Robert Prusakowski. Kwiecień, 2012 r.

Transkrypt

1 Wstęp Wąbrzeska Kolejka Powiatowa Dla ilu mieszkańców Wąbrzeźna ta nazwa ma dziś jeszcze jakieś znaczenie? Kto wiąże z nią wspomnienia? Kto potrafi coś o niej opowiedzieć? Zapewne niewielu 1 kwietnia 2008 roku minęła 110 rocznica jej uruchomienia, z tej właśnie okazji powstała niniejsza skromna publikacja. Tytuł sugeruje tylko opowieść o kolejce wąbrzeskiej, lecz aby dopełnić obraz stanu kolejnictwa na terenie dawnego i dzisiejszego Wąbrzeźna, poszedłem krok dalej i niejako dodatkowo opisałem również dzieje kolejki pod zarządem PKP, jej losy do dnia dzisiejszego, a także pokrótce stację Wąbrzeźno. Książka ta powstała głównie z myślą o mieszkańcach Wąbrzeźna, o utrwaleniu w nich spuścizny historycznej pozostawionej nam po zaborcach, po której to spuściźnie wkrótce - jak wszystko na to wskazuje - nie będzie nawet śladu. Oprócz niewielkiej lokalnej społeczności wąbrzeskiej, książkę tę kieruję również do wszystkich miłośników kolei, wszak linia Wąbrzeskiej Kolejki Powiatowej była pierwszą zelektryfikowaną linią na ziemiach polskich, co nie jest bez znaczenia w historii polskiego kolejnictwa. Do powstania niniejszej książki przyczynił się fakt, że dotychczas nie opracowano i nie zebrano nigdy i nigdzie pełnych wiadomości dotyczących kolejki wąbrzeskiej. Przez 110 lat pojawiły się zaledwie trzy krótkie artykuły w czasopismach niemieckich, dwa w polskich i kilka krótkich wzmianek w książkach Siegfrieda Bufe dotyczących kolei na Pomorzu. W tej publikacji postarałem się zebrać i uporządkować wszystkie dane, do których udało mi się dotrzeć. Zbierałem informacje od mieszkańców Wąbrzeźna, którzy pamiętają wąbrzeską kolejkę z lat 30. i 40. XX wieku, korzystałem z zasobów Miejskiej i Powiatowej Biblioteki Publicznej w Wąbrzeźnie, w której nieocenioną pomocą okazały się m.in. Kroniki Powiatu Wąbrzeskiego prowadzone przez Pana Witalisa Szlachcikowskiego, prowadziłem kwerendy w Archiwach Państwowych w Toruniu i Gdańsku, a także, co może jest najważniejsze, otrzymałem nieocenioną i bezinteresowną pomoc od miłośników kolei żelaznych. Jednak publikacja ta nie miała być z założenia typową monografią kolejki wąbrzeskiej, a raczej tylko sentymentalną podróżą do jej początków, a potem wspomnieniem o jej dziejach na przestrzeni ostatniego wieku. Myślę, że założenie to udało mi się pomyślnie zrealizować.

2 Dlatego też w tym miejscu chciałbym podziękować wszystkim, którzy przyczynili się do powstania i wydania niniejszej książki, a mianowicie są to panowie: Henryk Załeński - senior wąbrzeski, kolekcjoner pocztówek z widokami Wąbrzeźna i nie tylko, Piotr Gawrysiak, Marek Sawistowski, Paweł Mierosławski, Mariusz Drużkowski, Maciej Olędzki, Grzegorz Fey, Paweł Pleśniar, Ariel Ciechański i wielu innych miłośników kolei. Dziękuję również: Pracownikom Archiwów Państwowych w Gdańsku i w Toruniu za okazaną mi cierpliwość przy przeglądaniu ich zbiorów, pani Aleksandrze Kurek, dyrektor Miejskiej i Powiatowej Biblioteki Publicznej w Wąbrzeźnie im. Witalisa Szlachcikowskiego w Wąbrzeźnie, a także wszystkim paniom, pracownicom tejże biblioteki, za udzieloną pomoc i informacje przy przeglądaniu zbiorów regionalnych. Dziękuję także moim bliskim za okazywaną mi cierpliwość podczas pracy nad książką i nie tylko Robert Prusakowski Kwiecień, 2012 r.

3 Bliskim...

4

5 Przyczyny powstania, historia i opis kolejki wąbrzeskiej Czasy pruskie 20 listopada 1871 roku otwarto pierwszy odcinek późniejszej linii kolejowej Poznań - Žielieznodorožnyj 1. Odcinek ten liczył sobie 54,848 km, rozpoczynał się od stacji Toruń Wschód, a kończył na stacji Jabłonowo Pomorskie. Była to pierwsza linia kolejowa na tej trasie. Prace przy budowie całości linii zakończono 15 sierpnia 1873 roku. Data ta łączy się z otwarciem mostu kolejowego w Toruniu, dzięki czemu możliwe było połączenie miast takich jak Iława, Olsztyn, Korsze czy Wąbrzeźno przez Toruń i Poznań bezpośrednio z Berlinem. Nazwałem ten odcinek tutaj Poznań - Žielieznodorožnyj, lecz w historii i w rozkładach jazdy pociągów na przestrzeni stulecia występował on pod różnymi nazwami. Spotkać możemy nazwy: Toruń (Thorn) - Wystruć (Insterburg), Poznań - Olsztyn, Toruń - Jabłonowo (lub Iława) i wiele innych kombinacji miejscowości. Górnośląskie Towarzystwo Kolejowe (Oberschlesische Eisenbahn AG) 2, budujące tę linię, na 175 km od stacji kolejowej Poznań Wschód i na 36 km od stacji kolejowej Toruń Wschód zbudowało stację kolejową wraz z dworcem dla miasta Wąbrzeźno. Linia ta przebiegała w odległości 3 km od miasta i w rzeczywistości znajdowała się we wsi Wałycz. Należy tu wspomnieć, że owo usytuowanie było spowodowane m.in. protestem ówczesnych kupców i rzemieślników wąbrzeskich, którzy z obawy przed utratą miejscowej klienteli, ze względu na dogodne połączenie z innymi, większymi miastami, wywalczyli sobie wytyczenie głównej linii kolejowej w miejscu, gdzie obecnie się ona znajduje. Oddalało to przynajmniej na kilka lat ich obawy co do utraty swoich dochodów. 1 Gerdauen - obecnie Žielieznodorožnyj (do 1946 niem. Gerdauen, pol. Gierdawy albo Gierdawa) - wieś (2900 mieszkańców) w obwodzie kaliningradzkim w Rosji. Miejscowość jest położona nad rzeką Ometą i jeziorem Banktin, niedaleko (3 km) od granicy z Polską, ok. 50 km na południowy wschód od Kaliningradu i ok. 30 km na północny zachód od Węgorzewa. 2 Górnośląskie Towarzystwo Kolejowe (Oberschlesische Eisenbahn AG) zbudowało i przejęło w użytkowanie dziesiątki innych linii kolejowych (m.in. Górnośląskie Koleje Wąskotorowe), stając się przed nacjonalizacją kolei na terenie Królestwa Prus i przejęciem jej linii przez KPEV (Königlich Preußische Eisenbahn-Verwaltung, KPEV - Zarząd Królewskich Pruskich Kolei Żelaznych) w 1883 roku jednym z największych przedsiębiorstw kolejowych w Europie. 10 Wąbrzeska Kolejka Powiatowa