Inwentaryzacja błotniaka łąkowego w ostojach Natura 2000 Raport roczny

Transkrypt

1 Inwentaryzacja błotniaka łąkowego w ostojach Natura 2000 Raport roczny opracowano na potrzeby projektu POIS /12 "Ochrona błotniaka łąkowego w Polsce" Opracowanie Dominik Krupiński Warszawa, 2014 r.

2 Spis treści Wstęp....3 Założenia metodyczne...3 Ostoja Biebrzańska...3 Organizacja badań...4 Przygotowanie instrukcji i innych materiałów...4 Wykonawcy prac terenowych...4 Prace terenowe.5 Skrócona metodyka prac terenowych..5 Sprawozdanie z inwentaryzacji składa się z..5 Wyniki z sezonu lęgowego Rozpoznanie najważniejszych zagrożeń oraz siedlisk lęgowych.7 Podsumowanie 10 Literatura

3 Wstęp Inwentaryzacja błotniaka łąkowego na obszarach Natura 2000 jest jednym z zadań w projekcie POIS /12 "Ochrona błotniaka łąkowego w Polsce", realizowanym przez Towarzystwo Przyrodnicze Bocian ze środków Unii Europejskiej w ramach V osi priorytetowej Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko oraz Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. W 2013 r. zadanie to było realizowane na 15 obiektach (Tab. 1). W niniejszym opracowaniu przedstawiamy wyniki inwentaryzacji, przede wszystkim oszacowania liczebności lokalnych populacji błotniaka łąkowego gniazdujących w poszczególnych ostojach. Założenia metodyczne Założenia metodyczne do inwentaryzacji błotniaka łąkowego w pozostałych ostojach Natura 2000 zostały opracowana na podstawie wytycznych zawartych w poradniku metodycznym Monitoring ptaków lęgowych dotyczącym gatunków chronionych Dyrektywą Ptasią (Lontkowski 2009). Ocena liczebności błotniaka łąkowego na inwentaryzowanych obszarach została dokonana poprzez podsumowanie wyników co najmniej dwóch liczeń wykonanych z punktów obserwacyjnych zlokalizowanych na terenie ostoi lub na losowo wybranych powierzchniach próbnych (kwadraty 2x2 km) leżących w granicach warstwy do inwentaryzacji (Ostoja Biebrzańska). Podstawową metodą liczenia były obserwacje prowadzone z wyniesionych punktów pozwalających objąć wzrokiem możliwie duże obszary terenu otwartego. Obserwatorzy klasyfikowali status dokonanych spostrzeżeń w rozbiciu na dwie zasadnicze kategorie: ptaki nielęgowe i lęgowe. Do interpretacji i klasyfikacji terytorialnych zachowań błotniaka łąkowego zastosowano skalę Postupalsky'ego (1974) w wersji zmodyfikowanej przez Króla (1985). Metoda ta zakłada podział obserwacji terytorialnych ptaków na dwie podstawowe kategorie: gniazdowanie prawdopodobne i gniazdowanie pewne. Na potrzeby niniejszej inwentaryzacji dodano trzecią kategorię: gniazdowanie możliwe, która obejmuje obserwacje pojedynczych dorosłych ptaków w sezonie i siedlisku lęgowym nie wykazujących zachowań terytorialnych. Dodatkowo w celu ujednolicenia symboli kategorii lęgowych i uniknięcia ewentualnych pomyłek przyjęto, iż gniazdowaniu pewnemu odpowiada litera C, a kategorii gniazdowanie możliwe litera A, podobnie jak w Polskim Atlasie Ornitologicznym (Sikora 2007). Ostoja Biebrzańska W Ostoi Biebrzańskiej inwentaryzację błotniaka łąkowego prowadzono na 30 powierzchniach próbnych wylosowanych za pomocą programu QGIS (opcja: wektor>narzędzia badawcze>losowy wybór) spośród kwadratów 2x2 km (układ współrzędnych GUGiK 1992), których co najmniej 50% powierzchni znajdowało się w granicach obszaru OSO Ostoja Biebrzańska, a lasy zajmowały nie więcej niż 50% powierzchni kwadratu. Kwadratów spełniających obydwa kryteria było 215. W celu wyznaczenia warstwy do inwentaryzacji (tereny otwarte) posłużono się wydzieleniami pokrycia terenu Corine Land Cover 2006 oraz programem Google Earth (podgląd siatki kwadratów na podkładzie zdjęć lotniczych i obrazów satelitarnych). W obrębie wylosowanych powierzchni próbnych obserwator wyznaczał jeden punkt obserwacyjny, z którego prowadził obserwacje trwającą 60 minut. Położenie punktów, z których prowadzono obserwacje, musiało zapewnić możliwie jak największe pole widzenia, a przez to uczynić widocznym maksymalnie duży obszar. Na każdej powierzchni próbnej przeprowadzono dwie kontrole terenowe, (pierwsza: 5-25 maja, druga: 1-20 lipca). 3

4 Tabela 1. Zestawienie obiektów, w których w 2013 r. przeprowadzono inwentaryzację błotniaka łąkowego. LP. Kod ostoi Nazwa ostoi Województwo Powierzchnia (ha) 1 PLB Chełmskie Torfowiska Węglanowe lubelskie PLB Dolina Środkowego Bugu lubelskie PLB Dolina Dolnego Bugu mazowieckie, lubelskie PLB Dolina Liwca mazowieckie PLB Dolina Pilicy mazowieckie PLB Doliny Omulwi i Płodownicy mazowieckie PLB Doliny Wkry i Mławki mazowieckie PLB Dolina Kostrzyna mazowieckie PLB Bagno Całowanie mazowieckie PLB Dolina Dolnej Narwi podlaskie PLB Dolina Górnego Nurca podlaskie PLB Bagno Wizna podlaskie PLB Ostoja Biebrzańska podlaskie PLB Dolina Górnej Narwi podlaskie PLB Ostoja Warmińska warmińsko-mazurskie Organizacja badań Przygotowanie instrukcji i innych materiałów Następujące materiały zostały przygotowane z odpowiednim wyprzedzeniem i udostępnione publicznie na stronie internetowej projektu ( 1. Założenia metodyczne do inwentaryzacji błotniaka łąkowego na obszarach Natura Formularze liczeń (plik xls). 3. Rozmieszczenie powierzchni próbnych z identyfikatorami kwadratów w Ostoi Biebrzańskiej Google Earth (plik kmz). 4. Wykaz symboli używanych w metodzie kartograficznej do liczenia ptaków. Wykonawcy prac terenowych Realizacja prac terenowych została zlecona przez Towarzystwo Przyrodnicze Bocian następującym wykonawcom wybranym w drodze przetargu: część nr 1) Chełmskie Torfowiska Węglanowe PLB Radosław Kozik, ul. Janowska 70A/43, Biała Podlaska część nr 2) Dolina Środkowego Bugu PLB Stowarzyszenie Ochrony Sów, ul. Suchedniowska 14, Bodzentyn część nr 3) Dolina Dolnego Bugu PLB Jarosław Mydlak, ul. Kleeberga 2, Biała Podlaska część nr 4) Dolina Liwca PLB Pracownia Przyrodnicza Marek Jobda, ul. Bohaterów Powstania Styczniowego 4, Karczew część nr 5) Dolina Pilicy PLB Megaderma Marek Kowalski, ul. Szkolna 79F/42, Jabłonna część nr 6) Doliny Omulwi i Płodownicy PLB Pracownia Przyrodnicza Marek Jobda, ul. Bohaterów Powstania Styczniowego 4, Karczew część nr 7) Doliny Wkry i Mławki PLB Pracownia Przyrodnicza Marek Jobda, ul. Bohaterów Powstania Styczniowego 4, Karczew część nr 8) Dolina Kostrzynia PLB Maciej Cmoch, ul. Klonowa 5, Siedlce 4

5 część 9) Bagno Całowanie PLB Pracownia Przyrodnicza Marek Jobda, ul. Bohaterów Powstania Styczniowego 4, Karczew część 10) Dolina Dolnej Narwi PLB Aves Nature Karol Kustusch, ul. Waryńskiego 153, Grudziądz część 11) Dolina Górnego Nurca PLB Przemysław Obłoza, ul. Pomorska 4/68, Siedlce część nr 12) Bagno Wizna PLB Stowarzyszenie Ochrony Sów, ul. Suchedniowska 14, Bodzentyn część nr 13) Ostoja Biebrzańska PLB Biuro Ekspertyz Przyrodniczo-Leśnych Piotr Chołuj, ul. Narbutta 55/57 m. 29, Warszawa część nr 14) Dolina Górnej Narwi PLB Aves Nature Karol Kustusch, ul. Waryńskiego 153, Grudziądz część nr 15) Ostoja Warmińska PLB Pomarina Ekspertyzy Ornitologiczne Marek Bebłot, Bogdany 4/14, Frombork Prace terenowe Szczegółowa instrukcja prowadzenia liczeń i wypełniania formularzy została przedstawiona w oddzielnym dokumencie (Krupiński D Założenia metodyczne do inwentrayzacji błotniaka łąkowego na obszarach Natura Skrócona metodyka prac terenowych 1. Terminy kontroli: 5-25 maja, 1-20 lipca 2. Wyznaczanie punktów obserwacyjnych Obserwator wyznacza co najmniej 2 punkty obserwacyjne na 10 km kw. terenu otwartego objętego inwentaryzacją. Punkty nie powinny być oddalone od siebie o więcej niż 4 km i zapewniać odpowiednie pole widzenia oraz równomierne i całościowe pokrycie badanego obszaru. W przypadku Ostoi Biebrzańskiej wyznaczany jest jeden punkt obserwacyjny w obrębie powierzchni próbnej (kwadrat 2 x 2 km). 3. Liczenia z punktów W każdym punkcie obserwator spędza co najmniej 60 minut. Rejestracji podlegają wszystkie obserwacje błotniaków łąkowych. Są one nanoszone na mapę, co wraz z interpretacją zachowań pozwala na ocenę statusu ptaków oraz wyznaczenie rewirów lęgowych (w korzystnych warunkach również miejsc gniazdowych). Jeżeli zachodzi taka potrzeba, obserwatorzy są zobowiązani do wydłużenia czasu obserwacji lub podjęcia dodatkowych poszukiwań. Dodatkowo notowane są informacje o warunkach atmosferycznych i obecności potencjalnych konkurentów (błotniak stawowy). 4. Zapis zebranych informacji do formularzy Wszystkie zebrane informacje są odnotowywane na mapach oraz w specjalnych formularzach (punkty, kontrole, rewiry, formularz zbiorczy). Dodatkowo obserwatorzy dokonują rozpoznania siedlisk lęgowych oraz potencjalnych zagrożeń. 5. Przekazanie formularzy i dokumentacji do Koordynatora (Towarzystwo Przyrodnicze Bocian ul. Radomska 22/32, Warszawa) w terminie do 31 sierpnia. Sprawozdanie z inwentaryzacji składa się z: 1. Map/y z naniesionymi obserwacjami błotniaka łąkowego i wyznaczonymi rewirami lęgowymi (wersja papierowa). 2. Zestawienia współrzędnych punktów obserwacyjnych (wersja elektroniczna). 3. Wypełnionego Formularza Kontroli K1 (wersja elektroniczna). 4. Wypełnionego Formularza Kontroli K2 (wersja elektroniczna). 5. Wypełnionego Formularza Zbiorczego (wersja elektroniczna). 5

6 6. Wypełnionego Formularza Opisu Rewirów (wersja elektroniczna). 7. Śladów GPS zapisanych w czasie wykonywania kontroli w terenie. Wyniki z sezonu lęgowego 2013 Tabela 2. Zestawienie liczby punktów obserwacyjnych wyznaczonych w poszczególnych ostojach. LP. Kod ostoi Nazwa ostoi Powierzchnia (ha) Liczba wyznaczonych punktów obserwacyjnych 1 PLB Chełmskie Torfowiska Węglanowe PLB Dolina Środkowego Bugu PLB Dolina Dolnego Bugu PLB Dolina Liwca PLB Dolina Pilicy PLB Doliny Omulwi i Płodownicy PLB Doliny Wkry i Mławki PLB Dolina Kostrzyna PLB Bagno Całowanie PLB Dolina Dolnej Narwi PLB Dolina Górnego Nurca PLB Bagno Wizna PLB Ostoja Biebrzańska * 14 PLB Dolina Górnej Narwi PLB Ostoja Warmińska *punkty wyznaczone w obrębie 30 powierzchni próbnych (kwadraty 2x2 km). Tabela 3. Liczba par błotniaka łąkowego w poszczególnych ostojach gatunku. Wyboldowaną czcionką zaznaczono ostoje Natura 2000, dla których błotniak łąkowy był gatunkiem kwalifikującym. LP. Nazwa ostoi Liczebność wg. SDF Liczebność wg. Wilk i in Inwentaryzacja w 2013 r. 1 Chełmskie Torfowiska Węglanowe Dolina Środkowego Bugu Dolina Dolnego Bugu Dolina Liwca Dolina Pilicy Doliny Omulwi i Płodownicy Doliny Wkry i Mławki Dolina Kostrzynia Bagno Całowanie Dolina Dolnej Narwi Dolina Górnego Nurca Bagno Wizna Ostoja Biebrzańska * (max. 29) 14 Dolina Górnej Narwi Ostoja Warmińska

7 *liczba rewirów stwierdzona na 30 powierzchniach próbnych (kwadraty 2x2 km). W nawiasie podano max. liczbę rewirów, po ekstrapolacji danych na całą warstwę inwentaryzacyjną. Tabela 4. Wyniki inwentaryzacji błotniaka łąkowego w ostojach Natura 2000 w roku 2013 z podziałem na kategorie lęgowości. LP. Nazwa ostoi Nielęgowe Kategoria Kategoria Kategoria Kategoria A B C B+C 1 Chełmskie Torfowiska Węglanowe Dolina Środkowego Bugu Dolina Dolnego Bugu Dolina Liwca Dolina Pilicy Doliny Omulwi i Płodownicy Doliny Wkry i Mławki Dolina Kostrzynia Bagno Całowanie Dolina Dolnej Narwi Dolina Górnego Nurca Bagno Wizna Ostoja Biebrzańska* Dolina Górnej Narwi Ostoja Warmińska *wyniki z powierzchni próbnych (30 kwadratów 2 x 2 km). Rozpoznanie najważniejszych zagrożeń oraz siedlisk lęgowych Za główne zagrożenie dla lęgów błotniaka łąkowego obserwatorzy uznali działalność rolniczą (Z=31%), a w szczególności koszenie (Z=15%). Nieco mniejsze znaczenie zostało przypisane procesom naturalnym (Z=30%), z których głównym jest drapieżnictwo (Z=16%). Wpływ pozostałych czynników mogących stwarzać zagrożenia wydaje się być niewielki. Rolnictwo i procesy naturalne łącznie są wg tej oceny są czynnikami najbardziej limitującymi udatność lęgów i stanowią największe zagrożenie dla błotniaka łąkowego (Z=61%). 7

8 Ryc. 1. Wykaz rozpoznanych zagrożeń w rewirach błotniaka łąkowego z podziełem na kategorie. Ryc. 2. Wykaz rozpoznanych zagrożeń w rewirach błotniaka łąkowego z podziełem na podkategorie. 8

9 Ryc. 3. Rozkład rewirów kategori B+C (n=53) w inwentaryzowanych ostojach Natura 2000 w roku 2013 w poszczególnych typach siedlisk. Ryc. 4. Rozkład rewirów kategori B+C (n=53) w poszczególnych ostojach Natura 2000 inwentaryzowanych w roku 2013 w różnych typach siedlisk. 9

10 Podsumowanie i wnioski 1.Wykonana w 2013 r., inwentryzacja błotniaka łąkowego w 15 ostojach na terenie kraju obejmowała dwie kontrole wykonane w sezonie lęgowym (maj, lipiec). W trakcie tych kontroli wykazano 2 obserwacje ptaków nielegowych, 89 obserwacji kategori A (gniazdowanie możliwe), 25 obserwacji kategori B (gniazdowanie prawdopodobne) oraz 24 obserwacje kategori C (gniazdowanie pewne). 2. Na obszarach 14 ostoi populacja błotniaka łąkowego została oszacowana na par lęgowych. W Ostoi Biebrzańskiej gniazdowało maksymalnie do 29 par (ekstrapolacja danych z powierzchni próbnych). Łącznie na wszystkich inwentaryzowanych obszara stwierdzono najwyżej 80 par, co stanowi tylko 2% populacji krajowej, szacowanej w 2013 r. na 3700 par (Kuczyński i Krupiński 2013). 3. Do naważniejszych zagrożeń dla lęgów błotniaka łąkowego obserwatorzy uznali działalność rolniczą i procesy naturalne, które stanowią 61% wszystkich wskazanych. Rewiry błotniaka łąkowego były zlokalizowane najczęściej na łąkach (32%), trzcinowiskach (9%) oraz na torfowiskach (11%). 4. Wyjątkowo wysoki poziom wód w dolinach rzecznych i wyjatkowy zasięg rozlewisk w 2013 r. mógł ograniczyć dostęp do potencjalnych siedlisk lęgowych i tym samym wpłynąć na liczbę par błotniaka łąkowego zasiedlających inwentaryzowane obszary. Powtórzenie inwentaryzacji w 2014 r. i porównanie danych z dwóch sezonów umożliwi głębszą analizę uzyskanych wyników. Literatura Krupiński D Założenia metodyczne do inwentryzacji błotniaka łąkowego na obszarach Natura Towarzystwo Przyrodnicze Bocian, Warszawa. Król W Breeding density of diurnal raptors in the neighbourhood of Susza (Ilawa Lake-land, Poland) in the years Acta Ornithologica 21: Kuczyński L., Krupiński D Krajowy Cenzus Błotniaka Łąkowego. Raport roczny. Towarzystwo Przyrodnicze "Bocian", Poznań-Warszawa. Lontkowski J Błotniak łąkowy Circus pygargus. W: Chylarecki P. Sikora A., Cenian Z. (red), Monitoring ptaków lęgowych. Poradnik metodyczny dotyczący gatunków chronionych Dyrektywą Ptasią. GIOŚ, Warszawa. Postupalsky S Raptor reproductive success: Some problems with methods, criteria and terminology. Raptor Research Report 2: Sikora A., Rohde Z., Gromadzki M., Neubauer G., Chylarecki P. (red.) Atlas rozmieszczenia ptaków lęgowych Polski Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań. 10