Historyczne i obecne szlaki komunikacyjne ziemi chełmińskiej

Wielkość: px

Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Historyczne i obecne szlaki komunikacyjne ziemi chełmińskiej"

Grażyna Klimek
7 lat temu
Przeglądów:

1 Hubert Rabant Historyczne i obecne szlaki komunikacyjne ziemi chełmińskiej Ziemia Chełmińska to obszar położony między Wisłą, Drwęcą i Osą. Obecnie należy on w przeważającej swej części do województwa kujawsko pomorskiego, zajmując jego północno wschodni obszar. Współczesna sieć drogowa Ziemi Chełmińskiej opiera się w znacznej mierze na szlakach historycznych, które z biegiem czasu modernizowano i korygowano, dostosowując je do zmieniających się warunków ruchu. Przyjąć można (Szulist 1973), że większość z podanych traktów sięga przynajmniej czasów krzyżackich, zaś niektóre z nich jeszcze wcześniejszych. Za istnieniem tych szlaków przemawiają takie dane, jak: wczesnośredniowieczne grody, bramy miejskie, przedmieścia, sieć wodna, rola ośrodków władzy administracyjnej, w tym również miasta, komory celne, przewozy na Wiśle i Drwęcy, mosty, siedziby najstarszych parafii, pojedyncze karczmy, tradycja ludowa, ukierunkowanie i kształt wsi. Przedstawione na mapie szlaki z XVI XVIII w. to drogi główne o charakterze tranzytowym a nawet międzynarodowym, o dużym nasileniu ruchu oraz drogi łączące ośrodki władzy administracyjnej, w tym również miasta między sobą. Poza tym istniały jeszcze podrzędne szlaki łączące miejscowości między sobą oraz drogi, które miały znaczenie wyłącznie dla danej miejscowości. (ryc. 1). Do głównych dróg zaliczyć można: szlak Toruń Grudziądz, wzmiankowany w 1565 r., o dużym natężeniu ruchu. Na odcinku Toruń Chełmża wyznacza on obecną trasę nr 1 o znaczeniu krajowym, a dalsza jego część obecnie już nie istnieje. Zbliżony do niej przebieg ma obecna linia kolejowa Toruń Grudziądz. Śladem szlaku Toruń Bydgoszcz na całej długości przebiega obecnie trasa krajowa nr 80, łącząca te oba miasta, która jest częścią ogólnopolskiego ciągu komunikacyjnego Warszawa Szczecin. Tymczasem szlak Toruń Chełmno, który związany był z przeprawą przez Wisłę w Chełmnie wzmiankowany już w 1248 r. nie ma pokrycia w żadnej istniejącej obecnej drodze, a częściowo tylko pokrywa się ze szlakami lokalnymi. Pozostałe przedstawione szlaki (około 20) miały znaczenie drugorzędne. Wśród nich wyróżnić należy drogę Toruń Kowalewo Brodnica, której śladem obecnie przebiega trasa nr 15 Toruń Olsztyn. Według wykazu z końca XVIII w. (Lijewski 1986) pierwszy utwardzony szlak przyłączony do omawianego obszaru to droga Warszawa Toruń (szlak pocztowy).w

2 418 Hubert Rabant Ryc. 1. Ważniejsze lądowe szlaki handlowo komunikacyjne województwa chełmińskiego w XVI XVIII w. Źródło: Szulist drugiej połowie XIX w. wraz z rozwojem sieci kolejowej, drogi kołowe traciły swoje znaczenie dla ruchu dalekobieżnego. Wzrastała natomiast ich rola jako dróg dojazdu do stacji kolejowej. Niemniej w zaborze pruskim, do którego w tym czasie należał omawiany region, budowa dróg lokalnych postępowała dosyć szybko. Dojazd drogą bitą w XIX w. uzyskały prawie wszystkie miasta. Po I wojnie światowej większość prac drogowych skupiała się na pasie bezdroży na styku byłych zaborów. Rozpoczęło się wówczas również pokrywanie dróg nawierzchnią ulepszoną. Zasadniczy szkielet obecnej sieci drogowej tworzą fragmenty przechodzących przez analizowany obszar następujących głównych dróg krajowych i ponadregionalnych: Łódź Toruń Gdańsk, Warszawa Toruń Bydgoszcz Szczecin, Toruń Olsztyn, Grudziądz Ostróda. Pozostała sieć, chociaż dosyć gęsta, ma charakter regionalny (ryc. 2).

3 Historyczne i obecne szlaki komunikacyjne ziemi chełmińskiej 419 Ryc. 2. Główne szlaki komunikacyjne ziemi chełmińskiej (obszar poszerzony do granic historycznych woj. chełmińskiego z XVI XVII w.) Źródło: Opracowanie własne na podstawie map topograficznych. Duże znaczenie dla badanego obszaru ma planowana budowa autostrady A1, która zmieni stosunki komunikacyjne w obrębie regionu poprzez odciążenie istniejącej infrastruktury z ruchu tranzytowego. Zjawisko to jest już w dużym stopniu zauważalne w obrębie Torunia, dzięki skierowaniu tam ruchu na kierunku północ południe obwodnicą miasta przez nowy most na Wiśle, będący częścią tej planowanej trasy. Sieć kolejowa na obszarze historycznej Ziemi Chełmińskiej powstała głównie po roku Jedynie Toruń otrzymał wcześniej połączenie z Bydgoszczą (1861) i Aleksandrowem Kujawskim oraz dalej do Warszawy (1862). Pierwsza trasa kolejowa na tym obszarze, Toruń Mokre Jabłonowo Pomorskie, uruchomiona została w 1871 r. Po dalszej rozbudowie na kierunku wschodnim oraz zbudowaniu mostu kolejowego na Wiśle w Toruniu w 1873 r. stała się ona główną magistralą relacji Berlin Poznań To-

4 420 Hubert Rabant ruń Olsztyn Insterburg Kłajpeda. W latach powstała linia Toruń Malbork przez Grudziądz, która dawała połączenie z magistralą Berlin Królewiec. Pozostałe linie powstały w zasadzie do 1912 r. i miały charakter lokalny. Cześć z nich wybudowano w celach obronnych, gdyż na rzece Drwęcy przebiegała granice Cesarstw Niemieckiego i Rosyjskiego (np. Kowalewo Golub). Pomimo stosunkowo dużej gęstości sieci kolejowej jej obecna rola, poza linią Toruń Olsztyn jest drugorzędna bądź lokalna. Taki stan rzeczy ma przyczynę w czynnikach techniczno eksploatacyjnych, ponieważ, poza poprzednio wspomnianym szlakiem głównym pozostałe są jednotorowe, o ograniczonej szybkości i nośności, oraz wyeksploatowanym wyposażeniu technicznym. W okresie powojennym długość eksploatowanej sieci kolejowej zmalała o 30 % (Lijewski 2000).W samym Toruniu lokalizacja głównego dworca kolejowego na drugim brzegu Wisły jest niedogodna i zwiększa dodatkowo obciążenie jedynego w mieście mostu drogowego. Gęstość sieci transportowej przyczyniła się do aktywizacji i rozwoju produkcji regionu, a co za tym idzie do rozwoju miast. Zmiany przebiegu szlaków komunikacyjnych spowodowały aktywizacje nowych ośrodków, często kosztem już istniejących. Najlepiej rozwijającym się miastem Ziemi Chełmińskiej był Toruń i to z niego biegły główne trakty zarówno południkowe, jak i równoleżnikowe. Był on niegdyś też ważnym portem śródlądowym. To właśnie dogodne warunki przekraczania Wisły w głównej mierze zdecydowały o lokacji Torunia w 1233 r. Podobna sytuacja miała miejsce w Grudziądzu. Na kanwie ukształtowanych wcześniej funkcji oba miasta pełnią obecnie role ważnych węzłów komunikacyjnych. Chełmno, ważny średniowieczny ośrodek handlowy, stracił zaś obecnie na znaczeniu z powodu pozostawienia miasta na uboczu w stosunku do nowych, ważnych węzłów komunikacyjnych. Pewne ożywienie nastąpiło dopiero po wybudowaniu mostu na Wiśle w 1963 r. Do ważnych węzłów komunikacyjnych o regionalnym znaczeniu należą też Golub Dobrzyń, Chełmża oraz Brodnica, co związane jest z ugruntowaniem ich historycznych funkcji. Kolejną grupę stanowią miasta, które swój rozwój zawdzięczają powstaniu linii kolejowych (Jabłonowo Pomorskie, Kowalewo Pomorskie, Wąbrzeźno). Pozostawione na uboczu głównych szlaków komunikacyjnych ośrodki (Radzyń Chełmiński, Łasin) straciły na znaczeniu i obecnie pełnią jedynie funkcje lokalnych osiedli usługowych, bądź utraciły funkcje miejskie (Biskupiec). Należy przypuszczać, że mający powstać na obszarze Ziemi Chełmińskiej odcinek autostrady A1, który przetnie ją w zachodniej części z północy na południe, po raz kolejny w istotny sposób zmieni znaczenie transportowe poszczególnych części istniejącego układu komunikacyjnego. Związana autostradą spodziewana aktywizacja gospodarcza miast przylegających do niej, w przypadku nie przeprowadzenia modernizacji pozostałej sieci, spowodować może osłabienie znaczenia innych ośrodków Literatura Kwiatkowska E., 1984, Miasta [w:] R. Galon (red.), Województwo toruńskie, PWN, Warszawa Poznań Toruń. Lijewski T., 1986, Geografia transportu Polski, PWE Warszawa.

5 Historyczne i obecne szlaki komunikacyjne ziemi chełmińskiej 421 Lijewski T., 2000, Problemy zagospodarowania przestrzennego Polski w świetle przebudowy infrastruktury komunikacyjnej, Dokum. Geogr. IGiPZ PAN, 18. Namysłowski J., Maj J., 1984, Współczesny system transportowy [w:] R. Galon (red.), Województwo toruńskie, PWN, Warszawa Poznań Toruń. Rochnowski H., 1995, Toruń i region toruński (Studium geograficzno historyczne), Toruń. Szulist W., 1973, Ważniejsze lądowe szlaki handlowo komunikacyjne województwa chełmińskiego w XVI XVIII w., Zapiski Historyczne, 38, 1. mgr Hubert Rabant Instytut Geografii Uniwersytet Mikołaja Kopernika Toruń

Podobne dokumenty

Metoda podziału środków na rewitalizację dla miast województwa w ramach Priorytetu Inwestycyjnego 9B

Metoda podziału środków na rewitalizację dla miast województwa w ramach Priorytetu Inwestycyjnego 9B Założenia: 1. Podział środków na miasta w ramach ZIT i na pozostałe miasta - brak możliwości przesunięć