STAN ZDROWIA, POSTAWY I ZACHOWANIA ZDROWOTNE MIESZKAŃCÓW TORUNIA

Transkrypt

1 STAN ZDROWIA, POSTAWY I ZACHOWANIA ZDROWOTNE MIESZKAŃCÓW TORUNIA Raport końcowy z badań wykonanych w Katedrze Medycyny Społecznej i Zapobiegawczej UM w Łodzi, na zlecenie Wydziału Zdrowia i Polityki Społecznej Urzędu Miasta Torunia ŁÓDŹ-TORUŃ, MAJ 2007

2 W. Bielecki, K. Kaczmarczyk-Chałas, M. Kwaśniewska, E. Dziankowska-Zaborszczyk, M. Pikala, I. Szymańska, W. Drygas STAN ZDROWIA, POSTAWY I ZACHOWANIA ZDROWOTNE MIESZKAŃCÓW TORUNIA Katedra Medycyny Społecznej i Zapobiegawczej Uniwersytetu Medycznego w Łodzi WHO Collaborating Centre for Noncommunicable Diseases Prevention and Control Łódź, maj 2007

3 SPIS TREŚCI I. Wprowadzenie 1 II. Zarys problematyki badawczej 3 III. Struktura badanej zbiorowości 5 IV. Subiektywna ocena stanu zdrowia 11 V. Odczuwanie stresu (presji) 25 VI. Poczucie niemożności sprostania codziennym wymogom VII. Spożycie alkoholu 46 VIII. Palenie tytoniu 55 IX. Mała aktywność fizyczna 59 X. Korzystanie z opieki zdrowotnej 61 XI. Ocena sposobu żywienia 68 XII. Nadwaga i otyłość 72 XIII. Zaburzenia lipidowe 74 XIV. Cukrzyca 81 XV. Nadciśnienie tętnicze 82 XVI. XVII. Skumulowane występowanie czynników ryzyka Wywiad dotyczący występowania chorób przewlekłych rozpoznanych wcześniej przez lekarza XVIII. Podsumowanie wyników badań 97 XIX. Uwagi końcowe

4 I. WPROWADZENIE W ostatnich trzech dekadach, szczególną rolę w odniesieniu do szeroko pojmowanych chorób niezakaźnych odgrywa międzynarodowy program CINDI (Countrywide Integrated Noncommunicable Disease Intervention Programme). Powołany przez WHO w 1984 roku, stanowić miał jedną z kilku składowych międzynarodowej strategii Zdrowie dla wszystkich w 2000 roku. Obecnie jest realizowany w ponad 30 krajach Europy i obu Ameryk (głównie są to państwa Europy Środkowej i Wschodniej, w tym od 1992 roku również Polska). Naczelnym celem tego integrującego społeczności lokalne wokół działań nakierowanych na poprawę stanu zdrowia, wielosektorowego (włączanie do tych działań nie tylko środowiska medycznego, lecz także samorządów, mediów, sektora oświatowego, lokalnych polityków itd.) oraz interdyscyplinarnego programu, jest poprawa sytuacji zdrowotnej społeczeństwa przez zmniejszenie zachorowalności i przedwczesnej umieralności z powodu przewlekłych chorób niezakaźnych (m.in. chorób układu krążenia, oddechowego, zaburzeń osobowościowych, chorób naczyniowych mózgu, nowotworów itp.) 1. Stąd, CINDI aktywnie i permanentnie wspiera globalną strategię WHO w zakresie NCD, poprzez wdrażanie metod i technik profilaktyki i promocji zdrowia, pojmowanych jako część systemu podstawowej opieki zdrowotnej, oraz przez wspieranie mechanizmów efektywnej współpracy dotyczącej wdrażania tych technik. Zgodnie z założeniami, tak sformułowany cel można osiągnąć poprzez redukcję lub wręcz eliminację odpowiednich czynników zagrożenia tymi chorobami (palenie tytoniu, niewłaściwa dieta, niedostatki aktywności fizycznej, stres) 2. 1 W metodologii CINDI terminy międzysektorowy i wielosektorowy traktowane są zamiennie. Operacjonalizacja tego pojęcia zawiera się między innymi w takim stwierdzeniu: In intersectoral action, the health sector and other relevant sectors collaborate to achive a common goal. For practical purposes, intersectoral and multisectoral action are synonymus. Zob. Handbook for Process Evaluation in Noncommunicable Disease Prevention, WHO Regional Office for Europe, Copenhagen, Denmark, 2000, p.15; 2 Zob. CINDI 2003, Highlights, Nr 9,Introduction, p.3. Health Promotion Agency for Nothern Ireland.

5 W sferze zainteresowań realizatorów programu niezmiennie pozostają: promocja zdrowia i prewencja chorób, przy czym promocja zdrowia ma tutaj pełnić rolę nadrzędną. Ujawnienie i interpretacja ewaluowanej rzeczywistości, to działania zmierzające do wywołania zmiany społecznej; ten rodzaj wiedzy prowadzącej do racjonalizacji decyzji, czy też inicjowania (kreowania) nowych standardów rozwoju, w sposób wyraźny ukazuje socjomedyczny wymiar tego procesu 3. Dlatego też, kierownictwo Programu CINDI w Polsce w oparciu o zaplecze naukowo-badawcze Katedry Medycyny Społecznej i Zapobiegawczej ówczesnej Akademii Medycznej w Łodzi przygotowało w 2000 roku na zlecenie Zarządu Miasta Torunia koncepcję badawczą, koncentrującą się wokół wybranych aspektów stanu zdrowia, postaw i zachowań zdrowotnych mieszkańców Torunia 4. Już wtedy ustalono, iż zgodnie ze standardem metodologicznym zalecanym przez WHO, po upływie 5-ciu lat badanie zostanie powtórzone, w oparciu o identyczne narzędzia (metodyka badania, sposób wyłonienia reprezentatywnej próby badanych, system zaproszeń oraz zasady wykonywania badań socjomedycznych, analitycznych i lekarskich zostały przygotowane przez zespół ekspertów z Uniwersytetu Medycznego w Łodzi pod kierunkiem dyrektora Programu CINDI WHO w Polsce prof. dr hab. med. Wojciecha Drygasa). Zgodnie z przyjętą umową zespół Katedry zobowiązał się także do nadzoru poprawności metodycznej prowadzonego pomiaru, opracowania bazy danych, analizy i opracowania statystycznego wyników oraz przygotowania raportu końcowego z tak pojmowanych badań typu follow up. 3 W języku rozmaitych projektów, w tym międzynarodowych, definiuje się ewaluację jako wszelkie formy gromadzenia danych, które umożliwiają wnioskowanie o jakości oferty badawczej, bądź o warunkach, w jakich owa oferta konkretyzuje się. Innymi słowy jest to proces gromadzenia danych, na podstawie których można podejmować istotne i trafne decyzje. Jednymi z powszechnie już akceptowanych celów działań ewaluacyjnych jest ujawnianie (deskrypcja) i rozumienie (interpretacja) ewaluowanej rzeczywistości po to, by wywołać zamierzony rodzaj zmian społecznych; działania takie mogą w konsekwencji stanowić niezmiernie istotny element rozwoju. Por. Korporowicz I., Nowe twarze ewaluacji. W kierunku interwencji, analizy czy inspiracji, w: J. Kubin, J. Kwaśniewski [red]: Socjotechnika; kontrowersje, rozwój perspektyw. Instytut Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji UW, Warszawa Zob Projekt koncepcji badawczej wybranych aspektów stanu zdrowia, postaw i zachowań zdrowotnych mieszkańców Torunia, KMSiZ AM Łodź 2000, oraz Raport z końcowy z badań KMSiZ AM W Łodzi i WHO Collaborating Centre for Noncommunicable Diseases Prevention and Control, Łódź, maj

6 II. ZARYS PROBLEMATYKI BADAWCZEJ Badanie terenowe zrealizowano w okresie od września 2006 do marca 2007 roku na losowo dobranej próbie wg identycznego schematu losowania, jaki zastosowano w 2000/2001 r.; w czasie bezpośrednio poprzedzającym pomiar zostały przeszkolone zespoły pielęgniarek oraz lekarzy, bezpośrednio uczestniczących w zbieraniu informacji o pacjentach, prowadzeniu badań antropometrycznych oraz medycznych sensu stricto. Zasadniczy problem poddany empirycznej obserwacji, wiązał się z próbą odpowiedzi na pytanie: w jaki sposób mieszkańcy Torunia oceniają wybrane aspekty stanu zdrowia, jakie postawy przyjmują wobec głównych czynników ryzyka NCD (dieta, konsumpcja alkoholu, palenie tytoniu, mała aktywność fizyczna, stres), w jaki wreszcie sposób owe postawy są zdeterminowane zmiennymi społecznodemograficznymi i socjoekonomicznymi. Realizacja badania, a więc próba sformułowania empirycznej odpowiedzi na te pytania oznaczała zatem: 1) ustalenie diagnozy epidemiologicznej wybranych elementów stanu zdrowia mieszkańców Torunia, 2) dokonanie oceny rozpowszechnienia czynników ryzyka chorób przewlekłych, częstości występowania niektórych chorób przewlekłych, działalności profilaktycznej służby zdrowia i zaleceń w zakresie profilaktyki, 3) wybranych zachowań zdrowotnych i tzw. subiektywnego stanu zdrowia. Podobnie jak w 2000 roku tak i teraz, badanie zostało zrealizowane przy wykorzystaniu standaryzowanych technik socjologicznego wywiadu kwestionariuszowego, oraz wybranych elementów lekarskiego badania podmiotowego i przedmiotowego, obejmującego również badania o charakterze analitycznym. Wszystko po to, by zapewnić jak najdalej idące warunki ujednolicenia postępowania badawczego i w konsekwencji możliwości dokonywania odniesień do pomiaru z lat 2000/

7 Podstawowe metody analizy statystycznej Analiza zebranego w pomiarze materiału wymagała posłużenia się adekwatnymi metodami statystycznymi, pozwalającymi na dokonanie właściwej oceny wartości zmiennych i w konsekwencji sformułowanie trafnych konkluzji, czyli szeregu zdań, będących wynikiem wnioskowania. I tak: w przypadku analiz odnoszących się do występujących w badaniu cech mierzalnych posłużyliśmy się standardowymi miarami położenia i rozproszenia. Zwłaszcza, policzono tu wartości średnie określane jako iloraz sumy pomiarów przez ich liczbę), modalną (czyli wartości najczęściej powtarzającej się obserwacji w szeregu statystycznym, a więc dominantę), medianę (liczbę, dla której dokładnie połowa otrzymanych pomiarów jest od niej mniejsza lub równa, druga zaś połowa jest od niej większa lub równa, czyli tzw. kwantyla rzędu 1 / 2 ), i odchylenia standardowe (czyli pierwiastek kwadratowy ze średniej arytmetycznej kwadratów odchyleń od średniej); w celu określenia ewentualnych związków między tzw. cechami jakościowymi zastosowano test niezależności chi-kwadrat lub (w przypadku niewielkich liczebności grup) test niezależności chi-kwadrat z poprawką Yates a; w przypadku stwierdzenia istotnych statystycznie zależności, siłę związku oceniano stosując współczynnik C-Pearsona. Natomiast do porównania odsetka (częstości) występowania poszczególnych kategorii cech niemierzalnych, wykorzystano test dla dwóch frakcji z dużych prób; za istotne statystycznie uznano te różnice lub częstości, dla których obliczona wartość testu okazała się równa lub większa od wartości krytycznej (odczytanej z tablic odpowiedniego rozkładu) i prawdopodobieństwie błędu p 0,05. 4

8 III. STRUKTURA BADANEJ ZBIOROWOŚCI W wyniku postępowania weryfikacyjnego dotyczącego kompletności i ogólnej poprawności metodologicznej uzyskanych materiałów, do ostatecznego opracowania informatyczno-statystycznego zakwalifikowano 1938 kwestionariuszy. Zgodnie z ogólnokrajową prawidłowością - wśród badanych mieszkańców Torunia przeważały kobiety, stanowiąc jednak w tym przypadku blisko 60 % wszystkich pacjentów. Tab.1 Struktura badanej zbiorowości wg płci Płeć badanych N % Mężczyźni ,8 Kobiety ,2 Razem ,0 Dominantę stanowili respondenci z wykształceniem średnim (43,7% ogółu), co 10 ty uczestnik pomiaru reprezentował kategorię wykształcenia opisywaną jako podstawowe, zaś niemal co czwarty wśród badanych legitymował się wykształceniem na poziomie uniwersyteckim. Mniej więcej co trzeci badany torunianin, to osoba z wykształceniem poniżej poziomu średniego przy czym: przeciętna liczba lat nauki dla całej badanej populacji wynosiła 13,2 lat, odchylenie standardowe = 3,39. Porównanie zaś odsetków kobiet i mężczyzn w poszczególnych kategoriach wykształcenia wskazuje dowodnie, iż te pierwsze - in gremio - były lepiej wykształcone aniżeli mężczyźni; relatywnie znacznie więcej kobiet legitymowało się wykształceniem średnim, pomaturalnym i wyższym. Opisywaną sytuację ilustruje ryc. 1. 5

9 Ryc.1. Struktura badanej zbiorowości wg wykształcenia Mężczyźni (n=779) Kobiety (n=1140) 2,7% 21,6% 10,4% 23,3% 9,6% 24,8% 17,5% 40,6% 3,7% 45,9% Razem N= ,6% 9,9% 20,5% 3,3% 43,7% podstawowe zasadnicze średnie pomaturalne wyższe 6

10 Większość, bo ponad 42% ogółu respondentów, w momencie realizacji badania pracowała w pełnym wymiarze godzin (tzw. pełny etat), więcej niż co czwarty był emerytem lub rencistą. Ryc.2 Struktura badanej zbiorowości wg statusu zatrudnienia Mężczyźni (n=790) Kobiety (n=1146) 22,9% 6,6% 24,8% 5,6% 37,4% 9,9% 0,5% 10,5% 49,6% 5,5% 2,3% 24,4% Razem N= ,0% 6,0% 7,3% 1,6% 18,7% 42,4% praca w niepełnym wymiarze emerytura renta praca na pełnym etacie renta rodzinna inne 7

11 Wśród badanej populacji ponad 63 % stanowili ludzie pozostający w związkach małżeńskich, więcej niż co czwarty określał swój stan rodzinny w kategoriach kawaler - panna, zaś co dziesiąty przyznawał się do statusu osoby rozwiedzionej lub owdowiałej. Ryc.3. Struktura badanej zbiorowości wg stanu rodzinnego Mężczyźni (n=790) Kobiety (n=1147) 3,0% 1,9% 28,5% 6,5% 6,6% 26,1% 66,6% 60,8% Razem N=1937 5,2% 4,6% 27,0% kawaler/panna rozwiedziony/-na 63,2% żonaty/zamężna wdowiec/wdowa 8

12 Dwie ostatnie z charakteryzujących strukturalnie badaną zbiorowość zmiennych niezależnych tj. wiek i deklarowany dochód netto na głowę członka rodziny, wykazały również pewne prawidłowości. I tak, jeśli idzie o wiek - najliczniejszą kategorię stanowili ludzie w wieku średnim (grupa wieku lata wyczerpywała ponad 37,2% ogółu, a co trzeci badany reprezentował kategorię powyżej 55 roku życia. Warto jednak dodać, iż średni wiek badanych torunian to 43,5 roku (odchylenie standardowe =14,7); (średnia dla kobiet - 43,7 i odchylenie standardowe = 14,44 vs średnia dla mężczyzn - 43,2 i odchylenie standardowe = 15,08). Tab.2 Struktura wg wieku vs płeć badanych Mężczyźni Kobiety Razem n % n % N % < , , , , , , , , , , , , , , ,1 Razem , , ,0 Natomiast ogląd danych dotyczących deklarowanego przez respondentów poziomu dochodów netto per capita, przyniósł ciekawe rezultaty. Oto, w porównaniu do pomiaru z 2000/2001 roku, widać wyraźne zmiany strukturalne w tym zakresie; dominantę tym razem stanowili deklarujący dochód tego typu na poziomie zł (więcej niż co czwarty uczestnik pomiaru) 5. Wyraźnie też zmniejszyła się liczebnie kategoria respondentów najbiedniejszych tj. deklarujących dochody poniżej 300 zł na głowę w rodzinie, natomiast wzrosła liczba respondentów osiągających powyżej 1500 zł na głowę ; ergo uprawnione wydaje się postawienie tezy, iż miniony od poprzedniego pomiaru czas zaowocował wzrostem zamożności torunian, mierzonej deklarowanym dochodem netto per capita w rodzinie. Opisywaną sytuację ilustruje kolejna rycina. 5 Por. cytowany już raport z maja 2001 roku 9

13 Ryc.4. Struktura badanej zbiorowości wg dochodu netto na głowę w rodzinie Mężczyźni (n=717) Kobiety (n=1048) 16,6% 13,3% 5,2% 18,3% 17,7% 11,8% 7,7% 16,0% 21,1% 20,4% 25,6% 26,3% Razem N= ,4% 6,7% 17,3% 16,9% 26,0% 20,7% do 300 zł zł zł zł zł >1500 zł 10

14 IV. SUBIEKTYWNA OCENA STANU ZDROWIA W raporcie z maja 2001 roku napisaliśmy m.in., że subiektywna ocena stanu zdrowia oraz rola stresu w odniesieniu do możliwości sprostania codziennym wymogom to dwa niezwykle ważne tzw. czynniki funkcjonalne, które ciągle nie uzyskują należytej im rangi w programach profilaktyki chorób niezakaźnych i praktyce lekarskiej. Dziś, mimo upływu czasu trzeba by te tezę powtórzyć; nadal różne źródła wskazują na pokaźne rozpowszechnienie dolegliwości czynnościowych 6. Wskazane wyżej zastrzeżenie nie dotyczy jednak programów CINDI; tutaj podobnie jak i w poprzednim pomiarze problematyka dolegliwości o charakterze funkcjonalnym znalazła swoje, właściwe miejsce. I tak, ponad 53% ogółu badanych określiła stan swojego zdrowia jako dobry; gdyby połączyć tę grupę respondentów z tymi, którzy stan swojego zdrowia opisywali w kategoriach dość dobry mielibyśmy do czynienia z sytuacją, w której więcej niż ¾ ogółu badanych torunian pozytywnie ocenia stan swojego zdrowia. Warto też zauważyć, iż w porównaniu do poprzedniego pomiaru, większa grupa mieszkańców Torunia określała w sposób istotny statystycznie stan swojego zdrowia jako dobry (p=0,000000), mniejsza jako dość dobry (p= 0,000000), ale też większa w stosunku do 2000 roku określała stan swojego zdrowia jako zły (p = 0,431). 6 U przynajmniej jednej trzeciej pacjentów zgłaszających się do lekarzy nie stwierdza się jakichkolwiek chorób organicznych, które mogłyby być przyczyną symptomów, na jakie pacjenci ci się skarżą. Nie cierpią oni również na żadne choroby psychiczne. Zwykle takie przypadki klasyfikuje się jako choroby czynnościowe. Określenie zaburzenia czynnościowe jest niestety często używane w znaczeniu pejoratywnym i nieco lekceważącym, jako że medycyna skupiła swoją uwagę jedynie na problemach biomedycznych. Zob. P.R. Mayerscough, M. Ford, Jak rozmawiać z pacjentem, Gdańskie Wyd. Psychologiczne, Gdańsk 2001, s. 116; 11

15 Tab.3 Porównanie samooceny stanu zdrowia w latach 2000 i 2006 Kategorie subiektywnej oceny stanu zdrowia Porównanie N % N % wartość statystyki u # Poziom istotności dobry , ,2-5,536 p=0, dość dobry , ,1 6,520 p=0, średni , ,8-0,063 p>0,05 raczej zły 94 6, ,6 0,664 p>0,05 zły 21 1,4 45 2,3-2,022 p=0, Razem , ,0 - - #-statystyka w teście dla dwóch średnich z dużych prób Podobnie jak w pomiarze z 2000 roku, rzadziej jako dobre określały swoje zdrowie kobiety (51.1%) aniżeli mężczyźni (56.2%). Kobiety też częściej niż mężczyźni sięgały tutaj po określenie średni tzn. ani dobry ani zły. Sytuację tę ilustruje kolejna rycina. Ryc.5 Samoocena stanu zdrowia według płci badanych Mężczyźni (n=789) Kobiety (n=1146) 13,8% 5,2% 2,4% 17,1% 5,9% 2,3% 22,4% 56,2% 51,1% 23,6% 12

16 Razem N= ,8% 5,6% 2,3% 23,1% 53,2% dobry dość dobry ani dobry ani zły raczej zły zły Najlepiej stan swojego zdrowia oceniali ludzie młodzi (poniżej 25 roku życia oraz z kategorii lata) najgorzej zaś zgodnie z logiką upływu czasu - najstarsi (kategoria wieku 55 lat i więcej). Generalnie im starsi respondenci, tym gorzej oceniają stan swojego zdrowia (chi 2 = 264,728, p=0,000000, C=0,401), przy czym w tym przypadku statystyka ch 2 (test niezależności) wyliczona została dla połączonych klas samooceny raczej zły + zły. Wartość współczynnika C Pearsona wskazuje, iż jest to zależność nie tylko istotna statystycznie ale i silna. Tab.4 Badani wg samooceny stanu zdrowia i wieku Grupy wieku Dobry Dość dobry Stan zdrowia Ani dobry ani zły Raczej zły Zły Razem n % n % n % n % n % N < , ,6 11 3,5 3 1,0 0 0, , ,6 16 5,7 3 1,1 0 0, , , ,2 15 4,9 2 0, , , ,9 32 7,8 21 5, , , ,1 56 9,0 22 3,5 621 Razem , , , ,6 45 2,

17 Kolejną zmienną społeczno-demograficzną uzależniającą samoocenę stanu zdrowia okazał się stan cywilny uczestniczących w badaniu respondentów. Najlepiej stan swojego zdrowia oceniają ludzie z kategorii kawaler/panna, najgorzej zaś reprezentanci kategorii owdowiały/owdowiała oraz rozwiedziony/rozwiedziona, przy czym wyliczone statystyki odnoszą się w tym przypadku do połączonych kategorii samooceny raczej zły i zły. Związek między stanem cywilnym badanych a rodzajem dokonywanej przez nich samooceny stanu zdrowia okazał się istotny statystycznie (chi 2 =102,783, p=0,000000), choć niezbyt silny (C= 0,259). Opisywaną sytuację ilustruje poniższa tabela. Tab.5 Samoocena stanu zdrowia vs stan cywilny Stan cywilny kawaler/ panna żonaty/ zamężna rozwiedziony rozwiedziona wdowiec/ wdowa Dobry Dość dobry Stan zdrowia Ani dobry anii zły Raczej zły Zły Razem n % n % n % n % n % N , ,8 45 8,6 11 2,1 3 0, , , ,7 73 6,0 35 2, , , ,0 8 8,0 5 5, , , , ,0 2 2,3 89 Razem , , , ,6 45 2, Wykształcenie respondentów również okazało się zmienną uzależniającą w sensie statystycznym rodzaj opinii nt. stanu zdrowia (tab.5). Otóż ludzie z wyższym wykształceniem częściej uznawali się za zdrowszych aniżeli respondenci z wykształceniem niższym. Ci ostatni, częściej aniżeli pierwsi określali stan swojego zdrowia jako raczej zły i zły. Generalnie - choć nie jest to zależność silna - im wyższy poziom wykształcenia tym lepsza opinia o stanie swego zdrowia (chi 2 = 64,023, p= 0, oraz C= 0,201). 14

18 Tab.6 Samoocena stanu zdrowia vs poziom wykształcenia Wykształcenie Dobry Dość dobry Stan zdrowia Ani dobry ani zły Raczej zły Zły Razem n % n % n % n % n % N Podstaw , , , ,0 6 3,2 189 Zawod , , ,7 32 8,2 10 2,6 392 Średniie , , ,8 42 5,0 21 2,5 838 Pomatur , ,0 5 7,9 4 6,4 1 1,6 63 Wyższe , , ,3 12 2,8 5 1,2 434 Razem , , , ,7 43 2, Ludzie deklarujący status emeryta czy rencisty istotnie częściej niż reszta badanych, posługiwali się opinią oceniam stan swojego zdrowia jako raczej zły lub/i zły. Z kolei zatrudnieni w pełnym wymiarze godzin częściej niż pozostali, określali stan swojego zdrowia jako dobry (chi 2 = 255,041, p=0,000000, C=0,394), przy czym, również i tutaj policzone statystyki odnoszą się do połączonych kategorii samooceny raczej zły i zły. Tab.7 Status zawodowy badanych vs samoocena stanu zdrowia Status zawodowy Dobry Dość dobry Stan zdrowia Ani dobry anii zły Raczej zły Zły Razem n % n % n % n % n % N niiep.wymiiar 65 56, , ,7 6 5,2 0 0,0 116 pełny etat , , ,9 21 2,6 6 0,7 820 emerytura , , ,5 36 9,9 12 3,3 363 renta rodz ,3 8 26,7 9 30,0 2 6,7 1 3,3 30 renta 38 26, , , ,2 13 2,8 433 iinne , , ,4 17 3,7 13 2,8 463 Razem , , , ,6 45 2, Wreszcie kryterium różnicującym subiektywną ocenę stanu zdrowia okazał się szacowany per capita dochód netto w rodzinie respondenta. Najgorzej ów stan zdrowia oceniali badani wskazujący na dwie najniższe kategorie dochodu (do 300 zł i pow. 300 do 500 zł na głowę ); najlepiej respondenci z dwóch najwyższych kategorii tak rozumianego dochodu tj. pow do 1500 zł i pow zł (chi 2 =31,361, p=0,007857, 15

19 C=0,153), przy czym wartość statystyki chi 2 połączonych klas samooceny raczej zły + zły. została tu policzona dla Tab.8 Badani wg samooceny stanu zdrowia i dochodu netto na głowę Dochód Dobry Dość dobry Stan zdrowia Ani dobry ani zły Raczej zły Zły Razem n % n % n % n % n % N <300 zł 57 48, , ,1 8 6,8 8 6, , , ,1 15 5,0 14 4,7 298 pow pow pow. 1-1,5 tys , , ,7 31 8,5 5 1, , , ,9 29 6,3 10 2, , , ,0 14 4,6 5 1,6 305 > , ,1 21 9,6 6 2,7 3 1,4 219 Razem , , , ,8 45 2, Okazało się także, iż nieco mniej niż co piąta z badanych respondentek określiła stan swojego zdrowia w porównaniu do sytuacji sprzed roku jako gorszy, wobec 18,6% podobnych określeń, dokonanych przez mężczyzn. Na niezmiennym w porównaniu do sytuacji z przed roku poziomie, określało swój stan zdrowia blisko 65% ogółu badanych (72%, w 2000 roku), w tym: 71% mężczyzn i 62,7% kobiet. Warto jednak dodać, iż co ósma z kobiet uczestniczących w pomiarze wyraziła opinię: w porównaniu do sytuacji przed rokiem oceniam stan mojego zdrowia jako lepszy. Identyczną opinią w ocenie swego stanu zdrowia posłużył się mniej więcej co dziesiąty mężczyzna. Generalnie, mężczyźni uczestniczący w pomiarze w sposób istotny statystycznie częściej aniżeli kobiety oceniali stan swojego zdrowia jako lepszy (chi 2 =14,031, p=0, i C=0,122). Sytuację tę ilustruje kolejna rycina. 16

20 Ryc.6 Samoocena stanu zdrowia w porównaniu do sytuacji przed rokiem Mężczyźni (n=769) Kobiety (n=1101) 18,6% 10,4% 23,8% 13,5% 71,0% 62,7% Razem N= ,5% 12,7% 64,8% Lepszy Taki sam Gorszy 17

21 Rzecz interesująca w grupie sięgających po określenie: w porównaniu do sytuacji przed rokiem oceniam stan swojego zdrowia jako lepszy, częściej niż pozostali robili to respondenci z najmłodszej kategorii wiekowej; respondenci z kategorii wieku lata częściej niż pozostali wskazywali tu na status quo zaś badani powyżej 45 roku życia częściej niż pozostali wskazywali na wariant odpowiedzi: w porównaniu do sytuacji przed rokiem oceniam stan swojego zdrowia jako gorszy. Zależność między wiekiem respondentów a sposobem samooceny stanu zdrowia w porównaniu do sytuacji sprzed roku okazała się istotna statystycznie (chi 2 = 67,949, p= 0,000000, C= 0,229). Tab.9 Badani wg oceny stanu zdrowia w porównaniu do stanu zdrowia przed rokiem i wieku Grupy wieku Ocena stanu zdrowia w porównaniu do sytuacji sprzed roku Lepszy Mniej więcej taki sam Gorszy Razem n % n % n % N < , , , , , , , , , , , , , , ,6 588 Razem , , , Poziom wykształcenia (w przeciwieństwie do pomiaru z 2000 roku) również determinował rodzaj samooceny stanu zdrowia odnoszonej do sytuacji sprzed 12 miesięcy od daty badania. Respondenci z wykształceniem pomaturalnym, ale także podstawowym częściej niż pozostali wskazywali tutaj na progres; badani ze statusem uniwersyteckim częściej niż pozostali wskazywali w tym względzie status quo (chi 2 = 32,336, p=0,000081, C= 0,160). 18

22 Tab.10 Badani wg oceny stanu zdrowia w porównaniu do stanu zdrowia przed rokiem i wykształcenia Wykształcenie Ocena stanu zdrowia w porównaniu do sytuacji sprzed roku Lepszy Mniej więcej taki sam Gorszy Razem n % n % n % N Podstawowe 32 17, , ,4 181 Zawodowe 34 8, , ,0 381 Średnie 96 11, , ,4 813 Pomaturalne 12 21, , ,6 57 Wyższe 51 12, , ,0 419 Razem , , , Rzecz znamienna - wśród określających ów stan zdrowia jako lepszy, najczęściej robili to utrzymujący się z renty rodzinnej; wśród korzystających z wariantu odpowiedzi w porównaniu do sytuacji przed rokiem oceniam stan swojego zdrowia jako gorszy, najczęściej po ten wariant odpowiedzi sięgali w ramach kategorii status zawodowy renciści, zaś na sytuację określaną jako bez zmian, relatywnie najczęściej wskazywali pracujący w pełnym wymiarze godzin (chi 2 = 46,261, p= 0,000001, C= 0,190). Tab.11 Badani wg oceny stanu zdrowia w porównaniu do stanu zdrowia przed rokiem i stanu zatrudnienia Status zawodowy Ocena stanu zdrowia w porównaniu do sytuacji sprzed roku Lepszy Mniej więcej taki sam Gorszy Razem n % n % n % N niep.wymiar 13 11, , ,8 114 pełny etat 78 9, , ,6 796 emerytura 44 12, , ,4 340 renta rodz. 7 23, , ,3 30 renta 15 11, , ,7 137 inne 72 16, , ,6 451 Razem , , ,

23 Na koniec najbardziej stabilnie oceniali stan swojego zdrowia respondenci z grupy najwyższych dochodach netto; ci, którzy wskazywali, iż ich stan zdrowia w porównaniu do sytuacji sprzed roku pogorszył się reprezentowali najczęściej kategorie dochodu powyżej 300 do 700 zł. Niemniej jednak nie stwierdzono istotnej w sensie statystycznym zależności między tymi dwoma badanymi cechami. Tab.12 Badani wg oceny stanu zdrowia w porównaniu do stanu zdrowia przed rokiem i dochodu netto na głowę Dochód netto na głowę Ocena stanu zdrowia w porównaniu do sytuacji sprzed roku Lepszy Mniej więcej taki sam Gorszy Razem n % n % n % N <300 zł 13 11, , ,2 114 pow zł 37 12, , ,9 286 pow zł 43 12, , ,9 348 pow zł 48 10, , , ,5 tys. zł 46 15, , ,6 296 >1500 zł 22 10, , ,0 211 Razem , , , Respondentów poproszono też (niezależnie od udzielonych odpowiedzi na opisane wyżej pytania kwestionariuszowe), o posłużenie się standaryzowaną, analogową skalą samooceny stanu zdrowia. Skala ta, przyjmowała postać termometru, którego punkt najwyższy (100) wskazywał pełnię zdrowia, zaś punkt najniższy (zbliżony więc do zera) stan zdrowia najgorszy z możliwych do wyobrażenia. Mimo, iż średnie ocen dla całej populacji badanej (N = 1930) i dla poszczególnych płci (kobiety n=1143 i mężczyźni n=787) różniły się nieznacznie, to jednak w sposób istotny statystycznie (statystyka w teście dla dwóch średnich z dużych prób: u=2,874,p = 0,004053). Sytuację tę ilustruje kolejna rycina. 20

24 Ryc.7 Średnia samoocena stanu zdrowia wg skali termometru 100 % 74,2±15,7 72,1±15,9 73,0±15, Mężczyźni Kobiety Razem Taka sytuacja, znów wskazuje swoistą koherencję wypowiedzi respondentów, ale także zgodność w ocenie dokonanej na obu zaproponowanych w badaniu skalach w przypadku poszczególnych płci. To dodatkowy, metodologiczny argument (z zakresu metod tzw. wewnętrznej weryfikacji), przemawiający za tym, by opinie wyrażane w badaniu przez respondentów traktować jako wypowiedzi nacechowane rzetelnością, a co za tym idzie - w istocie wiarygodne. Przypomnijmy - w roku 2000 samoocena stanu zdrowia badanych wg skali określanej tu jako termometr wyglądała następująco (wartości średnie i odchylenie standardowe): mężczyźni - x =78,2, s=15,98; kobiety - x =74,7, s=17,03; razem - x =76,5, s=16,57. Tak więc, różnice wartości przeciętnych dotyczących samooceny stanu zdrowia na skali termometru w latach 2006 i 2000 okazały się istotne statystycznie, a poziomy istotności wynosiły odpowiednio: dla mężczyzn (p= 0,0000), kobiet (p= 0,0009) i ogółu (p= 0,0000). Okazało się także, iż (podobnie jak w przypadku pytania odnoszącego się do samooceny stanu zdrowia) dla analogowej skali ocen poziom ich średnich wartości wyznaczany był wiekiem respondentów. Niejako naturalnie więc im starsi respondenci, tym niższe średnie wartości samooceny stanu zdrowia. 21

25 Ryc.8 Średnia ocena stanu zdrowia za pomocą wzrokowej skali analogowej wg kategorii wiekowych i płci Wartości średnich ocen Mężczyźni Kobiety Razem < GRUPY WIEKU W tym przypadku, zależność pomiędzy obydwoma zmiennymi tj. wiekiem a oceną stanu zdrowia za pomocą wzrokowej skali analogowej, oceniono przy pomocy współczynnika korelacji (r) Pearsona. I tak dla mężczyzn wartość tego współczynnika wyniosła - r=0,430 i p=0,000000; dla kobiet - r=0,410 i p=0,000000; natomiast na poziomie całej badanej populacji: r=0,420 i p=0, Z kolei, porównanie przeciętnych wartości odnoszących się do samooceny stanu zdrowia na skali termometru w poszczególnych kategoriach stanu cywilnego respondentów wykazało różnice istotne statystycznie (F= 45,162, p=0,000000, przy czym F - to statystyka w analizie wariancji): kawaler/panna vs żonaty/zamężna - p=0, kawaler/panna vs rozwiedziony/a - p=0, kawaler/panna vs wdowiec/wdowa - p=0, żonaty/zamężna vs wdowiec/wdowa - p=0,