Wyświetlacze czasu na sygnalizatorach sygnalizacji świetlnej

Transkrypt

1 KEMPA Jan 1 BEBYN Grzegorz 2 Wyświetlacze czasu na sygnalizatorach sygnalizacji świetlnej WPROWADZENIE Wiele kontrowersji, i to już od dłuższego czasu, budzi instalowanie na skrzyżowaniach wyświetlaczy podających czas, w którym nastąpi zmiana rodzaju sygnału wyświetlanego na sygnalizatorze. Pierwsze takie wyświetlacze w Polsce (różnie nazywane np. odliczniki czasu, licznik odliczający czas na skrzyżowaniu w sygnalizacji świetlnej, odlicznik lub licznik sygnalizacyjny, sekundnik, czasomierz, zegar) zostały zainstalowane w Opolu, a następnie Olsztynie, Zielonej Górze, Toruniu, Wrocławiu, w Krakowie [3]. Zarządcy dróg w innych miastach na przykład w Elblągu czy Grudziądzu również rozważali zastosowanie tego typu urządzeń, ale ostatecznie z nich zrezygnowali. Wśród praktyków, jak i naukowców można spotkać różne opinie na temat wpływu wyświetlaczy czasu na bezpieczeństwo ruchu drogowego. Najczęściej oceny te podają potencjalne zalety i wady ich stosowania. W dostępnej literaturze przedmiotu autorzy niniejszego artykułu nie znaleźli jednak wyników badań potwierdzających pozytywny lub negatywny wpływ stosowania omawianych urządzeń na bezpieczeństwo ruchu drogowego czy przepustowość skrzyżowań. Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie potencjalnych zalet i wad wyświetlaczy czasu montowanych na sygnalizatorach oraz opinii o tych urządzeniach wyrażanych przez użytkowników dróg, tj. kierowców pojazdów i niechronionych uczestników ruchu (na podstawie ankiety przeprowadzonej przez autorów), zarządców dróg, a także stanowisko Klubu Inżynierii Ruchu. Klub ten zrzesza osoby zajmujące się zawodowo rozwiązywaniem problemów związanych z inżynierią ruchu oraz poprawą bezpieczeństwa ruchu drogowego. Dotychczasowa praktyka wskazuje, że opinie Klubu w istotny sposób wpływają na zapisy zawarte w Prawie o ruchu drogowym. 1 INSTALOWANIE WYŚWIETLACZY CZASU DZIAŁANIE LEGALNE CZY NIELEGALNE? Obowiązujące przepisy prawne: Rozporządzenie Ministrów Infrastruktury oraz Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 31 lipca 2002 roku w sprawie znaków i sygnałów drogowych [1], Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 3 lipca 2003r. W sprawie szczegółowych warunków technicznych dla znaków i sygnałów drogowych oraz urządzeń bezpieczeństwa ruchu drogowego i warunków ich umieszczania na drogach [2], według Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju nie dopuszczają stosowania wyświetlaczy czasu w sygnalizacji świetlnej. Takie stanowisko zostało bardzo jednoznacznie wyrażone przez Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju w odpowiedzi na interpelację posła J. Lassoty (nr z dnia r.). Niektórzy zarządcy dróg i nadzorujący ruch omijają to stanowisko poprzez traktowanie wyświetlaczy czasu jako tablic informacyjnych. Poseł w swojej interpelacji przedstawił również argumenty na korzyść stosowania wyświetlaczy czasu, a w podsumowaniu napisał: szczególnie zachęcający jest przykład tych polskich i europejskich miast, w których zainstalowano liczniki czasu na skrzyżowaniach. Sekundniki, które zostały zainstalowane na niektórych skrzyżowaniach w polskich miastach, są bez wątpienia cenione przez wielu kierowców i z pewnością przyczyniają się do zwiększenia ich komfortu podczas prowadzenia pojazdu [8]. Poprosił również Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju o ocenę 1 Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy, Wydział Budownictwa, Architektury i Inżynierii Środowiska; Bydgoszcz; ul. al. S. Kaliskiego 7. Tel , janke@utp.edu.pl 2 Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy, Wydział Budownictwa, Architektury i Inżynierii Środowiska; Bydgoszcz; ul. al. S. Kaliskiego 7. Tel , bebyng@utp.edu.pl 5364

2 przedstawionych w interpelacji rozwiązań i czy planowane jest ustawowe uregulowanie tej sprawy? Interpelacja została skierowana do Marszałka Sejmu Pani Ewy Kopacz, a w odpowiedzi udzielonej przez Podsekretarza Stanu Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju Z. Klepackiego, między innymi, stwierdzono [10]: 1. Resort Infrastruktury w 2010 roku przeprowadził analizę zasadności stosowania tego typu urządzeń na drogach publicznych i wynikło z niej, że ich stosowanie nie wpływa na poprawę bezpieczeństwa oraz efektywności ruchu drogowego. Podstawą analizy były zebrane informacje i opinie od przedstawicieli resortu poza granicami RP oraz ambasad RP (łącznie z dziewięciu państw europejskich), a także stanowisko Klubu Inżynierii Ruchu. 2. W opiniach uzyskanych z RFN, Austrii, Holandii oraz Ukrainy wskazano, że stosowanie wyświetlaczy czasu przyczynia się do prowokowania niebezpiecznych zachowań uczestników ruchu drogowego, a koszty związane z ich zastosowaniem są dość wysokie (informacje przekazane przez ambasady RP w Szwecji oraz Holandii). 3. Pozytywne doświadczenia ze stosowania omawianych urządzeń zostały wskazane w opiniach uzyskanych z Holandii, Ukrainy oraz Federacji Rosyjskiej, ale odnosiły się one jedynie do urządzeń przeznaczonych dla pieszych oraz rowerzystów, przy czym nie zostały poparte żadnymi danymi statystycznymi. Jednocześnie stwierdzono, że ich stosowanie przyczynia się niestety do wzrostu liczby rowerzystów przedwcześnie wjeżdżających za sygnalizator przed rozpoczęciem nadawania sygnału zielonego w okresie, gdy odliczanie zbliża się do zera. W końcowej części odpowiedzi stwierdzono, że biorąc pod uwagę potencjalne ryzyko obniżenia bezpieczeństwa ruchu drogowego oraz potrzebę ograniczania wydatków zarówno z budżetu państwa, jak i z budżetów jednostek samorządu terytorialnego (koszty zakupu urządzeń, instalacji, utrzymania, opracowania projektu organizacji ruchu) nie planuje się wprowadzenia zmian legislacyjnych mających na celu umożliwienie stosowania wyświetlaczy czasu w sygnalizacji świetlnej na drogach. Warto w tym miejscu podać przykład innego sposobu informowania kierowców o zbliżającym się czasie rozpoczęcia nadawania sygnału zielonego. Amerykańska firma Green Driver zajmująca się promowaniem ekonomicznego stylu jazdy samochodem zaprojektowała program EnLighten (aplikacja na smartfon) [9]. Działa on na podstawie pobieranych w czasie rzeczywistym danych o ruchu drogowym oraz sygnału GPS, co umożliwia wyznaczenie położenia pojazdu oraz jego prędkości. Celem aplikacji jest sprawienie, aby oczekiwanie na światłach nie było nerwowym wyczekiwaniem na sygnał zielony, którego zapalenie nierzadko sygnalizowane jest klaksonem następnego pojazdu. W momencie wykrycia przez EnLighten faktu, że samochód się zatrzymał, dokonuje on ustalenia jego położenia oraz aktualnych warunków ruchu i prognozuje czas zatrzymania. Kierowca w tym czasie może się rozluźnić, bowiem na kilka sekund przed przewidzianym zapaleniem się zielonego światła aplikacja ostrzeże go dźwiękiem i dzięki temu będzie się w stanie z powrotem skupić się na drodze (fotografia 1). Dotychczas program EnLighten funkcjonuje w dziewięciu amerykańskich miastach, co było możliwe dzięki urzędnikom miejskim, którzy udostępnili twórcom programu dostęp do niezbędnych danych drogowych. Zamiarem firmy Green Driver jest zastosowanie programu do końca 2014 roku w pięćdziesięciu miastach, a także sprzedanie swojego patentu producentom samochodów tak, aby system EnLightem znajdował się w każdym pojeździe [9]. 5365

3 Fot. 1EnLighten [zdjęcie producenta] 2 POTENCJALNE ZALETY I WADY STOSOWANIA WYŚWIETLACZY CZASU Najczęściej do zalet stosowania wyświetlaczy czasu zalicza się [3, 4, 5, 6]: 1. Zmniejszenie liczby kolizji na skrzyżowaniu. 2. Zwiększenie przepustowości skrzyżowania o ~10%, co przypisywane jest eliminacji zbędnych opóźnień przy ruszaniu (mniej tzw. gapiostwa ), możliwości wcześniejszego przygotowania się do jazdy i ruszania z linii zatrzymań bez zbędnej zwłoki, gdy zostaje nadany zielony sygnał. 3. Mniej niebezpiecznych przejazdów na czerwonym świetle. 4. Łatwiejszą ocenę sytuacji ruchowej na skrzyżowaniu i stąd łatwiejsze podjęcie decyzji przez kierowcę pojazdu czy można bezpiecznie przejechać, czy należy czekać na kolejną zmianę sygnałów. 5. Brak konieczności nerwowego wpatrywania się w sygnalizator, co powoduje, że kierowcy pojazdów są bardziej spokojni i mniej zestresowani. 6. Eliminację zbyt wczesnego sprzęgania układu przeniesienia napędu. 7. Polepszenie ekonomiki jazdy wynikające z płynności jazdy, a tym samym mniejsze eksploatacyjne zużycie środka transportowego i paliwa oraz mniejszą emisję spalin i hałasu (tzw. ekodriving ). 8. Mniejsze eksploatacyjne zużycie nawierzchni wynikające z możliwości wcześniejszego, planowanego łagodnego wykonania manewru hamowania oraz znacznej eliminacji gwałtownych przyspieszeń poprzez uprzedzenie kierującego o planowanej zmianie rodzaju sygnału. 9. Polepszenie komfortu jazdy i zwiększenie poczucia bezpieczeństwa pasażerów środków publicznego transportu zbiorowego; kierowca może podjąć decyzję czy przejedzie przez skrzyżowanie z prędkością, jaką ma na dojeździe do skrzyżowania, czy raczej powinien już wcześniej zwalniać (wykorzystując np. retarder i nie obciążając hamulca roboczego), by spokojnie zatrzymać pojazd. Należy jednak zaznaczyć, że powyższe zalety nie zostały poparte wynikami badań. Potencjalne wady wyświetlaczy czasu przedstawiono z kolei w stanowisku Klubu Inżynierii Ruchu, wyrażone przez Zarząd tego Stowarzyszenia, które zostały sformułowane następująco [7]: 1. Zastosowanie wyświetlaczy nie poprawia bezpieczeństwa ruchu, wręcz przeciwnie bezpieczeństwo może zostać pogorszone. Skrócenie czasu trwania świateł czerwonego z żółtym 5366

4 z 2 s do 1 s [2 - załącznik nr 3], zostało wprowadzone w celu ograniczenia przypadków ruszania przez niektórych kierowców przed rozpoczęciem światła zielonego. 2. Ewentualna zwłoka 1 s przy ruszaniu jest wkalkulowana we wzór na obliczanie czasów międzyzielonych (każdy czas dojazdu pojazdu do punktu kolizji jest powiększany o wartość 1 s czas reakcji kierowcy), więc również z tego względu nie jest korzystne informowanie, przed czasem o okresie pozostającym do załączenia światła zielonego (dla grup z podłączonym wyświetlaczem należałoby zmienić sposób liczenia czasów międzyzielonych). 3. Reakcje kierowców na np. informację, że do załączenia światła zielonego pozostaje 100 s mogą być różnorodne. Dla niektórych będzie to sygnał, że można jeszcze wykonać rozmowę przez telefon komórkowy lub dla innych powód do wjeżdżania na skrzyżowanie przy świetle czerwonym bo nie mogę tak długo czekać. Wskutek tego zamiast wymaganego w przepisach warunku zachowania szczególnej ostrożności uzyskany zostanie brak ostrożności i np. bezmyślny wjazd na skrzyżowanie w warunkach, gdy nie zjechały z niego pojazdy ewakuujące się. 4. W przypadku wyświetlania czasu pozostającego do zakończenia światła zielonego, wyświetlanie tego sygnału w ostatnich sekundach trwania sygnału zielonego w grupie, może powodować u wielu kierowców reakcję przyspieszenia i przejazd przez skrzyżowanie z przekroczoną prędkością dozwoloną, co również jest sprzeczne z warunkiem zachowania szczególnej ostrożności. 5. Wyświetlacz, jak już wspomniano, nie jest standardowo nadzorowany przez sterownik sygnalizacji, nie jest więc spełniony, stawiany przez [2 - załącznik nr 3] wymóg nadzoru sygnału świetlnego (a takim niewątpliwie jest informacja pokazywana na wyświetlaczu) przez dwa niezależne układy. W przypadku zdarzenia drogowego (kolizji, najechania pieszego itp.) i stwierdzenia, że była ona spowodowana tym, że uczestnik ruchu pojawił się w strefie kolizji, ponieważ wyświetlacz pokazał 0, a jednocześnie sygnał zielony się nie pojawił na sygnalizatorze (był za to wyświetlany sygnał zielony w grupie kolizyjnej) może pojawić się problem, kto faktycznie jest za takie zdarzenie odpowiedzialny (producent sterownika nie, bo sterownik wyświetlał poprawne sygnały, producent wyświetlacza nie, bo wyświetlacz analizuje stan tylko jednej grupy sygnalizacyjnej). Odpowiedzialność prawna może w takich przypadkach spaść na zarządcę drogi. 6. Uzasadnionym przypadkiem zastosowania odliczników są sygnalizacje stałoczasowe, działające na terenie prowadzonych robót drogowych, gdzie ruch ma odbywać się wahadłowo. 7. Wszelkie próbne instalacje odliczników w miastach, powinny być możliwe wyłącznie po uzyskaniu zgody na odstępstwo od Instrukcji na zasadach określonych przez Ministerstwo Infrastruktury. 3 OPINIE UCZESTNIKÓW RUCHU O WYŚWIETLACZACH CZASU Autorzy przeprowadzili wśród toruńskich kierowców pojazdów i niechronionych uczestników ruchu ankietę dotyczącą funkcjonowania wyświetlaczy czasu. Kierowcom zostały zadane następujące pytania: 1. Czy wyświetlacze czasu pomagają Pani/Panu w bezpiecznym przejeździe przez skrzyżowanie? 2. Czy z Pani/Pana obserwacji wynika, że kierowcy są bardziej zdyscyplinowani i rzadziej niż przed funkcjonowaniem wyświetlaczy wjeżdżają na skrzyżowanie w pierwszych sekundach nadawania czerwonego sygnału? 3. Czy z Pani/Pana obserwacji wynika, że piesi i rowerzyści są bardziej zdyscyplinowani niż przed funkcjonowaniem wyświetlaczy i mniej ich przedwcześnie wchodzi na przejście lub wjeżdża na przejazd rowerowy w okresie, gdy odliczanie zbliża się do zera? Natomiast niechronionym uczestnikom ruchu zadano pytania o treści: 1. Czy wyświetlacze czasu na skrzyżowaniach pomagają Pani/Panu w bezpiecznym przechodzeniu przez przejście dla pieszych lub przejeździe przez przejazd rowerowy? 5367

5 2. Czy z Pani/Pana obserwacji wynika, że piesi i rowerzyści są bardziej zdyscyplinowani niż przed funkcjonowaniem wyświetlaczy i mniej ich przedwcześnie wchodzi na przejście lub wjeżdża na przejazd rowerowy w okresie, gdy odliczanie zbliża się do zera? Strukturę udzielonych odpowiedzi na powyższe pytania przedstawiono na rysunku 1a,b,c oraz 2a,b. Rys. 1 Struktura odpowiedzi udzielonych przez kierowców pojazdów Rys. 2 Struktura odpowiedzi udzielonych przez niechronionych uczestników ruchu Z udzielonych odpowiedzi wynika, że wyświetlacze czasu pomagają zdecydowanej większości kierowców w bezpiecznym przejeździe przez skrzyżowanie (75%), ale jedna czwarta zaznacza, że 5368

6 wyświetlacze czasu są im obojętne. Ze względów bezpieczeństwa ruchu drogowego bardzo ważna jest odpowiedź na pytania nr 2 i 3 (kierowcy) oraz nr 2 (niechronieni uczestnicy ruchu). W przypadku kierowców 43% z nich stwierdza, że prowadzący pojazdy są bardziej zdyscyplinowani i rzadziej niż przed montażem wyświetlaczy wjeżdżają na skrzyżowanie w pierwszych sekundach nadawania czerwonego sygnału, ale 41% nie potwierdza tego faktu. Ponadto tylko 31% kierowców oświadcza, że niechronieni uczestnicy ruchu są bardziej zdyscyplinowani biorąc pod uwagę informacje podawane na wyświetlaczach czasu, ale niestety aż 61% twierdzi, że nie przyczyniły się one do eliminacji niewłaściwych zachowań niechronionych uczestników ruchu. Zdecydowana większość niechronionych uczestników ruchu (65%) stwierdza, że wyświetlacze czasu pomagają im w bezpiecznym przechodzeniu przez przejście dla pieszych lub przejeździe przez przejazd rowerowy, a 33% fakt istnienia wyświetlaczy jest obojętny. Bardzo krytycznie piesi i rowerzyści oceniają zachowania innych niechronionych uczestników ruchu, bowiem 67% stwierdza, że wyświetlacze czasu nie powodują zmniejszenia wejść na przejścia i wjazdów na przejazdy, gdy odliczanie zbliża się do zera. Odmiennego zdania jest tylko 21% respondentów, a 12% funkcjonowanie wyświetlaczy jest obojętne. Do wyników przeprowadzonych ankiet należy podchodzić z dużą ostrożnością ze względu na stosunkowo małe liczebności prób, które wynosiły 137 osób w przypadku kierowców i 73 osoby w przypadku niechronionych uczestników ruchu. Z jednej strony jednak dają one pewien pogląd na opisywane zjawisko, a z drugiej nie potwierdzają optymistycznych wypowiedzi zarządców dróg o roli wyświetlaczy czasu pod względem bezpieczeństwa ruchu drogowego. WNIOSKI 1. Montowanie wyświetlaczy czasu na sygnalizatorach według Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju jest działaniem nielegalnym. 2. Wykonana przez Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju analiza zasadności stosowania wyświetlaczy czasu wykazała, że nie wpływają istotnie na poprawę bezpieczeństwa ruchu i sprawność ruchową skrzyżowania. Podstawą analizy były informacje zebrane z dziewięciu krajów europejskich. 3. Z przeprowadzonych przez autorów badań wynika, że według opinii kierowców pojazdów i niechronionych uczestników ruchu wyświetlacze czasu pomagają im w bezpiecznym przejeździe przez skrzyżowanie. Nie przyczyniają się one jednak do eliminacji lub chociażby do ograniczenia liczby kierowców wjeżdżających na skrzyżowanie w pierwszych sekundach nadawania czerwonego sygnału, a także przedwczesnych wejść pieszych na przejście lub wjazd rowerzystów na przejazd w okresie, gdy odliczanie zbliża się do zera. Streszczenie W artykule przedstawiono potencjalne zalety i wady oraz problem legalności wyświetlaczy czasu montowanych na sygnalizatorach, a także opinie o tych urządzeniach wyrażane przez uczestników ruchu, zarządców dróg oraz Klubu Inżynierii Ruchu. Według opinii kierowców pojazdów i niechronionych uczestników ruchu wyświetlacze czasu pomagają im w bezpiecznym przejeździe przez skrzyżowanie. Nie przyczyniają się one jednak do eliminacji lub chociażby do ograniczenia liczby kierowców wjeżdżających na skrzyżowanie w pierwszych sekundach nadawania czerwonego sygnału, a także przedwczesnych wejść pieszych na przejście lub wjazd rowerzystów na przejazd w okresie, gdy odliczanie zbliża się do zera. Countdown timers on traffic lights Abstract The article presents the potential advantages and disadvantages and the problem of the legality of countdown timers installed at the traffic lights. The opinions on the devices in question expressed by the road users, road managers and the Traffic Engineering Club were also included. According to the drivers and vulnerable road users, countdown timers help them to safely pass through intersections. However, the timers do not contribute to the elimination or even reduction in the number of drivers entering intersections in the first seconds of the red signal transmission. Similarly, they do not prevent pedestrians and cyclists from entering 5369

7 crossings too early when the countdown is close to zero. BIBLIOGRAFIA 1. Rozporządzenie Ministrów Infrastruktury oraz Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 31 lipca 2002 roku w sprawie znaków i sygnałów drogowych (Dz. U. nr 170 poz z późniejszymi zmianami). 2. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 3 lipca 2003r. W sprawie szczegółowych warunków technicznych dla znaków i sygnałów drogowych oraz urządzeń bezpieczeństwa ruchu drogowego i warunków ich umieszczania na drogach: załączniki nr 1, 2, 3, 4 (Dz. U. Nr 220 poz z dnia 23 grudnia 2003r. z późniejszymi zmianami) ulicach 4. somierzy.html 5. Liczniki na skrzyżowaniach czy można stosować? 6. _pomagaja_zegary.html Interpelacja nr do Ministra Infrastruktury i Rozwoju w sprawie liczników umieszczonych na sygnalizatorach świetlnych odliczających czas na skrzyżowaniu