Wystawianie sztuk Plautusa i Terentiusa

Transkrypt

1 Katarzyna Wojtalik Katarzyna Wojtalik jest filologiem klasycznym, historykiem i lektorem języka polskiego. Prowadzi badania nad historią teatru rzymskiego, żywotami wczesnochrześcijańskich ascetek oraz kultem świętych w późno antycznej Galii. Publikacja podzielona została na trzy części. W pierwszej omówiona została geneza i rozwój palliaty. Ponadto przedstawione zostały biografie komediopisarzy oraz tradycja i stan zachowania ich dzieł. W kolejnej części omówiono dni i miejsca, w których je pokazywano oraz wykazano jakich przygotowań wymagało wystawienie komedii. W trzecim rozdziale zbadano wizualną stronę spektaklu, czyli wygląd rzymskiej scaena, skład trupy teatralnej, kostiumy aktorów oraz muzykę towarzyszącą występom. ISBN wydawnictwo naukowe sub lupa Katarzyna Wojtalik Teatr to ważny element rzymskiej rzeczywistości, ale znakomita część związanych z nim zagadnień pozostaje nie do końca zgłębiona. Poniższa publikacja stara się jednoznacznie rozwiązać pewne kwestie albo postawić najbardziej prawdopodobne hipotezy dotyczące sposobu organizacji ludi scaenici za czasów Plautusa i Terentiusa. Analiza źródeł, którymi jest dwadzieścia jeden dzieł Plautusa oraz sześć utworów Terentiusa, ma wykazać gdzie, kiedy i w jaki sposób inscenizowano wspomniane komedie. Wystawianie sztuk Plautusa i Terentiusa Wystawianie sztuk Plautusa i Terentiusa

2 Wystawianie sztuk Plautusa i Terentiusa

3

4 Katarzyna Wojtalik Wystawianie sztuk Plautusa i Terentiusa wydawnictwo naukowe sub lupa Warszawa 2018

5 tom v Publikacja dofinansowana przez Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego i afiliowana przy Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego (Instytut Filologii Klasycznej) Copyright by Katarzyna Wojtalik Copyright 2018 by Global Scientific Platform Sp. z o.o. Wykonanie okładki: PanDawer, ISBN: (Instytut Filologii Klasycznej UW) (Wydawnictwo Naukowe Sub Lupa) Wydawcy: Uniwersytet Warszawski Wydawnictwo Naukowe Sub Lupa Instytut Filologii Klasycznej ul. Leśnej polanki 16a ul. Krakowskie Przedmieście Truskaw Warszawa

6 Spis treści - Wykaz skrótów... 7 Wstęp... 9 Rozdział 1. Plautus i Terentius życie i twórczość Palliata pochodzenie i rozwój gatunku Biografia Plautusa Biografia Terentiusa Twórczość Plautusa zachowane komedie i manuskrypty Twórczość Terentiusa zachowane komedie i manuskrypty Rozdział 2. Organizacja przedstawienia czas, miejsce, widownia Ludi jako czas przedstawień Organizacja przedstawień Miejsce przedstawienia Widownia i widzowie Rozdział 3. Inscenizacja komedii Wygląd sceny w komediach Plautusa i Terentiusa Trupa teatralna Maski w palliacie Kostiumy aktorów Tibicen Zakończenie Bibliografia Indeks postaci literackich i mitologicznych przywołanych w tekście Indeks postaci historycznych przywołanych w tekście Indeks postaci badaczy współczesnych przywołanych w tekście

7

8 Wykaz skrótów - Adelph. Amph. Andr. Asin. Aul. Bacch. Capt. Cas. Cist. Curc. Epid. Eun. Festus Heaut. Hec. Liv. LTUR Men. Merc. Mil. Most. Pers. Phorm. Poen. Pollux Pseud. Rud. Terentius, Adelphoe Plautus, Amphitruo Terentius, Andria Plautus, Asinaria Plautus, Aulularia Plautus, Bacchides Plautus, Captivi Plautus, Casina Plautus, Cistellaria Plautus, Curculio Plautus, Epidicus Terentius, Eunuchus Sextus Pompeius Festus, De verborum significatu quae supersunt Terentius, Heautontimorumenos Terentius, Hecyra Livius, Ab Urbe condita Lexicon Topographicum Urbis Romae Plautus, Menaechmi Plautus, Mercator Plautus, Miles gloriosus Plautus, Mostellaria Plautus, Persa Terentius, Phormio Plautus, Poenulus Pollux, Onomasticon Plautus, Pseudolus Plautus, Rudens

9 8 Wykaz skrótów Stich. Trin. Truc. Vid. Vitruvius Plautus, Stichus Plautus, Trinummus Plautus, Truculentus Plautus, Vidularia Vitruvius Pollio, De architectura

10 Wstęp - Celem niniejszej pracy jest prześledzenie sposobu organizacji widowisk teatralnych za czasów Plautusa i Terentiusa. Udział w takich przedstawieniach to ważny element rzymskiej rzeczywistości, a wiele związanych z nim kwestii pozostaje nie do końca zbadanych lub wątpliwych. Aby spodobać się widzom, spektakl musiał być dobrze przygotowany nie tylko pod względem aktorskim i literackim, ale także technicznym i organizacyjnym. Odpowiedź na pytania związane z tymi zagadnieniami wymaga rozważenia czasu i miejsca, w których odbywały się rzymskie przedstawienia. Analiza źródeł powinna też ujawnić, jakiego rodzaju przygotowań i zaangażowania jakich osób wymagało wystawienie komedii, a także pozwolić odpowiedzieć na pytanie, na ile same teksty komedii mogą być źródłem do badań nad ludi scaenici w II w. p.n.e. Za źródło podstawowe służą zachowane komedie dwadzieścia jeden utworów Plautusa oraz sześć dzieł Terentiusa. Niestety ze względu na swoją funkcję nie zawierają one odpowiedzi na wiele kluczowych pytań związanych z organizacją rzymskiego teatru oraz informacji istotnych dla rozwikłania kwestii spornych. Z tego powodu niezbędne jest odwoływanie się do źródeł wcześniejszych lub późniejszych niż same sztuki. Przede wszystkim chodzi tu o sporządzone przez Donatusa komentarze do komedii Terentiusa oraz jego De comoedia. Ponadto istotne są wybrane passusy z Ab Urbe condita Liviusa oraz z Noctes Atticae Aulusa Gelliusa, jak również ustępy z dzieł Cicerona (Brutus, Tusculanae disputationes, Cato Maior de senectute, Epistulae, De Haruspicum responso, De oratore, Orator), z Annales Tacitusa, z Facta et dicta memorabilia Valeriusa Maximusa, z De verborum significatu quae supersunt Festusa i z Chronicon świętego Hieronima. Kolejne ważne teksty to Vita Terenti Sue toniusa oraz De architectura Vitruviusa i Onomasticon Polluksa. Niniejsza publikacja składa się z trzech rozdziałów, z których każdy skupia się na innej grupie zagadnień (przy każdym z problemów przedstawiam dyskutowane przez uczonych rozwiązania). W rozdziale pierwszym omówiona jest geneza i rozwój gatunku, który uprawiali Plautus i Terentius, czyli palliaty, a następnie przedstawione biografie komediopisarzy. Już starożytnym

11 10 Wstęp brakowało informacji na ich temat, a przekazane w źródłach szczegóły z życia poetów współcześnie budzą wśród uczonych liczne wątpliwości i wywołują spory. Jednym z celów rozdziału jest ich rozstrzygnięcie na tyle, na ile to możliwe. W dalszej kolejności rozdział zawiera omówienie tradycji manuskryptów i stanu zachowania tekstów, podjęta jest w nim też próba ustalenia chronologii utworów Plautusa i Terentiusa. Drugi rozdział stanowią rozważania na temat czasu i miejsca odbywania się ludi scaenici, na których odgrywano komedie w II w. p.n.e. Omówione są w nim wszystkie święta, podczas których Rzymianie mogli oglądać spektakle Plautusa i Terentiusa, oraz opisane miejsca, w których je pokazywano. Część rozdziału poświęcona jest także dyskusji o tym, jakie osoby zaangażowane były w produkcję spektaklu oraz jakich przygotowań wymagało wystawienie komedii. Jego końcowa partia natomiast dotyczy kwestii związanych z widownią, która zasiadała na rzymskiej cavea, aby oklaskiwać utwory wspomnianych twórców. Tematem trzeciego, a zarazem ostatniego rozdziału są zagadnienia bezpośrednio związane z inscenizacjami w czasach twórczości Plautusa i Terentiusa przede wszystkim wygląd rzymskiej scaena i wykorzystanie znajdujących się na niej elementów, a także skład i liczebność trup teatralnych. Omówione są również kostiumy aktorów zarówno strój, jak i maski. Jako ostatni poruszony jest problem muzyki towarzyszącej przedstawieniu i rola tibicena, który odpowiadał za przygotowanie akompaniamentu oraz odegranie go w trakcie spektaklu. Podczas pracy korzystałam przede wszystkim z anglojęzycznych opracowań, z których najważniejsze to: The Roman Stage Williama Beare a, The Nature of Roman Comedy. A Study in Popular Entertainment George a Duckwortha, The Stagecraft and Performance of Roman Comedy C.W. Marshalla oraz Roman Republican Theatre Gesine Manuwald.

12 Katarzyna Wojtalik Katarzyna Wojtalik jest filologiem klasycznym, historykiem i lektorem języka polskiego. Prowadzi badania nad historią teatru rzymskiego, żywotami wczesnochrześcijańskich ascetek oraz kultem świętych w późno antycznej Galii. Publikacja podzielona została na trzy części. W pierwszej omówiona została geneza i rozwój palliaty. Ponadto przedstawione zostały biografie komediopisarzy oraz tradycja i stan zachowania ich dzieł. W kolejnej części omówiono dni i miejsca, w których je pokazywano oraz wykazano jakich przygotowań wymagało wystawienie komedii. W trzecim rozdziale zbadano wizualną stronę spektaklu, czyli wygląd rzymskiej scaena, skład trupy teatralnej, kostiumy aktorów oraz muzykę towarzyszącą występom. ISBN wydawnictwo naukowe sub lupa Katarzyna Wojtalik Teatr to ważny element rzymskiej rzeczywistości, ale znakomita część związanych z nim zagadnień pozostaje nie do końca zgłębiona. Poniższa publikacja stara się jednoznacznie rozwiązać pewne kwestie albo postawić najbardziej prawdopodobne hipotezy dotyczące sposobu organizacji ludi scaenici za czasów Plautusa i Terentiusa. Analiza źródeł, którymi jest dwadzieścia jeden dzieł Plautusa oraz sześć utworów Terentiusa, ma wykazać gdzie, kiedy i w jaki sposób inscenizowano wspomniane komedie. Wystawianie sztuk Plautusa i Terentiusa Wystawianie sztuk Plautusa i Terentiusa