Zespół metaboliczny epidemia XXI wieku
|
|
- Bożena Podgórska
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Drzycimska-Tatka Hygeia Public Health B, Drab-Rybczyńska 2011, 46(4): A, Kasprzak J. Zespół metaboliczny epidemia XXI wieku 423 Zespół metaboliczny epidemia XXI wieku Metabolic Disorder Syndrome an epidemic of 21st century Bogumiła Drzycimska-Tatka, Angelika Drab-Rybczyńska, Jerzy Kasprzak Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Bydgoszczy Rozwój cywilizacyjny przyniósł ogromny postęp w nauce i technice oraz znaczną poprawę warunków życia ludzi, ale stał się jednocześnie przyczyną pojawienia się wielu nieznanych wcześniej zagrożeń. Jednym z nich jest zespół zaburzeń metabolicznych, do którego powstania przyczyniają się przede wszystkim mała aktywność ruchowa i niewłaściwe odżywianie, a także zanieczyszczenia wody, powietrza, żywności, jak i rosnące tempo życia oraz związany z tym stres. Zespół metaboliczny stanowi coraz większy problem kliniczny i epidemiologiczny populacji krajów uprzemysłowionych, charakteryzuje się on współwystępowaniem: otyłości, nadciśnienia tętniczego, cukrzycy typu 2, insulinooporności oraz zaburzeń lipidowych. Efekty i czynniki ryzyka poszczególnych jednostek chorobowych i zaburzeń ulegają wzajemnemu wzmocnieniu i sumowaniu, przez co zagrożenie niekorzystnymi powikłaniami naczyniowymi wzrasta. W artykule przedstawiono historię, definicję, kryteria diagnostyczne oraz poszczególne składowe zespołu metabolicznego, a także omówiono najskuteczniejszą i najbardziej naturalną metodę jego leczenia prawidłową dietę z korektą nieprawidłowych nawyków żywieniowych, która w korzystny sposób wpływa na poziom cholesterolu, trójglicerydów, wartość ciśnienia tętniczego i glukozy we krwi oraz samopoczucie i psychikę człowieka. Słowa kluczowe: zespół metaboliczny, otyłość, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca typu 2, insulinooporność, zaburzenia lipidowe Hygeia Public Health 2011, 46(4): Nadesłano: Zakwalifikowano do druku: The progress of civilization has brought about a huge development in science and technology along with a considerable improvement of human life conditions, yet also resulting in an emergence of many, previously unknown, threats. One of them is Metabolic Disorder Syndrome, which is caused mainly by the lack of physical activity and improper nutrition, other factors being contamination of water, air and food along with the rising pace of life bringing mental strain. Metabolic Syndrome is becoming an increasing clinical problem of an epidemic nature within the population of developed countries and it is characterized by coexistence with obesity, hypertension, type 2 diabetes, insulin immunity and lipid disorders. The effects and risk factors of the individual disease units undergo mutual reinforcement and summarization, both increasing the danger of vascular complications. The article presents the history, definition, diagnostic criteria and individual elements of Metabolic Syndrome, together with the description of its most efficient and natural method of treatment proper diet with the adjustment of incorrect nutritional habits, which helps to normalize the levels of cholesterol, triglycerides, arterial blood pressure and the amount of glucose in blood, along with positively affecting the whole body and mind. Key words: Metabolic Disorder Syndrome, obesity, hypertension, type 2 diabetes, insulin immunity, lipid disorders Adres do korespondencji / Address for correspondence Bogumiła Drzycimska-Tatka Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Bydgoszczy ul. Kujawska 4, Bydgoszcz tel , fax wsse.bydgoszcz@pis.gov.pl Wykaz skrótów LDL lipoproteiny o niskiej gęstości, tzw. zły cholesterol HDL lipoproteiny o wysokiej gęstości, tzw. dobry cholesterol TC cholesterol całkowity TG trójglicerydy IDF Międzynarodowa Federacja Cukrzycowa; International Diabetes Federation BMI Indeks Masy Ciała; Body Mass Index WHO Światowa Organizacja Zdrowia; World Health Organization WHR wskaźnik dystrybucji tkanki tłuszczowej; Waist to Hip Ratio PT Europejskie Towarzystwo Nadciśnienia Tętniczego; European Society of Hypertension ESC Europejskie Towarzystwo Kardiologiczne; European Society of Cardiology mm Hg pozaukładowa jednostka miary ciśnienia równa ciśnieniu słupa rtęci o wysokości jednego milimetra w temperaturze 273,15 K (0 C), przy normalnym przyspieszeniu ziemskim
2 424 Hygeia Public Health 2011, 46(4): Historia, definicja i kryteria diagnostyczne Historia zespołu metabolicznego ma ponad 80 lat. W 1923 r. Kylin opisał często współwystępujące nadciśnienie i hiperglikemię, 20 lat później Vague wskazywał na wyraźny związek pomiędzy otyłością brzuszną a cukrzycą i innymi schorzeniami. U podstawy wielu badań i obserwacji znajdują się również doniesienia polskiego lekarza Jakuba Węgierki, który wprowadził pojęcie cukrzycy skojarzonej z innymi zaburzeniami otyłością, nadciśnieniem tętniczym i chorobą niedokrwienną serca. Jednak ta koncepcja znalazła miejsce w piśmiennictwie ogólnoświatowym dopiero pod koniec lat 80. XX w. W 1988 r. Reaven opisał grupę współzależnych czynników metabolicznych, takich jak: oporność na insulinę, hiperinsulinemia, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia lipidowe, nietolerancja glukozy, których konsekwencją jest rozwój choroby niedokrwiennej serca. Zespół opisany przez Reavena, wzbogacony o kolejne elementy, wielokrotnie zmieniał swą nazwę: od zespołu X, kwadratu śmierci do obecnie przyjętej nazwy zespołu metabolicznego, zespołu polimetabolicznego lub zespołu insulinooporności [1]. Centralne miejsce w jego złożonej i ciągle niedostatecznie poznanej patogenezie zajmują otyłość brzuszna i odporność na insulinę [2]. Definicja zespołu metabolicznego określa go jako współistnienie powiązanych ze sobą czynników ryzyka pochodzenia metabolicznego, sprzyjających rozwojowi chorób sercowo-naczyniowych o podłożu miażdżycowym oraz cukrzycy typu 2 (tab. I). Do zespołu metabolicznego zaliczamy ponadto: insulinooporność, hiperinsulinizm, otyłość, upośledzoną tolerancję glukozy. Charakteryzuje się on występowaniem nadciśnienia tętniczego, nadkrzepliwości oraz stłuszczenia wątroby [3]. Wszystkie czynniki składające się na zespół metaboliczny wpływają wzajemnie na siebie. Otyłość oraz niedostatek wysiłku fizycznego prowadzą do powstania oporności na insulinę. Insulinooporność zwiększa z kolei stężenie cholesterolu frakcji LDL (lipoprotein o niskiej gęstości złego cholesterolu ), stężenie trójglicerydów (TG) w surowicy krwi oraz zmniejsza stężenie cholesterolu frakcji HDL (lipoprotein o wysokiej gęstości dobrego cholesterolu ). Zmiany te prowadzą do powstania blaszek miażdżycowych w ścianach tętnic, co po latach może przyczynić się do wystąpienia choroby niedokrwiennej serca, zakrzepów naczyniowych i udaru mózgu. Oporność na insulinę powoduje zwiększenie stężenia insuliny oraz glukozy w surowicy krwi. Przewlekłe podwyższone stężenie glukozy uszkadza naczynia krwionośne i nerki, co może prowadzić do powstania cukrzycy. Ze względu na zbyt wysokie stężenie insuliny nerki zatrzymują w organizmie zbyt dużo sodu, co podwyższa ciśnienie tętnicze i prowadzi do nadciśnienia. Wzajemne zależności między poszczególnymi składowymi zespołu nie są jednakowe, ale wskaźnik masy ciała koreluje ze wszystkimi pozostałymi składowymi [2]. Najnowsze kryteria identyfikujące pacjentów z zespołem metabolicznym zostały opracowane w 2005 r. w Berlinie przez Międzynarodową Federację Cukrzycową (IDF) [1]. Tabela I. Zasady rozpoznawania zespołu metabolicznego wg IDF [3] Table I. Rules of Metabolic Syndrome diagnosis by IDF [3] warunek konieczny + minimum 2 czynniki ryzyka Czynniki ryzyka Wskaźniki otyłość brzuszna (obwód talii) mężczyźni 94 cm kobiety 80 cm trójglicerydy 150 mg/dl (1,7 mmol) cholesterol frakcji HDL mężczyźni < 40 mg/dl (1,0 mmol/l) kobiety < 50 mg/dl (1,3 mmol/l) ciśnienie tętnicze 130/ 85 mm Hg glukoza na czczo 100 mg/dl ( 5,6 mmol/l) Oprócz objawów zawartych w definicji zespołu metabolicznego u chorych może występować wiele innych dolegliwości, szczególnie kamica pęcherzyka żółciowego oraz nerek. Do czynników ryzyka należy zwiększone spożycie alkoholu, siedzący tryb życia, brak aktywności fizycznej, dojrzały wiek, rodzinne występowanie zespołu, nadwaga i otyłość. Badania niezbędne do potwierdzenia rozpoznania choroby są proste i relatywnie tanie, a informacja z nich płynąca ma ogromne znaczenie [4]. Otyłość Otyłość jest chorobą przewlekłą o złożonych przyczynach genetycznych, endokrynnych i środowiskowych (stres, palenie tytoniu, alkohol, dieta obfitująca w tłuszcze nasycone i sól kuchenną) [5]. Charakteryzuje się powolną progresją albo okresami stabilności masy ciała z chudnięciem i następowym przybieraniem masy ciała, najczęściej większym niż jej utrata podczas chudnięcia (efekt jo-jo ). Jest chorobą metaboliczną, jej pierwotną przyczyną są zaburzenia popędu żywieniowego prowadzące do zwiększenia się ilości tkanki tłuszczowej w organizmie. W miarę nasilania się tego procesu oraz w miarę upływu czasu pojawiają się patologie i dysfunkcje dotyczące wszystkich w istocie układów i narządów. Mogą one powodować inwalidztwo i ryzyko skrócenia oczekiwanego okresu życia [5]. Otyłość występuje epidemicznie i jest jedną z głównych przyczyn chorobowości i umieralności, szczególnie w krajach cywilizacyjnie rozwiniętych [6], ale rozprzestrzenia się także w krajach o niskim lub średnim dochodzie narodowym brutto. Jest ponadto czynnikiem rozwoju licznych chorób, bardzo często wiąże się z nadciśnieniem tętniczym, cukrzycą typu 2, niealkoholowym stłuszczeniem wątroby oraz depresją.
3 Drzycimska-Tatka B, Drab-Rybczyńska A, Kasprzak J. Zespół metaboliczny epidemia XXI wieku 425 Choroby te znacznie upośledzają stan zdrowia i przyczyniają się do przedwczesnego zgonu [7]. Problem nadmiernej masy ciała oraz chorób z nią związanych dotyczy coraz większej liczby mieszkańców świata. W Europie na otyłość cierpi 10-27% mężczyzn i 10-38% kobiet, w Polsce otyłość lub nadwaga występuje u ponad 60% dorosłych mężczyzn i około 50% kobiet [8]. Otyłość jest zagrożeniem zdrowia i powinna być leczona nie tylko indywidualnie dobraną, niskokaloryczną dietą i wzmożoną aktywnością fizyczną, ale również w niektórych przypadkach farmakoterapią [8]. Redukcja otyłości powoduje zmniejszenie ryzyka jej powikłań oraz zgonu. Ponadto obniżenie masy ciała zmniejsza uczucia zmęczenia, bóle krzyża i stawów, potliwość, łagodzi objawy dusznicy bolesnej i sprzyja eliminacji zaburzeń hormonalnych, niepłodności oraz nietrzymania moczu. Pozytywnie wpływa również na stężenie cholesterolu i trójglicerydów we krwi oraz na objawy cukrzycy typu 2 i nadciśnienia tętniczego [6]. Definicja otyłości może mieć różne kryteria, zawsze jednak odnosi się do ilości tłuszczu zgromadzonego w formie tkanki tłuszczowej. Do oceny wstępnej prawidłowej masy ciała służy indeks masy ciała BMI (Body Mass Index). Dodatkowo dzieląc obwód talii (w cm) przez obwód bioder (w cm) można ustalić typ otyłości WHR (Waist to Hip Ratio) [7]. Wskaźnik masy ciała BMI (Body Mass Index) Wskaźnik BMI wyraża zależność pomiędzy masą ciała a wysokością ciała. Jest najbardziej praktycznym, najprostszym i najczęściej używanym wskaźnikiem masy ciała, który oblicza się, korzystając z prostego wzoru a jego wielkość posłużyła jako kryterium klinicznej klasyfikacji wielkości masy ciała ustalonej przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) (tab. II): [5]. Tabela II. Klasyfikacja nadwagi i otyłości u osób dorosłych - wg BMI [7] Table II. Classification of overweight and obesity in adults by BMI [7] Klasyfikacja wielkości masy ciała Masa ciała [kg] BMI = (Wysokość ciała) 2 [m²] Wskaźnik masy ciała [kg/m²] Ryzyko powikłań Norma 18,5 24,9 Średnie Prawidłowa masa ciała 25,0 29,9 Nieznacznie zwiększone Nadmiar masy ciała > 30 Zwiększone Otyłość 1 stopień 30,0 34,9 Umiarkowane Otyłość 2 stopień 35,0 39,9 Znaczne Otyłość 3 stopień > 40,0 Bardzo znaczne Niestety, wskaźnik ten cechuje wiele ograniczeń, ponieważ ma on charakter statyczny i nie uwzględnia fizjologicznych wahań w proporcji masy tłuszczowej, mięśniowej i kostnej zależnych od typu budowy organizmu. Ponadto na jego wielkość, oprócz masy tkanki tłuszczowej, wpływa płeć, wiek, antropologiczny typ budowy ciała oraz wytrenowanie [7, 9]. Wskaźnik WHR (Waist to Hip Ratio) Bardzo ważnym elementem charakteryzującym otyłość jest rozmieszczenie tkanki tłuszczowej. W praktyce klinicznej dla oceny tej cechy służy wskaźnik WHR (Waist to Hip Ratio), który oznacza proporcje obwodu w talii do obwodu w biodrach [9]. WHR = obwód brzucha na poziomie pępka (lub największy obwód brzucha) [cm] obwód bioder na poziomie końców biodrowych górnych [cm] Wartość WHR nie powinna przekraczać 0,9 u mężczyzn i 0,8 u kobiet. Wynik większy niż 0,9 (mężczyźni) i 0,8 (kobiety), świadczy o typie otyłości brzusznej, w której tłuszcz gromadzi się głównie w środkowej części ciała w obrębie jamy brzusznej (otyłość typu jabłko ), mniejszy z kolei dowodzi otyłości biodrowo-udowej, w której tkanka tłuszczowa odkłada się głównie na udach i pośladkach (otyłość typu gruszka ) [9]. Już sama wielkość obwodu brzucha na poziomie talii większa od 80 cm (IDF) u kobiet oraz większa od 94 cm (IDF) u mężczyzn wskazuje na otyłość brzuszną, z którą związany jest podwyższony poziom cholesterolu frakcji LDL, a to z kolei wiąże się m.in. ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia chorób układu krążenia. Otyłości brzusznej najczęściej towarzyszą zaburzenia metaboliczne, prowadzące do nadciśnienia tętniczego, choroby wieńcowej oraz cukrzycy [9]. Wskaźnik WHR powinien być rozpatrywany wspólnie ze współczynnikiem BMI oraz innymi informacjami dotyczącymi stanu zdrowia pacjenta. Wadą pomiarów obwodu ciała jest fakt, iż określają one zarówno ilość tkanki podskórnej, jak i wewnątrzbrzusznej. Ponadto są zależne od stopnia nadwagi, a także od ilości gazów w jelitach [10]. Nadciśnienie tętnicze Choroba nadciśnieniowa, która jest przyczyną około 60% zgonów w populacji globu, jest choroba układu krążenia, charakteryzującą się stale lub okresowo podwyższonym ciśnieniem tętniczym krwi. Zdecydowana większość (ponad 90%) przypadków nadciśnienia ma charakter pierwotny, tzn. bez znanej somatycznej przyczyny. Etiologia nadciśnienia tętniczego pierwotnego nie została w pełni ustalona, ale uważa się, że odgrywają w niej rolę czynniki genetyczne i środowiskowe. Pozostałe przypadki dotyczą choroby o charakterze wtórnym, gdy dobrze znana jest przyczyna choroby [11]. W 2000 roku 972 miliony dorosłych ludzi na świecie chorowało na nadciśnienie
4 426 Hygeia Public Health 2011, 46(4): tętnicze, z czego 639 milionów w krajach rozwiniętych. Przewiduje się, że w 2025 roku liczba chorych wzrośnie do 1,5 miliarda [12]. Polskie Towarzystwo Nadciśnienia Tętniczego (PTNT) przyjęło w 2003 roku klasyfikację nadciśnienia tętniczego zgodną z opublikowanymi w tym samym roku wytycznymi European Society of Hypertension (ESH) i European Society of Cardiology (ESC) (tab. III) [13]. Za nadciśnienie uznano wartości przekraczające 140 mm Hg dla ciśnienia skurczowego lub 90 mm Hg dla ciśnienia rozkurczowego u osób nieprzyjmujących leków przeciwnadciśnieniowych [10]. Choroba nadciśnieniowa do chwili wystąpienia powikłań zwykle przebiega skrycie, przez wiele lat osobie chorej mogą nie towarzyszyć żadne objawy. Jeśli już wystąpią bóle głowy, nadmierna pobudliwość, bezsenność, łatwe męczenie, czasem uczucie kołatania serca, zaczerwienienie twarzy, szyi, klatki piersiowej (zwłaszcza przy dużym wzroście ciśnienia), to są one mało charakterystyczne [12]. Tabela III. Klasyfikacja nadciśnienia tętniczego - wg ESC, ESH [10] Table III. Classification of arterial hypertension by ESC, ESH [10] Kategoria Ciśnienie skurczowe (mm Hg) Ciśnienie rozkurczowe (mm Hg) Ciśnienie optymalne < 120 < 80 Ciśnienie prawidłowe Ciśnienie wysokie prawidłowe Nadciśnienie stopień (łagodne) Nadciśnienie stopień (umiarkowane) Nadciśnienie stopień (ciężkie) Nadciśnienie izolowane skurczowe 140 < 90 U niektórych chorych nadciśnienie może mieć charakter chwiejny, który nie powoduje powikłań narządowych przez długi czas, natomiast u innych od chwili rozpoznania ma charakter utrwalony i wcześnie prowadzi do owych powikłań. Powikłaniem przede wszystkim jest uszkodzenie nerek (przewlekła niewydolność nerek, aż do konieczności dializy), układu krążenia (niewydolność mięśnia sercowego, zawał serca) oraz powikłania ze strony układu nerwowego (niedokrwienny udar mózgu). Jedną z trudniejszych do leczenia postaci nadciśnienia tętniczego jest nadciśnienie złośliwe przebiegające z wysokimi wartościami ciśnienia (zazwyczaj mm Hg rozkurczowego), uszkodzeniem małych naczyń w siatkówce i ostrą, szybko postępującą niewydolnością nerek i serca, a także innych narządów. Typowym objawem szybko rozwijającego się nadciśnienia tętniczego jest ból głowy, zwykle zlokalizowany w potylicy, występujący głównie w godzinach porannych. Często towarzyszą mu zaburzenia widzenia. Można także stwierdzić zaburzenia myślenia, orientacji, świadomości, drgawki oraz śpiączkę. Wśród objawów ogólnoustrojowych mogą występować: bóle brzucha, osłabienie, duszność, wielomocz i zmniejszenie masy ciała [12]. Do elementów nie-farmakologicznego leczenia choroby nadciśnieniowej należy normalizacja masy ciała, przestrzeganie odpowiedniej diety, w tym nienadużywanie alkoholu i soli, ograniczenie spożycia tłuszczów, zwłaszcza nasyconych, zaprzestanie palenia tytoniu i zwiększenie aktywności fizycznej. Wyniki badań epidemiologicznych wskazują na związek nadmiernego spożycia sodu z nadciśnieniem tętniczym. Zgodnie z zaleceniami, pacjenci z nadciśnieniem powinny ograniczyć dzienne spożycie sodu do mniej niż 5 g dziennie. Jednak w większości krajów regionu europejskiego spożycie soli przekracza 10 g dziennie. Ponadto zmiana stylu życia istotnie obniża wartości ciśnienia tętniczego u osób z ciśnieniem podwyższonym i prawdopodobnie może zapobiegać rozwojowi choroby u osób, które mają do niej genetycznie uwarunkowane skłonności. Na świecie 30-65% chorych cierpiących na nadciśnienie tętnicze jest otyłych. Dowiedziono, że utrata nadmiernej masy ciała jest skuteczna nie tylko jako metoda obniżenia już podwyższonego ciśnienia, ale także jako prewencja pierwotna, czyli zapobieganie wystąpieniu nadciśnienia u osób dotychczas zdrowych. Połączenie niskokalorycznej diety i ćwiczeń fizycznych daje lepsze efekt niż każda z tych interwencji osobno [13]. Osobom chorującym na nadciśnienie tętnicze zaleca się także dzienne spożycie potasu na poziomie 3,5 g dziennie najlepiej w postaci świeżych owoców i warzyw, spożywania mniejszych ilości czerwonego mięsa, przetworzonych produktów zbożowych i słodyczy, a więcej ryb oraz pełnoziarnistych produktów zbożowych [12]. Insulinooporność Insulina jest hormonem wytwarzanym przez komórki beta trzustki; niewielkie jej ilości uwalniane są do krwi po każdym posiłku i pomagają transportować glukozę do komórek, gdzie wykorzystywana jest jako źródło energii. Insulinoopornością nazywamy stan zmniejszonego działania insuliny na tkanki docelowe, pomimo prawidłowego lub podwyższonego jej stężenia w surowicy krwi. Ponieważ glukoza jest niezbędna do przeżycia komórek, organizm kompensuje insulinooporność wytwarzaniem większych ilości insuliny. Skutkiem jest nadmiar insuliny we krwi (hiperinsulinemia) i nadmierna stymulacja tych tkanek, które pozostają wrażliwe na działanie hormonu. Z czasem proces ten prowadzi do szkodliwego dla zdrowia zaburzenia równowagi między glukozą a insuliną. Ponadto insulinooporność może zaburzać metabolizm tłuszczów w organizmie, znacznie zwiększając ilość trójglicerydów i złego cholesterolu (frakcji LDL)
5 Drzycimska-Tatka B, Drab-Rybczyńska A, Kasprzak J. Zespół metaboliczny epidemia XXI wieku 427 we krwi, jednocześnie zmniejszając ilość dobrego cholesterolu (frakcji HDL). Może też powodować ryzyko zakrzepicy lub innych zmian zapalnych a także zwiększyć retencję (zatrzymywanie w organizmie) sodu, co prowadzi do podwyższenia ciśnienia tętniczego. Najczęstszymi schorzeniami, w których stwierdza się insulinooporność, są: cukrzyca typu 2, nadciśnienie tętnicze oraz niewydolność nerek. Od dawna wykazywano oporność na działanie tego hormonu u chorych z otyłością, zwłaszcza brzuszną i nadwagą [5]. Około 50% dorosłych osób żyjących w krajach wysoko uprzemysłowionych wykazuje różny stopień insulinooporności [13]. Przyczyny oporności na insulinę nie są do końca poznane. Częściowo za występowanie zaburzeń odpowiadają czynniki genetyczne, m.in. pochodzenie etniczne, częściowo styl życia (zbyt obfita dieta, brak ruchu). Większość pacjentów z insulinoopornością nie ma żadnych objawów, ponieważ najczęściej organizm radzi sobie z wytworzeniem większych ilości insuliny, skutki tego zaburzenia są subtelne i zauważalne dopiero po latach. Kiedy produkcja insuliny zaczyna być niewystarczająca, powstaje narastająca hiperglikemia (podwyższony poziom glukozy we krwi) i rozwija się cukrzyca typu 2, która może prowadzić do uszkodzenia wielu narządów [13]. Zaburzenia lipidowe Zaburzenia lipidowe w praktyce lekarskiej odnoszą się najczęściej do zwiększonego lub zmniejszonego stężenia lipidów w osoczu. Zwiększone stężenie dotyczy cholesterolu całkowitego (TC), cholesterolu frakcji LDL lub trójglicerydów (TG), natomiast zmniejszone cholesterolu frakcji HDL. Wszystkie nieprawidłowości, odchylenia od prawidłowych wartości (tab. IV) bezpośrednio lub pośrednio wiążą się z rozwojem miażdżycy i ryzykiem choroby wieńcowej, dlatego należy je wykrywać i leczyć [5]. Do zaburzeń lipidowych związanych z zespołem metabolicznym należą: hipercholesterolemia (zwiększone stężenie TC i LDL) oraz aterogenna dyslipidemia, którą stanowi triada zaburzeń lipidowych: zwiększenie stężenia trójglicerydów (TG 150 mg/ dl; 1,7 mmol/l), zmniejszenie stężenia cholesterolu lipoprotein o dużej gęstości (HDL < 40 mg/dl; 1,0 mmol/l) i obecność w osoczu zwiększonej ilości małych gęstych cząsteczek cholesterolu frakcji LDL [5]. Hiperlipidemia nie powoduje objawów, dopóki nie wywoła groźnych chorób układu krążenia. Ważną metodą leczenia jest dieta, która opiera się na podobnych zasadach, jak żywienie racjonalne, jednak u pacjentów z hipercholesterolemią i hiperlipidemią większy nacisk kładzie się na ograniczenie spożycia nasyconych kwasów tłuszczowych i cholesterolu, które podnoszą stężenie cholesterolu frakcji LDL [10]. W większości przypadków zaburzenia lipidowe wywołane są nieprawidłowym odżywianiem (dieta bogata w tłuszcze), siedzącym trybem życia, nadwagą, zaburzeniami przemiany materii oraz predyspozycjami genetycznymi. Powodują uszkodzenie ścian naczyń krwionośnych i prowadzą do miażdżycy [6]. Tabela IV. Prawidłowe stężenie lipidów na czczo - wg ESC [14] Table IV. Correct fasting blood lipid concentrations by ESC [14] Frakcja TC cholesterol całkowity LDL cholesterol HDL cholesterol stężenie dla mężczyzn HDL cholesterol stężenie dla kobiet TG trójglicerydy Jednostki < 190 mg/dl (< 5,0 mmol/l) < 115 mg/dl (< 3,0 mmol/l) > 40 mg/dl ( > 1,0 mmol/l) > 46 mg/dl (> 1,2 mmol/l) 150 mg/dl (< 1,7 mmol/l) Zgodnie z obowiązującymi rekomendacjami priorytetowym celem leczenia zaburzeń lipidowych jest redukcja stężenia cholesterolu frakcji LDL. Kolejnym etapem jest zmniejszenie stężenia trójglicerydów i zwiększenie stężenia cholesterolu frakcji HDL. Z kolei najważniejszym celem leczenia jest przedłużenie życia pacjenta w następstwie zmniejszania ryzyka zgonu sercowo-naczyniowego [14]. Szczególnie istotnym problemem w leczeniu zaburzeń lipidowych pod względem epidemiologii staje się redukcja masy ciała Obniżenie masy ciała o 10 kg pozwala zmniejszyć stężenie trójglicerydów o 30% oraz zwiększyć stężenie cholesterolu frakcji HDL o 8%. W korzystny sposób wpływa także na stężenie cholesterolu frakcji LDL. Najważniejszym zaleceniem żywieniowym jest ograniczenie spożycia pokarmów zawierających duże ilości kwasów tłuszczowych nasyconych. W praktyce oznacza to zastąpienie tłuszczów zwierzęcych tłuszczami roślinnymi, bogatymi w kwasy tłuszczowe jednonienasycone. Ponadto zaleca się zwiększenie spożycia warzyw, owoców i produktów strączkowych bogatych w błonnik, składniki mineralne i antyoksydanty. Szczególnie pomocne w redukcji stężenia trójglicerydów okazuje się włączenie do diety zwiększonej ilości wielonienasyconych kwasów tłuszczowych z rodziny omega 3, zawartych w rybach morskich [10]. Cukrzyca typu 2 Jednym z najważniejszych problemów diabetologicznych, a jednocześnie jednym z najtrudniejszych w całej medycynie początku XXI wieku, jest rosnąca chorobowość z powodu cukrzycy typu 2 cukrzycy tzw. insulinoniezależnej. W krajach rozwiniętych dotyczy ona kilku procent populacji, a odsetek ten nadal rośnie. Cukrzyca typu 2 jest przyczyną przedwczesnej umieralności, przede wszystkim sercowo-naczyniowej, oraz powikłań wiodących do ślepoty, amputacji kończyn i niewydolności nerek. Choroba ta pociąga za
6 428 Hygeia Public Health 2011, 46(4): sobą poważne konsekwencje natury psychologicznej oraz ekonomicznej, dotykając pacjentów, ich rodziny, lokalne społeczności oraz systemy opieki zdrowotnej. U osób zdrowych poziom glukozy w granicach normy jest utrzymywany dzięki prawidłowemu wydzielaniu insuliny przez komórki oraz wrażliwości tkanek obwodowych na jej działanie. Niestety, u milionów chorych z cukrzycą typu 2 ten precyzyjny mechanizm zawodzi [1]. W cukrzycy typu 2 występuje zarówno niewystarczająca produkcja insuliny przez trzustkę, jak i brak jej działania. Komórki ignorują działanie insuliny, której zadaniem jest wprowadzenie cukru z krwi do komórek. Doprowadza to do wzrostu poziomu cukru we krwi, który utrzymując się odpowiednio długo, może uszkadzać naczynia krwionośne, zwłaszcza w oku, nerkach, sercu, mózgu i nerwach. Początkowo nieznacznie podwyższony poziom cukru może nie powodować żadnych objawów i dlatego dana osoba nie jest świadoma swojej choroby, hiperglikemia może nie być na tyle wysoka, by wywołać klasyczne objawy choroby. Jeśli jednak ten stan utrzymuje się, może już stopniowo dochodzić do uszkodzenia wymienionych narządów [6]. Wraz z zaburzeniem gospodarki cukrowej organizmu zaburzona zostaje również gospodarka tłuszczowa, białkowa i wodno-elektrolitowa. Gdy stężenie glukozy przekroczy próg nerkowy, dochodzi do hiperglikemii, czyli przecukrzenia. Nerki starają się odfiltrować jej nadmiar z krwi, a jeżeli nie są w stanie tego zrobić, to wydalają ten nadmiar do pęcherza moczowego. Pojawia się cukromocz (glukozuria), czyli wydalanie glukozy z moczem oraz wielomocz (poliuria) częste oddawanie moczu (powyżej 3 l na dobę). Tak duży ubytek wody z organizmu powoduje odwodnienie. Pojawia się wzrost pragnienia (polidypsja) oraz wysychanie błon śluzowych i skóry [15]. Do typowych objawów cukrzycy należą: wzmożone pragnienie, nadmierny apetyt oraz częste oddawanie moczu. Objawy te charakterystyczne są dla zaawansowanej cukrzycy. Często jednak znacznie wcześniej pojawiają się sygnały mniej charakterystyczne jak zakażenia dróg moczowych, zaburzenia widzenia, ogólne osłabienie, czyraki, zmiany grzybicze, owrzodzenia stóp. W starszym wieku mogą pojawić się zaburzenia snu, osłabienie pamięci, nietrzymanie moczu, nadmierna senność [1]. Cukrzyca typu 2 zwykle ujawnia się w dojrzałym wieku, a jej częstość występowania zwiększa się z wiekiem. Ostatnio coraz częściej pojawia się także u osób młodych, obciążonych genetycznie skłonnością do tej choroby lub tak zwanymi czynnikami ryzyka cukrzycy. Pojawia się ona częściej u kobiet ciężarnych, u których choroba ta występuje w rodzinie, u osób z podwyższonym stężeniem lipidów we krwi, u pacjentów z nadciśnieniem tętniczym. W około 80-90% przypadków chory z cukrzycą typu 2 to pacjent otyły, z nadciśnieniem tętniczym, zaburzeniami gospodarki lipidowej, objawami choroby niedokrwiennej serca, czy dną moczanową [6]. Dużą rolę w powstawaniu cukrzycy odgrywają czynniki środowiskowe: brak aktywności fizycznej, który dotyczy coraz młodszych grup społecznych, siedzący tryb życia, łatwy dostęp do pożywienia i spożywanie nadmiernej ilości pokarmu [15]. Leczenie polega zazwyczaj na redukcji masy ciała, stosowaniu diety cukrzycowej, wysiłku fizycznego oraz doustnych leków przeciwcukrzycowych; u części chorych po pewnym czasie trwania choroby konieczna jest insulinoterapia. Zmniejszenie masy ciała u osób z nadwagą lub otyłych poprawia wyrównanie cukrzycy, obniża ciśnienie tętnicze krwi [9]. Dieta chorego na cukrzycę powinna być zgodna z założeniami diety zdrowego człowieka, czyli powinna spełniać zalecenia dietetyczne zdrowego żywienia [6]. Prawidłowa dieta u osób z rozpoznanym zespołem metabolicznym W XX i XXI wieku zwiększyło się spożycie kalorii, nasyconych kwasów tłuszczowych oraz sodu. Zmniejszyło się natomiast spożycie nienasyconych kwasów tłuszczowych, witamin, flawonoidów i błonnika. Zjawisko to następowało równocześnie ze zmniejszeniem się aktywności fizycznej u ludzi. Zmiany te sprzyjały rozwojowi czynników ryzyka otyłości, cukrzycy, hiperlipidemii, nadciśnienia tętniczego, co doprowadziło do epidemii zespołu metabolicznego. Prawidłowe żywienie uważa się obecnie za nieodzowny warunek skutecznej profilaktyki oraz leczenia całego zespołu [16]. Naukowcy, szukając sposobu na długowieczność, stwierdzili bez żadnych wątpliwości, że jest nim styl odżywiania się i powszechnie stosowana dieta. Nauka o wpływie żywienia na zdrowie jest jedną z najbardziej dynamicznych gałęzi medycyny, która rozwinęła się szczególnie w XX wieku i zaowocowała stworzeniem wielu pomocnych w leczeniu zespołu metabolicznego diet. Do najczęściej praktykowanej i najbardziej skutecznej zaliczamy dietę niskokaloryczną, ubogotłuszczową, której podstawą są produkty zbożowe z pełnego przemiału, nienasycone kwasy tłuszczowe pochodzenia roślinnego, owoce, warzywa, oliwa z oliwek, ryby oraz chude mięso pochodzenia drobiowego [17]. Zadaniem prawidłowej diety jest dostarczenie organizmowi wszystkich składników odżywczych w odpowiednich ilościach i proporcjach. Do prawidłowego wzrostu i funkcjonowania organizm potrzebuje pokarmów, które są źródłem energii, białek, tłuszczów, cukrów i witamin. Zapotrzebowanie organizmu na wyżej wymienione składniki zależy od
7 Drzycimska-Tatka B, Drab-Rybczyńska A, Kasprzak J. Zespół metaboliczny epidemia XXI wieku 429 różnych czynników, np. płci, rodzaju wykonywanej pracy, wieku, stanu fizjologicznego, pory roku, stanu zdrowia. Składniki pokarmowe w pożywieniu są źródłem energii jaka jest niezbędna człowiekowi do wszystkich procesów życiowych. Stwierdzono już dawno, że niedobór poszczególnych składników jest niekorzystny, a nawet szkodliwy. Prowadzić może do zaburzeń funkcjonowania organizmu, a także do wywoływania lub pogłębiania stanów chorobowych. Nadmiar składników odżywczych również jest niepożądany, ponieważ prowadzi do otyłości, która z kolei jest przyczyną różnych ciężkich schorzeń [12]. W prawidłowo zestawionej diecie wartość energetyczna dziennej racji pokarmowej powinna obejmować wszystkie składniki potrzebne organizmowi w tym około 15% białek, 55% cukrów i 30% tłuszczów [12]. Racjonalne żywienie sprzyja profilaktyce miażdżycy poprzez korzystny wpływ na lipidemię, ciśnienie tętnicze, skłonność do zakrzepów krwi, zaburzenia rytmu serca oraz tkankową wrażliwość na insulinę. Wykazano, że racjonalna dieta zastosowana u pacjentów po przebytym zawale serca zmniejsza występowanie zgonów sercowych o 76%, a zgonów ogółem o 70%. Redukcja masy ciała o 10% u pacjentów z nadwagą skutkuje znaczną poprawą stężenia glukozy w surowicy, obniżeniem stężenia lipidów i ciśnienia tętniczego, przez co zmniejsza się ryzyko rozwoju cukrzycy. Ograniczenie spożycia nasyconych kwasów tłuszczowych i cholesterolu powoduje obniżenie stężenia cholesterolu frakcji LDL. Obniżenie masy ciała, zmniejszenie spożycia ławo przyswajalnych węglowodanów i zwiększone spożycie kwasów tłuszczowych omega - 3 zmniejsza stężenie lipoprotein, co objawia się niższym stężeniem trójglicerydów. Otyłości można uniknąć poprzez dostosowanie ilości spożywanego pokarmu do aktywności fizycznej. Osoby pracujące fizycznie lub uprawiające sport powinny spożywać więcej produktów zbożowych niż osoby prowadzące siedzący tryb życia. Mogą również spożywać nieco więcej produktów zawierających tłuszcze roślinne [17]. Podsumowanie Dostępne dane epidemiologiczne dotyczące rozpowszechnienia zespołu metabolicznego nie są optymistyczne. Zespół ten dotyczy około 20% dorosłych Polaków, a częstość jego występowania ciągle wzrasta przybierając formę epidemii [4]. Definicja zespołu metabolicznego jest na tyle prosta, że każdy we własnym zakresie jest w stanie postawić prawidłową diagnozę po wykonaniu odpowiednich badań. Do ich przeprowadzenia w szczególności należy zachęcić osoby otyłe, u których wykonywane okazjonalnie pomiary ciśnienia tętniczego krwi przekraczają podane dla zespołu metabolicznego wartości i u których, wśród najbliższej rodziny, stwierdza się zachorowanie na cukrzycę, chorobę niedokrwienną serca lub przebyty udar mózgu. Aby nie przeoczyć żadnego z elementów układanki, jaką stanowi zespół metaboliczny, najwłaściwszą decyzją, w razie najmniejszych wątpliwości, jest wizyta u lekarza pierwszego kontaktu. Modyfikacja stylu życia poprzez zastosowanie odpowiedniej diety i monitorowanej redukcji masy ciała znacznie poprawia jakość życia pacjentów z wykrytym zespołem metabolicznym oraz znacznie zmniejsza ryzyko wystąpienia powikłań. Ważne jest zatem aby zadbać o właściwą edukację zdrowotną i żywieniową dostosowaną do możliwości, wieku i kryteriów zdrowotnych odbiorców. Edukacja ta powinna być prowadzona wielokanałowo, czyli w wielu miejscach, przez wykwalifikowaną kadrę edukatorów. Należy przekonać grupy społeczne oraz indywidualne osoby zagrożone i cierpiące na składowe schorzenia, jakim jest zespół metaboliczny do aktywnego udziału w programach edukacyjnych i zdrowotnych zachęcających do zmiany stylu życia, zadbania o własne zdrowie oraz zaangażowania w aktywność fizyczną. Znajomość problemu, konsekwencji wynikających z choroby oraz strach o własne zdrowie, a nawet życie w dużym stopniu motywuje do zmian nawyków żywieniowych. Zmiany te powinny odbywać się stopniowo, małymi kroczkami, a ich tempo powinno być dostosowane do rodzaju zaburzeń i indywidualnych możliwości. Najskuteczniejszą motywacją są efekty, które obserwujemy po zmianie stylu życia, czyli poprawa samopoczucia, lepsze parametry badań oraz pochwały od najbliższego otoczenia. Istotna jest również troska o bezpieczeństwo, właściwe oznakowanie oraz jakość zdrowotną żywności.
8 430 Hygeia Public Health 2011, 46(4): Piśmiennictwo / References 1. Bogdański P, Bryl W, Chyrek R, Cymerys M, Dytfeld J, Hoffman K, Kujawska-Łuczak M, Miczke A. Otyłość i zespół metaboliczny od teorii do praktyki. [w:] Pupek-Musialik D (red.). Otyłość i zespół metaboliczny. Od teorii do praktyki. Wyd Via Medica, Gdańsk, 2007: Bogdański P, Pupek-Musialik D. Nadciśnienie związane z otyłością spojrzenie hipertensjologa. [w:] Pupek- Musialik D (red.). Otyłość i zespół metaboliczny. Od teorii do praktyki. Wyd Via Medica, Gdańsk, 2007: Dłużniewski A, Mamcarz J. Nadciśnienie tętnicze. [w:] Opolski G, Lukas W, Steciwko A (red.). Choroby serca i naczyń. Poradnik lekarza rodzinnego. Wyd Via Medica, Gdańsk, Tatoń J, Czech A. Cukrzyca podręcznik edukacji terapeutycznej. Wyd PWN, Warszawa, Tatoń J, Czech A, Bernas M. Otyłość zespół metaboliczny. Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa, 2007: Bryl W, Pupek-Musialik D. Otyłość u osób w młodym wieku konsekwencje zdrowotne, konieczność prewencji, zasady postępowania. [w:] Pupek-Musialik D (red.). Otyłość i zespół metaboliczny. Od teorii do praktyki. Wyd Via Medica, Gdańsk, 2007: Jędrzejuk D, Milewicz A. Nadwaga i otyłość. [w:] Opolski G, Lukas W, Steciwko A (red.). Choroby serca i naczyń. Poradnik lekarza rodzinnego. Wyd Via Medica, Gdańsk 2007: Lisik W i wsp. Stan kliniczny chorych zakwalifikowanych do chirurgicznego leczenia otyłości. Diabetol Pol 2003, 10, Tatoń J. Pandemia otyłości: potrzeba programu prewencji opartej na dowodach. Med Metabol 2001, V/1: Miczke A, Pupek-Musialik D. Choroba niedokrwienna serca u osób otyłych. [w:] Pupek-Musialik D. Otyłość i zespół metaboliczny od teorii do praktyki. Wyd Via Medica, Gdańsk 2007: Skorstad S. Ruszaj się nawet w locie. Farmacja i Ja 2008, 5: Jarosz M, Traczyk I. Spożywajmy mniej soli. Bezpiecz Hig Żywn 2011, 4: Cymerys M, Pupek-Musialik D. Nowe czynniki ryzyka wieńcowego u otyłych chorych z zespołem metabolicznym. [w:] Pupek-Musialik D (red.). Otyłość i zespół metaboliczny od teorii do praktyki. Wyd Via Medica, Gdańsk 2007: Cybulska B. Zaburzenia lipidowe. [w:] Opolski G, Lukas W, Steciwko A (red.). Choroby serca i naczyń. Poradnik lekarza rodzinnego. Wyd Via Medica, Gdańsk, 2005: Biela U, Pająk A, Kaczmarczyk-Chałas K i wsp. Częstość występowania nadwagi i otyłości u kobiet i mężczyzn w wieku lat. Kard Pol 2005, 63 (supl. 4): Szponar L, Respondek W. Choroby pierwotne na tle niedoborów żywieniowych. [w:] Hasik J, Gawęcki J (red.). Żywienie człowieka zdrowego i chorego. Wyd PWN, Warszawa 2003: Szostak W, Cichocka A, Cybulska B. Leczenie otyłości u ludzi dorosłych. Rekomendacje Narodowego Programu Profilaktyki Cholesterolowej. Med Po Dypl wyd. spec. 2000, 12:
Urząd Miasta Bielsko-Biała - um.bielsko.pl Wygenerowano: /14:10: listopada - Światowym Dniem Walki z Cukrzycą
14 listopada - Światowym Dniem Walki z Cukrzycą Cukrzyca jest chorobą, która staje się obecnie jednym z najważniejszych problemów dotyczących zdrowia publicznego. Jest to przewlekły i postępujący proces
Bardziej szczegółowoNADCIŚNIENIE ZESPÓŁ METABOLICZNY
NADCIŚNIENIE ZESPÓŁ METABOLICZNY Poradnik dla pacjenta i jego rodziny Konsultacja: prof. dr hab. med. Zbigniew Gaciong CO TO JEST ZESPÓŁ METABOLICZNY Nadciśnienie tętnicze (inaczej podwyższone ciśnienie
Bardziej szczegółowoAKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY. Cukrzyca co powinniśmy wiedzieć
AKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY Cukrzyca co powinniśmy wiedzieć Cukrzyca jest chorobą metaboliczną, której głównym objawem jest podwyższone stężenie glukozy we krwi (hiperglikemia). Stan taki
Bardziej szczegółowoZespół metaboliczny epidemia XXI wieku
Drzycimska-Tatka Hygeia Public Health B, Drab-Rybczyńska 2011, 46(4): 423-430 A, Kasprzak J. Zespół metaboliczny epidemia XXI wieku 423 Zespół metaboliczny epidemia XXI wieku Metabolic Disorder Syndrome
Bardziej szczegółowoCMC/2015/03/WJ/03. Dzienniczek pomiarów ciśnienia tętniczego i częstości akcji serca
CMC/2015/03/WJ/03 Dzienniczek pomiarów ciśnienia tętniczego i częstości akcji serca Dane pacjenta Imię:... Nazwisko:... PESEL:... Rozpoznane choroby: Nadciśnienie tętnicze Choroba wieńcowa Przebyty zawał
Bardziej szczegółowoPOSTĘPOWANIE W CUKRZYCY I OPIEKA NAD DZIECKIEM W PLACÓWKACH OŚWIATOWYCH
POSTĘPOWANIE W CUKRZYCY I OPIEKA NAD DZIECKIEM W PLACÓWKACH OŚWIATOWYCH CUKRZYCA.? cukrzyca to grupa chorób metabolicznych charakteryzujących się hiperglikemią (podwyższonym poziomem cukru we krwi) wynika
Bardziej szczegółowozbyt wysoki poziom DOBRE I ZŁE STRONY CHOLESTEROLU Ponad 60% naszego społeczeństwa w populacji powyżej 18r.ż. ma cholesterolu całkowitego (>190mg/dl)
HIPERLIPIDEMIA to stan zaburzenia gospodarki lipidowej, w którym występuje wzrost stężenia lipidów (cholesterolu i/lub triglicerydów ) w surowicy krwi. Ponad 60% naszego społeczeństwa w populacji powyżej
Bardziej szczegółowoCHOLESTONE NATURALNA OCHRONA PRZED MIAŻDŻYCĄ. www.california-fitness.pl www.calivita.com
CHOLESTONE NATURALNA OCHRONA PRZED MIAŻDŻYCĄ Co to jest cholesterol? Nierozpuszczalna w wodzie substancja, która: jest składnikiem strukturalnym wszystkich błon komórkowych i śródkomórkowych wchodzi w
Bardziej szczegółowoEDUKACJA PACJENTA I JEGO RODZINY MAJĄCA NA CELU PODNIESIENIE ŚWIADOMOŚCI NA TEMAT CUKRZYCY, DOSTARCZENIE JAK NAJWIĘKSZEJ WIEDZY NA JEJ TEMAT.
EDUKACJA PACJENTA I JEGO RODZINY MAJĄCA NA CELU PODNIESIENIE ŚWIADOMOŚCI NA TEMAT CUKRZYCY, DOSTARCZENIE JAK NAJWIĘKSZEJ WIEDZY NA JEJ TEMAT. Prowadząca edukację: piel. Anna Otremba CELE: -Kształtowanie
Bardziej szczegółowoZałącznik nr 1 do zarządzenia Nr 53/2006 Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia. Program profilaktyki chorób układu krążenia
Program profilaktyki chorób układu krążenia 1 I. UZASADNIENIE CELOWOŚCI WDROŻENIA PROGRAMU PROFILAKTYKI CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA, zwanego dalej Programem. 1. Opis problemu zdrowotnego. Choroby układu krążenia
Bardziej szczegółowoOrganizacje pozarządowe w diabetologii: realne problemy pacjentów. problem z postrzeganiem cukrzycy typu 2 POLSKIE STOWARZYSZENIE DIABETYKÓW
POLSKIE STOWARZYSZENIE DIABETYKÓW Organizacje pozarządowe w diabetologii: realne problemy pacjentów problem z postrzeganiem cukrzycy typu 2 Małgorzata Marszałek POSTRZEGANIE CUKRZYCY TYPU 2 Łagodniejszy,
Bardziej szczegółowoOcena ryzyka sercowo naczyniowego w praktyce Katedra i Zakład Lekarza Rodzinnego Collegium Medicum w Bydgoszczy UMK w Toruniu
Ocena ryzyka sercowo naczyniowego w praktyce Katedra i Zakład Lekarza Rodzinnego Collegium Medicum w Bydgoszczy UMK w Toruniu 2018-03-15 Czym jest ryzyko sercowo naczyniowe? Ryzyko sercowo-naczyniowe to
Bardziej szczegółowoEpidemiologia chorób serca i naczyń
Warszawa, 8.10.2007 Epidemiologia chorób serca i naczyń Codziennie w Polsce, na choroby układu sercowo-naczyniowego umiera średnio 476 osób. Co prawda w latach 90. udało się zahamować bardzo duży wzrost
Bardziej szczegółowoMateriał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie:
Materiał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie: DIETETYK przygotowany w ramach projektu Praktyczne kształcenie nauczycieli zawodów branży hotelarsko-turystycznej Priorytet III. Wysoka jakość
Bardziej szczegółowo... Dzienniczek Badań. Centrum Promocji Zdrowia i Edukacji Ekologicznej Warszawa Bemowo 2010
... Dzienniczek Badań Centrum Promocji Zdrowia i Edukacji Ekologicznej Warszawa Bemowo 2010 ... lekarz prowadzący imię nazwisko wiek adres MASA CIAŁ A Masę ciała można ocenić na podstawie wskaźnika BMI
Bardziej szczegółowoKompleksowy program zmniejszania zachorowalności na choroby związane ze stylem życia na terenie powiatu wieruszowskiego.
Kompleksowy program zmniejszania zachorowalności na choroby związane ze stylem życia na terenie powiatu wieruszowskiego. Konferencja otwierająca realizację projektu. Wieruszów, 28.04.2015 DLACZEGO PROFILAKTYKA?
Bardziej szczegółowoAKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY. Cukrzyca co powinniśmy wiedzieć
AKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY Cukrzyca co powinniśmy wiedzieć Cukrzyca jest chorobą metaboliczną, której głównym objawem jest podwyższone stężenie glukozy we krwi (hiperglikemia). Stan taki
Bardziej szczegółowoNadciśnienie tętnicze punkt widzenia lekarza i dietetyka. prof. nadzw. dr hab. n. med. J. Niegowska dr inż. D. Gajewska
Nadciśnienie tętnicze punkt widzenia lekarza i dietetyka prof. nadzw. dr hab. n. med. J. Niegowska dr inż. D. Gajewska Wszechnica Żywieniowa SGGW Warszawa 2016 Ciśnienie tętnicze krwi Ciśnienie wywierane
Bardziej szczegółowoPROGRAM PROFILAKTYKI I WCZESNEGO WYKRYWANIA CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA
PROGRAM PROFILAKTYKI I WCZESNEGO WYKRYWANIA CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA - 2006 1. UZASADNIENIE POTRZEBY PROGRAMU Choroby układu krążenia są główną przyczyną zgonów w Polsce i na świecie. Umieralność z tego
Bardziej szczegółowoCUKRZYCA U OSOBY W WIEKU STARCZYM. Klinika Diabetologii i Chorób Wewnętrznych Dr med. Ewa Janeczko-Sosnowska
CUKRZYCA U OSOBY W WIEKU STARCZYM Klinika Diabetologii i Chorób Wewnętrznych Dr med. Ewa Janeczko-Sosnowska CHARAKTERYSTYKA PACJENTA Wiek 82 lata Cukrzyca typu 2 leczona insuliną Choroba wieńcowa, stan
Bardziej szczegółowoSpis treści. Część I Definicja, epidemiologia i koszty otyłości. Część II Etiologia i patogeneza otyłości
Spis treści Część I Definicja, epidemiologia i koszty otyłości Rozdział 1. Wprowadzenie: problematyka otyłości w ujęciu historycznym i współczesnym..................................... 15 Problematyka
Bardziej szczegółowoZespół Metaboliczny w praktyce chirurga naczyniowego
Zespół Metaboliczny w praktyce chirurga naczyniowego Wacław Karakuła Katedra i Klinika Chirurgii Naczyń i Angiologii U.M. w Lublinie Kierownik Kliniki prof. Tomasz Zubilewicz Lublin, 27.02.2016 Zespół
Bardziej szczegółowoDieta może być stosowana również przez osoby chorujące na nadciśnienie tętnicze, zmagające się z hiperlipidemią, nadwagą oraz otyłością.
Dieta może być stosowana również przez osoby chorujące na nadciśnienie tętnicze, zmagające się z hiperlipidemią, nadwagą oraz otyłością. Jadłospis 14-dniowy Anna Piekarczyk Dieta nie jest dietą indywidualną
Bardziej szczegółowo10 FAKTÓW NA TEMAT CUKRZYCY
10 FAKTÓW NA TEMAT CUKRZYCY FAKT 1. Około 347 mln ludzi na świecie choruje na cukrzycę. Istnieje rosnąca globalna epidemia cukrzycy, u której podłoża leży szybki przyrost przypadków nadwagi i otyłości
Bardziej szczegółowoCiśnienie tętnicze klucz do zdrowego serca. ciśnienia tętniczego składa się z dwóch odczytów ciśnienie skurczowe i rozkurczowe.
Świadomość naszego zdrowia to oprócz odczuwania dolegliwości, wiedza na temat podstawowych parametrów pozwalających ocenić, czy nasz organizm funkcjonuje prawidłowo. Zapoznaj się z nimi i regularnie kontroluj
Bardziej szczegółowoOsoby z cukrzycą pomagają innym prewencja cukrzycy w rodzinie
3 Osoby z cukrzycą pomagają innym prewencja cukrzycy w rodzinie Samokontrolne, przesiewowe rozpoznanie ryzyka stanu przedcukrzycowego lub cukrzycy utajonej mogą wykonać pacjenci w swoich rodzinach. W praktyce
Bardziej szczegółowoCukrzyca. epidemia XXI wieku
Cukrzyca epidemia XXI wieku Typy cukrzycy Cukrzyca typu 2 Cukrzyca typu 1 (Insulinozależna, Młodzieńcza) Cukrzyca ciążowa i przedciążowa Cukrzyca noworodków (wrodzona i przejściowa) Cukrzyca typu LADA
Bardziej szczegółowoAKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY. Powikłania cukrzycy Retinopatia
AKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY Powikłania cukrzycy Retinopatia PRZEWLEKŁE POWIKŁANIA CUKRZYCY Cukrzyca najczęściej z powodu wieloletniego przebiegu może prowadzić do powstania tak zwanych
Bardziej szczegółowoPrzedszkole Miejskie Nr 12 Integracyjne w Jaworznie CUKRZYCA
Cukrzyca CUKRZYCA Cukrzyca jest przyczyną niedomagania i cierpienia około 60 mln. osób, które żyją z tą chorobą w Europejskim Regionie WHO. Stanowi również poważne obciążenie dla gospodarki i systemu ochrony
Bardziej szczegółowoZALECENIA ŻYWIENIOWE DLA DZIECI I MŁODZIEŻY. Gimnazjum nr 1 w Piastowie Lidia Kaczor, 2011r
ZALECENIA ŻYWIENIOWE DLA DZIECI I MŁODZIEŻY Gimnazjum nr 1 w Piastowie Lidia Kaczor, 2011r PRAWIDŁOWE ODŻYWIANIE - definicja Prawidłowe odżywianie to nie tylko dostarczenie organizmowi energii, ale także
Bardziej szczegółowo10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA
10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA 10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Należy spożywać produkty z różnych grup żywności (dbać o urozmaicenie posiłków) Kontroluj masę ciała (dbaj o zachowanie
Bardziej szczegółowoSpis treści. śelazo... 46 Wapń i witamina D... 47 Cynk... 47
Spis treści Przedmowa... 9 1. Ustalanie zapotrzebowania energetycznego w róŝnych stanach chorobowych (Danuta Gajewska)... 11 Wiadomości ogólne... 11 Całkowita przemiana materii... 12 Wprowadzenie... 12
Bardziej szczegółowoinwalidztwo rodzaj pracy
Zdrowie jest najważniejsze Wykłady wraz z konsultacjami medycznymi realizowane przez Stowarzyszenia na rzecz rozwoju wsi Bogufałów Źródło Baryczy w ramach wspierania realizacji zadania publicznego przez
Bardziej szczegółowoMateriały edukacyjne. Diagnostyka i leczenie nadciśnienia tętniczego
Materiały edukacyjne Diagnostyka i leczenie nadciśnienia tętniczego Klasyfikacja ciśnienia tętniczego (mmhg) (wg. ESH/ESC )
Bardziej szczegółowoGENODIET ZDROWIE ZAPISANE W GENACH
GENODIET ZDROWIE ZAPISANE W GENACH Rodzaje testów Genodiet Test Genodiet składają się z 3 uzupełniających się modułów, stanowiących 3 kroki do poznania indywidualnych zasad zdrowia. Identyfikacja typu
Bardziej szczegółowoKinga Janik-Koncewicz
Kinga Janik-Koncewicz miażdżyca choroby układu krążenia cukrzyca typu 2 nadciśnienie choroby układu kostnego nowotwory Światowa Organizacja Zdrowia szacuje, że około 7-41% nowotworów jest spowodowanych
Bardziej szczegółowoNieprawidłowe odżywianie jest szczególnie groźne w wieku podeszłym, gdyż może prowadzić do niedożywienia
Nieprawidłowe odżywianie jest szczególnie groźne w wieku podeszłym, gdyż może prowadzić do niedożywienia Niedożywienie może występować u osób z nadwagą (powyżej 120% masy należnej) niedowagą (poniżej 80%
Bardziej szczegółowoInterwencje żywieniowe u dzieci otyłych aktualne spojrzenie
Interwencje żywieniowe u dzieci otyłych aktualne spojrzenie H. Dyląg, 1 H. Weker 1, M. Barańska 2 1 Zakład Żywienia 2 Zakład Wczesnej Interwencji Psychologicznej karmienie na żądanie 7-5 posiłków 3 posiłki
Bardziej szczegółowoŚwiatowy Dzień Zdrowia 2016 Pokonaj cukrzycę
Światowy Dzień Zdrowia 2016 Pokonaj cukrzycę Światowy Dzień Zdrowia 7 kwietnia 2016 Kilka słów o historii Każdego roku Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) wybiera temat przewodni Światowego Dnia Zdrowia.
Bardziej szczegółowoCukrzyca typu 2 Novo Nordisk Pharma Sp. z o.o.
Cukrzyca typu 2 Cukrzyca typu 2 Jeśli otrzymałeś tę ulotkę, prawdopodobnie zmagasz się z problemem cukrzycy. Musisz więc odpowiedzieć sobie na pytania: czy wiesz, jak żyć z cukrzycą? Jak postępować w wyjątkowych
Bardziej szczegółowoPAKIET KONSULTACJI GENETYCZNYCH GENODIET ZDROWIE ZAPISANE W GENACH
PAKIET KONSULTACJI GENETYCZNYCH GENODIET ZDROWIE ZAPISANE W GENACH Rodzaje pakietów Genodiet Pakiet konsultacji genetycznych Genodiet składaja się z 3 uzupełniających się modułów, stanowiących 3 kroki
Bardziej szczegółowoPROGRAM RAZEM DLA SERCA Karta Badania Profilaktycznego
PROGRAM RAZEM DLA SERCA Karta Badania Profilaktycznego ETAP I (wypełni pielęgniarka) Imię i nazwisko:... Adres:... PESEL Wzrost:...cm Wykształcenie:... Masa ciała:...kg Zawód wykonywany:... Obwód talii:...cm
Bardziej szczegółowoŚWIATOWY DZIEŃ CUKRZYCY 14 LISTOPADA
ŚWIATOWY DZIEŃ CUKRZYCY 14 LISTOPADA 14 listopada, jak co roku, obchodzony jest Światowy Dzieo Cukrzycy. Decyzją Międzynarodowej Federacji Diabetologicznej (IDF), motywem przewodnim w tym roku będzie cukrzyca
Bardziej szczegółowoAktywność sportowa po zawale serca
Aktywność sportowa po zawale serca Czy i jaki wysiłek fizyczny jest zalecany? O prozdrowotnych aspektach wysiłku fizycznego wiadomo już od dawna. Wysiłek fizyczny o charakterze aerobowym (dynamiczne ćwiczenia
Bardziej szczegółowojest podniesienie wśród ludzi świadomości znaczenia naszych nerek dla zdrowia i życia oraz
Światowy Dzień Nerek Światowy Dzień Nerek jest ogólnoświatową kampanią, której celem jest podniesienie wśród ludzi świadomości znaczenia naszych nerek dla zdrowia i życia oraz informowanie o powszechności
Bardziej szczegółowoPROGRAM EDUKACJI PACJENTA CHOREGO NA NADCIŚNIENIE TĘTNICZE
PROGRAM EDUKACJI PACJENTA CHOREGO NA NADCIŚNIENIE TĘTNICZE Nadciśnienie tętnicze charakterystyka choroby. Załącznik nr 6 do procedury 92/pp, wersja 3 Nadciśnienie tętnicze jest najczęstszą chorobą układu
Bardziej szczegółowoZDROWE ODŻYWIANIE = ZDROWE ŻYCIE
ZDROWE ODŻYWIANIE = ZDROWE ŻYCIE RACJONALNIE = ZDROWO Zdrowa dieta jest jednym z najważniejszych elementów umożliwiających optymalny wzrost, rozwój i zdrowie. Ma przez to wpływ na fizyczną i umysłową
Bardziej szczegółowoCukrzyca Epidemia XXI wieku Debata w Wieliczce www.seniorizdrowie.pl
Projekt jest współfinansowany ze środków Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Programu Operacyjnego Fundusz Inicjatyw Obywatelskich na lata 2014 2020 Cukrzyca Epidemia XXI wieku Debata w Wieliczce
Bardziej szczegółowoZnaczenie wczesnego wykrywania cukrzycy oraz właściwej kontroli jej przebiegu. Krzysztof Strojek Śląskie Centrum Chorób Serca Zabrze
Znaczenie wczesnego wykrywania cukrzycy oraz właściwej kontroli jej przebiegu Krzysztof Strojek Śląskie Centrum Chorób Serca Zabrze Czynniki ryzyka rozwoju i powikłania cukrzycy Nadwaga i otyłość Retinopatia
Bardziej szczegółowoHiperglikemia. Schemat postępowania w cukrzycy
Hiperglikemia Schemat postępowania w cukrzycy Postępowanie w przypadku stwierdzenia wysokiego poziomu glukozy we krwi, czyli hiperglikemii Codzienne monitorowanie poziomu cukru (glukozy) we krwi stanowi
Bardziej szczegółowoNarodowy Test Zdrowia Polaków
Raport z realizacji projektu specjalnego MedOnet.pl: Narodowy Test Zdrowia Polaków Autorzy: Bartosz Symonides 1 Jerzy Tyszkiewicz 1 Edyta Figurny-Puchalska 2 Zbigniew Gaciong 1 1 Katedra i Klinika Chorób
Bardziej szczegółowoTalerz zdrowia skuteczne
Talerz zdrowia skuteczne narzędzie zdrowego odżywiania PSSE Chełm Kierownik Sekcji OZiPZ Alicja Bork PRAWIDŁOWE ŻYWIENIE Gwarancją właściwego rozwoju fizycznego, sprawności umysłu oraz dobrego zdrowia
Bardziej szczegółowoPakiet konsultacji genetycznych zawierający spersonalizowane zalecenia żywieniowe dla pacjenta
Pakiet konsultacji genetycznych zawierający spersonalizowane zalecenia żywieniowe dla pacjenta CHOROBY DIETOZALEŻNE W POLSCE 2,150,000 osób w Polsce cierpi na cukrzycę typu II 7,500,000 osób w Polsce cierpi
Bardziej szczegółowoCzłowiek żyje życiem całego swojego ciała, wszystkimi jego elementami, warstwami, jego zdrowie zależy od zdrowia jego organizmu.
RUCH TO ZDROWIE Człowiek żyje życiem całego swojego ciała, wszystkimi jego elementami, warstwami, jego zdrowie zależy od zdrowia jego organizmu. P A M I Ę T A J Dobroczynny wpływ aktywności fizycznej na
Bardziej szczegółowoCzy mogą być niebezpieczne?
Diety wysokobiałkowe w odchudzaniu Czy mogą być niebezpieczne? Lucyna Kozłowska Katedra Dietetyki SGGW Diety wysokobiałkowe a ryzyko zgonu Badane osoby: Szwecja, 49 261 kobiet w wieku 30 49 lat (1992 i
Bardziej szczegółowoPatologia problemów żywieniowych u dzieci i młodzieży. Witold Klemarczyk Zakład Żywienia Instytut Matki i Dziecka
Patologia problemów żywieniowych u dzieci i młodzieży Witold Klemarczyk Zakład Żywienia Instytut Matki i Dziecka Prawidłowe odżywianie to dostarczenia odpowiedniej ilości materiału energetycznego i budulcowego
Bardziej szczegółowoa problemy z masą ciała
POLACY a problemy z masą ciała POLACY a problemy z masą ciała Badanie NATPOL PLUS (2002): reprezentatywna grupa dorosłych Polek: wiek 18-94 lata Skutki otyłości choroby układu sercowo-naczyniowego cukrzyca
Bardziej szczegółowoW Gminnym Ośrodku Zdrowia w Konopiskach prowadzone są aktualnie trzy programy profilaktyczne finansowane przez NFZ:
W Gminnym Ośrodku Zdrowia w Konopiskach prowadzone są aktualnie trzy programy profilaktyczne finansowane przez NFZ: "Profilaktyka raka szyjki macicy"- dla wszystkich Pań w wieku 25-59 lat, które nie miały
Bardziej szczegółowoHiperglikemia. Schemat postępowania w cukrzycy
Hiperglikemia Schemat postępowania w cukrzycy Postępowanie w przypadku stwierdzenia wysokiego poziomu glukozy we krwi, czyli hiperglikemii Codzienne monitorowanie poziomu cukru (glukozy) we krwi stanowi
Bardziej szczegółowo50% pacjentów z chorobą onkologiczną nie uczestniczy w żadnej formie poradnictwa dietetycznego 50% pacjentów z chorobą onkologiczną nie uczestniczy w żadnej formie poradnictwa dietetycznego 20-50% sięga
Bardziej szczegółowoUwarunkowania genetyczne. w cukrzycy
Uwarunkowania genetyczne Kliknij, aby edytować styl wzorca podtytułu w cukrzycy Lek. Sylwia Wenclewska Klinika Chorób Wewnętrznych, Diabetologii i Farmakologii Klincznej Kliknij, aby edytować format tekstu
Bardziej szczegółowoEuropejski Tydzień Walki z Rakiem
1 Europejski Tydzień Walki z Rakiem 25-31 maj 2014 (http://www.kodekswalkizrakiem.pl/kodeks/) Od 25 do 31 maja obchodzimy Europejski Tydzień Walki z Rakiem. Jego celem jest edukacja społeczeństwa w zakresie
Bardziej szczegółowoPRAWIDŁOWE ODŻYWIANIE NASTOLATKÓW
PRAWIDŁOWE ODŻYWIANIE NASTOLATKÓW Młody organizm, aby mógł prawidłowo się rozwijać potrzebuje wielu różnorodnych składników odżywczych, które powinny być nieodłączną częścią diety każdego dojrzewającego
Bardziej szczegółowoZałącznik nr 1 do zarządzenia Nr 38/2006 Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia. Program profilaktyki chorób układu krążenia
Program profilaktyki chorób układu krążenia 1 I. UZASADNIENIE CELOWOŚCI WDROŻENIA PROGRAMU PROFILAKTYKI CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA, zwanego dalej Programem. 1. Opis problemu zdrowotnego. Choroby układu krążenia
Bardziej szczegółowoLP Panel tarczycowy 1. TSH 2. Ft3 3. Ft4 4. Anty TPo 5. Anty Tg. W przypadku występowania alergii pokarmowych lub wziewnych
Proszę o wykonanie następujących badań laboratoryjnych (z krwi), na część z nich można uzyskać skierowanie od lekarza*: Dodatkowo: Badania podstawowe: W przypadku podejrzenia nieprawidłowej pracy tarczycy
Bardziej szczegółowoKarta badania profilaktycznego w Programie profilaktyki chorób układu krążenia
Pieczątka świadczeniodawcy nr umowy z NFZ Karta badania profilaktycznego w Programie profilaktyki chorób układu krążenia Uwaga! Kartę należy wypełnić drukowanymi literami, twierdzące odpowiedzi na pytania
Bardziej szczegółowoOtyłość PORADNIK DLA PACJENTÓW PROGRAMU WSPARCIA DLA OSÓB Z OTYŁOŚCIĄ. Narodowy Program Zdrowia na lata
Otyłość PORADNIK DLA PACJENTÓW PROGRAMU WSPARCIA DLA OSÓB Z OTYŁOŚCIĄ Narodowy Program Zdrowia na lata 2016-2020 AUTORKA PORADNIKA: Adriana Dąbrowska mgr psycholog, psychodietetyk ? CO TO JEST OTYŁOŚĆ
Bardziej szczegółowoCo z kwasami tłuszczowymi nasyconymi? Ograniczać czy nie?
Co z kwasami tłuszczowymi nasyconymi? Ograniczać czy nie? Dorota Szostak-Węgierek Zakład Dietetyki Klinicznej Warszawski Uniwersytet Medyczny Zalecenia dla osób dorosłych, które mogą odnieść korzyść z
Bardziej szczegółowoWartość subklinicznych uszkodzeń narządowych w ocenie ryzyka sercowonaczyniowego. ma znaczenie?
Wartość subklinicznych uszkodzeń narządowych w ocenie ryzyka sercowonaczyniowego czy płeć ma znaczenie? dr n. med. Lucyna Woźnicka-Leśkiewicz Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Bardziej szczegółowoZMIANY W ORGANIZMIE SPOWODOWANE PICIEM ALKOHOLU
ZMIANY W ORGANIZMIE SPOWODOWANE PICIEM ALKOHOLU ( na podstawie artykułu zamieszczonego na portalu internetowym www.wp.pl zebrał i opracował administrator strony www.atol.org.pl ) Przewlekłe nadużywanie
Bardziej szczegółowoUNIWERSYTET WARMIŃSKO MAZURSKI W OLSZTYNIE
UNIWERSYTET WARMIŃSKO MAZURSKI W OLSZTYNIE Katarzyna Myszka Podgórska Ocena częstości występowania zespołu metabolicznego u osób z przypadkowo wykrytymi guzami nadnerczy z prawidłową aktywnością hormonalną
Bardziej szczegółowoMateriał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie:
Materiał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie: DIETETYK przygotowany w ramach projektu Praktyczne kształcenie nauczycieli zawodów branży hotelarsko-turystycznej Priorytet III. Wysoka jakość
Bardziej szczegółowoMolekularne i komórkowe podstawy treningu zdrowotnego u ludzi chorych na cukrzycę
Molekularne i komórkowe podstawy treningu zdrowotnego u ludzi chorych na cukrzycę Cukrzyca grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią (podwyższonym poziomem cukru we krwi) wynikającą
Bardziej szczegółowoLiofilizowany ocet jabłkowy 80% (±5%), mikronizowany błonnik jabłkowy 20% (±5%), celulozowa otoczka kapsułki.
Suplement diety Składniki: Liofilizowany ocet jabłkowy 80% (±5%), mikronizowany błonnik jabłkowy 20% (±5%), celulozowa otoczka kapsułki. Przechowywanie: W miejscu niedostępnym dla małych dzieci. Przechowywać
Bardziej szczegółowoAneks III Zmiany w charakterystyce produktu leczniczego oraz w ulotce dla pacjenta
Aneks III Zmiany w charakterystyce produktu leczniczego oraz w ulotce dla pacjenta Uwaga: Niniejsze zmiany do streszczenia charakterystyki produktu leczniczego i ulotki dla pacjenta są wersją obowiązującą
Bardziej szczegółowoTemat: Choroby i higiena układu krwionośnego.
1. Praca serca. Serce jest aktywnie pracującym mięśniem. Kurcząc się około 75 razy na minutę, wykonuje w ciągu doby około 108 tyś. skurczów. Od tego, jak funkcjonuje serce, zależy stan całego organizmu.
Bardziej szczegółowoKarta badania profilaktycznego w Programie profilaktyki chorób układu krążenia
Pieczątka świadczeniodawcy nr umowy z NFZ Karta badania profilaktycznego w Programie profilaktyki chorób układu krążenia Uwaga! Kartę należy wypełnić drukowanymi literami, twierdzące odpowiedzi na pytania
Bardziej szczegółowoCHOLESTEROL NA CENZUROWANYM
CHOLESTEROL NA CENZUROWANYM Wszyscy doskonale wiemy, że utrzymanie prawidłowej i pełnowartościowej diety u osób przewlekle dializowanych i po przeszczepie nerki jest rzeczą bardzo ważną, ale również niezmiernie
Bardziej szczegółowoBrak dolegliwości świadczy o tym, że ciśnienie krwi na pewno jest w normie.
Codziennie miliony serc na całym świecie pompują krew zbyt mocno, narażając tętnice na groźne uszkodzenia. To zjawisko, nazywane nadciśnieniem tętniczym, jest najczęściej występującą chorobą układu krążenia.
Bardziej szczegółowoSpis treści. Przedmowa Badanie pacjenta z chorobami sercowo-naczyniowymi... 13
Spis treści Przedmowa................ 11 1. Badanie pacjenta z chorobami sercowo-naczyniowymi.................. 13 Najważniejsze problemy diagnostyczne....... 13 Ból w klatce piersiowej........... 14 Ostry
Bardziej szczegółowoNiedożywienie i otyłość a choroby nerek
Niedożywienie i otyłość a choroby nerek Magdalena Durlik Klinika Medycyny Transplantacyjnej, Nefrologii i Chorób Wewnętrznych Warszawski Uniwersytet Medyczny Częstość przewlekłej choroby nerek na świecie
Bardziej szczegółowoPakiet konsultacji genetycznych zawierający spersonalizowane zalecenia żywieniowe dla pacjenta
Pakiet konsultacji genetycznych zawierający spersonalizowane zalecenia żywieniowe dla pacjenta CHOROBY DIETOZALEŻNE W POLSCE 2,150,000 osób w Polsce cierpi na cukrzycę typu II 7,500,000 osób w Polsce cierpi
Bardziej szczegółowoWytyczne ACCF/AHA 2010: Ocena ryzyka sercowo-naczyniowego u bezobjawowych dorosłych
Wytyczne ACCF/AHA 2010: Ocena ryzyka sercowo-naczyniowego u bezobjawowych dorosłych Jednym z pierwszych i podstawowych zadań lekarza jest prawidłowa i rzetelna ocena ryzyka oraz rokowania pacjenta. Ma
Bardziej szczegółowoPROGRAM ZAPOBIEGANIA I WCZESNEGO WYKRYWANIA CUKRZYCY TYPU 2
Załącznik Nr 1 do Umowy Nr z dnia PROGRAM ZAPOBIEGANIA I WCZESNEGO WYKRYWANIA CUKRZYCY TYPU 2 Łódź, listopad 2009 rok Podstawa prawna: Art. 55 ust. 1 oraz ust. 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 roku o zakładach
Bardziej szczegółowoPROMOCJA ZDROWIA TO PROCES
STAROSTWO POWIATOWE W ŚWIDNICY WYDZIAŁ ZDROWIA 2007 r. Opracowała Barbara Świętek PROMOCJA ZDROWIA TO PROCES UMOŻLIWIAJĄCY JEDNOSTKOM, GRUPOM, SPOŁECZNOŚCIĄ ZWIĘKSZENIE KONTROLI NAD WŁASNYM ZROWIEM I JEGO
Bardziej szczegółowoDuŜo wiem, zdrowo jem
DuŜo wiem, zdrowo jem Projekt edukacyjny: Pogadanki do dzieci w przedszkolach, szkołach podstawowych i gimnazjach oraz prezentacje do ich rodziców Cel projektu: Podniesienie świadomości na temat odżywiania
Bardziej szczegółowoOtyłość jest jedną z najczęściej występujących na świecie chorób, a częstość zachorowania stale się zwiększa również wśród służb mundurowych.
WIML Otyłość zabija coraz więcej ludzi! Otyłość jest jedną z najczęściej występujących na świecie chorób, a częstość zachorowania stale się zwiększa również wśród służb mundurowych. W Polsce w ostatnim
Bardziej szczegółowoSpis treści. Wstęp... 7
LUCYNA NAROJEK C iągłość i zmiana w postępowaniu dietetycznym w wybranych schorzeniach Wydawnictwo SGGW Spis treści Wstęp... 7 1. Dieta w cukrzycy... 9 Era przedinsulinowa... 9 Ograniczenie węglowodanów
Bardziej szczegółowoOstre infekcje u osób z cukrzycą
Ostre infekcje u osób z cukrzycą Sezon przeziębień w pełni. Wokół mamy mnóstwo zakatarzonych i kaszlących osób. Chorować nikt nie lubi, jednak ludzie przewlekle chorzy, jak diabetycy, są szczególnie podatni
Bardziej szczegółowoCzy Polakom grozi niealkoholowe stłuszczenie wątroby? NAFL (non-alkoholic fatty liver ) Czy można ten fakt lekceważyć?
Czy Polakom grozi niealkoholowe stłuszczenie wątroby? NAFL (non-alkoholic fatty liver ) Czy można ten fakt lekceważyć? Beata Cywińska-Durczak SAPL.PCH.18.10.1754 NAFLD (non-alkoholic fatty liver disease)
Bardziej szczegółowoPokonać cukrzycę lek. med. Krzysztof Kubiak
Pokonać cukrzycę lek. med. Krzysztof Kubiak Mielec, 12.04.2014 1. Cukry w ludzkim organizmie: niezbędny składnik diety cukry złożone trawione są do cukrów prostych i wchłaniane do krwi poziom głównego
Bardziej szczegółowoLECZENIE WTÓRNEJ NADCZYNNOŚCI PRZYTARCZYC U PACJENTÓW HEMODIALIZOWANYCH ICD-10 N
Załącznik nr 42 do zarządzenia Nr 59/2011/DGL Prezesa NFZ z dnia 10 października 2011 roku Nazwa programu: LECZENIE WTÓRNEJ NADCZYNNOŚCI PRZYTARCZYC U PACJENTÓW HEMODIALIZOWANYCH ICD-10 N 25.8 Inne zaburzenia
Bardziej szczegółowoPORADNIK DLA OPIEKUNÓW OSÓB STARSZYCH
PORADNIK DLA OPIEKUNÓW OSÓB STARSZYCH Co mam zrobić gdy podopieczny skarży się na boleści? Co zrobić gdy zachoruje? Jak opiekować się osobą z Alzheimerem, Demencją czy inna chorobą? Jakie problemy mogą
Bardziej szczegółowoAktywność fizyczna na receptę. Anna Plucik Mrożek Małgorzata Perl
Aktywność fizyczna na receptę Anna Plucik Mrożek Małgorzata Perl Cel prezentacji Podzielenie się zdobytą wiedzą i doświadczeniem Przedstawienie programów treningowych dla poszczególnych grup docelowych
Bardziej szczegółowoAKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY. Cukrzyca, a nadciśnienie tętnicze
AKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY Cukrzyca, a nadciśnienie tętnicze CZYM JEST NADCIŚNIENIE TĘTNICZE Nadciśnienie tętnicze jest chorobą układu krążenia, która charakteryzuje się stale lub okresowo
Bardziej szczegółowo2 Porady w zakresie obrazu chorobowego
Rozdział 2 2 Porady w zakresie obrazu chorobowego W niniejszym rozdziale przedstawiona jest choroba nadciśnieniowa, choroba wieńcowa serca i niewydolność mięśnia sercowego. Dodatkowe ryzyko wystąpienia
Bardziej szczegółowoAneks II. Niniejsza Charakterystyka Produktu Leczniczego oraz ulotka dla pacjenta stanowią wynik procedury arbitrażowej.
Aneks II Zmiany dotyczące odpowiednich punktów Charakterystyki Produktu Leczniczego oraz ulotki dla pacjenta przedstawione przez Europejską Agencję Leków (EMA) Niniejsza Charakterystyka Produktu Leczniczego
Bardziej szczegółowoCo to jest cukrzyca?
Co to jest cukrzyca? Schemat postępowania w cukrzycy Wstęp Cukrzyca to stan, w którym organizm nie może utrzymać na odpowiednim poziomie stężenia glukozy (cukru) we krwi. Glukoza jest głównym źródłem energii
Bardziej szczegółowoUNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA.
UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA Małgorzata Biskup Czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego u chorych na reumatoidalne zapalenie
Bardziej szczegółowoZadbaj o swoje zdrowie już dziś
Zadbaj o swoje zdrowie już dziś Jurata Jurkun Specjalista ds. odżywiania i kontroli wagi Centrum Zdrowego Odżywiania i Kontroli Wagi w Suwałkach Zmiany cywilizacyjne Zmiany cywilizacyjne Transport Zbiory
Bardziej szczegółowo