Analiza tąpnięć zaistniałych w kopalniach GZW wraz z oceną stanów zagrożenia tąpaniami

Transkrypt

1 WARSZTATY 24 z cyklu Zagrożenia naturalne w górnictwie Mat. Symp. str Renata PATYŃSKA Główny Instytut Górnictwa, Katowice Analiza tąpnięć zaistniałych w kopalniach GZW wraz z oceną stanów zagrożenia tąpaniami Streszczenie W celu zwiększenia bezpieczeństwa pracy załóg górniczych, w kopalniach wykonuje się na bieżąco kontrolę stanu zagrożenia wstrząsami w oparciu o kompleksową metodę oceny stanu zagrożenia tąpaniami. Takie działania dają możliwość przeciwdziałaniu niebezpiecznych w skutkach zjawiskach związanych nie tylko z tąpaniami, ale także obwałami i to zarówno w fazie projektowania jak i eksploatacji. W tym kontekście zachodzi potrzeba sprawdzania niezawodności i w miarę potrzeb weryfikacji dotychczas stosowanej metody rozeznania górniczego i metod szczegółowych. W rezultacie analizy skuteczności metody oceny stanu zagrożenia tąpaniami stwierdzono, że stosowana metoda kompleksowa posiada niską efektywność. 1. Wprowadzenie Praktyka pokazuje, że niezależnie od zakwalifikowania złoża do odpowiedniego stopnia zagrożenia tąpaniami stan zagrożenia tąpaniami poszczególnych wyrobisk lub ich odcinków jest zróżnicowany. Nawet w złożu (pokładzie) zaliczonym do III stopnia ZT poszczególne wyrobiska lub ich odcinki mogą być niezagrożone i odwrotnie w złożu niezagrożonym mogą być miejsca stwarzające wysokie stany zagrożenia. Kwalifikowanie wyrobisk lub ich odcinków do odpowiednich stanów zagrożenia tąpaniami dokonuje się metodą kompleksową, w skład której wchodzą cztery metody szczegółowe, a mianowicie: metoda rozeznania górniczego w oparciu o poznanie budowy i własności złoża i skał otaczających oraz całokształtu zaszłości eksploatacyjnych; metoda sejsmologiczna, umożliwiająca określenie stanu zagrożenia na bazie wstrząsów górotworu generowanych prowadzonymi robotami; metoda sejsmoakustyczna oparta na obserwacjach zmian emisji sejsmoakustycznej w górotworze, metoda wierceń sondażowych (wierceń małośrednicowych) umożliwiająca określenie miejsc niebezpiecznego stanu naprężenia w pokładzie. Dokładność oceny stanu zagrożenia tąpaniami dokonywanego metodą kompleksową wynika zarówno z trafności prognoz metodami szczegółowymi jak też i przyjętymi kryteriami ich zbiorczej interpretacji w metodzie kompleksowej. Praktyka górnicza wskazuje na potrzebę udoskonalenia tych metod. Uściślenie wskazań posiada bowiem kapitalne znaczenie zarówno dla poprawy bezpieczeństwa pracy jak też i dla obniżenia kosztów produkcji w rezultacie 573

2 R. PATYŃSKA Analiza tąpnięć zaistniałych w kopalniach GZW wraz z oceną stanów... elastycznego stosowania metod profilaktyki tąpaniowej, adekwatnych do stwierdzonego stanu zagrożenia tąpaniami określonego wyrobiska, bądź też odcinka tego wyrobiska. 2. Skala zagrożenia tąpaniami W polskich kopalniach węgla kamiennego, wraz ze wzrostem głębokości eksploatacji, zaznacza się trend wzrostu zagrożeń naturalnych. Coroczny przyrost średniej głębokości eksploatacji o 8 metrów rzutuje bezpośrednio na sukcesywny wzrost zagrożeń: metanowego, pożarowego, klimatycznego, tąpaniami oraz wybuchem pyłu węglowego. Schodzenie z eksploatacją na większą głębokość wymuszają niżej zalegające zasoby w obszarach górniczych kopalń węgla kamiennego, a wpływ powyższego czynnika na kształtowanie się poziomu zagrożeń jest naturalną konsekwencją realizowanej działalności górniczej i powinien być uwzględniany przy prognozowaniu poziomu ich występowania. Uwarunkowania ekonomiczne, związane z prowadzoną restrukturyzacją polskiego górnictwa, pociągnęły za sobą między innymi konieczność prowadzenia ścian o wysokiej koncentracji wydobycia, w wyniku czego nastąpił wzrost zagrożeń głównie: tąpaniowego, metanowego oraz w mniejszym stopniu klimatycznego i wybuchem pyłu węglowego. Zagrożenie sejsmiczne i tąpaniami występuje w większości kopalń węgla kamiennego. Istotne ograniczenie liczby tąpnięć w ostatnich latach uzyskano dzięki rozwojowi metod rozpoznania źródeł zagrożenia, co pozwoliło na właściwe projektowanie eksploatacji pokładów węgla zalegających w warunkach zagrożenia tąpaniami. Postęp w zakresie aktywnych metod zwalczania tąpań, w szczególności metody ukierunkowanego szczelinowania techniką hydrauliczną (UHS) i strzelniczą (USS), jak również zmniejszenie natężenia wydobycia spowodowały istotne ograniczenie zarówno liczby jak i skutków tąpnięć. Liczba tąpnięć w roku Liczba tąpnięć Wydobycie, mln ton Wydobycie, mln t Rok 1999 Rys Wydobycie i tąpnięcia w latach w kopalniach węgla kamiennego GZW Fig Output and rockburst from the Upper Silesian Coal Basin hard coal mines in the years Zgodnie ze statystyką tąpnięć [2] można stwierdzić, że w latach , aż 96,5% wszystkich tych zdarzeń wystąpiło w wyrobiskach wykonywanych w pokładach węgla. Rzeczywisty stan zagrożenia tąpaniami w górnictwie węglowym w skali GZW obrazują 574

3 WARSZTATY 24 z cyklu Zagrożenia naturalne w górnictwie między innymi: ilość kopalń zagrożonych tąpaniami, aktywność sejsmiczna górotworu w GZW [4] oraz liczba tąpań (tab. 2.1) i ich skutki. Rozmiar skutków w wyrobiskach górniczych na przestrzeni analizowanego okresu uległ znacznemu ograniczeniu. Wraz z malejącą liczbą tąpnięć maleje również wielkość skutków jak też i ilość wypadków śmiertelnych spowodowanych tąpnięciami. 6 JWE, J/t oraz ilość tąpnięć Rok energia sumaryczna/ wydobycie ilość tąpnięć w roku Rys Jednostkowy wydatek energetyczny Rok JWE dla GZW na tle ilości tąpnięć zaistniałych w latach Fig The unit energy budget of mine tremors, JWE, imposed on the number of rockbursts from the Upper Silesian Coal Basin that occurent in the years Z zestawienia ilości tąpnięć oraz wartości jednostkowego wydatku energetycznego (JWE) (rys. 2.2) wynika, że tąpnięcia które wystąpiły w roku 1994 i po roku 1998 prowokowane były wstrząsami o energiach wyższego rzędu niż w okresie poprzednich lat. Podobny trend wykazuje analiza odnosząca się do zestawienia sumarycznej energii wstrząsów na tle wydobycia liczby tąpnięć z lat (rys. 2.3). Prezentowana na tym rysunku krzywa wskazuje na większe prawdopodobieństwo zaistnienia tąpnięcia prowokowanego wstrząsem o energii wyższego rzędu. Jednostkowy wydatek energetyczny sumarycznej energii wstrząsów w roku, J/t Ilość tąpnięć Rys Zależność JWE (sumaryczna energia wstrząsów/wydobycie w roku, J/t) od ilości tąpnięć zaistniałych w latach Fig Dependence of the JWE which represents the ratio of the total amount of mine tremor energy to the annual output, J/t, on the number of rockbursts that occurred in the years

4 R. PATYŃSKA Analiza tąpnięć zaistniałych w kopalniach GZW wraz z oceną stanów... Lp. Kopalnie/ Grupa pokładów Tabela 2.1. Zestawienie tąpnięć według kopalń i pokładów w latach Table 2.1. Summary of the rockbursts categorised according to coal mines and seams for the period / i i i 57 i / / i Anna Bielszowice Halemba Katowice-Kleofas Kazimierz Juliusz Makoszowy Marcel Mysłowice Piast Pokój Polska Wirek Rydułtowy Sośnica Staszic Śląsk Wesoła Wieczorek Wujek ZG Bytom I ZG Bytom II ZG Bytom III ZG Centrum ZG Piekary Halemba i Nowy Wirek Kopalnie zlikwidowane Tąpnięcia razem

5 WARSZTATY 24 z cyklu Zagrożenia naturalne w górnictwie W latach , zgodnie ze statystyką tąpnięć [6], w kopalniach węgla kamiennego wydarzyły się 44 tąpnięcia. W większości przypadków skutki tego zjawiska wystąpiły w wyrobiskach wykonywanych w pokładach grupy 5. Głębokość zalegania pokładów wynosiła m, a grubość 1,2 14,4 m. Tąpnięciom towarzyszyły wstrząsy górotworu o energii rzędu J. Kąt upadu pokładów wynosił 3 2 o. Charakterystyczna dla tąpnięć wysokość wyrobisk wynosiła 1,5 3,6 m, przy czym w większości przypadków, skutki stwierdzono w otoczeniu ścian (tj. w chodnikach przyścianowych oraz przecinkach ścianowych). Pozostałe tąpnięcia wystąpiły w wyrobiskach chodnikowych drążonych lub istniejących, nie związanych bezpośrednio z robotami eksploatacyjnymi. Z zestawienia tąpnięć [2,7] wynika, że skutki w postaci uszkodzonych wyrobisk lub ich zniszczenia wystąpiły w ścianach zawałowych. Charakterystyka miejsc tąpnięć na podstawie zebranych materiałów opisowych i map górniczych gromadzonych w archiwum katalogu tąpań Zakładu Tąpań i Mechaniki Górotworu GIG [2], pozwala na usystematyzowanie usytuowania frontu robót (ścian lub chodników) względem nieciągłości górotworu związanej z istnieniem uskoków lokalnych. Stąd możliwa również ocena dotycząca zaliczania frontów eksploatacyjnych do skrzydeł wiszących lub zrzuconych, a określona na podstawie zalegania płaszczyzn uskokowych w ich bezpośrednim otoczeniu. Najwięcej (ponad 6%) przypadków odnotowano, w których front robót górniczych znajdował się w skrzydle zrzuconym, a strop wykazywał własności stropu leżącego w stosunku do kierunków prowadzonej eksploatacji. W nielicznych przypadkach, tąpnięcia nie były związane z uskokami. Tąpnięcia powodowały skutki w ścianach, w których front pól ścianowych znajdował się w niewielkiej odległości od płaszczyzn uskokowych (< 25 m). Z katalogu tąpnięć wynika, że 47% spośród rozpatrywanych przypadków tąpnięć sprowokowało skutki w wyrobiskach w odległości do 5 m od płaszczyzny najbliższego uskoku. Warunki w jakich zaistniały tąpnięcia w ostatnich dziesięciu latach w GZW to przypadki, w których strop cechowała łupność o azymucie rozciągłości zbliżonej lub pokrywającej się z kierunkiem południkowym. Z oceny wielkości kąta zawartego między linią frontu a najbliższym uskokiem wynika, że kąt zawarty między linią frontu ściany lub przodka a płaszczyzną uskoku lokalnego jest najbardziej niebezpieczny gdy ma wartość 4 o. Generalnie kąt powyżej 6 o to udział zaledwie 4 7% tąpnięć, z czego można wnosić, że im kąt front-uskok mniejszy tym większe prawdopodobieństwo wystąpienia tąpnięcia. Ocena wpływu odległości skutków tąpnięć oraz ognisk wstrząsów, prowadzi do wniosku, że im odległość mniejsza tym więcej tąpnięć. Spośród wszystkich analizowanych tąpnięć aż 8% zaistniało w odległości do 1 m zawartej między epicentrum ogniska wstrząsu i jego skutkiem. W tabeli 2.1 podano zestawienie tąpnięć według kopalń i pokładów za lata Na ogólną liczbę 479 tąpnięć w 29 kopalniach, aż 454 przypadki miały miejsce w pokładach siodłowych (grupa 5). W 23 roku 4 zaistniałe tąpnięcia dopełniają niniejszą statystykę, 3 tąpnięcia zaistniały w pokładzie 51 a tylko jedno w pokładzie 51. Warunki zaistniałych tąpnięć w roku 23 scharakteryzowano szczegółowo w Banku danych o tąpaniach w roku 23 [7]. 577

6 R. PATYŃSKA Analiza tąpnięć zaistniałych w kopalniach GZW wraz z oceną stanów Analiza zmian stanu zagrożenia tąpaniami w kopalniach tworzących obecnie Kompanię Węglową S.A. Od 1 lutego 23 r. z 19 kopalń wchodzących w skład czterech spółek węglowych tj.: GSW SA, RŚl. SW SA, NSW SA, RSW SA oraz 4 zakładów górniczych Bytomskiej Grupy Kapitałowej utworzono Kompanię Węglową S.A. Należy nadmienić, że większość kopalń wchodzących w skład Kompanii Węglowej S.A. posiada pokłady o wysokim stopniu zagrożenia tąpaniami. Rozmiar zagrożenia tąpaniami w polskim górnictwie węgla kamiennego i jego zmiany w ostatnich dziesięciu latach zestawiono w tabeli 3.1 [1], w której podano udział kopalń które tworzą obecnie Kompanię Węglową na tle kopalń GZW, a w tym liczbę tąpnięć i spowodowanych nimi wypadków, wielkości wydobycia (z wyszczególnieniem pokładów zagrożonych tąpaniami), indukowanych eksploatacją wstrząsów górotworu i rozmiarów szkód spowodowanych zaistniałymi tąpnięciami. Tabela 3.1. Wydobycie węgla, wstrząsy wysokoenergetyczne oraz skutki tąpnięć w kopalniach GZW w latach [1] Table 3.1. Coal production, high energy mine tremors and the rockburst consequences in mines of the Upper Silesian Coal Basin for the period [1] Rok Wydobycie ogółem mln ton Wydobycie z pokładów zagrożonych tąpaniami Ilość wstrząsów o energii równej lub większej od 1 5 J % do ogółem wg GRSS wg kopalń 578 Liczba tąpnięć Wypadki spowodowane tąpnięciami pozostałe (ciężkie i lekkie) Skutki w wyrobiskach zniszczone i zawalone, m śmiertelne uszkodzone, m PW KW PW KW PW KW PW KW PW KW PW KW PW KW PW KW PW KW PW KW ,7 69,2 43, 24,5 32,4 35, ,3 69,9 45,4 23,4 33,6 33, ,3 71, 43,9 22,2 32,2 31, ,1 72, 46,6 24,5 34, 34, , 6,4 42,2 22,4 36,4 37, ,2 59,6 38,2 24,6 35, 41, ,2 59, 37, 22,5 36,2 38, ,8 6,6 37,6 24,4 36,6 4, ,1 6,6 42,2 27,7 41,3 45, ,4 6,1 41,8 18,3 4,9 43, Pomimo małej ilości tąpnięć i ich skutków na stosunkowo niskim, w porównaniu do okresów poprzednich poziomie, wielkości te nie wykazują już tendencji spadkowej, a wręcz przeciwnie, można zaobserwować pewną tendencję wzrostu. Prawdopodobnie można to wiązać z mierzalnym parametrem, jakim jest wielkość wydobycia ogółem i wielkość wydobycia z wyszczególnieniem grup pokładów (rys. 3.1) i ich wydobycia z wyszczególnieniem głębokości eksploatacji (rys. 3.2). Wbrew ogólnie przyjętym opiniom, że najbardziej eksploatowana to grupa pokładów 5, statystyki wykazują, że największy udział wydobycia uzyskano z pokładów grupy 3. Co do głębokości eksploatacji, okazuje się że największy udział wydobycia uzyskano z pokładów zalegających na głębokości od 5 do 8 m. Do roku 1999 zestawienie

7 WARSZTATY 24 z cyklu Zagrożenia naturalne w górnictwie sporządzone na rysunku 3.2, dotyczące wydobycia na poszczególnych głębokościach, wykazało wzrost udziału wydobycia z pokładów zalegających na głębokości poniżej 8 m. 15 Wydobycie ogółem, mln t Grupa pokładów 1 Wydobycie, mln t 1 5 Grupa pokładów 2 Grupa pokładów 3 Grupa pokładów 4 Grupa pokładów 5 Grupa pokładów Rok Grupa pokładów 7 Grupa pokładów 8 Rys Wydobycie w GZW w latach z wyszczególnieniem grup pokładów Fig Annual output from the Upper Silesian Coal Basin mines in the years and the summary of coal seam groups Wydobycie,mln t Rok do 1m, mln t od 1m do 2m, mln t od 2m do 3m, mln t od 3m do 4m, mln t od 4m do 5m, mln t od 5m do 6m, mln t od 6m do 7m, mln t od 7m do 8m, mln t od 8m do 9m, mln t powyżej 9m, mln t Wydobycie ogółem, mln t Rys Wydobycie w GZW w latach z wyszczególnieniem głębokości eksploatacji Fig Annual output from the Upper Silesian Coal Basin mines in the years and the summary of mining depths 579

8 R. PATYŃSKA Analiza tąpnięć zaistniałych w kopalniach GZW wraz z oceną stanów... Zarówno w odniesieniu do kopalń KW S.A. jak i całego górnictwa stwierdza się (rys. 3.3), że pomimo znacznego spadku wydobycia ogółem, w KW z mln t i PW z mln t w latach do 6,6 mln t w KW i 1,4 mln t w PW w roku 23, procentowy udział wydobycia z pokładów zaliczonych do zagrożonych tąpaniami wzrósł w tym okresie z 31,3 do 45,8 %, a z najwyższego III stopnia zagrożenia wzrósł z 1 do 21 % (w latach ). Również liczba rejestrowanych wstrząsów silnych, rzędu powyżej 1 5 J, zaczyna wykazywać tendencję wzrostową poczynając od połowy lat dziewięćdziesiątych (tab. 3.1). 15 Wydobycie ogółem, mln t Wydobycie, mln t Rok Wydobycie z pokładów w I Stopniu Zagrożenia Tąpaniami, mln t Wydobycie z pokładów w II Stopniu Zagrożenia Tąpaniami, mln t Wydobycie z pokładów w III Stopniu Zagrożenia Tąpaniami, mln t Wydobycie z pokładów razem w I, II i III Stopniu Zagrożenia Tąpaniami, mln t Rys Wydobycie w GZW w latach z wyszczególnieniem pokładów zaliczonych do odpowiednich stopni zagrożenia tąpaniami Fig Annual output from the Upper Silesian Coal Basin mines in the years and a list of the coal seams categorised according to particular degrees of rockburst hazard Pomimo obowiązujących zasad zaliczania pokładów do III stopnia zagrożenia tąpaniami od wielu lat wzrost wielkości wydobycia z rejonów zaliczonych do tego stopnia na poziomie z około 1 do ponad 2 % ogólnego wydobycia, skłania do stwierdzenia, że dla kontynuowania i utrzymania wydobycia węgla o dobrej jakości koniecznym jest prowadzenie eksploatacji odprężającej, głównie w III stopniu zagrożenia tąpaniami. Prowadzenie eksploatacji odprężającej umożliwia wybieranie pokładów sąsiednich zarówno wyżej jak i niżej zalegających w warunkach mniejszego zagrożenia tąpaniami [3]. Należy również nadmienić, że w pracy [4] przedstawiono nowy sposób prognozowania sejsmiczności indukowanej eksploatacją pokładu węgla, w ramach poszukiwania nowych rozwiązań i prognoz aktywności i określania ewentualnych miejsc dynamicznego niszczenia struktury górotworu. 4. Wykorzystywanie metod stosowanych w profilaktyce tąpaniowej Wszystkie wyrobiska ścianowe i korytarzowe prowadzone od 1996 roku tj. obowiązywania metody kompleksowej oceny stanu ZT [1], w III stopniu zagrożenia tąpaniami objęte były oceną rozeznania górniczego, bieżącymi obserwacjami sejsmologicznymi i stacjonarnymi

9 WARSZTATY 24 z cyklu Zagrożenia naturalne w górnictwie sejsmoakustycznymi. We wszystkich wykonywano również sondaż małośrednicowy. Metody sejsmiczne w różnych odmianach (profilowanie, geotomografia wzbudzona i pasywna, prześwietlanie, sondowanie w otworach) stosowane były w ostatnich dziesięciu latach w około 6 % ścian i w około 3 % wyrobisk korytarzowych. Metody dodatkowe, w tym analityczne, stosowano w około 4 % ścian oraz w około 3 % wyrobisk korytarzowych prowadzonych w III stopniu zagrożenia tąpaniami. Trzeba zaznaczyć, że dla ścian w 8%, a dla wyrobisk korytarzowych w 99 % były to pomiary wzbudzonej aktywności sejsmoakustycznej. Metoda ta znalazła szerokie zastosowanie jako metoda dodatkowa i uzupełniająca dla oceny stanu zagrożenia tąpaniami [1]. Ocena stanu zagrożenia tąpaniami w kopalniach węgla kamiennego, dokonywana zgodnie z aktualnie obowiązującymi zasadami [9,1] w wielu przypadkach znacznie odbiega od rzeczywistego stanu zagrożenia tąpaniami wyrobisk górniczych. Powyższe dotyczy wszystkich czterech metod wchodzących w skład metody kompleksowej, to jest metody rozeznania górniczego, sejsmologicznej, sejsmoakustycznej i wierceń sondażowych (rys. 4.1). Punktacja metod rozpoznanie górnicze sejsmologia sejsmoakustyka sondaż małośrednicowy Tąpnięcia w latach Rys Ocena metodami szczegółowymi stanu zagrożenia tąpaniami miejsc tąpnięć zaistniałych w latach [5] Fig The assessment of the state of rockburst hazard for the regions affected by rockbursts in the years using the detailed methods of hazard identification [5] Na rysunku 4.1 przedstawiono ocenę stanu zagrożenia tąpaniami dokonaną poszczególnymi metodami szczegółowymi wchodzącymi w skład metody kompleksowej w okresie jej obowiązywania. Różnice są tak istotne, że nie można pozytywnie ocenić miarodajności ich wskazań. W szczególności dotyczy to metody sondażu małośrednicowego i metody sejsmoakustycznej. Równocześnie z praktyki wiadomo, że obie te metody powszechnie są wykorzystywane do bieżącej kontroli stanu zagrożenia, wycofywania załogi z miejsc zagrożonych czy też do podejmowania określonych działań profilaktycznych, przeprowadzenie których prowokowało liczące się odprężenia górotworu. W przypadkach tąpnięć wskazania tych metod były odległe od stanu zagrożenia, który miały wskazywać. Z rysunku 4.1 wynika między innymi, że metoda sondażu małośrednicowego na 21 tąpnięć zaistniałych w latach wyłącznie w jednym przypadku wskazała na podwyższony stan zagrożenia, a metoda sejsmoakustyczna w czterech przypadkach. 581

10 R. PATYŃSKA Analiza tąpnięć zaistniałych w kopalniach GZW wraz z oceną stanów... Punktowa ocena stanu zagrożenia tąpaniami wg metody rozeznania góniczego Tąpnięcia w GZW w latach Rys Ocena metodą rozeznania górniczego stanu zagrożenia tąpaniami miejsc tąpnięć zaistniałych w latach [8] Fig The assessment of the state of rockburst hazard for the regions affected by rockbursts in the years using the mining method of hazard identification [8] Metoda rozeznania górniczego jest uniwersalna, w takim stopniu, że pozwala na analizę wybranych rejonów zarówno w fazie ich projektowania jak i po zakończeniu eksploatacji. W tym znaczeniu możliwa jest analiza miejsc tąpnięć zaistniałych nawet od roku W latach w GZW zarejestrowano 125 wstrząsów, które spowodowały tąpnięcia (rys. 4.2). Metoda rozeznania górni-czego dała następujące wyniki [5,8]: stan zagrożenia a wyrobisko niezagrożone tąpaniami 25 przypadków 2,8%; stan zagrożenia b wyrobisko słabo zagrożone tąpaniami 68 przypadków 54,2%; stan zagrożenia c wyrobisko średnio zagrożone tąpaniami 31 przypadków 24,2%; stan zagrożenia d wyrobisko silnie zagrożone tąpaniami wyłącznie jeden przypadek,8%. b a 582

11 WARSZTATY 24 z cyklu Zagrożenia naturalne w górnictwie Wynika stąd zbyt niedoszacowany stan prognozowaniu stanu zagrożenia tąpaniami wymienioną metodą. Zasadne jest zweryfikowanie nie tylko metody rozeznania górniczego, lecz również szczegółowych metod wchodzących w skład metody kompleksowej określających stan zagrożenia tąpaniami. Celem weryfikacji metody kompleksowej, opracowano i zaproponowano do testowania dwa warianty metody rozeznania górniczego oraz znowelizowaną metodę sejsmologiczną i sondaż małośrednicowy. W znowelizowanych wersjach metod oceny stanu zagrożenia tąpaniami uwzględniono niektóre z dotychczas obowiązujących czynników wpływających na stan zagrożenia oraz włączono dodatkowe czynniki - w tym jednostkowe wydatki energetyczne i ich dobowe zmiany na tle aktywności sejsmicznej analizowanego rejonu (JWE dla otoczenia ścian oraz WE dla otoczenia wyrobisk chodnikowych) i wskaźnik tąpliwości układu strop-pokład-spąg W TG [5]. 5. Podsumowanie Pomimo osiągnięć w zakresie zwalczania zagrożenia tąpaniami w kopalniach nadal występują nieprawidłowości w stosowaniu metod oceny stanu zagrożenia tąpaniami głównie metody kompleksowej. Do najistotniejszych wad w zakresie bieżącej oceny stanu zagrożenia wstrząsami a tym samym tąpaniami należą: zaniżanie energii wstrząsów wysokoenergetycznych, niewłaściwa lokalizacja ognisk wstrząsów względem czynnych frontów eksploatacyjnych, brak analiz w zakresie ciszy sejsmicznej aktywnego górotworu, ograniczona rejestracja i analiza wstrząsów niskoenergetycznych (< 1 3 J), brak sukcesywnej weryfikacji niewłaściwych wyników metod oceny stanu zagrożenia tąpaniami i prognoz analitycznych pomimo przejawów zagrożenia w trakcie wykonywania rutynowych robót górniczych. Należy stwierdzić, że możliwości stosowanych powszechnie metod oceny i prognoz stanu zagrożenia wykorzystywane są w niewystarczającym zakresie. Wydaje się, że dalszy postęp w zakresie zwalczania zagrożenia tąpaniami możliwy będzie, nie tylko poprzez szukanie nowych rozwiązań w zakresie metod oceny stanu zagrożenia, prognoz i metod profilaktyki, ale przede wszystkim poprzez ulepszenie wykorzystywanych dotychczas i istnie-jących metod obserwacji i pomiarów, a co za tym idzie właściwe stosowanie dostępnych metod zwalczania zagrożenia. Literatura [1] Barański A. 23: Analiza zmian stanu zagrożenia tąpaniami w latach w kopalniach tworzących obecnie Kompanię Węglową. X Międzynarodowa Konferencja Naukowo-Techniczna, Tąpania 23 nt.: Problemy koncentracji eksploatacji w warunkach zagrożenia tąpaniami i metanem, Katowice. [2] Bank danych o tąpaniach. Dokumentacje prac planowych GIG z lat Materiały nie publikowane. Archiwum Zakładu tąpań i Mechaniki Górotworu GIG, Katowice. [3] Dubiński J., Konopko W. 2: Tąpania ocena, prognoza, zwalczanie. GIG, Katowice. [4] Konopko W, Patyńska R. 23: Sposób prognozowania sejsmiczności indukowanej eksploatacją pokładu węgla. X Międzynarodowa Konferencja Naukowo-Techniczna, Tąpania 23 nt.: Problemy koncentracji eksploatacji w warunkach zagrożenia tąpaniami i metanem, Katowice. [5] Konopko W. 23: Weryfikacja znowelizowanej kompleksowej metody oceny stanu zagrożenia tąpaniami wyrobisk górniczych. Dokumentacja prac wykonanych w ramach działalności statutowej. Symbol komputerowy GIG, Katowice, (praca niepublikowana). 583

12 R. PATYŃSKA Analiza tąpnięć zaistniałych w kopalniach GZW wraz z oceną stanów... [6] Patyńska R : Raport roczny o stanie podstawowych zagrożeń naturalnych i technicznych w górnictwie węgla kamiennego. Zagrożenie tąpaniami. Praca pod kierunkiem prof. W. Konopko, Katowice. [7] Patyńska R : Bank danych o tąpaniach. Dokumentacje prac planowych GIG z lat Archiwum Zakładu Tąpań i Mechaniki Górotworu GIG, Katowice. [8] Patyńska R. 1999: Zweryfikowana metoda rozeznania górniczego. Międzynarodowa Konferencja Górnictwo 2, Gliwice. [9] Zarządzenie Prezesa WUG z dnia 3 sierpnia 1994 roku w sprawie określania kryteriów oceny zagrożeń naturalnych oraz trybu zaliczania złóż kopalin, ich części lub wyrobisk górniczych do poszczególnych stopni zagrożenia. Monitor Polski Nr 45, poz. 368 z dnia [1] Zasady i zakres stosowania Kompleksowej metody oceny stanu zagrożenia tąpaniami w Zakładach Górniczych Wydobywających Węgiel Kamienny. Seria Instrukcje, Katowice, Analysis of the rockburst from the upper Silesian Coal Basin mines and the assessment of the state of rockburst hazard To improve miners work safety, the routine tremor hazard state monitoring based on the integrated rockburst hazard state assessment approach is being used in mines. Such measures are aimed to prevent the occurrence of dangerous effects related not only to rockbursts but also to rock falls during both the mineral substance development and mining phases. The aim to recognise the hazard could be reached by using, among others, the mining method. Therefore, the existing mining method and the detailed methods of hazard identification should be assessed with respect to their reliability and, if need be, to their verification. From the results of analyses of the rockburst hazard state assessment methods, it has been found that the integrated method being used up to the present shows low effectiveness. Przekazano: 25 marca 24 r 584