OCZEKIWANIA PACJENTEK ODDZIAŁÓW POŁOŻNICZYCH A JAKOŚĆ OPIEKI MEDYCZNEJ DEMANDS OF OBSTETRIC WARD PATIENTS AND QUALITY OF MEDICAL SERVICE

Transkrypt

1 Nowiny Lekarskie 2006, 75, 6, ELŻBIETA GROCHANS 1, VIOLETTA ŁUCZYŃSKA 1, BEATA KARAKIEWICZ 2, ALINA KĘDZIA 3, PRZEMY- SŁAW WYSIECKI 4 OCZEKIWANIA PACJENTEK ODDZIAŁÓW POŁOŻNICZYCH A JAKOŚĆ OPIEKI MEDYCZNEJ DEMANDS OF OBSTETRIC WARD PATIENTS AND QUALITY OF MEDICAL SERVICE 1 Zakład Propedeutyki Nauk Pielęgniarskich PAM w Szczecinie Kierownik: dr n. med. Elżbieta Grochans 2 Samodzielna Pracownia Pielęgniarstwa Rodzinnego przy Katedrze Medycyny Rodzinnej PAM w Szczecinie Kierownik: dr n. med. Beata Karakiewicz 3 Zakład Historii Medycyny i Etyki Lekarskiej PAM w Szczecinie Kierownik: dr hab. n. med. Aleksandra Kładna 4 Zakład Higieny i Epidemiologii PAM w Szczecinie Kierownik: dr hab. n. med. prof. PAM Alicja Walczak Streszczenie Wstęp. Zmiany w opiece okołoporodowej zachodzące od lat 90-tych poprzedniego wieku dotyczą stałego podnoszenia jakości opieki, m.in. poprzez szeroko rozumiane działania personelu medycznego dążące do zminimalizowania sytuacji trudnych u kobiety w okresie poporodowym. Działania te dotyczą wspierania położnic i zachęcania ich do podjęcia karmienia naturalnego oraz przygotowania kobiet do samoopieki i opieki nad dzieckiem. Cel. Celem prezentowanych badań była analiza i ocena wyznaczników wsparcia informacyjnego u pierworódek przebywających w Katedrze i Klinice Położnictwa i Perinatologii PAM w Szczecinie. Materiał i metodyka. Badanie przeprowadzono wśród 100 położnic o fizjologicznym przebiegu połogu. Do badań zastosowano metodę wywiadu, narzędziem badawczym był własny kwestionariusz składający się z 56 wyznaczników. Wyniki. Wyniki uzyskane z niniejszego badania wskazują, że pierworódki wymagają najbardziej edukacji o objawach skutecznego ssania pokarmu, prawidłowego ułożenia do karmienia, postępowania w nawale mlecznym, zastoju pokarmu i zapaleniu piersi. W grupie zagadnień związanych z opieką i pielęgnowaniem noworodka, badane wymagają pomocy przy kąpieli noworodka, pielęgnacji kikuta pępowinowego oraz w ocenie wybranych stanów adaptacyjnych noworodka. Wsparcie informacyjne powinno uwzględniać również odżywianie w laktacji, płodność w okresie połogu i laktacji. Wnioski: 1. Wyznaczniki określające wsparcie informacyjne, na które wystąpiło największe zapotrzebowanie wśród pierworódek mogą być przydatne do ustalenia standardu opieki nad położnicą, w czasie pobytu w oddziale położniczym w systemie rooming-in. 2. Informacje zawarte w szczegółowych wynikach badań, po ich przyjęciu przez inne zespoły oddziałów położniczych mogłyby się przyczynić do dalszych zmian poprawiających stopień zaspokajania oczekiwań położnic w zakresie jakości opieki położniczej. SŁOWA KLUCZOWE: wsparcie informacyjne, laktacja, pielęgnacja noworodka, system matka-dziecko. Summary Introduction. Constant changes in perinatal care since 90 s of past century are aimed on increasing its quality, which is done by wide spectrum of medical personel activities targeted on minimizing difficult moments happening to women in postpartum period. Those tasks are focused on supporting women in childbirth, encouraging them to breastfeed and preparing for self and child care. Aim. The aim of this study was to analyze and establish the markers of informational support for primaparas staying in Clinic of Obstetrics and Perinatology of Pomeranian Medical University in Szczecin. Materials and methods. We screened 100 women in childbirth, in physiological early puerperium, using self created Questionaire consisting of 56 features. Results. Results suggest that primaparas require most the education about symptoms of succesful breast feeding, proper breast feeding position, dealing with milk multitude, milk retention and breast inflammation. In the group of topics associated with child care tested persons required help by bathing the child, umbilical cord stump care and by evaluation of newborn adaptative symptoms. Informational support should also take into account: proper diet during breast feeding, fertility during puerperium and lactation. Conclusions: 1. Most demanded determinants of informational support may be very useful in establishing woman in childbirth care standards, during the stay in obstetric ward with rooming-in system. 2. Information delivered by results of our study, after analyzing them by other obstetric wards teams, could be useful in creative improving of obstetric care quality, especially in the aspect of fulfilling the needs of women in puerperium. KEY WORDS: informational support, lactation, newborn care, rooming-in.

2 Oczekiwania pacjentek oddziałów położniczych a jakość opieki medycznej 559 Wstęp W 1993 roku w Warszawie odbył się Międzynarodowy Kongres Jakość Narodzin-Jakość Życia. Było to kluczowe wydarzenie naukowe, po którym nastąpił istotny postęp w oddziałach położniczo-ginekologicznych w Polsce [1]. W czasie obrad Kongresu zrodził się pomysł przeprowadzenia przeglądu oddziałów położniczych metodą ankietyzacji i zebrania informacji od kobiet o warunkach odbywania porodu i jakości opieki okołoporodowej. W następnych latach pomysł ten został zrealizowany przez media, głównie przez miesięcznik Twoje Dziecko i Gazetę Wyborczą w ramach Ogólnopolskiej Akcji Rodzić po ludzku. Pozwoliła ona na opublikowanie w dodatku do Gazety Wyborczej w grudniu 1994 i 1995 oraz 2000 listy szpitali, opisanych przez kobiety w tysiącach listów i ankiet. Akcja ta przyczyniła się do poprawy warunków odbywania porodu i godnego rodzenia w klinikach i oddziałach położniczych w Polsce [1] oraz do racjonalnego stosowania procedur medycznych podczas porodu i do ograniczenia tych, których wartość nie została dowiedziona [2]. Zmiany zachodzące w opiece okołoporodowej dotyczyły również respektowania psychologicznych i socjologicznych wartości narodzin, promowania prywatności i indywidualności, większego respektowania praw kobiety i jej męża do informacji, do świadomego i aktywnego uczestnictwa w porodzie oraz upowszechnienia holistycznego modelu opieki nad rodziną w okresie prokreacji [3, 4]. W połowie lat 90-tych współpraca między innymi Polskiego Towarzystwa Medycyny Perinatalnej z władzami resortowymi zaowocowała opracowaniem i wdrożeniem Programu Poprawy Opieki Perinatalnej w Polsce [5], w oparciu o Narodowy Program Zdrowia na lata Głównym celem Programu było obniżenie umieralności okołoporodowej poniżej 10 do roku 2000, obniżenie odsetka wcześniactwa 1% na rok oraz poprawa jakości opieki perinatalnej nad kobietą ciężarną i rodzącą, dzieckiem w łonie matki i noworodkiem. Poprawa jakości opieki w oddziałach położniczych dotyczy nie tylko działań czysto medycznych, obejmuje również szeroko rozumiane działania personelu medycznego dążące do zminimalizowania sytuacji trudnych u kobiety w okresie poporodowym. Działania te dotyczą wspierania położnic i zachęcania ich do podjęcia karmienia naturalnego oraz przygotowania kobiet do samoopieki i opieki nad dzieckiem. Współczesne pielęgniarstwo mające charakter interdyscyplinarny podejmuje również w swoich badaniach problemy dotyczące podniesienia jakości opieki nad pacjentem. Jednym z elementów podniesienia jakości jest wykorzystanie problemu wsparcia społecznego, rozumianego jako dawanie oparcia pacjentowi i jego rodzinie przez pielęgniarkę zgodnie z ich zapotrzebowaniem na taką formę pomocy [6, 7, 8]. Różnorodność zachowań występujących w trakcie udzielania wsparcia, spowodowała konieczność podziału na różne typy, kategorie wsparcia. Jednym z podziałów jest podział zaproponowany przez House [9], który wyodrębnia między innymi wsparcie informacyjne, polegające na udzielaniu człowiekowi informacji, rad, które mogą mu pomóc w rozwiązywaniu problemów i stanowią informacje o sposobach poradzenia sobie z konkretną sytuacją. Bardzo różnorodne są formy realizowanego w praktyce wsparcia. Wsparcie może dotyczyć poradnictwa specjalistycznego, profesjonalnej pomocy psychologicznej, lecz również wsparcia społecznego funkcjonującego w ramach instytucji pomocy społecznej, służby zdrowia, instytucji wychowawczo-edukacyjnych. Inne formy wsparcia to również pomoc nieprofesjonalna realizowana w postaci specjalistycznych grup samopomocy, grup towarzyskich, więzi sąsiedzkich, małżeństwa i przyjaźni. W pielęgniarstwie wykorzystuje się dorobek teoretyczno-empiryczny psychologii i socjologii, opierający swoje założenia na buforującej roli wsparcia społecznego, które chroni człowieka przed negatywnymi skutkami zdarzeń w życiu człowieka, głównie związanych ze zdrowiem [10]. Model ten obejmuje głównie wsparcie funkcjonalne, które dotyczy jakości relacji społecznych związanych z reakcjami na stres. Celem niniejszych badań była analiza i ocena wyznaczników wsparcia informacyjnego u pierworódek przebywających w jednym z oddziałów położniczych, pracujących w systemie rooming-in (Katedra i Klinika Położnictwa i Perinatologii PAM w Szczecinie). Materiał i metodyka Badania przeprowadzono u 100 pierworódek, o fizjologicznym przebiegu połogu hospitalizowanych w Katedrze i Klinice Położnictwa i Perinatologii Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie. Zastosowano metodę wywiadu i analizę dokumentów, narzędziem badawczym był własny kwestionariusz wywiadu składający się z dwu części. Został on skonstruowany samodzielnie przez autorkę, w oparciu o zalecenia WHO i UNICEF: Dziesięć kroków do udanego karmienia piersią, Inicjatywa-Szpital przyjazny dziecku, założenia Programu promocji karmienia piersią w Polsce [11], Programu Poprawy Opieki Perinatalnej w Polsce [5] oraz o współcześnie rozumianą rolę zawodową pielęgniarki/położnej, zgodną z ustawodawstwem zawodowym [12]. Pierwsza część kwestionariusza obejmowała dane niezbędne do charakterystyki badanych położnic, m.in.: wiek, stan cywilny, wykształcenie, miejsce zamieszkania, rodzaj porodu, sposób zakończenia porodu, przygotowanie do macierzyństwa. Część drugą kwestionariusza stanowiło 56 wyznaczników określających zapotrzebowanie położnic przebywających w oddziale rooming-in na wsparcie informacyjne w zakresie: 1. Laktacji: przebieg laktacji, czynniki warunkujące laktację (10 wyznaczników), postępowanie w laktacji (9 wyznaczników), profilaktyka oraz postępowanie w czasie trudności w karmieniu oraz powikłań laktacji (9 wyznaczników).

3 560 Elżbieta Grochans i inni 2. Opieki i pielęgnowania noworodka: przygotowanie do wykonywania czynności higienicznych i pielęgnacyjnych (8 wyznaczników), przygotowanie do umiejętności obserwacji i pielęgnacji dziecka (7 wyznaczników). 3. Samoopieki w połogu: (13 wyznaczników). Wywiad prowadzono u położnic po wcześniejszym uzyskaniu ich zgody na badania. Analiza dokumentów obejmowała dokumentację położnic (historia choroby, karta gorączkowa, karta zleceń lekarskich). Służyła wstępnej ocenie stanu zdrowia położnic na podstawie rozpoznania lekarskiego, przebiegu porodu i połogu. Zebrany materiał poddano analizie statystycznej z użyciem klasycznych metod. Wyniki i omówienie Minimalny wiek położnic wynosił 15, maksymalny 38 lat, natomiast mediana 24,5 lat. Najliczniejszą grupę pacjentek (76%) stanowiły kobiety w wieku lat, położnic w wieku poniżej 19 roku życia było 15%, natomiast w wieku lat tylko 9%. Wśród badanych położnic 62% to mężatki, kobiet pozostających w nieformalnym związku było 25%, natomiast panien 13%. Struktura wykształcenia przedstawiała się następująco: 37% pacjentek posiadało wykształcenie średnie, 36% wyższe, położnice z wykształceniem zawodowym stanowiły 16% badanych, a z wykształceniem podstawowym 11%. Ponad 75% respondentek mieszkało w Szczecinie, 14% kobiet podało inne miasto, natomiast, co dziewiąta osoba mieszkała na wsi. Na poród rodzinny zdecydowało się 48% badanych, natomiast na poród tradycyjny 52% kobiet. Najczęściej występującym sposobem zakończenia porodu był poród drogami natury z nacięciem krocza, dotyczył on 71% położnic. Jedna położnica urodziła drogami natury bez nacięcia krocza, natomiast 28% pierworódek zakończyło poród przez cesarskie cięcie. Kolejne pytanie dotyczyło sposobu przygotowania się do macierzyństwa (położnice miały możliwość wielokrotnego wyboru odpowiedzi). Najczęściej kobiety korzystały: z literatury popularno-naukowej 71%, z rad i wskazówek znajomych 63% oraz z prasy specjalistycznej 61%. Niewiele, bo tylko 24% położnic przygotowywało się do macierzyństwa uczęszczając do szkoły rodzenia, natomiast 23% oglądało filmy specjalistyczne, 34% korzystało z informacji zawartych w tzw. prasie kobiecej, a 2% badanych kobiet nie uczyniło nic, aby przygotować się do macierzyństwa. Jako przyczyny nieuczęszczania do szkoły rodzenia 38,2% położnic podało najczęściej brak potrzeby uczęszczania do szkoły rodzenia, 14,4% nie miało czasu, natomiast 47,4% podało inne powody, m.in. ciążę zagrożoną, brak szkoły rodzenia w miejscu zamieszkania, względy finansowe, nieregularną pracę. Pierworódki uczęszczające do szkoły rodzenia dokonały oceny swojego przygotowania do macierzyństwa (miały możliwość wielokrotnego wyboru odpowiedzi). Do samoopieki w połogu i do postępowania w laktacji zostało przygotowanych 79,2% kobiet, do pielęgnacji dziecka 83,3%, natomiast do postępowania w czasie trudności w połogu 70,8%. Ponad 4% położnic stwierdziło, że zajęcia w szkole rodzenia nie dały im pełnego przygotowania do macierzyństwa. Na podstawie analizy wyników drugiej części kwestionariusza dokonano oceny zapotrzebowania pierworódek w czasie pobytu w oddziale rooming-in na wsparcie informacyjne. W części obejmującej przebieg laktacji i czynniki warunkujące laktację (ryc. 1.) największe zapotrzebowanie wystąpiło na informacje związane z objawami świadczącymi o nienajedzeniu (64%) oraz najedzeniu (63%) noworodka. Pacjentki chciały dowiedzieć się również o wpływie leków na laktację (56%). Wystąpiło również duże zapotrzebowanie wśród położnic na informacje mówiące o zasadach produkcji pokarmu i wydzielania mleka (43%). Przeciwwskazania do karmienia piersią oraz funkcjonowanie odruchu ssania, to informacje, o których chciało wiedzieć badanych kobiet % 63% 56% Objawy nienajedzenia noworodka Objawy najedzenia noworodka Wpływ leków na laktację 43% Zasady produkcji pokarmu i wydzielania mleka Przeciwwskazania do karmienia piersią Ryc. 1. Zapotrzebowanie pierwiastek na informacje obejmujące przebieg laktacji i czynniki warunkujące laktację. 6 46% 44% 39% 37% 37% Objawy dobrego przystawienia dziecka do piersi Objawy nieprawidłowego przystawienia dziecka do piersi Czas i sposób zakończenia laktacji Działania ograniczające produkcję pokarmu Działania zwiększające produkcję pokarmu Ryc. 2. Zapotrzebowanie pierwiastek na informacje obejmujące postępowanie w laktacji.

4 Oczekiwania pacjentek oddziałów położniczych a jakość opieki medycznej 561 W części obejmującej postępowanie w laktacji (ryc. 2.) najczęściej położnice chciały dowiedzieć się o objawach dobrego przystawienia (46%) i nieprawidłowego przystawienia dziecka do piersi (44%). Pierworódki były zainteresowane również informacjami o czasie i sposobie zakończenia laktacji (39%). Działania ograniczające oraz zwiększające produkcję pokarmu to informacje, które chciało uzyskać 37% badanych. W grupie wyznaczników wsparcia informacyjnego określających profilaktykę oraz postępowanie w czasie trudności w karmieniu oraz powikłań laktacji (ryc. 3.) najczęściej położnice wyraziły zapotrzebowanie na informacje o postępowaniu w czasie zastoju pokarmu (71%), w czasie połogowego zapalenia sutka (71%), w czasie wystąpienia ropnia sutka, również 71% badanych. Niewiele mniej, bo 7 kobiet chciało dowiedzieć się na temat działań profilaktycznych dotyczących powikłań laktacji, a 64% badanych na temat działań profilaktycznych dotyczących trudności w karmieniu % 71% 71% 7 64% W przypadku zapotrzebowania pierwiastek na informacje obejmujące przygotowanie do wykonywania czynności higienicznych i pielęgnacyjnych (ryc. 4.) 75% położnic wyraziło pragnienie zdobycia wiedzy na temat pielęgnacji kikuta pępowiny noworodka, 66% położnic kąpieli dziecka. Prawidłowego postępowania w czasie kolki jelitowej występującej u dziecka chciało nauczyć się 54% badanych, natomiast właściwej pielęgnacji skóry i błon śluzowych noworodka 44% pierworódek. Niewiele, bo tylko 37% respondentek wyraziło zapotrzebowanie na informacje dotyczące prawidłowego postępowania w czasie, gdy u dziecka dochodzi do ulewań z przewodu pokarmowego. W części obejmującej przygotowanie do umiejętności obserwacji i pielęgnacji dziecka (ryc. 5.) tematyka wsparcia dotyczyła informacji na temat objawów stanów adaptacyjnych występujących u noworodka (63%), obserwowania objawów niepokojących występujących u dziecka (63%), a także celowości przeprowadzania badań przesiewowych noworodków (45%) pierworódek. Niewiele mniej położnic, bo 41% chciało dowiedzieć się, jaki jest sposób żywienia dziecka do pierwszego roku życia, a tylko 12% badanych wyraziło zapotrzebowanie na informacje związane z zachowaniem bezpieczeństwa dziecka w czasie wykonywania zabiegów pielęgnacyjnych. Postępowanie w zastoju pokarmu % 63% 45% 41% Postępowanie w połogowym zapaleniu sutka 12% Postępowanie w ropniu sutka Profilaktyka powikłań laktacji Profilaktyka trudności w karmieniu Ryc. 3. Zapotrzebowanie pierwiastek na informacje obejmujące profilaktykę i postępowanie w czasie trudności w karmieniu oraz powikłań laktacji. Objawy stanów adaptacyjnych noworodka Objawy niepokojące u noworodka Celowość badań przesiewowych noworodka Żywienie dziecka do I-go roku życia Zachowanie bezpieczeństwa dziecka Ryc. 5. Zapotrzebowanie pierwiastek na informacje obejmujące przygotowanie do umiejętności obserwacji i pielęgnacji dziecka % 66% 54% 44% 37% 6 45% 42% 25% 19% 19% Pielęgnacja kikuta pępowiny Kąpiel noworodka Postępowanie w czasie kolki jelitowej Pielęgnacja skóry i błon śluzowych noworodka Postępowanie, gdy dziecko ulewa Odżywianie kobiet w czasie laktacji Płodność i współżycie w połogu Objawy powikłań połogu Ocena jakości i ilości odchodów Ryc. 4. Zapotrzebowanie pierwiastek na informacje obejmujące przygotowanie do wykonywania czynności higienicznych i pielęgnacyjnych. Korzystanie z opieki medycznej w połogu Ryc. 6. Zapotrzebowanie pierwiastek na informacje obejmujące samoopiekę.

5 562 Elżbieta Grochans i inni W grupie wyznaczników wsparcia informacyjnego, obejmującego samoopiekę położnic w połogu (ryc. 6.) największe zapotrzebowanie wystąpiło na informacje dotyczące prawidłowego odżywiania kobiet w czasie laktacji (45%), powrotu płodności kobiety i rozpoczęcia współżycia (42%), a także objawów powikłań połogu (25%). Niewiele, bo tylko 19% badanych chciało dowiedzieć się na temat prawidłowej obserwacji i oceny jakości i ilości odchodów w połogu, również 19% respondentek wyraziło zapotrzebowanie na informacje, które ułatwiłyby korzystanie z opieki medycznej przez położnice i ich rodziny. Dyskusja W literaturze przedmiotu dostępne są informacje na temat przebiegu laktacji i czynników warunkujących laktację. Nehring-Gugulska [13] oraz Powers i Slusser [14] wymieniają objawy świadczące o dostarczeniu noworodkowi w pierwszych tygodniach życia odpowiedniej ilości pokarmu. Davies [15] oraz Habbick i Gerrard [16] wykazali występowanie dwóch typów zachowań niemowląt niedożywionych. O wpływie leków na laktację oraz o postępowaniu w konkretnych sytuacjach klinicznych można dowiedzieć się na podstawie publikacji [17, 18, 19, 20, 21, 22]. Mikiel-Kostyra [17] wyjaśnia, że problem podawania leków w czasie laktacji i wpływ tych leków na dziecko jest bardzo trudny do zbadania ze względu na brak możliwości sprawdzenia na drodze eksperymentalnej działania leków. Akre [18], Newman [19] oraz Komitet Leków Amerykańskiego Towarzystwa Pediatrycznego [20] sformułowali kilka zasad dotyczących podawania leków w czasie karmienia piersią, wykazali, że każdą karmiącą matkę należy traktować indywidualnie, a lekarz musi dobrać lek bezpieczny także dla dziecka. Szczegółowe zestawienie leków stosowanych w czasie karmienia piersią, zamieszczone jest w materiałach związanych z promocją karmienia piersią [21] oraz materiałach obejmujących wspieranie karmienia piersią w placówkach służby zdrowia [22]. Mechanizm wytwarzania pokarmu i sposób postępowania z położnicą w czasie laktacji wyjaśnia Nehring- Gugulska [13]. Newman [23] stwierdza, że niewłaściwe ssanie piersi przez dziecko, działa na nieprawidłowe wydzielanie oksytocyny i prolaktyny, co w konsekwencji powoduje zaburzenie wytwarzania i wydzielania pokarmu. Zasady produkcji pokarmu i wydzielania mleka przedstawiają również Slusser [24] i Powers [14], zalecając właściwy czas pobytu dziecka przy piersi w celu zapobiegania zaburzeniom wydzielania mleka początkowego i końcowego. Mikiel-Kostyra [11] wyjaśnia, że dobra pozycja dziecka przy piersi jest bardzo ważna dla prawidłowego przebiegu karmienia, natomiast właściwe przystawienie niemowlęcia do piersi ułatwia karmienie, zapewnia odpowiednią ilość pokarmu, zapobiega bolesności i pękaniu brodawek sutkowych oraz zastojowi pokarmu. Natomiast Szczawińska [25] wykazała, że pierwsze przystawienie dziecka do piersi jest najważniejsze, a osobą, która powinna pomóc matce przyjąć odpowiednią, wygodną pozycję ciała, podtrzymać dziecko oraz dopilnować, by ssanie odbywało się prawidłowo jest ojciec dziecka. Badania Sendeckiej i wsp. [26], których celem było między innymi uzyskanie odpowiedzi, czy personel oddziałów położniczo-noworodkowych podejmuje działania podtrzymujące laktację, wykazały, że w czasie pobytu położnic w oddziale położniczym u 41,5% badanych wystąpiły trudności w karmieniu. Ponad 8 tych trudności wynikało z nieprawidłowego postępowania w oddziale w odniesieniu do karmienia. Tylko 67,2% kobiet otrzymało pomoc w ich rozwiązywaniu, natomiast pozostałe były pozostawione same sobie. Program Promocji Karmienia Piersią w Polsce [11] oraz zalecenia WHO [27] zawierają postulaty dotyczące przygotowania matek do postępowania w czasie wystąpienia trudności w karmieniu piersią. Szczawińska [25] podaje sposoby postępowania w sytuacji wystąpienia nawału mlecznego, zastoju pokarmu oraz zapalenia piersi. Również Nehring-Gugulska [13] oraz Kitzinger [28] bardzo szczegółowo wyjaśniają sposoby postępowania w przypadku wystąpienia trudności w karmieniu piersią oraz w czasie powikłań laktacji. Konieczność przygotowania położnic do opieki nad dzieckiem podkreślają między innymi Stright i Harrison [29], którzy uważają, że niezbędne jest właściwe przygotowanie rodziców do opieki nad dzieckiem, pomoc oraz wsparcie w czasie zdobywania umiejętności rodzicielskich i kształtowanie relacji między rodzicami a dzieckiem. Badania prowadzone przez Sendecką i wsp. [26], potwierdzają, że przygotowanie położnic do pielęgnowania dziecka w domu było niewystarczające. Tylko 55,5% matek nauczono przewijania dziecka, 34,5% kobiet wietrzenia pośladków noworodka, natomiast do kąpieli noworodka i układania go w łóżeczku zostało przygotowanych tylko 23% kobiet. Natomiast Kmita i wsp. [30] twierdzą, że przygotowanie w szkole rodzenia umożliwia lepszy proces adaptacji do roli matki, co odzwierciedla się między innymi bardzo dobrym radzeniem sobie z pielęgnacją dziecka w czasie pobytu w oddziale rooming-in. Również opracowane programy promocji zdrowia w swoich treściach poruszają problemy dotyczące informacji o pielęgnowaniu, umiejętności obserwacji, wiedzy o prawidłowym rozwoju dziecka, konieczności stosowania szczepień ochronnych w profilaktyce chorób zakaźnych, wykonywania badań przesiewowych w diagnostyce chorób metabolicznych oraz potrzebie przygotowywania położnic do wykonywania podstawowych czynności pielęgnacyjnych u noworodka [5, 31]. Na podkreślenie zasługuje również fakt zastosowania programów edukacyjnych dla rodziców [32], zawierających między innymi, instrukcje dotyczące postępowania z noworodkiem w czasie kąpieli, pielęgnacji kikuta pępowiny, pielęgnowania skóry i paznokci, właściwego ubierania dziecka oraz karmienia.

6 Oczekiwania pacjentek oddziałów położniczych a jakość opieki medycznej 563 W literaturze przedmiotu znajdują się informacje o konieczności udzielania informacji na temat odżywiania kobiet w okresie laktacji, podjęcia współżycia oraz antykoncepcji w połogu, między innymi Iwanowicz-Palus [33] wykazała, że jednym z zadań położnych w oddziale położniczo-noworodkowym jest pomaganie położnicy w żywieniu i wydalaniu, poprzez nauczanie kobiet właściwych zasadach odżywiania w okresie poporodowym z uwzględnieniem okresu karmienia piersią. Chazan [34] wyjaśnia, że promocja zdrowia w okresie poporodowym polega na udzielaniu rad, dotyczących między innymi zagadnień obejmujących właściwe odżywianie się położnicy oraz powrót płodności po porodzie, życie seksualne oraz relacje wewnątrzmałżeńskie w czasie połogu. Stover i wsp. [35] potwierdzają również konieczność włączenia w opiekę poporodową zagadnień dotyczących właściwej diety położnicy oraz współżycia i antykoncepcji w okresie połogu. Wnioski Wyznaczniki określające wsparcie informacyjne, na które wystąpiło największe zapotrzebowanie wśród pierworódek mogą być przydatne do ustalenia standardu opieki nad położnicą, w czasie pobytu w oddziale położniczym w systemie rooming-in. Informacje zawarte w szczegółowych wynikach badań, po ich przyjęciu przez inne zespoły oddziałów położniczych mogłyby się przyczynić do dalszych zmian poprawiających stopień zaspokajania oczekiwań położnic w zakresie jakości. Piśmiennictwo 1. Czajka R., Kaim I.: Ginek. Pol., 2001 supl., Chazan B., Troszyński M.: Nowa Med., 1996, 3, Chazan B.: Rodzina i prokreacja. Materiały Konferencji, Popowo 8-9 grudnia , Chazan B., Rudzińska M., Szulc E.: Prom. Zdr., 1994, 1, Gadzinowski J., Bręborowicz G.H. (red.): Program Poprawy Opieki Perinatalnej w Polsce Kawczyńska-Butrym Z. (red.): Pielęgnowanie a systemy społecznego wsparcia Kawczyńska-Butrym Z.: Wsparcie społeczne w zdrowiu i w chorobie. 1994, Zarzycka D.: Pielęg. Poł., 1998, 9, House J.S., Kamn R.L.: Measures and concepts of social support. In: Social support and health. S. Cohen, S.L. Syme (eds.), Orlando, Academic Press, 1995, Gibson C. H.: J. Adv. Nurs., 1992, 1, Mikiel-Kostyra K.: Program promocji karmienia piersią w Polsce Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 2 września 1997 r. w sprawie zakresu i rodzaju świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych, wykonywanych przez pielęgniarkę samodzielnie, bez zlecenia lekarskiego oraz zakresu i rodzaju takich świadczeń wykonywanych przez położną samodzielnie (Dz. U. z dnia 1 października 1997 r. Nr 116, poz. 750). 13. Nehring-Gugulska M.: Warto karmić piersią. Poradnik dla matek oraz wszystkich, którzy pragną im pomóc Powers N., G., Slusser W.: Pediatr. Rev., Wyd. Pol., 1997, 6, Davies D.P.: Lancet, 1979, 1, Habbick B.F., Gerrard J.W.: Can. Med. Assoc. J., 1984, 131, Mikiel-Kostyra K.: Pediat. Pol., 1996, 71, Akre J.: The physiological basis. Bull. World Health Organ., 1989, 67 suppl., Newman J.: Can. Fam. Physician, 1991, 37, American Academy of Pediatrics. Committee on Drugs. Pediatrics, 1989, 84, Mikiel-Kostyra K.: Promocja karmienia piersią Nehring-Gugulska M. i wsp.: Jak wspierać karmienie piersią w placówkach służby zdrowia Newman J.: J. Hum. Lact., 1990, 6, Slusser W., Powers N.G.: Pediatr. Rev., Wyd. Pol., 1997, 5, Szczawińska M.: Razem czy osobno? Poród rodzinny Sendecka i wsp.: Jakość w opiece pielęgniarskiej. Ogólnopolska Konferencja Szkoleniowo- Naukowa Olsztyn 1996, Ochrona, propagowanie i wspieranie karmienia piersią. Szczególna rola opieki okołoporodowej. Wspólne oświadczenie WHO i UNICEF Kitzinger S.: Karmienie piersią Stright B., Harrison L.: Maternal newborn nursing. Philadelphia. Lippincott, Kmita G. i wsp.: Klin. Perinatol. Ginek., 1996, supl. 13, Chazan B. i wsp.: Klin. Pediat., 1995, 3, Chestnut M.A.: Maternal-Newborn Home Care Manual Iwanowicz-Palus G.: Pielęg. Poł., 2000, 9, 4 8. Bożkowa K., Sito A. (red.): Opieka zdrowotna nad rodziną Chazan B. i wsp.: Promocja zdrowia w okresie okołoporodowym. Klin. Pediat., 1995, 3, Stover A.M., Marnejon J.G.: Am. Fam. Physician, 1995, 52, Adres do korespondencji: Elżbieta Grochans Zakład Propedeutyki Nauk Pielęgniarskich PAM ul. Powstańców Wielkopolskich Szczecin