STALAG VIII A scena muzyczna

Wielkość: px

Rozpocząć pokaz od strony:

Download "STALAG VIII A scena muzyczna"

Eleonora Laskowska
8 lat temu
Przeglądów:

2 STALAG VIII A scena muzyczna

3 KWARTET NA KONIEC CZASU Quatuor pour la fin du temps Napisany podczas mojej niewoli Kwartet na koniec Świata był przedstawiony jako premiera w stalagu VIII A 15 stycznia 1941 r. Miało to miejsce w Zgorzelcu (Görlitz) na Śląsku w okresie kiedy panowała straszna zima, stalag był przysypany śniegiem. My byliśmy tam w ilości 30 tysięcy jeńców wojennych (większości Francuzów, Belgów i kilkunastu Polaków). Czterech muzyków grało na połamanych instrumentach: wiolonczela d Etienne Pasquier miała tylko trzy struny. Klawisze mojego pianina jak zostały wciśnięte, to z powrotem nie odchodziły. Nasze kostiumy były wprost nieprawdopodobne. Dano mi szatę koloru zielonego, całkowicie poszarpaną i miałem drewniaki. Widownia składała się ze wszystkich warstw społecznych: księża, lekarze, burżuazja, zawodowi wojskowi, robotnicy i rolnicy. Byłem jeńcem, brak pożywienia powodował kolorowe wyobrażenia: widziałem tęczę Anioła na niebie i różne kombinacje kolorów między sobą. Olivier Messiaen Utwór Kwartet na koniec czasu jest utworem niezwykłym. Stworzony został w czasie wojennej zawieruchy, śmierci, głodu i ogarniającego jeńców Stalagu braku nadziei. Jedyne co trzymało przy życiu Oliviera Messiaena w niewoli to Biblia i muzyka. Prapremiera słynnego dziś dzieła odbyła się 15 stycznia 1941 roku pod gołym niebem. W tym samym obozie znajdowali się również inni muzycy: klarnecista Henri Akoka, wiolonczelista Étienne Pasquier i skrzypek Jean le Boulaire i to właśnie oni towarzyszyli autorowi w pierwszym wykonaniu utworu.

My byliśmy tam w ilości 30 tysięcy jeńców wojennych (większości Francuzów, Belgów i kilkunastu Polaków).

4 Publiczność składała się z więźniów i niemieckich oficerów. Utwór zadedykowany był aniołowi Apokalipsy: temu, który jest zwiastunem zwycięstwa Dobra nad Złem, temu, który utożsamiany był z nadzieją. Sam utwór i jego przesłanie najprawdopodobniej nie zostały zrozumiane przez odbiorców, koncert został potraktowany jako odskocznia od codzienności życia w obozie. Utwór okazał się być na tyle nowatorski i niesamowity, że po dziś dzień zaliczany jest do najwspanialszych, wskazywany jako jeden z najgłębszych i najbardziej porywających dzieł muzycznych XX wieku. Jest wykonywany w największych salach koncertowych Europy jak i świata oraz w miejscu jego powstania, czyli na terenie Stalagu VIIIA podczas corocznego koncertu styczniowego. Kwartetu na koniec czasu składa się z ośmiu części, różniących się między sobą klimatem, a także obsadą instrumentalną. Jedna z nich to solo na klarnet, dwie inne to duety wybranych instrumentów (wiolonczela i fortepian, skrzypce i fortepian), a dla części czwartej charakterystyczny jest brak dźwięku fortepianu. Dzieło uznawane jest przez znawców muzyki jako natchnione, jest bogate w niebanalnie piękne melodie, będące sumą pierwszych oryginalnych rytmicznych pomysłów francuskiego twórcy. Inspiracją dla powstania utworu były przeżycia autora odniesione do lektury Księgi Apokalipsy. Olivier Messiaen był człowiekiem głębokiej wiary, umiłował również przyrodę (w szczególności ptaki) i właśnie to połączenie poprowadziło autora ku końcowemu efektowi. Dodatkowo niesprzyjające warunki powstania utworu, głód i wycieńczenie, poczucie odizolowania, walka o przetrwanie we własnym świecie spotęgowało u Messiaena doświadczane przez niego zjawisko synestezji tzw. barwnego słyszenia, polegającego na tym, że określone dźwięki powodują wrażenie konkretnych barw lub odwrotnie barwy kojarzone są z dźwiękami. Kompozycja urzeka swoim subtelnym pięknem. Delikatne dzięki tworzą magiczną, natchnioną atmosferę utworu. Messiaen przy wykonaniach utworu zaleca by klarnet naśladował dźwięki ptaków budzących się o czwartej rano, a fortepian wydobywał dźwięki podobne do kropel wody w tęczy. Utwór nawiązuje do Biblii, dźwięki w poszczególnych częściach odzwierciedlają niebiański porządek i harmonię, instrumenty naśladują anielskie trąby zwiastujące nadejście Końca, a stopniowane napięcie ma oznaczać finalne zbliżanie się człowieka ku Bogu, Bożego Syna ku Ojcu a boskiego bytu ku Raju.

Utwór okazał się być na tyle nowatorski i niesamowity, że po dziś dzień zaliczany jest do najwspanialszych, wskazywany jako jeden z najgłębszych i najbardziej porywających dzieł muzycznych XX wieku.

5 Utwór składa się z ośmiu części, które opatrzone są następującymi tytułami: 1. Liturgia kryształu 2. Wokaliza dla Anioła ogłaszającego koniec czasu 3. Otchłań ptaków 4. Intermedium 5. Pochwała wieczności Jezusa 6. Taniec gniewu na siedem trąb 7. Gra barw tęczowych dla Anioła ogłaszającego koniec czasu 8. Pochwała nieśmiertelności Jezusa Pierwsza część - Liturgia kryształu: poranne przebudzenie ptaków, kos lub słowik otoczony pyłem dźwiękowym, aureolą tryli ukrytych, zagubionych w koronach drzew improwizuje jako solista. Kompozytor doradza: przenieście to w wymiar religijny, a usłyszycie harmonijną ciszę Niebios. Część druga - Wokaliza dla Anioła ogłaszającego koniec czasu: wywołanie wizji potężnego Anioła mającego głowę przystrojoną tęczą i odzianego w obłok, który jedną stopę kładzie na morzu, a drugą na ziemi. W środku nieuchwytne harmonie Niebios. Fortepian gra łagodne kaskady błękitno pomarańczowych, akordów i innych kolorowych dźwięków, otoczonych podobnych do chorałowych śpiewami skrzypiec i wiolonczeli. Część trzecia - Otchłań ptaków: solowa partia klarnetu. Otchłań to Czas powiązany ze smutkiem i znużeniem. Ptaki przeciwstawiają się Czasowi swoimi radosnymi wokalizami, są ludzkim pragnieniem światła, gwiazd i tęczy. Część czwarta Intermedium: scherzo (z włoskiego żart, grany w szybszym tempie) ta część utworu ma charakter bardziej powierzchownym w porównaniu do pozostałych części, lecz powiązane z nimi za pomocą odwołań melodycznych, ma symbolizować ustąpienie smutku. Część piąta - Pochwała wieczności Jezusa: pełny uniesienia religijnego duet fortepianu i wiolonczeli. Powolna fraza wiolonczeli symbolizuje Jezusa jako Słowo, które jest ponadczasowe, jego czas się nie kończy. Melodia wiolonczeli rozciąga się majestatycznie i miękko, sławi z miłością i uwielbieniem wieczność Słowa. Na początku było Słowo, a Słowo było u Boga, i Bogiem było Słowo.

Pochwała nieśmiertelności Jezusa Pierwsza część - Liturgia kryształu: poranne przebudzenie ptaków, kos lub słowik otoczony pyłem dźwiękowym, aureolą tryli ukrytych, zagubionych w koronach drzew

6 Część szósta - Taniec gniewu na siedem trąb: najbardziej charakterystyczna rytmicznie część utworu. Cztery instrumenty jednogłośnie imitują dźwięk gongów i apokaliptycznych trąb, muzyka przywodzi na myśl niepohamowany ruch stali, bloki purpurowego gniewu. Muzyka z kamienia, przerażający granitowy dźwięk komentuje Messiaen. Część siódma - Gra barw tęczowych dla Anioła ogłaszającego koniec czasu: ukazuje się znów potężny Anioł, a szczególnie tęcza, która go otacza. Tęcza symbolizuje pokój, mądrość oraz wibrację światła i dźwięku. Część ósma - Pochwała nieśmiertelności Jezusa: obszerne solo skrzypiec odpowiadające solowej partii wiolonczeli w części piątej. Stanowi odniesienie do Jezusa Człowieka, do Słowa stającego się Ciałem, zmartwychwstałego by obdarzyć ludzkość życiem. Część ta stanowi czystą miłość, powolne dążenie ku szczytowi, wznoszenie się człowieka do Boga, dziecka Bożego do Ojca

Muzyka z kamienia, przerażający granitowy dźwięk komentuje Messiaen.

Podobne dokumenty

OLIVIER MESSIAEN 1908-1992

OLIVIER MESSIAEN 1908-1992 Daję pieśni ptaków tym, którzy mieszkają w miastach i nigdy ich nie słyszeli, tworzę rytmy dla tych, którzy znają jedynie wojskowe marsze i jazz, i pokazuję kolory tym, którzy