4. Produkty niebezpieczne

Transkrypt

1 Opracowała: dr inż. Małgorzata Kosiorowska 4. Produkty niebezpieczne Scenariusz do wykorzystania na lekcji wychowawczej, zajęciach technicznych. Cel Przekazanie uczniom wiedzy na temat znaków ostrzegawczych znajdujących się na opakowaniach niebezpiecznych substancji chemicznych i ich mieszanin oraz znaków informujących konsumenta o tym, że dany wyrób jest bezpieczny. Cele w kształcenia kategoriach operacyjnych Cel poznawczy Poziom zapamiętania: uczeń wymienia i opisuje znaki ostrzegawcze stosowane na opakowaniach niebezpiecznych substancji chemicznych i ich mieszanin, oraz znaki informujące konsumenta, o tym, że dany produkt przemysłowy jest bezpieczny. Poziom zrozumienia: uczeń wyjaśnia potrzebę znakowania niebezpiecznych substancji chemicznych i ich mieszanin znakami ostrzegawczymi oraz znakowania produktów przemysłowych znakami bezpieczeństwa (obowiązkowym i dobrowolnym). Poziom stosowania w sytuacjach typowych: uczeń rozróżnia znak CE informujący konsumenta o tym, że dany wyrób jest bezpieczny i nie stwarza dla niego zagrożenia dla zdrowia od znaku CE-China Export. Cel praktyczny Poziom umiejętności: uczeń korzysta z rejestru produktów niebezpiecznych (produktów przemysłowych) Cel motywacyjny: Postawy: uczeń dokonuje świadomych zakupów wyrobów przemysłowych oznakowanych 1

2 znakiem bezpieczeństwa (obowiązkowym lub dobrowolnym), a także czyta informacje podane przez producenta na opakowaniu produktu, w instrukcji użytkowania produktu i postępuje zgodnie ze wskazówkami producenta. Ponadto znając znaki ostrzegawcze umieszczane na opakowaniach niebezpiecznych substancji chemicznych i ich mieszanin zna zagrożenia wynikające ze specyfiki tych produktów i wie jak z nimi postępować. Metody i formy pracy: dyskusja, wykład, prezentacja, plansze Materiały potrzebne do realizacji lekcji: Plansza ze znakami ostrzegawczymi stosowanymi na środkach chemicznych oraz napisy określające ich znaczenie i symbole Plansza ze znakami ostrzegawczymi stosowanymi na zbiornikach, pojemnikach, rurociągach służących do przechowywania lub zawierających substancje niebezpieczne. Karta charakterystyki danej substancji chemicznej. Zamknięcie utrudniające otwarcie przez dzieci substancji niebezpiecznej, które jest wyczuwalne dotykiem. Przebieg zajęć: Nauczyciel rozpoczyna zajęcia od zdefiniowania podstawowych pojęć takich jak: substancja niebezpieczna, karta charakterystyki, produkt niebezpieczny, produkt bezpieczny. Następnie nauczyciel wyjaśnia uczniom, że pewne grupy produktów (np. produkty chemiczne) mogą stwarzać zagrożenie dla zdrowia i życia konsumentów w wyniku postępowania niezgodnego z zaleceniami producenta. Konsument musi wiedzieć z jakiego typu zagrożeniami ma do czynienia w wyniku zakupu danego produktu, musi dokładnie czytać instrukcje, informacje na opakowaniach produktów i znać podstawowe znaki informujące o bezpieczeństwie produktu lub informujące o zachowaniu szczególnej uwagi w kontakcie z tymi produktami. Nauczyciel omawia plansze zawierającą znaki ostrzegacze stosowane na opakowaniach substancji niebezpiecznych (dotychczasowe oznakowanie i nowe oznakowanie), a także znaki ostrzegawcze stosowane na zbiornikach, pojemnikach, rurociągach służących do przechowywania lub zawierających substancje niebezpieczne. 2

3 Nauczyciel wymienia informacje, które muszą znajdować się na opakowaniach substancji niebezpiecznych. Pokazuje uczniom przykładową kartę charakterystyki substancji niebezpiecznej oraz zamknięcie utrudniające otwarcie przez dzieci substancji niebezpiecznej, które jest wyczuwalne dotykiem. Następnie tłumaczy uczniom różnice między starym, nowym i globalnym podejściem do harmonizacji przepisów technicznych, co oznacza znak CE, na jakich produktach musi być umieszczony znak CE, co oznacza znak B. Nauczyciel pokazuje uczniom wszystkie znaki w formie graficznej i uwypukla różnice między znakiem CE, a jego chińską imitacją CE -China Export. Na zakończenie nauczyciel jeszcze raz pokazuje podstawowe znaki ostrzegawcze stosowane na substancjach niebezpiecznych, wymienia informacje, które mszą znajdować się na ich opakowaniach, omawia różnice między znakiem CE i B i CE - China Export. Materiały dla nauczyciela: Część I. Substancja niebezpieczna - jedna lub więcej substancji albo mieszaniny substancji, które ze względu na swoje właściwości chemiczne, biologiczne lub promieniotwórcze mogą, w razie nieprawidłowego obchodzenia się z nimi, spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi lub środowiska. Substancją niebezpieczną może być surowiec, produkt, półprodukt, odpad, a także substancja powstała w wyniku awarii. Każda substancja chemiczna, preparat chemiczny, które można zaliczyć do co najmniej jednej z następujących kategorii substancji lub preparatów o właściwościach: wybuchowych, utleniających, skrajnie łatwopalnych, wysoce łatwopalnych, bardzo toksycznych, toksycznych, szkodliwych, żrących, drażniących, uczulających, rakotwórczych, mutagennych, działających szkodliwie na rozrodczość, niebezpiecznych dla środowiska, musi mieć na etykiecie znak ostrzegawczy. Oprócz znaku ostrzegawczego na etykiecie również musi być umieszczony symbol i napis określający znaczenie znaku ostrzegawczego, np. T+ - produkt bardzo toksyczny, F+ - produkt skrajnie łatwopalny. Produkty stwarzające zagrożenie dla konsumenta podlegają rygorystycznym wymaganiom dotyczącym oznakowania. W celu ochrony przed szkodliwym wpływem substancji, preparatów chemicznych na zdrowie ludzi lub na środowisko, wprowadzono szereg przepisów określających zasady postępowania z nimi niemal na każdym etapie produkcji, 3

4 wykorzystania czy zagospodarowania pozostałości. Substancje niebezpieczne, znajdujące się w obrocie, muszą posiadać tzw. kartę charakterystyki. Karta charakterystyki zawiera informacje o niebezpiecznych właściwościach preparatu oraz zasadach i zaleceniach jego bezpiecznego stosowania. Konsekwencją stosowania substancji niebezpiecznych jest konieczność ich przemieszczania. Zagadnienia bezpiecznego transportu drogowego towarów/materiałów niebezpiecznych reguluje w Europie "Umowa Europejska dotycząca przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR). Oznakowanie substancji niebezpiecznych Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 5 marca 2009 r. w sprawie oznakowania opakowań substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych oraz niektórych preparatów chemicznych oznakowanie opakowania każdej substancji niebezpiecznej musi zawierać: nazwę substancji, nazwę lub imię i nazwisko, adres i numer telefonu osoby wprowadzającej substancję do obrotu (producenta, importera lub dystrybutora), znak lub znaki ostrzegawcze i napisy określające ich znaczenie określone w załączniku nr 1 do rozporządzenia (tabela 1) zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia, zwane dalej "zwrotami R" (tabela 2), w przypadku środków ochrony roślin dodatkowe zwroty wskazujące na szczególny rodzaj zagrożenia dla ludzi lub środowiska, zwroty S; brzmienie zwrotów S powinno być zgodne z brzmieniem określonym w części I załącznika nr 2 do rozporządzenia (tabela 3), w przypadku środków ochrony roślin dodatkowe zwroty określające warunki bezpiecznego stosowania środków ochrony roślin, numer WE, w rozumieniu definicji numeru WE zamieszczonej w wykazie, jeżeli został przypisany danej substancji w odrębnych przepisach, w przypadku substancji objętych wykazem oznakowanie powinno zawierać wyrazy "Oznakowanie WE". Zgodnie z ustawą z 25 lutego 2011 r. o substancjach chemicznych i ich mieszaninach (Dz. U nr 63 poz. 322), która dnia r. wycofała ustawę z 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych (Dz.U nr 152 poz. 1222) producent ma 4

5 obowiązek umieszczania znaku ostrzegawczego na etykiecie środka chemicznego. Podstawą do klasyfikacji, znakowania i pakowania środków chemicznych jest rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, zmieniające i uchylające dyrektywy 67/548/EWG i 1999/45/WE oraz zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1907/2006. Obie dyrektywy stracą moc w dniu 1 czerwca 2015 r. Tabela 1. Dotychczasowe wzory znaków ostrzegawczych stosowanych na substancjach niebezpiecznych oraz napisy określające ich znaczenie i symbole Znaczenie znaku Znak ostrzegawczy Symbol ostrzegawczego T+ Produkt bardzo toksyczny T Produkt toksyczny Xn Produkt szkodliwy C Produkt żrący Xi Produkt drażniący N Produkt niebezpieczny dla środowiska E Produkt wybuchowy O Produkt utleniający 5

6 F+ Produkt skrajnie łatwo palny F Produkt wysoce łatwo palny Źródło: [1] Tabela 2. Przykład zwrotów R Nr zwrotu Rodzaj zagrożenia R33 "Niebezpieczeństwo kumulacji w organizmie." R64 R67 Źródło: [1] "Może oddziaływać szkodliwie na dzieci karmione piersią." "Pary mogą wywoływać uczucie senności i zawroty głowy." Tabela 3 Przykłady zwrotów S Nr zwrotu Zwrot określający warunki bezpiecznego stosowania S2 Chronić przed dziećmi S3 Przechowywać w chłodnym miejscu S20 Nie jeść i nie pić podczas stosowania produktu S36 Nosić odpowiednią odzież ochronną S60 Produkt i opakowanie usuwać jako odpad niebezpieczny S1/2 Przechowywać pod zamknięciem i chronić przed dziećmi S3/7 Przechowywać pojemnik szczelnie zamknięty w chłodnym miejscu SPe 7 Nie stosować w okresie rozrodczym ptaków. Źródło: [1] Rozporządzenie (WE) 1272/2008 wprowadza w całej Unii Europejskiej nowy Zharmonizowany System Klasyfikacji i Oznakowania Chemikaliów - GHS. 6

7 GHS jest systemem Organizacji Narodów Zjednoczonych służącym do oznakowania niebezpiecznych chemikaliów i informowania użytkowników o zagrożeniach z zastosowaniem standardowych symboli i wyrażeń na etykietach dołączonych do opakowania i kart charakterystyki. Rozporządzenie to wprowadza nowe piktogramy (tabela 4). Obecne piktogramy UE (czarny symbol na pomarańczowym tle) są zastępowane przez piktogramy GHS (czarny symbol na białym tle w czerwonej ramce) nie tylko dla chemikaliów stosowanych w miejscu pracy, ale również dla produktów konsumenckich, takich jak detergenty czy produkty czyszczące domowego użytku. Rozporządzenie nr 1272/2008 nie ma zastosowania do substancji lub mieszanin przeznaczonych dla użytkownika końcowego w formie produktów leczniczych, weterynaryjnych produktów leczniczych, produktów kosmetycznych, wyrobów medycznych oraz żywności lub pasz Tabela 4. Nowe wzory znaków ostrzegawczych stosowane na substancjach niebezpiecznych Wzór znaku ostrzegawczego Znaczenie znaku materiał wybuchowy substancja łatwopalna substancja utleniająca gazy pod ciśnieniem substancja powodująca korozję metali 7

8 substancja toksyczna uwaga substancja zagrażająca zdrowiu (mutagenna, rakotwórcza) substancja zagrażająca środowisku Źródło:[2] Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 29 kwietnia 2010 r. w sprawie rodzajów substancji niebezpiecznych i programów niebezpiecznych opakowania substancji lub preparatów niebezpiecznych oznakowane jako bardzo toksyczne (T +), toksyczne (T) oraz żrące (C), zaopatruje się, niezależnie od pojemności opakowania, w zamknięcia utrudniające otwarcie przez dzieci i w wyczuwalne dotykiem ostrzeżenie o niebezpieczeństwie (wypukły trójkąt równoboczny). Opakowania substancji zaklasyfikowanych jako szkodliwe, skrajnie łatwopalne lub wysoce łatwo palne, oferowane do sprzedaży konsumentom zaopatruje się, niezależnie od pojemności opakowania, w wyczuwalne dotykiem ostrzeżenie o niebezpieczeństwie. Innymi ważnymi znakami ostrzegawczymi są znaki podane w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 16 czerwca 2010r. w sprawie sposobu oznakowania miejsc, rurociągów oraz pojemników i zbiorników służących do przechowywania lub zawierających substancje niebezpieczne lub preparaty niebezpieczne (Dz. U. Nr 125, poz. 851). Rozporządzenie to określa sposób znakowania: a) pojemników i zbiorników służących do przechowywania substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych i do pracy z nimi, b) rurociągów zawierających substancje niebezpieczne lub preparaty niebezpieczne, 8

9 c) miejsc, w których składowane są znaczące ilości substancji niebezpiecznych lub preparatów niebezpiecznych. W tabeli 5. przedstawiono wzory znaków ostrzegawczych oraz napisy określające ich znaczenie stosowane do oznakowania miejsc, rurociągów oraz pojemników i zbiorników służących do przechowywania lub zawierających substancje niebezpieczne. W wyniku niezgodnego z instrukcją stosowania środków chemicznych w postaci (np. proszków, płynów, past, żeli, aerozoli) konsument może być narażony na [4] : zatrucia, w wyniku przypadkowego połknięcia lub wdychania toksycznych oparów; podrażnienia oczu, w wyniku zapylenia, zapryskania i zatarcia; podrażnienia skóry, w wyniku kontaktu skóry z substancjami drażniącym, żrącymi; poparzenia, w wyniku nieodpowiedniego obchodzenia się z substancjami łatwopalnymi; urazy w wyniku wybuchu, który może powstać na skutek reakcji chemicznej między stosowanymi substancjami (szczególną ostrożność należy zachować, stosując środki zawierające związki chemiczne chloru, związki fenolu lub amoniak, alkohole i kwasy); wystąpienia alergii, np. w wyniku kontaktu z produktami zawierającymi związki powierzchniowo-czynne (detergenty). Tabela 5. Wzory znaków ostrzegawczych oraz napisów określających ich znaczenie stosowane do oznakowania miejsc, rurociągów oraz pojemników i zbiorników służących do przechowywania lub zawierających substancje niebezpieczne. Wzór znaku Znaczenie znaku Ostrzeżenie przed substancjami i preparatami o właściwościach wybuchowych Ostrzeżenie przed substancjami i preparatami o właściwościach utleniających 9

10 Ostrzeżenie przed substancjami i preparatami łatwo palnymi lub ostrzeżenie o wysokiej temperaturze (w przypadku braku odrębnego znaku ostrzegającego o wysokiej temperaturze) Ostrzeżenie przed substancjami i preparatami toksycznymi Ostrzeżenie przed substancjami i preparatami szkodliwymi lub drażniącymi Ostrzeżenie przed substancjami i preparatami żrącymi Ogólny znak ostrzegawczy - ostrzeżenie o niebezpieczeństwie Źródło: [3] Pamiętaj [5]! Czytaj etykiety na produktach i bezwzględnie przestrzegaj podanych instrukcji stosowania, dozowania oraz ostrzeżeń i informacji. Chroń przed dziećmi środki chemiczne stosowane w gospodarstwie domowym. Stosuj środki ochrony osobistej zalecane w instrukcji. Środki myjące, dezynfekcyjne do produktów stykających się z żywnością stosuj ściśle według instrukcji producenta. Przechowuj wyroby chemii gospodarczej zgodnie z instrukcją producenta. Nie twórz własnych preparatów przez mieszanie posiadanych środków myjących, wybielających, odkażających. Nie można łączyć produktów zawierających związki chloru (np. wybielaczy chlorowych) z produktami zawierającymi amoniak lub kwasy. Połączenie 10

11 tych substancji może spowodować wydzielenie gazów toksycznych, pienienie się, pryskanie, wydzielenie ciepła a nawet wybuch. Część II Produkt, produkt bezpieczny, produkt niebezpieczny W 1975 roku Rada Unii Europejskiej uchwaliła Pierwszy Program Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej ds. Polityki na rzecz Ochrony i Informacji Konsumentów. Dokument ten określał m.in. pięć podstawowych praw konsumenta, do których zaliczamy: prawo do bezpieczeństwa i ochrony zdrowia wychodząc z przekonania, że konsument ma prawo oczekiwać, iż na rynku znajdują się wyłącznie produkty i usługi nie zagrażające jego życiu i zdrowiu, prawo do ochrony interesów ekonomicznych wynikające z jego słabszej pozycji na rynku, prawo do informacji i edukacji konsumenckiej (konsumenci powinni znać swoje prawa i obowiązki, w tym procedury dochodzenia roszczeń), prawo do efektywnego systemu dochodzenia roszczeń, prawo do reprezentacji (konsumenci mają prawo prezentowania swego stanowiska we wszystkich sprawach ich dotyczących i to zarówno indywidualnych, jak i zbiorowych, dokonują tego przeważnie przez organizacje konsumenckie). Kolejnym ważnym dokumentem w tej dziedzinie był Jednolity Akt Europejski z 1987 roku, zmieniający art. 95 ust. 3 Traktatu o Wspólnotach Europejskich, który stanowił, że przy rozwoju rynku wewnętrznego jako podstawę należy przyjmować wysoki poziom ochrony w dziedzinie zdrowia, bezpieczeństwa, ochrony Środowiska i konsumentów. W 1993 roku w Traktacie o Unii Europejskiej po raz pierwszy zdefiniowano europejską politykę ochrony konsumenta jako odrębną dziedzinę polityki unijnej, co ma przełożenie we współtworzeniu systemu ochrony konsumentów wraz ustaw owcami krajowymi. Jak wykazano wcześniej podstawowym prawem konsumenta jest prawo do ochrony zdrowia i do bezpieczeństwa, dlatego produkty, które trafiają na rynek muszą spełniać określone przepisy prawne, aby nie stanowiły 11

12 zagrożenia dla zdrowia i życia konsumentów. W Polsce ustawa o ogólnym bezpieczeństwie produktu z 12 grudnia 2003 r. (Dz. U. Nr 229 poz z póź. zm.) wdraża wymagania dyrektywy 2001/95/WE o Ogólnym bezpieczeństwie produktu. Według tej ustawy produktem jest rzecz ruchoma (nowa, używana, naprawiana, regenerowana), przeznaczona do użytku konsumentów lub co do której istnieje prawdopodobieństwo, że może być używana przez konsumentów, nawet gdy nie była dla nich przeznaczona, dostarczona przez producenta lub dystrybutora zarówno odpłatnie, jak i nieodpłatnie, w tym również w ramach świadczenia usługi. Produkt bezpieczny to taki, który w zwykłych lub innych, dających się w sposób uzasadniony przewidzieć, warunkach jego używania, z uwzględnieniem czasu korzystania z produktu, a także sposobu uruchomienia, wymogów instalacji i konserwacji, nie stwarza żadnego zagrożenia lub stwarza zagrożenie znikome, przy uwzględnieniu wysokiego poziomu wymagań dotyczących ochrony życia i zdrowia. Ze względów bezpieczeństwa konsument powinien uzyskać od producenta informacje w języku polskim dotyczące instalacji, użytkowania, konserwacji danego wyrobu, a także postępowania z wyrobem zużytym, które umożliwiają im ocenę zagrożeń związanych użytkowaniem produktu. Produktem niebezpiecznym jest produkt, który nie zapewnia takiego bezpieczeństwa, jakiego konsument od niego oczekuje przy uwzględnieniu jego normalnego sposobu użytkowania. Wada produktu powoduje, że jest on uznawany za niebezpieczny, ale musi ona wystąpić już w momencie wprowadzenia produktu do sprzedaży. Wada ta może dotyczyć substancji z jakiej produkt został wykonany i/lub dotyczyć braku odpowiedniego ostrzeżenia o niebezpieczeństwach istniejących w trakcie użytkowania produktu. Wada taka może ujawnić się w dopiero w trakcie użytkowania rzeczy, natomiast nie jest to wada, która powstała na skutek uszkodzenia mechanicznego towaru (np. w transporcie, rozładunku, przechowaniu). Definicja produktu niebezpiecznego zawarta w księdze III tytule VI kodeksu cywilnego jest szersza niż w ustawie o ogólnym bezpieczeństwie produktów i obejmuje również energię elektryczną oraz zwierzęta. Produktem nie jest rzecz używana dostarczona jako antyk albo rzecz wymagająca naprawy lub regeneracji przed użyciem, o ile dostarczający powiadomił konsumenta o tych właściwościach rzeczy. Produkty dostępne w sprzedaży są zróżnicowane pod względem zagrożeń jakie mogą stwarzać i tak szczególne niebezpieczne dla konsumentów mogą być np. wyroby chemiczne, 12

13 maszyny, sprzęt elektryczny. Zabawki, pojazdy mechaniczne, wyroby medyczne to przykłady innych produktów, co do których producent również musi stosować odpowiednie przepisy prawne, co wynika z ich przeznaczenia i grupy odbiorców. Przy dokonywaniu oceny bezpieczeństwa produktu, należy brać pod uwagę takie elementy jak m.in.: skład produktu, opakowanie, instrukcję obsługi, potencjalne oddziaływanie na inne produkty w przypadku użycia z nimi, osobę ewentualnego odbiorcy produktu. Podobnie, jak jest to w przypadku dyrektywy 2001/95/WE także polska ustawa o ogólnym bezpieczeństwie produktów nakłada na producenta i sprzedawcę liczne obowiązki. Producent ma obowiązek wprowadzać do obrotu tylko produkty bezpieczne. Ponadto, producent powinien: zapewniać konsumentom, jak również sprzedawcom odpowiednie informacje dotyczące ewentualnych zagrożeń związanych z używaniem produktu oraz możliwości ich przeciwdziałania, podejmować właściwe działania o charakterze zapobiegawczym (m.in. testować próbki produktów, analizować informacje nadsyłane przez konsumentów dotyczące produktu, w przypadku, gdy produkt będący na rynku stwarza zagrożenie dla życia i zdrowia konsumentów, podejmować działania mające na celu wycofanie produktu z obrotu, informować właściwe organy administracyjne o zagrożeniach wynikających z używania danego produktu. Ustawa nakłada również określone obowiązki na sprzedawców produktów. Przede wszystkim nie powinni dostarczać produktów nie spełniających wymogów bezpieczeństwa, ponadto zobowiązani są przyjmować od konsumentów wiadomości o zagrożeniach, a następnie przekazywać je producentom oraz właściwym organom ds. ochrony konsumenta. Odpowiedzialność producenta za wyrób wadliwy Producent ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną konsumentowi przez wytworzony przez niego produkt. Producentem w rozumieniu dyrektywy 85/374/EEC jest wytwórca gotowego produktu oraz jego części składowych, jak również podmiot, który 13

14 umieszcza swój znak towarowy na produkcie i podaje się za producenta. W sytuacji, gdy nie jest znany producent, zgodnie z postanowieniami art. 3 ust. 3 dyrektywy 85/374/EEC odpowiedzialność spoczywa również na dostawcy lub importerze produktu. Produkt należy uznać za niebezpieczny jeśli nie spełnia warunków bezpieczeństwa, których mógł oczekiwać konsument w oparciu o jego wygląd, cel w jakim ma być użyty oraz czas kiedy został włączony do obrotu. W przypadku wszelkich szkód ciężar dowodu spoczywa na poszkodowanym konsumencie, który zgodnie z postanowieniami art. 4 dyrektywy musi udowodnić swoja stratę, defekt produktu oraz związek przyczynowy między wadą a szkodą. Odpowiedzialny za szkody wyrządzone przez produkt niebezpieczny jest: producent - najczęściej ponosi odpowiedzialność, ponieważ kodeks cywilny wprowadza domniemanie, iż produkt niebezpieczny, który spowodował szkodę został wytworzony i wprowadzony do obrotu w zakresie działalności gospodarczej producenta, osoba podająca się za producenta, współwytwórcy produktu końcowego, importer, zbywca produktu, osoba, od której zbywca nabył produkt, osoba trzecia. Tej odpowiedzialności może wytwórca uniknąć, jeśli okaże się, iż przyczyną zaistniałej szkody była wyłącznie wadliwa konstrukcja produktu lub producent podał błędne wskazówki co do użycia produktu. Skoro więc wykazane zostanie, że wada miała swe źródło w konstrukcji lub wynikała tylko z wskazówek podanych przez producenta, to wytwórca materiałów nie będzie ponosił odpowiedzialności za szkodę, a tym samym nie będzie na nim ciążył obowiązek jej naprawienia. Artykuł kodeksu cywilnego wyłącza odpowiedzialność producenta, jeżeli: produktu nie wprowadził do obrotu, wprowadzenie produktu do obrotu nastąpiło poza zakresem jego działalności gospodarczej, właściwości niebezpieczne produktu ujawniły się po wprowadzeniu go do obrotu, chyba że wynikały one z przyczyny tkwiącej poprzednio w produkcie, nie można było przewidzieć niebezpiecznych właściwości produktu, uwzględniając stan nauki i techniki w chwili wprowadzenia produktu do obrotu, albo gdy właściwości te 14

15 wynikały z zastosowania przepisów prawa. Podmiotem uprawnionym do żądania odszkodowania jest każda osoba fizyczna, która poniosła szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny! Jeśli producent i/lub dystrybutor wprowadził na rynek produkt (z wyjątkiem żywności) stwarzający zagrożenie dla konsumenta (np. zabawkę, artykuł do pielęgnacji dzieci, elektryczny sprzęt gospodarstwa domowego lub pojazd) to jest on zobowiązany poinformować właściwe organy krajowe o tym fakcie (UOKIK). Konsument może dokonać zgłoszenia o produkcie niebezpiecznym wykorzystując do tego celu stronę internetową Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów formularz.php lub zgłosić ten fakt Inspekcji Handlowej. Jeżeli konsument poniesie szkodę w związku z użytkowaniem wyrobu, ma prawo wystąpić do jego producenta o odszkodowanie na podstawie przepisów kodeksu cywilnego. Uzasadnione zgłoszenie do UOKIKu jest podstawą do wszczęcia postępowania administracyjnego przez Prezesa UOKIKu, które następnie toczy się przeciwko producentowi lub innemu podmiotowi, co do którego istnieje podejrzenie niespełnienie wymagań bezpieczeństwa. Zgodnie z brzmieniem artykułu kodeksu cywilnego roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej przez produkt niebezpieczny ulega przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się lub przy zachowaniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o szkodzie i osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednak w każdym wypadku roszczenie przedawnia się z upływem lat dziesięciu od wprowadzenia produktu do obrotu Na stronach UOKIK można znaleźć informacje o krajowych wyrobach stwarzających zagrożenie dla zdrowia i życia konsumentów, ale również informacje o produktach niebezpiecznych wycofanych z rynków innych niż polski. Informacje o krajowych niebezpiecznych produktach podano w zakładce Produkty w Rejestrze produktów niebezpiecznych, natomiast informacje o produktach stwarzających zagrożenie dla zdrowia i życia innych niż polskie, podano w europejskim systemie RAPEX. Produkty niebezpieczne mogą być usunięte z rejestru, gdy podmiot zainteresowany udowodni, że z rynku zostały wycofane wszystkie egzemplarze produktu stwarzającego zagrożenie dla zdrowia i życia konsumenta lub usunięto jego wady związane z wymaganiami bezpieczeństwa. 15

16 Stare i nowe oraz globalne podejście do harmonizacji przepisów technicznych w Unii Europejskiej Celem Unii Europejskiej jest stworzenie oraz prawidłowe funkcjonowanie wspólnego rynku polegającego na swobodnym przepływie towarów (a także kapitału, pracowników i usług) pomiędzy państwami członkowskimi. Jednak celu tego nie udało się osiągnąć jedynie poprzez zlikwidowanie ceł wewnętrznych, ograniczeń ilościowych importu i ujednolicanie podatków. Pomocna okazała się zasada wzajemnego uznawania (oparta na orzecznictwie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości), według której produkt legalnie wprowadzony na rynek jednego z państw członkowskich UE ma również prawo być umieszczony na rynku dowolnego innego państwa członkowskiego, nawet jeżeli obowiązują tam zupełnie inne przepisy dotyczące obrotu tym produktem. Zasada ta jednak nie zawsze jest skuteczna. Traktat założycielski (w art. 30) daje państwom członkowskim możliwość wprowadzenia przepisów ograniczających import, jeżeli mają one na celu ochronę ważnych interesów publicznych, szczególnie takich jak zdrowie i bezpieczeństwo. Najbardziej skuteczną metodą w eliminowaniu tego typu barier w przepływie towarów jest ujednolicanie (harmonizacja) obowiązujących w całej UE wymagań, dotyczących wytwarzania i obrotu wyrobami poprzez wprowadzanie w danej dziedzinie przepisów prawa europejskiego (dyrektyw), które mają wyższą rangę niż prawo krajowe państw członkowskich. Początkowo Unia Europejska szczegółowo regulowała poszczególne sektory rynku, np.: pojazdy mechaniczne, substancje chemiczne, artykuły spożywcze, leki. Podstawowym problemem stał się nadmiar szczegółowych przepisów i konieczność ciągłego ich dostosowywania do szybko następującego postępu technicznego. Po 1985 r. przyjęto tzw. nowe podejście do harmonizacji przepisów technicznych w Unii Europejskiej. Jego istota sprowadza się do kilku podstawowych reguł: przedmiotem harmonizacji są wyłącznie przepisy związane z bezpieczeństwem, zdrowiem i ochroną środowiska, dyrektywy harmonizacyjne zawierają tylko zasadnicze wymagania, natomiast szczegóły techniczne zawarte są w odpowiednich, zharmonizowanych normach europejskich (EN), których stosowanie jest dobrowolne. Wyrób, który spełnia wymagania dyrektyw i oznaczony jest znakiem CE ma prawo być wprowadzony na rynek dowolnego państwa członkowskiego Unii Europejskiej. Jedną z najistotniejszych zasad nowego podejścia jest ograniczenie wymogów prawnych do 16

17 zasadniczych wymagań., które odnoszą się przede wszystkim do ochrony zdrowia i bezpieczeństwa użytkowników (konsumentów i pracowników), a czasem obejmują inne istotne zagadnienia (np. ochronę mienia lub środowiska). Wyrób może być wprowadzony na rynek tylko wtedy, gdy spełnia odnoszące się do niego zasadnicze wymagania. Skrót CE pochodzi od francuskich słów Conformité Européenne, co po polsku oznacza zgodny z dyrektywami Unii Europejskiej. Normy zharmonizowane są to europejskie normy techniczne (EN), opracowane i ustanowione przez jedną z europejskich organizacji normalizacyjnych (CEN, CENELEC lub ETSI) na podstawie mandatu (zlecenia) wydanego przez Komisję Europejską. Producent może skorzystać z domniemania zgodności wyrobu z zasadniczymi wymaganiami dyrektywy, jeśli wyrób został wyprodukowany zgodnie z normą zharmonizowaną: której symbol został opublikowany w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich, która została przeniesiona do systemu norm krajowych przynajmniej jednego państwa członkowskiego Unii Europejskiej. Domniemanie zgodności dotyczy tylko tych zasadniczych wymagań, które objęte są daną normą zharmonizowaną. Zastosowanie norm zharmonizowanych, które dają domniemanie zgodności jest dobrowolne. Jeśli jednak producent zdecyduje się na niestosowanie norm zharmonizowanych, musi innymi środkami wykazać zgodność wyrobu z zasadniczymi wymaganiami dyrektywy. W przypadku niektórych dyrektyw zgodność wyrobu z normami zharmonizowanymi otwiera drogę do uproszczonej procedury oceny zgodności, nie wymagającej udziału tzw. jednostki notyfikowanej, lub daje większy wybór dostępnych procedur. Dyrektywy nowego podejścia dotyczą wyrobów, które są wprowadzane na rynek Unii Europejskiej po raz pierwszy. W konsekwencji, mają one zastosowanie do nowych wyrobów wyprodukowanych w państwach członkowskich UE oraz do nowych i używanych wyrobów, które są importowane na rynek europejski z państw trzecich. Dyrektywy nowego podejścia są to dyrektywy, które przewidują zastosowanie oznaczenia CE (tabela 6). Oprócz nich istnieją dyrektywy oparte na zasadach nowego podejścia lub globalnego podejścia nie wymagające oznaczenia CE (tabela 7). Każda z dyrektyw nowego podejścia definiuje dokładnie zakres wyrobów, które jej podlegają. Definicja ta może być oparta na cechach wyrobu lub rodzaju ryzyka, które wyrób stwarza. Obowiązek oceny, czy dany wyrób podlega którejś z dyrektyw, ciąży na jego producencie. Większość 17

18 dyrektyw nowego podejścia przewiduje tzw. okres przejściowy, podczas którego producent może, zależnie od swego wyboru, stosować się do danej dyrektywy lub do przepisów krajowych, które obowiązywały w dniu rozpoczęcia okresu przejściowego (najczęściej jest to dzień wejścia w życie dyrektywy). Tabela 6. Wykaz dyrektyw nowego podejścia wymagających znakowania CE Lp. Tytuł dyrektywy Numer dyrektywy Urządzenia elektryczne przeznaczone do stosowania w 73/23/EWG określonym przedziale napięcia ("urządzenia niskiego napięcia") Proste zbiorniki ciśnieniowe 87/404/EWG Bezpieczeństwo zabawek 88/378/EWG Materiały budowlane 89/106/EWG Kompatybilność elektromagnetyczna 89/336/EWG Bezpieczeństwo maszyn 98/37/EWG Środki ochrony indywidualnej 89/686/EWG Wagi nieautomatyczne 90/384/EWG Aktywne wszczepialne urządzenia medyczne 90/385/EWG Urządzenia do spalające paliwa gazowe 90/396/EWG Nowe kotły grzejne opalane paliwami płynnymi lub 92/42/EWG gazowymi Materiały wybuchowe do użytku cywilnego 93/15/EWG Urządzenia medyczne 93/42/EWG Sprzęt i systemy ochronne przeznaczone do stosowania w 94/9/EWG atmosferze potencjalnego wybuchu, tzw. Dyrektywa ATEX Statki wycieczkowe 94/25/WE Windy 95/16/WE Efektywność energetyczna lodówek i zamrażarek 96/57/WE Urządzenia ciśnieniowe 97/23/WE 18

19 Diagnostyczne urządzenia medyczne in vitro 98/79/WE Radiowe i telekomunikacyjne urządzenia końcowe 99/5/WE Koleje linowe do transportu osób 2000/9/WE Emisja hałasu przez urządzenia pracujące na zewnątrz 2000/14/WE Transportowalne urządzenia ciśnieniowe 1999/36/WE Źródło: [ Tabela 7. Dyrektywy oparte na zasadach Nowego i Globalnego podejścia nie wymagające znakowania CE Lp. Tytuł dyrektywy Numer dyrektywy Opakowania i opakowania zużyte 94/62/WE Interoperacyjność transeuropejskiego systemu kolei szybkobieżnej ("system kolei szybkobieżnej") 96/48/WE Wyposażenie morskie 96/98/WE Interoperacyjność transeuropejskiego konwencjonalnego systemu kolei. Źródło: [ 2001/16/WE Nowe podejście zostało w 1989 r. uzupełnione przez tzw. globalne podejście do badań i certyfikacji, które określa obowiązujące w Unii Europejskiej zasady oceny zgodności wyrobów z przepisami i normami. W ramach globalnego podejścia wyodrębniono osiem podstawowych modułów, na których mogą być oparte procedury oceny zgodności zastosowane w poszczególnych dyrektywach, ustalono kryteria doboru tych modułów, a także zasady stosowania oznaczenia CE. Oznakowanie Conformité Européenne (CE) a China Export (CE) Niektóre produkty importowane m.in. do Polski są oznaczone logotypem CE, który łudząco przypomina znak CE, ale oznacza China Export! Znak China Export (CE) nie dotyczy spełnienia wymagań prawnych w zakresie bezpieczeństwa produktu! Poniżej na rysunku 1 przedstawiono oba znaki. 19

20 Rys. 1 Po lewej stronie znajduje się znak China Export a po prawej stronie znak CE -Conformité Européenne Źródło:[6] Logo China Export różni się od niego tylko dwoma szczegółami: mniejszym ostępem pomiędzy literami C a E, dłuższą środkową, poziomą kreską litery E Na rynku Unii Europejskiej obligatoryjnym znakiem informującym o spełnieniu wymagań określonych w dyrektywach UE i w ten sposób zapewniającym bezpieczeństwo w odniesieniu do wybranych grup wyrobów, jest znak CE, natomiast dobrowolnym znakiem bezpieczeństwa funkcjonującym na polskim rynku jest znak B nadawany przez Polskie Centrum Badań i Certyfikacji w Warszawie. Rys. 2. Dobrowolny znak bezpieczeństwa nadawany przez Polskie Centrum Badań Certyfikacji Źródło: [7] Źródła informacji Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 5 marca 2009 r. w sprawie oznakowania opakowań substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych oraz niektórych preparatów chemicznych (Dz. U. z 2009 r., nr 53, poz. 439). Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, zmieniające i uchylające dyrektywy 67/548/EWG i 1999/45/WE oraz zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1907/2006. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 czerwca 2010r. w sprawie sposobu oznakowania miejsc, rurociągów oraz pojemników i zbiorników służących do przechowywania lub 20