Czasowe zmiany parametru b relacji Gutenberga-Richtera dla oceny zagrożenia sejsmicznego w ścianie 2 i 3 w pokładzie 503 w KWK Bobrek-Centrum

Transkrypt

1 Grzegorz MUTKE Główny Instytut Górnictwa Aleksandra PIERZYNA Kompania Węglowa SA, Oddział KWK Bobrek-Centrum Czasowe zmiany parametru b relacji Gutenberga-Richtera dla oceny zagrożenia sejsmicznego w ścianie 2 i 3 w pokładzie 53 w KWK Bobrek-Centrum The time dependent changes of b value in the Gutenberg- Richter formula for the evaluation of seismic hazard in longwalls 2 and 3 of the Bobrek-Centrum mine. Streszczenie W pracy przedstawiono czasowe zmiany parametru b relacji Gutenberga-Richtera w trakcie eksploatacji ściany 2 i 3 w pokładzie 53 w KWK Bobrek-Centrum. Analizy parametru b dokonywano w oknach czasowych z krokiem 1 doba. Stwierdzono bardzo dobrą korelację zmian parametru b ze zmianami zagrożenia sejsmicznego. Abstract In the article the time dependent changes of b value in the Gutenberg-Richter formula in longwalls 2 and 3 of the Bobrek-Centrum mine was presented. The b value was calculated in time windows and was analyzed with 1 day step moving. A very good correlation was obtained between changes of coefficient b and seismic hazard. 1. WPROWADZENIE W ostatnich kilkunastu latach nastąpił szybki rozwój aparaturowy i metodyczny w sejsmologii górniczej. Nowa generacja aparatur cyfrowych z mobilnymi sondami geofonowymi pozwoliła na rozwój nowych kryteriów oceny zagrożenia sejsmicznego i zagrożenia tąpaniami w eksploatowanych parcelach. Zasady stosowania Metody Sejsmologii Górniczej Oceny Zagrożenia Tąpaniami skorygowane nieznacznie w roku 27, w znowelizowanej wersji będą zasadniczo różniły się w zakresie analizy zarejestrowanych

2 wstrząsów oraz kryteriów sejsmologicznych stosowanych do oceny zagrożenia. Do nowych kryteriów oceny zagrożenia sejsmicznego zaliczyć należy analizę sejsmiczności przy wykorzystaniu współczynnika b relacji Gutenberga-Richtera, sekwencyjne analizy parametrów źródła sejsmicznego oraz parametr amplitudy prędkości drgań (PPV) ociosów wyrobiska podziemnego. Stosowanie nowych, bardziej informatywnych kryteriów oceny zagrożenia sejsmicznego i zagrożenia tąpaniami wymaga stosowania nowej generacji systemów sejsmologicznych z nowoczesnym oprogramowaniem do obliczania parametrów źródła sejsmicznego i przestrzennej lokalizacji ognisk wstrząsów. W celu lepszej oceny sejsmiczności i zagrożenia sejsmicznego, KWK Bobrek-Centrum zainstalowała i systematycznie rozwija system obserwacji sejsmologicznej SOS produkcji GIG. Podczas eksploatacji ściany 1 i 2 w pokładzie 53 występowała bardzo wysoka sejsmiczność. Silne wstrząsy eksploatacyjne górotworu, w tym wstrząsy regionalne o energii sejsmicznej J (zaistniały w czasie eksploatacji ściany 1) oraz J (zaistniały w czasie eksploatacji ściany 2), przyczyniły się do wcześniejszego zatrzymania zarówno ściany 1 jak i ściany 2. Spodziewając się wysokiej sejsmiczności również w ścianie 3/53, KWK Bobrek zmodernizowała kopalnianą sieć sejsmologiczną, w celu prowadzenia bardziej zaawansowanych obserwacji i analiz sejsmologicznych, dla lepszej oceny zagrożenia sejsmicznego w obrębie samej ściany. Intencją tych obserwacji było wydzielenie wstrząsów eksploatacyjnych stanowiących potencjalne zagrożenie tąpnięciem od grupy tych, które nie powinny stanowić tak dużego zagrożenia (ogniska wstrząsów daleko od wyrobisk eksploatacyjnych, małe wartości amplitud drgań PPV w wyrobiskach eksploatacyjnych). Precyzyjniejsza lokalizacja ognisk wstrząsów i badanie parametrów źródła sejsmicznego miały za zadanie wyodrębnienie wysokoenergetycznych wstrząsów o charakterze regionalnym, które występując głęboko nie stanowią z reguły zagrożenia na froncie eksploatacji. W tym celu zainstalowano dodatkowe sondy geofonowe na wybiegu samej ściany 3, w celu pełnej i wiarygodnej rejestracji wstrząsów od niższego progu energetycznego (tj. od J) oraz dokładniejszej lokalizacji ognisk wstrząsów, w tym z uwzględnieniem składowej pionowej. W niniejszym artykule przedstawione zostaną wyniki obliczeń oraz korzyści płynące ze stosowania nowych możliwości metody sejsmologicznej. Będą one dotyczyły analizy sejsmiczności przy wykorzystaniu zmian w oknach czasowych parametru b z relacji Gutenberga-Richtera, w korelacji z zagrożeniem sejsmicznym określonym energią najsilniejszych wstrząsów oraz wartością parametru PPV w określonych fazach prowadzonej eksploatacji. Analiza trendu zmian parametru b w czasie, ujęta jest w propozycji nowej instrukcji metody sejsmologicznej, jako kryterium oceny zagrożenia sejsmicznego i zagrożenia tąpaniami (Mutke i inni 21). 2. HISTOGRAMY I KRZYWE TRENDU ZMIAN W CZASIE WYBRANYCH PARAMETRÓW SEJSMOLOGICZNYCH W aktualnie stosowanej instrukcji metody sejsmologii górniczej (Barański i inni 27), sejsmiczność oceniana była na podstawie aktywności sejsmicznej, występowania wstrząsów w klasach energetycznych, maksymalnej energii sejsmicznej oraz wydatku energii sejsmicznej w określonej jednostce czasu, postępu lub cyklu technologicznego. Obecnie na każdej kopalnianej stacji geofizyki używane są komputery, co umożliwia wykonywanie w krótkim czasie bardziej zaawansowanych metod analizy zarejestrowanych wstrząsów. W nowym podejściu metody sejsmologii górniczej proponuje się dodatkowo analizować zmiany współczynnika b relacji Gutenberga-Richtera w przesuwającym się oknie czasowym lub sekwencji zjawisk sejsmicznych oraz parametry źródła sejsmicznego i indeksu

3 energii sejsmicznej EI. W tym artykule analizujemy zmiany parametru b w trakcie eksploatacji bardzo aktywnych sejsmicznie ścian nr 2 i 3 w pokładzie Przyjęta metodyka obliczeń parametru b Rozkład Gutenberga-Richtera opisuje charakterystykę energetyczno-ilościową obserwowanych w danym rejonie wstrząsów, z których buduje się krzywe powtarzalności. Wyrażają one zależność między liczbą wstrząsów a ich magnitudą lub energią sejsmiczną, według wzoru podanego przez Gutenberga i Richtera (Gutenberg i Richter 1954): log N = a b M (2.1) log N = a - b log E S gdzie: N liczba wstrząsów o magnitudzie w danym przedziale (M +/- ΔM/2) a, b - stałe Należy podkreślić, że doboru zbioru wstrząsów do obliczania współczynnika b dokonuje się zgodnie z zasadą kompletności katalogów, stwierdzonych na podstawie analizy histogramów liczebności skumulowanych w przedziałach energetycznych. Dolny próg energetyczny monitorowania kompletnego zbioru danych zależy od jakości sieci sejsmologicznej, rozmieszczenia stanowisk geofonowych względem ściany eksploatacyjnej. Do obliczenia wartości współczynnika b rozkładu Gutenberga-Richtera proponuje się stosować metodę największej wiarygodności (Aki 1965): b = (log e) / (M sr -M min ) (2.2) gdzie: e podstawa logarytmu naturalnego. M sr średnia magnituda (energia ) zbioru wstrząsów, M min magnituda (energia) progowa, powyżej której rejestrowano wszystkie wstrząsy. Poza obliczeniem współczynnika b należy oszacować jego błąd. Do oceny odchylenia standardowego wykorzystano parametru b w niniejszej pracy wykorzystano wzór wyprowadzony przez Shi i Bolta (Shi i Bolt 1982) Stała a w równaniu 2.1 zależy między innymi od maksymalnej magnitudy lub energii sejsmicznej w grupie badanych wstrząsów oraz od stałej b i charakteryzuje poziom sejsmiczności w danym rejonie. Współczynnik b tego rozkładu określa stosunek silnych do słabych zjawisk w badanym zbiorze, Niskie wartości współczynnika b informują, że w badanym zbiorze dominują wstrząsy silne. W ocenie zagrożenia sejsmicznego i zagrożenia tąpaniami realne zagrożenie stanowią wstrząsy silne, których ogniska lokalizowane są blisko wyrobisk eksploatacyjnych. Badanie wartości współczynnika b w zbiorze wstrząsów z obszaru ściany eksploatacyjnej, pozwala ocenić przygotowanie górotworu do indukowania wstrząsów niebezpiecznych dla stateczności wyrobisk górniczych i bezpieczeństwa załogi ( Syrek 1992, Teisseyre i Gibowicz 1983, Mutke i inni 1997, Dubiński i inni 1998). Współczynnik b może być wskaźnikiem stanu naprężeń. Z badań Scholza (Scholz 1968) wynika, że współczynnik b maleje, gdy rosną naprężenia. Badania Gibowicza (Gibowicz 1979) wskazują, że współczynnik b jest zmienny w czasie w skali regionalnej lub lokalnej, odzwierciedlając fluktuacje stanów naprężeń oscylujących wokół wartości średniej. Zależność tą wykorzystano do oceny zagrożenia sejsmicznego w polskich kopalniach węgla. Badanie trendu zmian tego współczynnika w przesuwających sie oknach czasowych można traktować w tym przypadku jako prekursor średniookresowy, który z wyprzedzeniem kilku do kilkunastu dni pokazuje

4 log(n) tendencję wzrostu zagrożenia sejsmicznego w obszarze badanej ściany eksploatacyjnej (Syrek 1992, Mutke i inni 1997, Dubiński i inni 1998). Informacja taka jest bardzo cenna w aspekcie przygotowywania środków profilaktycznych w trakcie procesu eksploatacji węgla Analiza zmian współczynnika b dla ściany 2/53. W rozdziale przedstawiono wyniki obliczeń i analizę zmian współczynnika b w rejonie ściany eksploatacyjnej nr. 2 w pokładzie 53 KWK Bobrek-Centrum. Obliczenia wykonano według metodyki opisanej w rozdziale 2.1. Utworzono grupy wstrząsów w przedziałach klasowych co,2 magnitudy. Klasa o najniższych magnitudach obejmowała wartości od,5 do,7 (energia sejsmiczna od 5,5 1 2 J do 1, J. Najsilniejszy wstrząs w zbiorze danych charakteryzował się magnitudą M L =2,6 (E s = J). Do przeliczania energii sejsmicznej na magnitudę stosowano wzór opracowany dla GZW przez Dubińskiego i Wierzchowską (Dubiński i Wierzchowska 1973): log E s = 1,8 + 1,9M L (2.3.) Rozkład ilości wstrząsów w poszczególnych klasach magnitud dla ściany 2/53 przedstawia rys Rozkład magnitud 2,5 2 1,5 1,5,2,4,6,8 1 1,2 1,4 1,6 1,8 2 2,2 2,4 2,6 2,8 3 3,2 3,4 3,6 3,8 4 Rys Rozkład magnitud w grupach dla sejsmiczności z obszaru ściany 2/53 w KWK Bobrek-Centrum Proponuje się analizę trendu zmian współczynnika b relacji Gutenberga-Richtera w przesuwających się oknach czasowych z krokiem 1 doba. Wartości współczynnika b znacznie przekraczające wartość średnią oznaczają brak zagrożenia sejsmicznego. Nieznaczne odchylenia od wartości średniej oznaczają brak lub słabe przygotowanie górotworu do emisji silnych wstrząsów, natomiast znaczne odchylenie poniżej wartości średniej oznacza średnie lub wysokie zagrożenie sejsmiczne wystąpienia silnego wstrząsu w ścianie eksploatacyjnej lub w jej rejonie. Wsteczna analiza danych ze ściany 2 wykazała, że przed wystąpieniem silnych wstrząsów (np o E= J oraz o E= J), współczynnik b osiągał najniższe wartości, zdecydowanie poniżej 1.Z rys widoczne jest również, że w okresie gdy obserwowano dużą grupę najsilniejszych wstrząsów na ścianie 2, tj. od 1 września 28 do 15 października 28, wartości współczynnika b były najniższe, zdecydowanie poniżej 1. We wrześniu 28 roku front ściany 2 znalazł się w zasięgu oddziaływania obszernych resztek pokładu 51 i wyszedł poza obszar eksploatacji dokonanej w warstwie dolnej, a następnie górnej pokładu 59. W samym okresie roku, zwiększona aktywność sejsmiczna objawiła się wystąpieniem 26 wstrząsów rzędu 1 5 J i 2 wstrząsów rzędu 1 6 J (Kugiel i inni 28). W tym samym czasie, tj od początku września, rozpoczął się bardzo silny wzrost ilości wstrząsów. Podobne trendy pomiędzy współczynnikiem b i aktywnością sejsmiczną ML

5 n b obserwowano w KWK Jas-Mas (Mutke i inni 1997). Również drugi okres występowania grupy najsilniejszych wstrząsów oraz wysokiej aktywności sejsmicznej, tj. od 1 stycznia 29 do 15 lutego 29r charakteryzował się niskimi wartościami współczynnika b, zdecydowanie niższymi od 1.Wyniki te potwierdzają, że ocena sejsmiczności wyrażona relacją Gutenberga- Richtera - zmiennością współczynnika b w tej relacji jest dobrą miarą gotowości górotworu wokół ściany eksploatacyjnej do indukowania silnych wstrząsów górotworu. Z tej przyczyny w nowej, proponowanej do weryfikacji wersji instrukcji metody sejsmologii górniczej, trendy zmian wartości współczynnika b w czasie są jednym z parametrów oceny zagrożenia sejsmicznego i zagrożenia tąpaniami. Współczynnik b 3 2,5 2 1,5 1,5 ENERGIA 1,E+7 1,E+6 1,E+5 1,E+4 1,E+3 Liczba wstrząsów w grupie Rys Zmiany współczynnika b relacji Gutenberga-Richtera liczone w oknie czasowym 2 dni z krokiem 1 doba. Ciemniejsze linie oznaczają słupki błędów obliczone dla sejsmiczności ściany 2/53 oraz równania 2.2. Silny wstrząs o energii Es=9 1 7 J wystąpił w czasie gdy współczynnik b osiągał najmniejsze wartości (a). liczba wstrząsów w grupach 2 dniowych (b) oraz energia sejsmiczna. Od strony metodycznej ważne jest, by do analizy wybrać wstrząsy z określonej sekwencji, związane bezpośrednio z eksploatacją analizowanej ściany. Analizowany zbiór danych dotyczył wstrząsów związanych bezpośrednio z deformacjami i naprężeniami wywoływanymi wokół ściany eksploatacyjnej. Zmiany współczynnika b nie odzwierciedlały w tym przypadku zbioru kilku silnych wstrząsów o charakterze regionalnym, zlokalizowanych dużo głębiej i w dużej odległości epicentralnej od frontu eksploatacji, niż cały zbiór kilkuset

6 wstrząsów eksploatacyjnych. Przykładem może być najsilniejszy wstrząs zaistniały w czasie biegu ściany 2/53, tj. wstrząs z dnia o energii sejsmicznej E s =7 1 8 J. Otóż wartość współczynnika b jest w tym czasie około 1 i nie wskazuje na możliwość wystąpienia tak silnego wstrząsu. Wstrząs z dnia jest jednak oddalony ponad,5 km w poziomie od frontu najbliższej ściany i zlokalizowany głęboko, co oznacza, że nie jest on związany z procesami naprężeniowymi w górotworze charakterystycznymi dla pozostałej grupy ponad 7 wstrząsów ze ściany 2/53. Należy również zwrócić uwagę, że błędy wyznaczenia współczynnika b (słupki błędów oznaczone ciemniejszymi kreskami na rysunku 2.2a) są dość duże na początku i na końcu biegu ściany 2, gdy rejestrowano niewielką ilość wstrząsów (patrz rys. 2.2c) 2.3. Analiza zmian współczynnika b dla ściany 3/53. Pierwsze wstrząsy na ścianie 3/53 zostały zaobserwowane w kwietniu 29 roku i występowały do , w sumie 337 wstrząsów górniczych od energii sejsmicznej 1 2 J. Szczegółowy opis aktywności sejsmicznej w ścianie 3/53, z podziałem na poszczególne fazy i grupy energetyczne, opisano w artykule (Klabis i inni 21). Sejsmiczność ściany 3/53 można było podzielić na trzy fazy. - Faza I od 1 kwietnia 29 do roku: 382 wstrząsy, w tym 1 o energii J (2.5.21) - Faza II od do roku: 131 wstrzasów od energii 1 2 J, w tym jeden o energii J ( ) oraz o energii J (5.2.21) - Faza III od do roku: 1252 wstrząsy, w tym jeden o energii sejsmicznej J (2.3.21) oraz J ( ). Warunki górnicze podczas eksploatacji ściany 3/53 przedstawiono na rys F I F II F III Rys Mapa pokładowa dla eksploatacji ściany 3/53. Do obliczenia współczynnika b utworzono grupy wstrząsów w przedziałach klasowych co,2 magnitudy. Klasa o najniższych magnitudach obejmowała wartości od,5 do,7 (energia sejsmiczna od 5,5 1 2 J do 1, J). Najsilniejszy wstrząs w zbiorze danych charakteryzował się magnitudą M L =3,8 (E s = J). Rozkład ilości wstrząsów w poszczególnych klasach magnitud dla ściany 3/53 przedstawia rys Wsteczna analiza danych ze ściany 3 wykazała, że przed wystąpieniem silnych wstrząsów (np J (2.5.21), J ( ), J (5.2.21), J (2.3.21) oraz J ( ), współczynnik b osiągał najniższe wartości, zdecydowanie poniżej wartości 1. Z rys widoczne jest również, że w okresie gdy obserwowano dużą aktywność

7 n b log(n) wokół najsilniejszych wstrząsów w ścianie 3, wartości współczynnika b były najniższe, zdecydowanie poniżej 1. Rozkład magnitud 3 2,5 2 1,5 1,5,2,4,6,8 1 1,2 1,4 1,6 1,8 2 2,2 2,4 2,6 2,8 3 3,2 3,4 3,6 3,8 4 ML Rys Rozkład magnitud w grupach dla sejsmiczności z obszaru ściany 3/53 w KWK Bobrek-Centrum Współczynnik b, ściana 3 2,5 2 1,5 1,5 Liczba wstrząsów w grupie ENERGIA 1,E+9 1,E+8 1,E+7 1,E+6 1,E+5 1,E+4 1,E+3 Rys Zmiany współczynnika b relacji Gutenberga-Richtera liczone w oknie czasowym 2 dni z krokiem 1 doba. Ciemniejsze linie oznaczają słupki błędów obliczone dla sejsmiczności ściany 3/53 oraz równania 2.2. Silny wstrząs o energii Es=8 1 8 J wystąpił w czasie, gdy współczynnik b osiągał najmniejsze wartości (a). liczba wstrząsów w grupach 2 dniowych (b) oraz energia sejsmiczna (c).

8 b log(n) Ściana 3/53 najbardziej aktywna była w grudniu 29 roku, gdy front ściany zbliżał się do dna Niecki Bytomskiej i wychodził z obszaru eksploatacji warstwy dolnej pokładu 51. Wówczas rejestrowano też najniższe wartości współczynnika b, co wskazuje na jego przydatność do oceny przygotowania masywu skalnego, do emisji silnych wstrząsów w obszarze ściany eksploatacyjnej. W Fazie III eksploatacji (od 1 marca 21) największą aktywność sejsmiczną można było zaobserwować w marcu 21. W tym okresie również obserwowano bardzo niskie wartości współczynnika b. Po wyjściu z dna niecki bytomskiej oraz po wejściu w obszar wybrania pokładu 51, nastąpił zdecydowany spadek aktywności sejsmicznej. Fakt ten odzwierciedlają wysokie wartości współczynnika b (rys. 2.7a). W czasie eksploatacji w Fazie III, prowadzono również bezpośrednie obserwacje parametru PPV stosowanego do oceny zagrożenia stateczności wyrobisk eksploatacyjnych. Wyniki tych badań przedstawiono na poniższych rysunkach 2.6 i 2.7. Ze względu na wykorzystanie do obserwacji sejsmologicznej kilku dodatkowych czujników na wybiegu ściany, możliwa była rejestracja wszystkich zjawisk sejsmicznych od niższego progu energetycznego oraz precyzyjniejsza lokalizacja ognisk wstrząsów i ocena parametru PPV na wybiegu ściany. W całej kopalnianej sieci sejsmologicznej KWK Bobrek-Centrum, wydzielono więc podsystem ścianowej obserwacji sejsmologicznej. System ścianowy obserwacji sejsmologicznej pozwala na lepszą, bieżącą ocenę zagrożenia sejsmicznego w obszarze eksploatowanej ściany. Niższy próg energetyczny obserwowanych danych, od magnitudy,3 (Es=2 1 2 J), umożliwił wybór 1-dniowych okien do obliczania parametru b. W czasie eksploatacji ściany 3/53 w fazie III zarejestrowano 1556 wstrząsów od energii Es=2 1 2 J do energii Es=9 1 6 J. Rozkład ilości wstrząsów w poszczególnych klasach magnitud dla ściany 3/53 przedstawia rys Rozkład magnitud 3 2,5 2 1,5 1,5,2,4,6,8 1 1,2 1,4 1,6 1,8 2 2,2 2,4 2,6 2,8 3 3,2 3,4 3,6 3,8 4 ML Rys Rozkład magnitud w grupach dla sejsmiczności z obszaru ściany 3/53 w KWK Bobrek-Centrum w III Azie eksploatacji od 1 marca 21 do 3 czerwca 21. Współczynnik b 2 1,8 1,6 1,4 1,2 1,8,6,4,2

9 n Liczba wstrząsów w grupie ENERGIA 5,E+6 5,E+5 5,E+4 5,E+3 5,E+2 Rys Zmiany współczynnika b relacji Gutenberga-Richtera liczone w oknie czasowym 1 dni z krokiem 1 doba w III Fazie eksploatacji ściany 3/53. Ciemniejsze linie oznaczają słupki błędów obliczone dla parametru b. Najsilniejszy wstrząs o energii Es=9 1 6 J wystąpił w czasie, gdy współczynnik b osiągał najmniejsze wartości (a). liczba wstrząsów w grupach 1 dniowych w fazie III eksploatacji (b) oraz energia sejsmiczna wstrzasów z Fazy III eksploatacji (c). Na rys. 2.8 przedstawiono wartości parametru PPV zarejestrowanego w Fazie III na wybiegu eksploatacji ściany 3, w chodnikach przyścianowych. W obu chodnikach (stanowisko 8 i stanowisko 3), najwyższe wartości PPV rejestrowano gdy wartości współczynnika b były niskie. Stosunkowo duże odległości ognisk wstrząsów od chodników przyścianowych w czasie występowania najsilniejszych wstrząsów spowodowały, że wartości PPV nie były wysokie i generalnie nie przekraczały amplitudy prędkości drgań PPV=,1 m/s. W szczególności w ostatnim etapie eksploatacji ściany III wartości PPV nie przekraczały,5 m/s. Takie wartości amplitud PPV nie stanowiły zagrożenia dla stateczności wyrobisk eksploatacyjnych w warunkach występującej tam sejsmiczności.

10 R, [m] PPV,mm/ss R, [m] PPV,mm/ss PPV na stanowisku Odległość wstrząsów od stanowiska 8 14, 12, 1, 8, 6, 4, 2,, PPV na stanowisku 3 1,6E+2 1,4E+2 1,2E+2 1,E+2 8,E+1 6,E+1 4,E+1 2,E+1,E+ Odległość wstrząsów od stanowiska 3 16, 14, 12, 1, 8, 6, 4, 2,, Rys Wartości parametru PPV zarejestrowane w chodnikach przyścianowych na wybiegu eksploatacji ściany 3/53 w Fazie III (stanowisko 8 i stanowisko 3) oraz odległości ognisk wstrząsów od stanowisk pomiarowych

11 3. WNIOSKI Wyniki badań przedstawione w artykule potwierdzają, że ocena sejsmiczności wyrażona relacją Gutenberga-Richtera - zmiennością współczynnika b obliczanego w oknach czasowych z krokiem 1 doba jest dobrą miarą oceny gotowości górotworu wokół ściany eksploatacyjnej do indukowania silnych wstrząsów górotworu. Z tej przyczyny w nowej, proponowanej do weryfikacji wersji instrukcji metody sejsmologii górniczej, trendy zmian wartości współczynnika b w czasie są jednym z parametrów oceny zagrożenia sejsmicznego i zagrożenia tąpaniami. Oceny zagrożenia stateczności wyrobisk eksploatacyjnych można dokonać analizując wartości parametru amplitudy prędkości drgań, PPV. Wartości PPV obserwowane w III fazie eksploatacji ściany 3 w chodnikach przyścianowych nie były wysokie i generalnie nie przekraczały amplitudy prędkości drgań PPV=,1 m/s. Takie wartości amplitud PPV nie stanowiły zagrożenia dla stateczności wyrobisk eksploatacyjnych w warunkach występującej tam sejsmiczności. W obu chodnikach przyścianowych na wybiegu ściany 3(stanowisko sejsmometryczne nr 8 i stanowisko sejsmometryczne nr 3), najwyższe wartości PPV rejestrowano gdy wartości współczynnika b były najniższe. Literatura 1. Aki K. 1965: Maximum likelihood estimate of b in the formula log N = a bm and its confidence limits. Bull. Earthquake Res. Inst. Tokyo Univ., 43, Barański A., Dubiński J, Mutke G. 27: Metoda sejsmologii górniczej oceny stanu zagrożenia tąpaniami. W: Zasady i zakres stosowania kompleksowej metody oceny stanu zagrożenia tąpaniami w zakładach górniczych wydobywających węgiel kamienny. Wyd GIG, seria Instrukcje nr Dubiński J., Mutke G. Nowak J. i Stec K. 1998: Elaborating of precursors of strong seismic events induced by mining activity. Final Report Project: MP/BOM (The research work sponsored by the Polish-American M Sklodowska-Curie Joint Fund II). Central Mining Institute (GIG). 4. Dubiński J. I Wierzchowska Z. 1973: Metody obliczeń energii wstrząsów górotworu na Górnym Śląsku. Komunikat GIG nr 591, Katowice. 5. Gibowicz S. J. 1979: Space and time variations of the frequency-magnitude relation for mining tremors In the Szombierki coal mine In Upper Silesia, Poland. Acta Geophys. Pol., Gutenberg B., Richter C.F. 1954: Seismicity In the Earth and associated phenomena. Princeton University Press Lurka A., Mutke G., 28: Poprawa dokładności lokalizacji składowej pionowej hipocentrów wstrząsów górniczych. Gospodarka Surowcami Mineralnymi (Mineral Resources Management), Vol. 24-2/3. IGSMiE PAN. str Klabis L., Malesza A., Tetla W. i Pierzyna A. 21: monitoring stanu zagrożenia i profilaktyka aktywna w warunkach silnego zagrożenia tąpaniami na przykładzie ściany 3 w pokładzie 53 w Kompanii Węglowej SA Oddział KWK Bobrek-Centrum. Prace Naukowe GIG. Górnictwo i Inżynieria. Nr. 9. Kugiel M., Malesza A. i Pierzyna A. 28: Nowe kierunki obserwacji sejsmologicznych w aspekcie poprawy bezpieczeństwa kopalń zagrożonych tapaniami. Prace Naukowe GIG. Górnictwo i Inżynieria. Nr...Str Marcak 21: Geomechaniczna interpretacja struktury danych geofizycznych, w szczególnosci sejsmologicznych, gromadzonych dla oceny hazardu sejsmicznego. Przegląd Górniczy. Nr. 6 (151). Tom 66 (CVI). Str. 1-8.

12 11. Mutke G., Siata R., Skatuła R., Szreder Z. 1997: Ocena zagrożenia sejsmicznego na podstawie zmian współczynnika b oraz wybranych parametrów ognisk wstrząsów w KWK Jas-Mos. Materiały Szkoły Eksploatacji Podziemnej 97. Polska Akademia Nauk CPPGSMiE. Kraków s Mutke G. 27: Ocena zagrożenia tąpaniami w kopalniach podziemnych uwzględniająca parametry drgań blisko ognisk wstrząsów doświadczenia z polskich kopalń. Górnictwo i Geoinżynieria. Kwartalnik AGH. Rok 31, zeszyt 3/1, str Mutke G., Lurka A. and Dubiński J. 29: RASiM 7: Controlling Seismic Hazard and Sustainable Development of Deep Mines. C.A. Tang (ed.). Rinton Press. pp Mutke G., 21: Metoda Sejsmologii Górniczej. Rozdział w monografii: Metody oceny stanu zagrożenia tąpaniami wyrobisk górniczych w kopalniach węgla kamiennego (praca zbiorowa pod redakcją J. Kabiesza). Wyd. GIG-Katowice. Str , Shi Y. and Bolt B. 1982: The standard error of the magnitude-frequency b value. Bull. Seism. Soc. Am. No. 72 (5). Pp Scholz C. 1968: The frequency-magnitude relation of microfractiring In rock and its relation to earthquakes. Bull. Seism. Soc. Am. 58, Syrek B. 1992: Zastosowanie rozkładów Gutenberga-Richtera do oceny stanu zagrożenia tąpaniami ściany XIII prowadzonej w pokładzie 51 kopalni Wujek. Publs.Inst.Geophys.Pol.Acad.Sc., M-16 (245). Pp Syrek B. i Sarnek R. 1988: Ocena stanu zagrożenia tąpaniami kopalń katowickiego gwarectwa węglowego na podstawie analizy współczynnika b relacji Gutenberga-Richtera. Publs. Inst. Geophys. Pol. Acad. Sc., M-1 (213). PWN. 19. Teisseyer R i inni, 1983, Fizyka i ewolucja wnętrza Ziemi, PWN, Warszawa., cz. 2, Prognozowanie trzęsień Ziemi str Utsu T. 1965: A metod for determining the value of b In formula log N = a bm, schowing the magnitude-frequency relation for earthquakes. Geophys. Bull. Hokkaido Univ. 13.