Konkurencyjność polskich producentów żywności i jej determinanty (3)

Transkrypt

1 Konkurencyjność polskich producentów żywności i jej determinanty (3) Redakcja naukowa dr Iwona Szczepaniak Autorzy: dr Łukasz Ambroziak mgr Małgorzata Bułkowska dr Katarzyna Kosior prof. dr hab. Henryk Runowski dr Iwona Szczepaniak mgr Mirosława Tereszczuk dr hab. Ludwik Wicki, prof. SGGW ROLNICTWO POLSKIE I UE WYZWANIA, SZANSE, ZAGROŻENIA, PROPOZYCJE Warszawa 2017

2 Prof. dr hab. Henryk Runowski i dr hab. Ludwik Wicki, prof. SGGW s pracownikami Szkoy Gównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Pozostali Autorzy publikacji s pracownikami Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywnociowej Pastwowego Instytutu Badawczego. Prac zrealizowano w ramach tematu Ewolucja i perspektywy rynków rolno-spoywczych w zadaniu Konkurencyjno polskich producentów ywnoci i jej determinanty. Celem pracy jest ocena konkurencyjnoci polskich producentów ywnoci i jej wybranych determinant. Recenzenci: dr hab. Krzysztof Firlej, prof. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie dr hab. Karolina Pawlak, prof. Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu Opracowanie komputerowe Anna Staszczak Korekta Barbara Pawowska Redakcja techniczna Leszek lipski Projekt okadki Leszek lipski ISBN DOI: /pw/ Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywnociowej Pastwowy Instytut Badawczy ul. witokrzyska 20, Warszawa tel.: (22) faks: (22) dw@ierigz.waw.pl

3 6. Postęp biologiczny w rolnictwie i jego wpływ na konkurencyjność producentów rolnych DOI: /pw/ Wprowadzenie Teoretyczne uwarunkowania rozwoju rolnictwa z uwzględnieniem procesów globalizacji i międzynarodowej integracji

4 6.2. Uwarunkowania wzrostu zapotrzebowania na żywność i pokrycia potrzeb żywnościowych

5 Zasoby Ziemi a liczba ludności 8% 7% 3% wody 11% tereny zurbanizowane, pustynie, góry lasy pastwiska 71% grunty orne Źródło: Herausforderungen für die Landwirtschaft, Herausgeber Bayer AG, Communications and Public Affairs, Leverkusen The World Bank Annual Report 2008

6 Razem , ,0 Źródło: opracowanie na podstawie Herausforderungen für die Landwirtschaft, op. cit. m Źródło: opracowano na podstawie: Herausforderungen für die Landwirtschaft, op. cit.

7 Źródło: The State of Food and Agriculture, Food and Agriculture Organization of the United Nations, Rome 2012; The Future of Food and Agriculture, Trends and Challenges, Food and Agriculture Organization of the United Nations, Źródło: USDA, Economic Research Service using agricultural yield survey data form USDA, National Agricultural Statistics Service, 2013.

8 Zmiany klimatu nowe wyzwanie dla rolnictwa Total Factor Productivity Resources, Policies, and Agricultural Productivity in Sub-Saharan Africa The Economics of productivity

9 Zmiany modelu konsumpcji żywności Źródło: opracowanie na podstawie Herausforderungen für dier Landwirtschaft, op. cit. Herausforderungen für die Landwirtschaft

10 Ograniczenie strat surowców i produktów żywnościowych jako sposób na poprawę bezpieczeństwa żywnościowego Źródło: WRI Annual Report 2013, Report_fulldraft_ pdf.

11 6.3. Postęp biologiczny ujęcie teoretyczne Istota postępu w gospodarce on first application Innowacje, wzrost i dobrobyt. Postęp techniczny w ujęciu teoretycznym Makro- i mikroekonomia. Podstawowe problemy

12 Pojęcie postępu w rolnictwie Postęp biologiczny w hodowli, nasiennictwie i produkcji ziemniaka w Polsce. Część I. Przegląd ilościowych metod oceny postępu hodowlanego i odmianowego Postęp biologiczny w rolnictwie Rachunek ekonomiczny w rolnictwie Czynniki kształtujące poziom produkcji i dochodów w rolnictwie

13 Postęp biologiczny Innowacje i rozwój gospodarczy Procesy wzrostu w rolnictwie Ekonomika produkcji rolniczej

14 Postęp a poziom produkcji w ujęciu teoretycznym y ΔP = Δy c y Δx c x P 2 f 2 P 1 y2 Δy A 2 2 f 1 y1 ΔP A 1 1 A 1 2 Δx x 1 x 2 Źródło: opracowanie własne na podstawie L. Wicki, Efekty upowszechniania postępu biologicznego w produkcji roślinnej, Wydawnictwo SGGW, Warszawa x

15 Postęp a dochody rolników mln USD rocznie Źródło: opracowanie własne na podstawie: K. Day-Rubenstein, P. Heisey, Crop Genetic Resources, [w:] K. Wiebe i N. Gollehon (red.), Agricultural Resources and Environmental Indicators, 2006 Edition, Economic Information Bulletin 16, USDA, Washington, D.C., July 2006, s. 52. Ekonomika rolnictwa. Zarys teorii -347 razem korzyści producentów korzyści konsumentów

16 Źródło: opracowanie na podstawie L. Wicki, Efekty upowszechniania, op. cit. Dynamika wprowadzania postępu i jej bariery Crop Genetic Resources Agricultural Resources and Environmental Indicators2006 Edition

17 Liczba urządzeń Krzywa introdukcji 0 lata Źródło: opracowanie własne. Interesy europejskiego rolnictwa w świetle globalnych uwarunkowań polityki gospodarczej Postęp techniczny w gospodar-

18 Kompleksowość postępu w rolnictwie Produkt całkowity Wyższy poziom postępu 4000 Niższy poziom postępu Nakład czynnika Źródło: opracowanie własne na podstawie: P. Samuelson, W. Nordhaus, Ekonomia, PWN, Warszawa stwie rolniczym Technologia produkcji a gospodarstwo rolnicze (ujęcie teoretyczne)postęp techniczny a organizacja gospodarstw rolniczychgospodarka rodzinna w rolnictwie: uwarunkowania i mechanizmy rozwoju Uwarunkowania ograniczania ryzyka w produkcji roślinnej z wykorzystaniem ubezpieczeńwspółczesna kwestia agrarna Prognoza przekształceń strukturalnych polskiego rolnictwa do 2020 roku Postęp biologiczny

19 Postęp biologiczny i główne efekty jego wprowadzania Postęp biologiczny a rozwój rolnictwa w końcu XX i początkach XXI stulecia Crop Genetic resources. An Economic Appraisal

20 Plon A Plon B Plon C Jednoroczny wzrost plonów Wzrost plonów dzięki ciągłemu Wzrost plonów na stałe dzięki postępowi dopływowi postępu Czas Źródło: opracowano na podstawie K. Day-Rubenstein i in., Crop Genetic resources. An Economic Appraisal, Economic Information Bulletin 2, USDA, Washington, D.C Czas Czas nowe odmiany warunki środowiska luka technologiczna i Plon potencjalny Plony w Najwyższe plony w w doświadczeniach w praktyce Plony uzyskiwane obecnie Źródło: opracowanie na podstawie D. Tran, N. Nguyen, Declining Productivity Gains and the Field Gap in Rice, [w:] M. Hall (red.), Farming Systems and Poverty, Improving farmers livelihoods in a changing World, FAO and World Bank, Rome and Washington, D.C

21 Postęp biologiczny jako źródło wzrostu produktywności rolnictwa Wpływ podstawowych nakładów plonotwórczych na poziom i wartość produkcji w gospodarstwach rolniczych Możliwości zwiększenia produkcji zbóż w PolsceCzy Polsce grozi kryzys zbożowy Postęp biologiczny w rolnictwieencyklopedia AgrobiznesuPostęp biologiczny Postęp biologiczny w hodowli Postęp biologiczny w rolnictwie Rola postępu biologicznego w rolniczej produkcji roślinnej Postęp biologiczny w hodowli

22 Postęp biologiczny w rolnictwie w erze genomiki i modyfikacji genetycznych

23 Źródło: Źródło: Herausforderungen für die Landwirtschaft, op. cit.

24 6.4. Postęp biologiczny w produkcji roślinnej Wykorzystanie roślin genetycznie modyfikowanych w produkcji rolniczej Cechy uzyskiwane w roślinach genetycznie modyfikowanych Veinte Años de Cultivos Genéticamente Modificados en la Agricultura Argentina 2016 Global Status of Commercialized Biotech/GM Crops: 2016,

25 Struktura według gatunków kukurydza 32,7% bawełna 12,1% mln ha konwencjonalne GMO 124,4 soja 49,4% razem 185,1 mln ha rzepak 4,6% lucerna 0,6% buraki papaja cukrowe 0,1% 0,3% inne 0,2% soja bawełna kukurydza rzepak Źródło: opracowanie własne na podstawie: Global Status of Commercialized Biotech/GM Crops: 2016, ISAAA Brief 52, Ithaca, NY GM crops: global socio-economic and environmental impacts ,6 91,4 78,1% 12,7 22,3 63,7% 60,6 32,8% 8,6 27,4 23,9%

26 Powierzchnia produkcji mln ha , , , , ,0 102,0 125,0 148,0 Źródło: Global Status of Commercialized Biotech/GM Crops: 2016, op. cit GMO w mln ha , ,5 185,

27 Struktura produkcji GMO według krajów mln ha 80 72, , ,8 11,6 10,8 3,6 2,9 2,8 2,7 1,3 1,2 USA Brazylia Argentyna Kanada Indie Paragwaj Pakistan Chiny RPA Urugwaj Boliwia Źródło: opracowanie własne na podstawie: Global Status of Commercialized Biotech/GM Crops: 2016, op. cit. Dynamika upowszechniania uprawy roślin GMO w USA

28 Źródło: opracowanie na podstawie J. Fernandez-Cornejo i in., Genetically Engineered Crops in the United States, Economic Research Report 2014, nr 162, USDA, Economic Research Service, Washington, D.C. Rośliny genetycznie modyfikowane obszary sporu herbicide tolerantbacillus thuringiensis Źródło: opracowanie na podstawie J. Fernandez-Cornejo i in., Genetically Engineered Crops, op. cit.

29 Źródło: opracowanie własne na podstawie: J. Fernandez-Cornejo i in., Genetically Engineered Crops, op. cit. Genetically Engineered Crops in the United States

30 Zakres uprawy roślin genetycznie modyfikowanych na przykładzie wybranych krajów Źródło: opracowano na podstawie J. Fernandez-Cornejo i in., Genetically Engineered Crops, op. cit. Koegzystencja upraw modyfikowanych genetycznie i innych

31 . Źródło: opracowano na podstawie USDA, Economic Research Service using agricultural yield, op. cit Efektywność postępu biologicznego w gospodarstwach rolnych Efektywność postępu technicznego w modelowych gospodarstwach rodzinnych

32 Źródło: Z. Wójcicki, A. Szeptycki, Efektywność postępu technicznego w modelowych gospodarstwach rodzinnych, Problemy Inżynierii Rolniczej 2016, z. 4(94), s Wykorzystanie nośników postępu biologicznego w produkcji roślinnej w polskim rolnictwie

33 plon w dt/ha y = 0,62x + 63,93 R² = 0,24 y = 0,71x + 27,30 R² = 0, plon doświadczenia plon produkcja trend doświadczenia trend produkcja Źródło: opracowanie własne.

34 Postęp w plonowaniu odmian pszenicy ozimej i żyta w doświadczeniach odmianowych w Polsce

35 plon w dt/ha pszenica ozima żyto plon w dt/ha y = 0,84x + 70,41 R² = 0,20 y = 0,76x + 35,16 R² = 0, y = 0,11x + 67,39 R² = 0,01 y = 0,49x + 20,95 R² = 0,55 jęczmień jary pszenżyto ozime plon w dt/ha y = 0,54x + 60,38 R² = 0,20 y = 0,49x + 27,07 R² = 0,44 plon w dt/ha y = 0,32x + 72,75 R² = 0,05 y = 0,44x + 29,74 R² = 0, plon doświadczenia trend doświadczenia Źródło: opracowanie własne. plon produkcja trend produkcja

36 Poziom wykorzystania potencjału plonowania odmian Organizacyjno-ekonomiczne skutki zróżnicowania powiązań gospodarstw rolniczych z otoczeniem Wykorzystanie potencjału plonowania zbóż w produkcji rolniczej w Polsce

37 procent wykorzystania potencjału plonowania odmian 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 58% 53% 54% pszenica ozima 53% pszenica jara 35% 43% żyto 51% 55% jęczmień ozimy Źródło: opracowanie własne. Wykorzystanie kwalifikowanego materiału siewnego w produkcji Zmiany w zużyciu nasion kwalifikowanych w Polsce Rynek kwalifikowanego materiału siewnego pszenicy ozimej w Polsce 46% 51% jęczmień jary 39% owies 41% 43% 48% 47% 46% pszenżyto ozime pszenżyto jare

38 tys. ton / / / / / / / / / / / / / / / /2016 ziarno zbóż sadzeniaki ziemniaka Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.

39 udział ziarna kwalifikowanego w materiale siewnym 30% 25% 20% 15% 10% 5% 16% 16% 25% 19% 19% 24% 21% 18% 6% 9% % 15% 13% 12% 12% 11% 0% pszenica ozima pszenica jara jęczmień ozimy jęczmień jary Źródło: opracowanie własne. Konkluzje żyto owies pszenżyto zboża ogółem (z mieszankami)

40 Organizacyjno-ekonomiczne skutki

41 6.5. Postęp biologiczny w produkcji zwierzęcej Wydajność jednostkowa zwierzęcia Źródło: H. Runowski, Koncentracja produkcji zwierzęcej, Wydawnictwo Fundacja Rozwój SGGW, Warszawa MJ NEL/kg mleka 6,5 6 5,5 5 4,5 4 3,5 3 6,2 5,7 5,3 Nakład Źródło: T. Jigl, Effizienzsteigerung in der Milchviehhaltung durch optimierte Fütterung, Landwirtschaftliches Zentrum für Viehhaltung, Grünlandwirtschaft, Milchwirtschaft, Wild, Fischerei Baden-Württemberg, Aulendorf. 5,1 4,9 4,7 4, Wydajność mleczna krów w kg/rok

42 Źródło: Wirkung von Lebensleistung und Nutzungsdauer der Kühe auf die Ökonomie der Milchproduktion, Thüringer Landesanstalt für Landwirtschaft, Jena, Juni Poszukiwanie równowagi ekonomiczno-ekologicznej i etycznej w produkcji mleka

43 Źródło: opracowanie na podstawie T. Piechowska, Stan obecny i perspektywy hodowli bydła mlecznego w Polsce, Wiadomości Zootechniczne 2015, t. LIII, nr 2, s Źródło: Z. Pejsak, Przyczyny spadku pogłowia trzody chlewnej w Polsce w ostatnich latach, materiały konferencyjne pt. Rozwój chowu i hodowli trzody chlewnej szansą dla gospodarstw towarowych w Polsce, Warszawa, r.

44 6.6. Podsumowanie Tendencje zmian w organizacji i ekonomice przedsiębiorstw rolnych aspekty teoretyczne Skala produkcji, efektywność i konkurencyjność polskich gospodarstw wyspecjalizowanych w produkcji mleka

45

46

47

48