Rewitalizacja szlaków wodnych Delty Wisły i Zalewu Wiślanego

Transkrypt

1 GEOGRAPHY AND TOURISM, Vol. 3, No. 1 (2015), 11-19, Semi-Annual Journal, ISSN , DOI: /zenodo Copyright by Kazimierz Wielki University Press, All Rights Reserved. Rafał Wasil Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego, Biuro Rozwoju Dróg Wodnych Oryginalny tekst stanowi rozdział w monografii Rewitalizacja drogi wodnej Wisła - Odra szansą dla gospodarki regionu, t. 1., pod red. Zygmunta Babińskiego, wyd. LOGO: na zlec. Urzędu Marszałkowskiego Województwa Kujawsko - Pomorskiego, 2008, s Rewitalizacja szlaków wodnych Delty Wisły i Zalewu Wiślanego Revitalization of the Vistula River Delta and the Vistula Lagoon waterways Abstrakt. System dróg wodnych obszaru Delty Wisły umożliwia połączenie z europejskim systemem powiązań wodnych poprzez: drogi morskie łączące porty Zalewu Wiślanego z Kaliningradem oraz z portami Trójmiasta i Zatoki Gdańskiej, drogi śródlądowe łączące z systemem dróg wodnych w Europie Zachodniej i Wschodniej, szlak turystyczny Kanał Elbląski łączący Zalew Wiślany z jeziorami mazurskimi. Zasadniczym warunkiem rozwoju żeglugi śródlądowej w tym turystyki na obszarze Delty Wisły i Zalewu Wiślanego jest modernizacja i rozbudowa infrastruktury śródlądowych dróg wodnych. W tym celu wdrażany jest Program rozwoju dróg wodnych Delty Wisły i Zalewu Wiślanego w zakresie turystycznego ich wykorzystania, którego jednym z istotnych elementów jest projekt Pętla Żuławska Międzynarodowa Droga Wodna E-70, realizowany na obszarze województw pomorskiego i warmińsko-mazurskiego. Abstract. The system of different waterways makes possible to join the area of Vistula Delta with the system of European waterways. It is enable by shipping lanes joining ports situated at the Vistula Lagoon with sea-ports of Kaliningrad, Trójmiasto and others. Inland waterways join Vistula Delta with the system of similar waterways in Western and Eastern Europe. Finally, the trail Elbląg Channel links Vistula Lagoon with the lakes of Mazury. The basic condition of inland navigation development, therein the development of tourism on the area of Vistula Delta and Vistula Lagoon, is a modernization and extension of the inland waterways. Because of that there is implemented a Program of Vistula Delta and Vistula Lagoon Waterways Development. One of important results is a project Pętla Żuławska International Waterway E-70 which is executed on the area of two voivodeships: pomorskie and warmińsko-mazurskie. Słowa kluczowe: droga wodna, rewitalizacja szlaków wodnych, infrastruktura żeglarska, żeglarstwo, turystyka wodna, żegluga śródlądowa Key words: waterway, revitalization of waterways, yachting infrastructure, yachting, water tourism, inland navigation Wprowadzenie Dobrze rozwinięta sieć wód powierzchniowych Polski stanowi jeden z ważniejszych walorów gospodarczych kraju. Szczególną rolę odgrywają drogi wodne Dolnej Wisły, w ostatnim okresie bardzo słabo wykorzystywane do przewozów transportowych i turystycznych. Łącząc się ze sobą w sposób naturalny lub sztuczny, stanowią istotny element europejskich wód śródlądowych (ryc. 1). Z gospodarczego punktu widzenia istotny jest fakt, że drogi śródlądowe Dolnej Wisły łączą system wód Europy Wschodniej, Środkowej i Zachodniej. Należy podkreślić, że takie atrakcyjne położenie regionu Dolnej Wisły nie zostało dotąd wykorzystane ani pod względem zagospodarowania turystycznego ani pod względem promocyjnym. 11

2 Rafał Wasil Ryc.1. Polski odcinek Międzynarodowej Drogi Wodnej E-70 (źródło: Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego, Biuro Rozwoju Dróg Wodnych) Województwo pomorskie jest jednym z najatrakcyjniejszych krajobrazowo i przyrodniczo regionów w Polsce. Szczególnie na tle województwa wyróżniają się regiony Delty Wisły i Zalewu Wiślanego. Charakterystyczną ich cechą jest duże nasycenie szlakami wodnymi z bogactwem budowli hydrotechnicznych, a w otoczeniu jedynego w swoim rodzaju dziedzictwa kulturowego. Potwierdzeniem tego stanu jest również atrakcyjność szlaków i dróg wodnych Delty Wisły Dostępność dróg wodnych dla potrzeb transportu śródlądowego Szlaki wodne Delty Wisły w hierarchii połączeń transportowych mają zaledwie status połączeń lokalnych, poza Wisłą, Nogatem i Szkarpawą, które maja klasę żeglowności II, Martwą Wisłą IVb i rzeką Elbląg stanowiącą wewnętrzne 12 i Zalewu Wiślanego oraz fakt intensywnego ich wykorzystywania w przeszłości dla potrzeb transportu różnych towarów oraz żeglugi pasażerskiej. Przez wieki między innymi Wisłą, Nogatem, Tugą, Szkarpawą, transportowano sprawnie i tanio płody rolne, drewno i różne wyroby. Jeszcze w latach 60. XX wieku w rejonie Delty Wisły i po Zalewie Wiślanym pływały 22 statki pasażerskie i liczne barki, odwiedzające ponad 60 portów i przystani. wody morskie. Zarówno akwen Zalewu Wiślanego jak i śródlądowe szlaki wodne są dobrze oznakowane i utrzymane. Wyjątkiem jest tor wodny wejściowy z Zatoki Gdańskiej na rzekę Wisłę. Jest on nie oznakowany, wąski o zmiennych głębokościach, niebezpieczny dla jednostek o zanurzeniu większym od 1,2 m oraz dla wszystkich jednostek przy wiatrach wiejących od strony morza.

3 Rewitalizacja szlaków wodnych Delty Wisły i Zalewu Wiślanego Część szlaków wodnych tj. Wisła, Martwa Wisła, Wisła Królewiecka, Szkarpawa, Elbląg i Nogat jest dostępna dla wszystkich rodzajów statków: barek motorowych, holowników, zestawów holowanych lub pchanych, statków technicznych (pogłębiarki, szalandy), statków pasażerskich o długości 70 m i zanurzeniu 1,6 m, jachtów żaglowych i motorowych, łodzi wiosłowych oraz kajaków. Pozostałe szlaki wodne: Motława, Tuga-Wielka Święta, Linawa, ze względu na niewielkie głębokości koryta lub przeszkody na trasie, wymagają przenoszenia łodzi i są dostępne tylko dla kajaków. Wykorzystanie dróg wodnych dla przewozów towarowo-pasażerskich Drogi wodne Delty Wisły mają stosunkowo dobre parametry żeglugowe. Łączą one szereg ważnych ośrodków (Gdańsk, Tczew, Gniew, Malbork, Elbląg), nie są jednak należycie wykorzystane. Znajduje to potwierdzenie również w wielkości ruchu zarówno jednostek żeglugi towarowej, pasażerskiej, jak i turystycznej. Ocenia się, że w skali roku jest to ruch poniżej 1000 małych jednostek turystycznych oraz poniżej 500 jednostek żeglugi pasażerskiej i towarowej. Turystyczne wykorzystanie szlaków wodnych Delty Wisły nadal pozostaje znikome. Wynika to zarówno z trudności związanych z dostaniem się na Zalew Wiślany jachtów morskich, jak też z problemów związanych z wypłynięciem na Zalew jachtów śródlądowych z coraz bardziej zatłoczonych Jezior Mazurskich. Na Szkarpawie i Nogacie brak jest regularnych przewozów pasażerskich, występują one tylko sporadycznie, jako rejsy czarterowe. Jedynie w sezonie odbywają się rejsy spacerowe, umożliwiające podziwianie z pokładu jednostki unikalną panoramę zamku i miasta w Gniewie oraz Malborku. Z danych Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Gdańsku wynika, że natężenie ruchu jednostek turystycznych na szlakach wodnych Delty Wisły wykazuje niewielki wzrost. Praktycznie rzecz biorąc, cały ruch jachtów żaglowych i motorowych przechodzących z Zatoki Gdańskiej na Zalew Wiślany i Pojezierze Iławskie komasuje się na odcinku rzeki Szkarpawy. Ruch ten był bardzo ożywiony jeszcze w latach 50. i 60., gdy szlakiem przechodziły duże ilości barek, holowników i małych statków żeglugi pasażerskiej. Obecnie z urządzeń szlaku w 90% korzystają jednostki turystyczne. Ruch jednostek pływających na trasie Gdańsk Zalew Wiślany obrazują dane dotyczące przejść jednostek przez śluzę w Gdańskiej Głowie i Przegalinie (tab. 1). Jak wynika z poniższych danych w latach ruch ten systematycznie wzrastał. Natomiast w okresie zarówno na Śluzie Gdańska Głowa jak i Przegalina zaobserwowano zarówno spadki jak też wzrosty przejść jednostek na wspomnianym szlaku wodnym. 13

4 Rafał Wasil Tab. 1. Zestawienie ilości jednostek pływających na Wiśle w latach (źródło: Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gdańsku) Lata Ilość przejść 2 Śluza Gdańska Głowa Śluza Przegalina Znaczna ilość jednostek przepływających przez rzekę Nogat to jachty turystyczne. Liczba jednostek przepływających przez poszczególne śluzy tego szlaku jest podobna (tab. 2). Świadczy to o tym, że zdecydowana większość jednostek płynie przez cały odcinek drogi wodnej, kierując się tym samym na Zalew Wiślany, bądź przez Kanał Jagielloński do Elbląga i na Pojezierze Iławskie. W latach ruch jednostek uległ pięciokrotnemu wzrostowi na śluzach Biała Góra i Szonowo oraz dwukrotnemu na śluzach Rakowiec i Michałowo (tab. 2). Wyjątkiem są lata 2004 i 2005, w których nastąpił wyraźny spadek ruchu jednostek śluzowanych w Białej Górze i Szonowie. Taka sytuacja była związana z wyłączeniem z eksploatacji śluzy Biała Góra, na której prowadzono prace remontowe obiektów na stopniach wodnych łącznie z remontem komór śluz. W następnych latach ruch jednostek na Nogacie uległ wyraźnemu spadkowi. Tab. 2. Zestawienie ilości jednostek pływających na Nogacie w latach (źródło: Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gdańsku) Lata Ilość przejść Śluza Biała Góra Śluza Szonowo Śluza Rakowiec ŚluzaMichałowo W wyniku przecięcia Zalewu Wiślanego w 1945 roku granicą państwową żegluga, w tym także pasażerska na tym akwenie miała niemal wyłącznie charakter lokalny. Po roku 1990 uruchomiono międzynarodową żeglugę pasażerską poprzez porty w Elblągu, Krynicy Morskiej i Fromborku do Kaliningradu (obsługiwaną przez wodoloty). Ponadto Żegluga Gdańska uruchomiła rejsy wolnocłowe z Elbląga i Fromborka do Swietłego oraz rejsy wodolotem na trasie Elbląg Krynica Morska Frombork Kaliningrad. Niestety w roku 2006 wstrzymano rejsy międzynarodowe, których do tej pory nie wznowiono. Rosyjska strona argumentowała ten fakt nieuregulowanymi kwestami dotyczącymi zasad korzystania z Zalewu Wiślanego. 14

5 Rewitalizacja szlaków wodnych Delty Wisły i Zalewu Wiślanego Należy wspomnieć, że rejsy te cieszyły się popularnością, średnio każdego roku przewożono 7-10 tys. pasażerów. Począwszy od 1990 roku dość dynamicznie zaczęły rosnąć przewozy pasażerskie po Zalewie Wiślanym. Ruch pasażerski w portach Zalewu, łącznie z Elblągiem, osiągnął w 1995 roku 112,2 tys. pasażerów, a do roku 2003 jego wielkość dynamicznie wzrosła, osiągając pułap ponad 170 tys. przewiezionych pasażerów (tab. 3). Począwszy od roku 2004, głównie na skutek wstrzymania żeglugi międzynarodowej do Rosji, nastąpił wyraźny spadek w przewozach pasażerskich na Zalewie. W 2006 roku obsłużono jedynie 137 tys. pasażerów (tab. 3), z czego 58,2% obsłużył port w Krynicy Morskiej (fot. 1), 35,9% we Fromborku, 4,3% w Elblągu, 1,6% w Kątach Rybackich. Tab. 3. Przewozy pasażerskie w portach Zalewu Wiślanego wyrażone liczbą pasażerów (źródło: Kapitanat Portu w Elblągu, Żegluga Ostródzko-Elbląska) Port Elbląg 6,9 9,7 9,5 25,3 10,0 5,9 Frombork 81,1 99,0 108,6 72,2 46,1 49,3 Krynica Morska 63,0 66,6 56,0 67,1 73,9 79,9 Kąty Rybackie 1,3 2,0 2,7 0,8 2,3 2,2 Suma 152,3 177,3 176,8 165,4 132,3 137,3 Fot. 1. Port jachtowy w Krynicy Morskiej (źródło: Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego, Biuro Rozwoju Dróg Wodnych 15

6 Rafał Wasil Turystyczne wykorzystanie Zalewu Wiślanego jako akwenu żeglarskiego z każdym rokiem wykazuje powolną tendencję wzrostową. Szacuje się, że większość pływających po nim jednostek żeglarskich to jednostki zwodowane w portach Zalewu. Pozostała część to miejscowe jednostki stacjonujące w portach tego akwenu oraz przypływające poprzez system szlaków wodnych Delty Wisły z wód śródlądowych. Według szacunkowych obliczeń pojemności żeglarskiej akwenu Zalewu Wiślanego, kształtuje się ona w granicach jachtów. Ocenia się, że łącznie w portach i przystaniach Zalewu Wiślanego jest około 280 stanowisk dla jachtów. Program rozwój dróg wodnych Delty Wisły i Zalewu Wiślanego 16 Rosnące zainteresowanie turystyką i wypoczynkiem na wodzie spowodowały zwrócenie uwagi wielu instytucji i organizacji na możliwości, jakie stwarza wykorzystanie dróg wodnych. Dzięki połączonym wysiłkom samorządów województwa pomorskiego i warmińsko-mazurskiego powstał Program rewitalizacji gospodarczej obszaru Delty Wisły i Zalewu Wiślanego. Jego celem jest wzrost poziomu i jakości życia mieszkańców, poprzez zwiększenie potencjału gospodarczego, przy jednoczesnym zapewnieniu bezpieczeństwa przeciwpowodziowego i ładu przestrzennego. Niemniej istotnym dokumentem jest również Program rozwoju dróg wodnych Delty Wisły i Zalewu Wiślanego w zakresie turystycznego ich wykorzystania (Założenia programowe ). Celem nadrzędnym Programu jest wzmocnienie rozwoju gospodarczego regionów poprzez turystyczny rozwój dróg wodnych Delty Wisły i Zalewu Wiślanego. Został on ukierunkowany na następujące działania: budowę, rozbudowę i modernizację infrastruktury turystycznej w zakresie budownictwa wodnego na szlakach wodnych, poprawę żeglowności i bezpieczeństwa szlaków wodnych, zwiększenie ruchu turystycznego poprzez stworzenie systemu informacji turystyki wodnej, budowę, rozbudowę i modernizację infrastruktury poprawiającej i zwiększającej dostępność do obiektów i atrakcji turystycznych wokół szlaków wodnych, rozwój wyspecjalizowanych form turystyki i rekreacji, wykorzystujących walory przyrodnicze, krajobrazowe i kulturowe. Efektem realizacji działań Programu jest projekt Pętla Żuławska Międzynarodowa Droga Wodna E-70 (Program rozwoju ), realizowany na obszarze województw pomorskiego i warmińsko-mazurskiego. W projekt zaangażowanych jest 34 partnerów: samorządy obydwu województw, gminy, powiaty, Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku, Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gdańsku, Urząd Morski w Gdyni. Obejmuje on wstępnie 65 zadań, w tym: modernizację i budowę infrastruktury portowej na szlakach wodnych Wisła, Martwa Wisła, Szkarpawa, Wisła Królewiecka, Elbląg, Nogat, Zalew Wiślany,

7 Rewitalizacja szlaków wodnych Delty Wisły i Zalewu Wiślanego Pasłęka wraz z infrastrukturą towarzyszącą pomosty, nabrzeża, miejsca do wodowania jednostek z szerokim wachlarzem świadczonych usług (zaplecze sanitarne WC, woda, odbiór śmieci, zanieczyszczeń i ścieków, pobór energii, zaplecze paliwowe, usługi techniczne), sygnalizację świetlną na śluzach oraz prace pogłębiarskie i regulacyjne szlaków wodnych, budowę przystani kajakowych Tuga- Wielka Święta, Liwa, Motława, Wierzyca, budowę punktów widokowych, zagospodarowanie bulwarów wzdłuż szlaków wodnych oraz oznakowanie szlaków wodnych tablice informacyjne, reaktywację mostów zwodzonych powstanie strony internetowej. W celu realizacji powyższych zadań samorządy województw pomorskiego i warmińsko-mazurskiego wspólnie przystąpiły do opracowania dokumentacji studialnych i projektowych, niezbędnych przy aplikowaniu funduszy Unii Europejskiej. Dotychczas opracowano już System informacji dla turystyki wodnej oraz Koncepcję programowo-przestrzenną projektu Pętla Żuławska Międzynarodowa Droga Wodna E-70 (Koncepcja programowo-przestrzenna ). W trakcie opracowywania jest studium wykonalności dla projektu. Natomiast w ramach pierwszego działania zostały już opracowane: inwentaryzacja zaplecza turystycznego oraz walorów i atrakcji turystycznych, identyfikacja istniejących w tym regionie produktów turystycznych, propozycja marki Pętli Żuławskiej, system oznakowania szlaków wodnych ze wskazaniem lokalizacji dla tablic informacyjnych, przewodnik Pętla Żuławska po szlakach wodnych Delty Wisły i Zalewu Wiślanego. Działania na rzecz wykorzystania potencjału dróg wodnych Pomimo wielu zadań do wykonania w przyszłości można już w chwili obecnej stwierdzić, że województwo pomorskie stoi turystyką wodną. W ostatnich latach powstały dwie mariny w Gdańsku oraz marina w Łebie. W latach w północnej części Zatoki Gdańskiej zrealizowano projekt pod nazwą Pierścień Zatoki Gdańskiej. W wyniku tego projektu powstała sieć przystani w Gdyni, Rewie, Osłoninie, Rzucewie, Swarzewie, Pucku, Chałupach, Kuźnicy, Jastarni i Helu. Z myślą o żeglarzach w 2006 roku w Gdańsku-Górach Zachodnich powstało Narodowe Centrum Żeglarstwa, które dysponuje nowoczesną infrastrukturą portową (marina) (fot. 2) i stanowi okno zarówno na wody morskie jak i szlaki śródlądowe. Natomiast w 2008 roku Tczewie otwarto nową przystań żeglarsko-pasażerską. 17

8 Rafał Wasil Fot. 2. Narodowe Centrum Żeglarstwa Akademii Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku-Górkach Zachodnich (źródło: Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego, Biuro Rozwoju Dróg Wodnych) Powyższe działania wpisują się w podpisaną przez marszałków sześciu województw: zachodniopomorskiego, lubuskiego, wielkopolskiego, kujawskopomorskiego, pomorskiego i warmińskomazurskiego, Deklarację Współpracy w sprawie rozwoju wzdłuż Międzynarodowej Drogi Wodnej E-70 (MDW E-70) na obszarze Polski. Mając na uwadze potrzebę aktywizacji gospodarczej i turystycznej MDW E-70 sygnatariusze Deklaracji wyrazili wolę współpracy w zakresie: współtworzenia międzyregionalnej polityki skoordynowanego wykorzystania potencjału MDW E-70 dla rozwoju gospodarczego, wspólnego wnioskowania do władz centralnych na rzecz rozwoju MDW E-70, wspierania inicjatyw zmierzających do aktywizacji turystyki wodnej na MDW E-70 przy wykorzystaniu walorów kulturowo-przyrodniczo-krajobrazowych województw uczestniczących, zabezpieczenia przeciwpowodziowego terenów wzdłuż MDW E-70, 18 podjęcia inicjatywy na rzecz ratyfikowania przez Polskę Europejskiej Konwencji AGN - Europejskie Porozumienie n/t wielkich dróg żeglownych o międzynarodowym znaczeniu (Accord Europeen sur les Grandes Voies Navigab-les d'importance Internationale). Podsumowanie Rewitalizacja szlaków wodnych Delty Wisły i Zalewu Wiślanego ma na celu przywrócenie zdegradowanych dróg wodnych dla żeglugi turystycznej oraz budowę i modernizację zdekapitalizowanej infrastruktury sieci portów i przystani. Jest to przykład jak można w obecnych warunkach, przy małych nakładach finansowych na utrzymywanie dróg wodnych i ich urządzeń ze strony administracji państwowej, rozwijać turystykę wodną. Turystka wodna może stanowić z jednej strony impuls dla rozwoju obszarów położonych nad wodami, a z drugiej może wpłynąć na podniesienie znaczenia dróg wodnych, a tym samym transportu

9 Rewitalizacja szlaków wodnych Delty Wisły i Zalewu Wiślanego śródlądowego. Przykładem jest między innymi współpraca sześciu województw: zachodniopomorskiego, lubuskiego, wielkopolskiego, kujawsko-pomorskiego, pomorskiego i warmińsko-mazurskiego na rzecz aktywizacji polskiego odcinka Międzynarodowej Drogi Wodnej E-70. Na uwagę zasługują również wdrażane projekty z zakresu turystyki wodnej, realizowane na tej drodze wodnej takie jak: Pętla Żuławska, Zachodniopomorski Szlak Żeglarski, Pętla Wielkopolska czy Bydgoski Węzeł Wodny. Literatura Koncepcja programowo-przestrzenna projektu Pętla Żuławska Międzynarodowa Droga Wodna E 70, Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego, Gdańsk, s Program rozwoju dróg wodnych Delty Wisły i Zalewu Wiślanego Pętla Żuławska Międzynarodowa Droga Wodna E-70, Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego, Gdańsk, s Założenia programowe rozwoju gospodarczego i turystycznego dróg wodnych Delty Wisły i Zalewu Wiślanego, Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego, Gdańsk (maszynopis). 19