawo Wodne stwierdzono, że aglomeracje o równoważnej liczbie mieszkańców (RLM) powyżej 2000 powinny być wyposażone w sieci kanalizacyjne dla ścieków komunalnych zakończone oczyszczalniami ścieków, zgodnie z ustaleniami KPOŚK Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych

20 Aglomeracje wyznaczał (po zasięgnięciu opinii zainteresowanych gmin) sejmik województwa w drodze uchwały W sytuacjach, gdy jedna aglomeracja obejmowała tereny położone w 2 lub więcej województwach, właściwy do wyznaczenia aglomeracji był sejmik tego województwa, na którego terenie znajdowała się największa część tworzonej aglomeracji

21 W początkowym okresie realizacji dyrektywy aglomeracje wyznaczali wojewodowie w drodze rozporządzenia z dniem 15 listopada 2008r. kompetencje Wojewodów do wyznaczania aglomeracji przekazano Sejmikom Województw Ustawa o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko zapis art. 146, pkt 3 (Dz.U. z 2008r. Nr 199, poz. 1227).

22 Uchwały w sprawie wyznaczenia aglomeracji wykonywano zgodnie z przepisem wykonawczym do ustawy Prawo Wodne, w której wprowadzono zapis: przepis wykonawczy: Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 lipca 2010 r. w sprawie sposobu wyznaczania obszaru i granic aglomeracji (Dz. U. Nr 137, poz. 992)

23 Uchwała w sprawie wyznaczenia aglomeracji składała się z części opisowej oraz graficznej część opisowa: informacja o lokalizacji, zasięgu i wielkości RLM tworzonej aglomeracji oraz lokalizacji i przepustowości oczyszczalni uzasadnienie zawierające informacje o liczbie ludności, długości sieci kanalizacyjnej oraz tzw. wskaźniku długości sieci część graficzna: wykonana na mapie topograficznej w skali 1 : oznaczenie granic obszaru aglomeracji i lokalizacji oczyszczalni ścieków Jako akt prawa miejscowego uchwała ustanawiająca aglomerację jest obligatoryjnie publikowana w dzienniku urzędowym województwa

24

25

26

27 Liczba RLM to jeden z podstawowych parametrów opisujących wielkość aglomeracji oraz oczyszczalni ścieków Wskaźnikiem RLM oznaczamy ładunek substancji organicznych biologicznie rozkładalnych wyrażony jako wskaźnik pięciodobowego biochemicznego zapotrzebowania na tlen w ilości 60 g tlenu na dobę (art ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne). Wielkość RLM zależy przede wszystkim od liczby użytkowników wody i sposobu jej wykorzystania Ładunek wyrażony równoważną liczbą mieszkańców można określić na podstawie największego średniotygodniowego ładunku doprowadzanego do oczyszczalni w ciągu roku, z pominięciem sytuacji nadzwyczajnych, np. spowodowanych dużymi opadami (art dyrektywy)

28 Jak obliczyć wielkość RLM aglomeracji?

29

30 W = P/L 120 P - liczba mieszkańców przewidywana do obsługi przez system kanalizacji L - niezbędna do realizacji długość sieci kanalizacyjnej Wskaźnik ten określa liczbę mieszkańców przypadających na 1 km nowobudowanej sieci

31 Ponieważ bardzo ważny jest także aspekt ekonomiczny - koszty utrzymania systemu kanalizacji sanitarnej są pokrywane przez mieszkańców użytkowników systemu zgodnie z prostą kalkulacją: roczne koszty odprowadzania ścieków / ilość przyjętych w ciągu roku ścieków = stawka za odbiór 1 m3 ścieków Utrzymanie zbyt rozbudowanego systemu obejmującego niewielką liczbę mieszkańców generowałoby duże koszty jednostkowe mogłyby one być społecznie nieakceptowalne Proponowany zasięg systemów kanalizacyjnych, a tym samym aglomeracji powinien być uzasadniony w wyniku odpowiednich analiz finansowych i ekonomicznych przy założeniu, że koszty rozwoju i eksploatacji tych systemów pokryte zostaną z opłat taryfowych za usługi kanalizacyjne (łączne opłaty za usługi wodociągowe i kanalizacyjne nie powinny przekraczać 3-4 % realnych dochodów ludności). Dochód rozporządzalny (dochód całkowity pomniejszony o trwałe obciążenia finansowe) w 2010 roku wyniósł w Małopolsce 1107,54 zł/osobę. Posługując się tą kategorią dochodu można by stwierdzić, że opłaty za usługi wod-kan nie powinny przekraczać miesięcznie 44 zł/osobę.

32 W gminie wiejskiej Bochnia ZWiK użytkował w 2008 roku 101,3 km sieci, 38 przepompowni oraz 4 oczyszczalnie o łącznej przepustowości dobowej 1006 m3 Zakład obsługiwał 7259 mieszkańców odbierając od nich w ciągu roku około 149 tys. m3 ścieków Zakład ponosił w ciągu roku następujące koszty związane z gospodarką ściekową: Koszty wyszczególnienie zgodne z wnioskiem o zatwierdzenie taryfy (zł) Wynagrodzenia Świadczenia na rzecz pracowników Materiały Energia elektryczna, w tym: Oczyszczalnie Przepompownie Usługi transportowe Usługi remontowe Pozostałe usługi Pozostałe koszty Razem Dysponując tą wiedzą łatwo oszacować orientacyjny koszt odbioru 1m3 ścieków: K = zł / m3 = 4 zł/m3 Czy jest to kwota społecznie akceptowalna?

33 Skierniewice Zamość Biała Podlaska Suwałki Białystok Opole Koszalin Łódź Siedlce Rzeszów Krosno Słupsk Elbląg Ciechanów Toruń Łomża Lublin Chełm Radom Leszno Włocławek Tarnów Wrocław Bielsko-Biała Kraków Gorzów Wielkopolski Częstochowa Kielce Olsztyn Zielona Góra Legnica Piła Płock Przemyśl Poznań Tarnobrzeg Kalisz Konin Piotrków Trybunalski Szczecin Ostrołęka Nowy Sącz Gdańsk Bydgoszcz Wałbrzych Warszawa Jelenia Góra Katowice Sieradz Woda Ścieki

34 sieć kanalizacyjna była lokalizowana na terenie: o przynajmniej 1% spadku w kierunku istniejącej lub przewidywanej oczyszczalni ścieków; stref ochronnych ujęć wody obejmujących tereny ochrony bezpośredniej i tereny ochrony pośredniej objętym przynajmniej jedną formą ochrony przyrody w rozumieniu ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody lub obszaru mającego znaczenie dla Wspólnoty znajdującego się na liście, o której mowa w art. 27 ust. 1. tej ustawy obszarów ochronnych zbiorników wód śródlądowych Ale nawet wówczas odstępstwa dotyczą jedynie w/w obszarów, a nie całej aglomeracji!

35 Był pełniony przez Ministra Środowiska W ramach tego nadzoru Minister mógł wnosić uwagi i zastrzeżenia oraz wzywać do ich uwzględnienia Oprócz zasad ogólnych techniki prawodawczej, używanych sformułowań i zakresu merytorycznego, uwagi Ministra dotyczyły aspektów ekonomicznych (szczególnie na obszarach górskich) w sytuacjach, gdy wskaźnik W jest znacząco niższy od wymaganego

36 Wyznaczenie aglomeracji umożliwiało kierowanie środków krajowych i zagranicznych funduszy ekologicznych na uporządkowanie gospodarki ściekowej na tych obszarach poprzez budowę bądź modernizację kanalizacji i oczyszczalni ścieków komunalnych. Inwestycje takie przyczyniały się do poprawy stanu środowiska oraz podniesienia poziomu życia mieszkańców objętych aglomeracją. Wyposażenie terenu w infrastrukturę techniczną, w tym w sieci kanalizacyjne należy do zadań własnych gmin. Jest to jednak działanie bardzo kosztowne i z reguły przekraczające możliwości budżetowe gmin. Dlatego gminy sięgają po środki z zewnątrz. Podstawę do ich uzyskania stanowiło utworzenie aglomeracji

37 Źródła finansowania inwestycji kanalizacyjnych przewidywane przez KPOŚK: Fundusze krajowe: fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej Fundusze zagraniczne: aglomeracje < 2 tys. RLM PROW aglomeracje > 2 15 tys. RLM RPO aglomeracje > 15 tys. RLM PO Infrastruktura i Środowisko (Fundusz Spójności)

38 Zgodność z dyrektywą miała być osiągnięta: Do końca 2005 r. w 674 aglomeracjach, z których ładunek zanieczyszczeń biodegradowalnych stanowił 69% całkowitego ładunku zanieczyszczeń tego typu pochodzącego z aglomeracji, Do końca 2010 r. w 1069 aglomeracjach, z których ładunek zanieczyszczeń biodegradowalnych stanowił 86% całkowitego ładunku zanieczyszczeń tego typu pochodzącego z aglomeracji, Do końca 2013 r. w 1165 aglomeracjach, z których ładunek zanieczyszczeń biodegradowalnych stanowił 91% całkowitego ładunku zanieczyszczeń tego typu pochodzącego z aglomeracji, Do końca 2015 r. we wszystkich aglomeracjach, z których ładunek zanieczyszczeń biodegradowalnych stanowił 100% całkowitego ładunku zanieczyszczeń tego typu pochodzącego z aglomeracji.

39 Został sporządzony przez Ministra Środowiska, zgodnie z ustawą Prawo wodne (art. 43.3), w celu realizacji zadań wynikających z Traktatu Akcesyjnego w zakresie wyposażenia aglomeracji w systemy kanalizacji i oczyszczalnie ścieków Dokument został przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 16 grudnia 2003 r. Określał on szczegółowo działania w zakresie wyposażenia aglomeracji w systemy kanalizacji i oczyszczalnie Działania te podejmowano do końca okresu przejściowego wynegocjowanego dla dyrektywy tj. do końca 2015 r. Realizacja Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych stanowiła jeden z elementów Polityki Ekologicznej Państwa

40 Krajowy program oczyszczania ścieków komunalnych został przygotowany na podstawie analizy i oceny danych przekazanych do Ministerstwa Środowiska przez gminy i wyznaczonych przedstawicieli wojewodów. Były to dane o stanie i zamierzeniach dotyczących realizacji przez gminy przedsięwzięć w zakresie wyposażenia terenów w sieci kanalizacyjne i oczyszczalnie ścieków (wg stanu na koniec 2002r.)".

41 Zgodnie z ustawą Prawo Wodne zidentyfikowano i scharakteryzowano w KPOŚK wszystkie aglomeracje w Polsce w podziale na trzy grupy ich wielkości: Wg stanu z 2002 roku w ponad 160 aglomeracjach w ogóle nie istniały sieci kanalizacyjne, zaś 244 aglomeracje nie posiadały jeszcze własnych oczyszczalni. Jedynie 616 aglomeracji posiadało oczyszczalnie spełniające wymagania UE. Ponadto aż 561 aglomeracji wyposażonych było w przestarzałe sieci kanalizacji ogólnospławnej. Zidentyfikowano także 588 oczyszczalni, które nie spełniały wymogów prawa

42 1378 aglomeracji przewidywał KPOŚK z 2003 r aglomeracji przewidziano w AKPOŚK z 2005 r aglomeracji określał AKPOŚK z 2009 r. Koszty realizacji programu wzrosły w związku z tym niemal dwukrotnie. Szczególnie kosztowna miała być wg szacunków ekspertów budowa kilkudziesięciu tysięcy km zbiorczych sieci kanalizacyjnych (48,5 mld zł wg danych AKPOŚK z 2009 r.) Stwierdzono, że projekt AKPOŚK z 2009 r. przekroczył możliwości realizacyjne: rzeczowe i finansowe. Głównym powodem były próby kanalizowania terenów o zabudowie rozproszonej.

43 Przed akcesją Polski do UE 36% osadów wykorzystywano u nas do rekultywacji terenów 14% do produkcji kompostów oraz preparatów nawozowych, a około 7% w rolnictwie 17% osadów kierowano na składowiska, zaś 4% spalano Pozostała ilość (22%) osadów zagospodarowana była różnie, z zastosowaniem dwóch lub trzech sposobów, w zależności od lokalnych potrzeb lub możliwości

44 Minister Środowiska jako organ nadzorujący oceniał zgodność tworzonych aglomeracji z KPOŚK

45

46

47

48

49

50

51

52 Klasa czystości wód Nie badano Liczba ppk w roku II III IV V W latach stan jakościowy wód, jeśli już ulegał zmianie, to generalnie częściej się pogarszał niż poprawiał Suma Ogólne tendencje w zmianach jakości wód były następujące: Trwała poprawa jakości na tym samym ppk 2 przypadki Jednoroczna poprawa jakości na tym samym ppk 6 przypadków Sytuacja bez zmian 28 przypadków Jednoroczny spadek jakości na tym samym ppk 14 przypadków Trwały spadek jakości na tym samym ppk 3 przypadki

53 W województwie małopolskim, trwające od 2004 do 2007 roku prace nad realizacją kosztownej dyrektywy 91/271/EWG nie przynosiły wyraźnych efektów w postaci trwałej poprawy stanu jakości powierzchniowych wód płynących Stan wód województwa małopolskiego był przeciętny bez wyraźnych trendów poprawy jakości

54 Na terenie województwa nadal istnieją gminy nieposiadające kanalizacji Jeszcze według stanu z 2010 roku na ponad połowie obszarów wiejskich województwa z oczyszczalni korzystało mniej niż 20% ludności Tereny nieskanalizowane to potencjalne obszary szczególnych nadużyć, bowiem jak wynika z kontroli NIK przeprowadzonej w latach , do oczyszczalni dowożono z nich średnio tylko 8,4% wytworzonych nieczystości. Jaki był sposób zagospodarowania pozostałych ścieków? Co z nimi zrobiono? Tego nie wiadomo, ale znane były skutki: Stan przeważającej części (83,7%) wód powierzchniowych naszego województwa był zły ze względu na niski potencjał ekologiczny lub chemiczny Tylko w jednym z trzydziestu czterech punktów w województwie (Bystra, powyżej ujęcia dla Zakopanego) stwierdzono, że woda nadawała się do spożycia po prostym uzdatnieniu fizycznym W większości punktów pomiarowo-kontrolnych zanieczyszczona woda wymagała wysokosprawnego uzdatniania Wody spełniające wymagania dla bytowania ryb łososiowatych stwierdzono jedynie w jednym z czterdziestu punktów kontrolnych (w górnej zlewni Dunajca w potoku Białka) Również w górnych biegach naszych rzek, jedynie w trzech punktach kontrolnych wody umożliwiały bytowanie ryb karpiowatych Rzeki po przepłynięciu przez tereny upraw rolniczych, bądź większą wieś lub miasto, otrzymują wystarczająco duży ładunek azotynów, fosforu, azotu amonowego oraz zawiesiny ogólnej, by szlachetniejsze gatunki ryb nie miały już tam racji bytu. Wzbogacanie wód w związki azotu i fosforu sprawia, że aż w 62% punktów kontrolnych stwierdzono szkodliwe zagrożenie eutrofizacją.