Lucyna Rajchel ŹRÓDŁA WÓD MINERALNYCH I LECZNICZYCH POPRADZKIEGO PARKU KRAJOBRAZOWEGO

Transkrypt

1

2 Lucyna Rajchel ŹRÓDŁA WÓD MINERALNYCH I LECZNICZYCH POPRADZKIEGO PARKU KRAJOBRAZOWEGO 2013

3 Wydawca: Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Małopolskiego ul. Vetulaniego 1A, Kraków Przewodnik Przewodnik wydano wydano przy pomocy ze środków finansowej: Wojewódzkiego Wojewódzkiego Funduszu Funduszu Ochrony Ochrony Środowiska Środowiska i Gospodarki i Gospodarki Wodnej w Wodnej Nowym w Sączu Krakowie Nakład: egz r. Fotografie: Lucyna Rajchel, Jacek Rajchel Opracowanie graficzne: Teresa Staszowska Druk: GOLDRUK Poligrafia - Wydawnictwo ul. Kościuszki 28, Nowy Sącz ISBN EGZEMPLARZ BEZPŁATNY

4 Popradzki Park Krajobrazowy został utworzony w roku 1987 na obszarze Beskidu Sądeckiego w celu ochrony wyjątkowych walorów przyrody ożywionej i nieożywionej tego regionu. Obejmuje on dwa pasma górskie - Pasmo Jaworzyny Krynickiej i Pasmo Radziejowej i zajmuje powierzchnię ha. Z geologicznego punktu widzenia w całości położony jest na obszarze płaszczowiny magurskiej Karpat zewnętrznych, zbudowanej z utworów fliszowych wieku kredowego i trzeciorzędowego. Niezwykłe piękno tego obszaru, będące dziedzictwem minionych epok geologicznych i różnorodnych czynników naturalnych, to jego niepowtarzalne bogactwo. Symbolem Parku jest rzeka Poprad, a największym niekwestionowanym naturalnym bogactwem wyjątkowa strefa hydrochemiczna z obecnością cennych wód mineralnych i leczniczych. Obszar ten nazywany jest Popradzkim Zagłębiem Balneologicznym i jest on również największym w Polsce zagłębiem rozlewniczym naturalnych wód mineralnych, leczniczych i źródlanych. Wody mineralne i lecznicze występujące w obrębie Popradzkiego Parku Krajobrazowego udostępnione są licznymi odwiertami i źródłami, którym poświęcono niniejsze opracowanie. Źródło to naturalny, skoncentrowany i samoczynny wypływ wody podziemnej na powierzchnię terenu. Jest ono najbardziej spektakularnym przejawem i dowodem krążenia wody w przyrodzie. Źródła są niezwykle interesującymi elementami krajobrazu, a nisze źródlane są często siedliskami endemicznych i unikalnych roślin i zwierząt oraz mikroorganizmów. Bywają naturalne dzikie, takie, jakimi stworzyła je natura i wtedy dostarczają walorów poznawczych naturalnego wypływu, lub są obudowane różnego rodzaju formami małej architektury, często stając się dodatkowo perełkami kultury materialnej. Źródła były miejscami kultu, tematem legend, natchnieniem poetów, pisarzy i malarzy. Są one również obiektem badań i fascynacją wielu dziedzin naukowych. Na obszarze Popradzkiego Parku Krajobrazowego występują źródła wód mineralnych i leczniczych, wyprowadzające wody typu szczawy (czyli wody lecznicze o zawartości od 1 g/dm 3 wolnego CO 2) i wody siarczkowe (czyli wody lecznicze o zawartości od 1 mg/dm 3 H 2S). Źródła szczaw zdradzają swoją obecność rudawkami, będącymi czerwono-brunatnym osadem wodorotlenków żelaza o charakterze ochry, znajdującymi się na dnie niszy źródła i drodze odpływu wody, oraz wydobywającymi się nieustannie ze źródła bąblami dwutlenku węgla - CO 2. Szczawy to wody, które najczęściej i najchętniej pijemy. Te, które zawierają odpowiednie ilości biopierwiastków wapnia (Ca 2+ od 150 mg/dm 3 ) i magnezu (Mg 2+ od 50 mg/dm 3 ) działają fizjologicznie odżywczo na organizm człowieka i powinniśmy je stosować jako ważny suplement diety. W balneoterapii wody typu szczawy wykorzystywane są do kąpieli leczniczych i krenoterapii (czyli kuracji pitnej). Kąpiele w tych wodach zalecane są w takich chorobach jak: nadciśnienie tętnicze; niedokrwienie; czynnościowe choroby serca; niedokrwienie kończyn dolnych na tle cukrzycy; 3

5 przewlekła niewydolność żylna kończyn dolnych. Kuracja pitna wód typu szczawy zalecana jest w następujących chorobach: chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy; przewlekłym zapaleniu pęcherzyka żółciowego; leczeniu niektórych schorzeń urologicznych; leczeniu niedokrwistości stosując szczawy żelaziste. W celach leczniczych stosujemy je wyłącznie zgodnie z zaleceniem lekarza. Źródła wód siarczkowych charakteryzują się specyficznym zapachem siarkowodoru i białym, fioletowym lub purpurowym osadem, który im towarzyszy, a w terenie jest uderzający i zwraca uwagę. Występuje on w postaci naskorupień, nici lub frędzli na dnie niszy źródła i drodze odpływu wody. Barwa tego osadu uzależniona jest od ilości siarkowodoru - H 2S i nasłonecznienia niszy źródła. Kąpiele w tych wodach zalecane są w chorobach zwyrodnieniowych stawów i kręgosłupa, reumatoidalnym zapaleniu stawów, stanach pourazowych narządów ruchu, chorobach dermatologicznych (łuszczyca, trądzik, świerzbiączka, dermatozy zawodowe). Wody te zawierają związki siarki, co nadaje im nieprzyjemny smak i zapach, stąd są niechętnie pite przez chorych. Stosowane w kuracji pitnej mają działanie odczulające, odtruwające, a poza tym powodują pobudzenie wydzielania żółci i soku trzustkowego. Są zalecane w chorobach przewodu pokarmowego, zaburzeniach przemiany materii i w zatruciach metalami ciężkimi. Wody siarczkowe stosujemy w celach leczniczych wyłącznie zgodnie z zaleceniem lekarza. W przewodniku przy opisie każdego źródła zamieszczono jego fotografię i przedstawiono lokalizację na mapie topograficznej w skali 1: oraz podano jego najważniejsze dane fizykochemiczne z zawartością głównych jonów. Scharakteryzowano również typ hydrochemiczny wody, np. HCO 3-Ca-Mg+CO 2+Fe, co oznacza, że jest to woda typu wodorowęglanowowapniowo-magnezowego, a składnikiem swoistym, nadającym wodzie cech leczniczych, jest dwutlenek węgla (CO 2) i żelazo (Fe +2 ). Wędrując do źródeł, po szlakach Popradzkiego Parku Krajobrazowego będziecie Państwo niewątpliwie zafascynowani ich fenomenem. W opracowaniu wykorzystano dane publikowane: Ponikowska I., Ferson D. (2009) Nowoczesna medycyna uzdrowiskowa. Wyd. MEDI PRESS; Rajchel L. (2000) Źródła wód siarczkowych w Karpatach polskich. Geologia, t. 26, 3: Wyd. AGH, Kraków; Rajchel L. (2012) Szczawy i wody kwasowęglowe Karpat polskich. Wyd. AGH. Kraków; Rajchel L. & Rajchel J. (1999) Karpackie źródła wód mineralnych i swoistych - pomnikami przyrody nieożywionej. Prz. Geol., 47, 10: Niniejszy Przewodnik przewodnik został wydany przez Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Małopolskiego dzięki wsparciu finansowemu Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Nowym Krakowie. Sączu. Wykonano Wykonano go w go ramach w ramach badań badań statutowych nr nr w 021 Akademii w Akademii Górniczo-Hutniczej im. im. S. S. Staszica na Wydziale Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska w Krakowie. 4

6 ŹRÓDŁO: str ANNA 8 TADEUSZ 9 KATARZYNA 10 ROGAŚ 11 KINGA 12 JAWORZYNA 13 NA ŁĄCE 14 MARIANUM 15 GÓRNE 16 ŁOMNICZANKA 17 STANISŁAW 18 GOLGOTA 19 WIERCHOMLANKA 20 ZDRÓJ 21 RUDAWKA 22 HANNA 23 JERZY 24 ZA KAPLICZKĄ 25 ANNA 26 KAZIMIERZ 27 ZA CERKWIĄ 28 U JAWORA 29 BULGOTKA 30 ZATOPIONE 31 ODDECH DIABŁA 32 IWONA 33 POD CERKWIĄ 34 GRUNWALD 35 NA WAPIENNYM 36 GRANICZNE 37 POD SZALONE 38 WIADERKO 39 SZCZAWICZNE 40 ŹRÓDLANEGO POTOKU 41 GEOLOGÓW 42 SŁONECZNE 43 MIŁOŚĆ 44 JÓZEF 45 JAN 46 SŁOTWINKA 47 ZDRÓJ GŁÓWNY 48 TRZECH KRÓLI 49 LISA 50 SYHOWNE 51 WĘDROWCÓW 52

7

8 T A B L I C E Tablice przedstawiają fotografie, opis, i lokalizację źródeł wód mineralnych i leczniczych z terenu Popradzkiego Parku Krajobrazowego

9 Gmina Stary Sącz Źródło wody siarczkowej ŹRÓDŁO ANNA BARCICE Pomnik przyrody nieożywionej Wys. 341 m n.p.m. 49 o 31' 54,4'' N 20 o 39' 52,3'' E Siarczkowa woda ze źródła Anna jest typu HCO 3-SO 4-Ca-Mg+H 2S o mineralizacji 0,9 g/dm 3 ; ph 7,2; temperaturze 12 o C; H 2S 7 mg/dm 3. Zawartość głównych jonów w dm 3 wody: Na + 22,43 mg; Ca ,4 mg; Mg 2+ 41,4 mg; Cl - 4,3 mg; SO ,1 mg; HCO 3-509,9 mg. Źródło obudowane płytami piaskowca, na dnie niszy widoczny biały i purpurowy osad w postaci powłoki i nitek, który tworzą kolonie bakterii siarkowych. 8

10 ŹRÓDŁO TADEUSZ Gmina Stary Sącz Źródło wody siarczkowej Wys. 386 m n.p.m. 49 o 30' 0,06'' N 20 o 38' 48'' E Woda siarczkowa ze źródła Tadeusz jest typu HCO 3-Ca-Mg+H 2S o mineralizacji 0,4 g/dm 3 ; ph 7,5; temperaturze 12 o C; H 2S 4,9 mg/dm 3. Zawartość głównych jonów w dm 3 wody: Na + 19,73 mg; Ca 2+ 60,28 mg; Mg 2+ 14,5 mg; Cl - 16,6 mg; SO ,6 mg; HCO 3-247,6 mg. BARCICE Misa źródła w kształcie czworoboku wykuta w gruboławicowym piaskowcu. Na dnie niszy źródła widoczne białe i fioletowe nitkowate kolonie bakterii siarkowych. Pomnik przyrody nieożywionej 9

11 ŹRÓDŁO KATARZYNA Gmina Piwniczna Źródło wody siarczkowej RYTRO Pomnik przyrody nieożywionej Wys. 439 m n.p.m. 49 o 29' 06,5'' N 20 o 38' 50,6'' E Woda siarczkowa ze źródła Katarzyna jest typu HCO 3-Ca-Na+H 2S o mineralizacji 0,5 g/dm 3 ; ph 7,8; temperaturze 9,3 o C; H 2S 10,7 mg/dm 3. Zawartość głównych jonów w dm 3 wody: Na + 46,4 mg; Ca 2+ 71,9 mg; Mg 2+ 13,5 mg; Cl - 20,2 mg; SO ,6 mg; HCO 3-362,3 mg. Źródło siarczkowe, szczelinowo-terasowe Katarzyna znajduje się na trasie ścieżki edukacyjnej Rogasiowy szlak, poniżej parku linowego Małpi gaj. Źródło obudowane blokami piaskowca, co tworzy małą architekturę. Na dnie niszy źródła i drodze odpływu wody widoczne kolonie białych, niekiedy fioletowych bakterii siarkowych w postaci nici, naskorupień i frędzli. 10

12 Gmina Piwniczna Źródło wody siarczkowej ŹRÓDŁO ROGAŚ RYTRO Pomnik przyrody nieożywionej Wys. 498 m n.p.m. 49 o 28' 51,4'' N 20 o 38' 15,5'' E Woda siarczkowa ze źródła Rogaś jest typu HCO 3-Ca-Na-Mg+H 2S o mineralizacji 0,37 g/dm 3 ; ph 8,0; temperaturze 10,6 o C; H 2S 1,5 mg/dm 3. Zawartość głównych jonów w dm 3 wody: Na + 35 mg; Ca mg; Mg 2+ 13,8 mg; Cl - 4,2 mg; SO mg; HCO mg. Źródło Rogaś położone w dolinie potoku Roztoka, w lesie jodłowo-bukowym. Źródło znajduje się na trasie ścieżki edukacyjnej Rogasiowy szlak. Inspiracja książką Marii Kownackiej Rogaś z doliny Roztoki, której akcja rozgrywa się na tym obszarze, zadecydowała o nazwie źródła i szlaku. 11

13 ŹRÓDŁO KINGA GŁĘBOKIE Gmina Piwniczna Wys. 421 m n.p.m. 49 o 29' 06,5'' N 20 o 38' 50,9'' E Szczawa ze źródła Kinga II jest typu HCO 3-Na-Ca-Mg+CO 2 o mineralizacji 3,3 g/dm 3 ; ph 6,2; temperaturze 9,4 o C; CO 2 2,5 g/dm 3. Zawartość głównych jonów w dm 3 wody: Na mg; Ca mg; Mg mg; Cl - 1,3 mg; SO 4 2-0,5 mg; HCO mg. W dolinie potoku Głęboczanka pasterz Michał Cięciwa odkrył w 1814 roku źródło szczawy wypływające ze szczeliny skalnej. Wodę stosowano do picia i kąpieli w budynku zdrojowym. Butelkowano ją również i przewożono wozami konnymi do stacji kolejowej w Rytrze. W czasie I wojny światowej urządzenia zdrojowe uległy zniszczeniu na skutek pożaru. Zakład ponownie uruchomiono około 1931 roku, niestety w roku 1934 uległ on całkowitemu zniszczeniu w czasie wielkiej powodzi. W roku 1971 wykonano rekonstrukcję źródeł; obecnie są on pod opieką Stowarzyszenia Młodów-Głębokie. Obok siebie znajdują się trzy ujęte źródła Kinga I, II i III wyprowadzające szczawę o prawie identycznym składzie fizykochemicznym. Źródła są udostępnione jako punkty czerpalne i są nieustannie oblegane przez mieszkańców i turystów. 12

14 ŹRÓDŁO JAWORZYNA PIWNICZNA Gmina Piwniczna Wys. 480 m n.p.m. 49 o 27 52,8 N 20 o 43 34,1 E Szczawa ze źródła Jaworzyna jest typu HCO 3-Na-Ca-Mg+CO 2 o mineralizacji 3,6 g/dm 3 ; ph 6,5; temperaturze 14 o C; CO 2 1,8 g/dm 3. Zawartość głównych jonów w dm 3 wody: Na mg; Ca mg; Mg mg; Cl - 10,3 mg; SO 4 2-0,2 mg; HCO mg. Źródło dolinne, szczelinowe, wyprowadzające szczawę znajduje się na prawym brzegu potoku Jaworzyna i jest ujęte małym ceramicznym kręgiem i nakryte drewnianą pokrywą. W czasie powodzi źródło zalewane jest wodami potoku. 13

15 ŹRÓDŁO NA ŁĄCE ŁOMNICA Gmina Piwniczna Wys. 459 m n.p.m. 49 o 26' 03,9'' N 20 o 44' 39,1'' E Szczawa ze źródła Na łące jest typu HCO 3-Ca+CO 2+Fe o mineralizacji 1,1 g/dm 3 ; ph 5,9; temperaturze 11,8 o C; CO 2 1,9 g/dm 3, Fe 2+ 27,2 mg. Zawartość głównych jonów w dm 3 wody: Na + 10,5 mg; Ca mg; Mg 2+ 25,6 mg; Cl - 14 mg; SO mg; HCO mg. Źródło obudowane i udostępnione jako punkt czerpany wody mineralnej znajduje się na płaskiej, rozległej łące po wschodniej stronie drogi. 14

16 ŹRÓDŁO MARIANUM ŁOMNICA Gmina Piwniczna Wys. 457 m n.p.m. 49 o 26' 11,4'' N 20 o 44' 41,5'' E Szczawa ze źródła Marianum jest typu HCO 3-Ca +CO 2+Fe o mineralizacji 1,0 g/dm 3 ; ph 5,9; temperaturze 12,5 o C; CO 2 1,9 g/dm 3 ; Fe 2+ 11,3 mg. Zawartość głównych jonów w dm 3 wody: Na + 6,7 mg; Ca mg; Mg 2+ 21,5 mg; Cl - 9,6 mg; SO ,4 mg; HCO mg. 15

17 Gmina Piwniczna ŹRÓDŁO GÓRNE ŁOMNICA Pomnik przyrody nieożywionej Wys. 512 m n.p.m. 49 o 27' 02,8'' N 20 o 45' 25,8'' E Szczawa ze źródła Górne jest typu HCO 3-Ca+CO 2 o mineralizacji 3,3 g/dm 3 ; ph 6,2; temperaturze 9,4 o C; CO 2 2,5 g/dm 3. Zawartość głównych jonów w dm 3 wody : Na + 31 mg; Ca mg; Mg mg; Cl - 3,5 mg; SO 4 2-7,5 mg; HCO mg. Źródło znajduje się terenie pomnika przyrody nieożywionej Koryto potoku Łomniczanka wraz z brzegami i źródłami im. Zofii i Stefana Alexandrowiczów. Źródło położone na prawym brzegu potoku Łomniczanka, poniżej wodospadu. Woda ze źródła wypływa przez rurkę metalową wbitą do szczeliny. 16

18 ŹRÓDŁO ŁOMNICZANKA Gmina Piwniczna Wys. 536 m n.p.m. 49 o 27' 01,9'' N 20 o 45' 25,6'' E Łomnica Pomnik przyrody nieożywionej Źródło znajduje się na terenie pomnika przyrody nieożywionej Koryto potoku Łomniczanka wraz z brzegami i źródłami im. Zofii i Stefana Alexandrowiczów. Szczawa ze źródła Łomniczanka jest typu HCO 3-Ca+CO 2 o mineralizacji 2,4 g/dm 3 ; ph 6,3; temperaturze 11,3 o C; CO 2 1,8 g/dm 3. Zawartość głównych jonów w dm 3 wody: Na + 51 mg; Ca mg; Mg mg; Cl - 13 mg; SO 4 2-2,7 mg; HCO mg. Źródło Łomniczanka znajduje się poniżej źródła Górne, jest ono obudowane otoczakami piaskowca. Na obszarze objętym ochroną znajdują się liczne wysięki i źródła zatopione, których obecność zdradzają charakterystyczne rudawki. 17

19 ŹRÓDŁO STANISŁAW Gmina Piwniczna ŁOMNICA Pomnik przyrody nieożywionej Wys. 549 m n.p.m. 49 o 27' 02,7'' N 20 o 45' 25,6'' E Szczawa ze źródła Stanisław jest typu HCO 3-Ca-Mg+CO 2 o mineralizacji 2,5 g/dm 3 ; ph 5,9; temperaturze 11,8 o C; CO 2 1,9 g/dm 3. Zawartość głównych jonów w dm 3 wody: Na mg; Ca mg; Mg mg; Cl - 8,8 mg; SO 4 2-0,44 mg; HCO mg. 18

20 ŹRÓDŁO GOLGOTA ŁOMNICA Gmina Piwniczna Wys. 609 m n.p.m. 49 o 26' 24,6'' N 20 o 46' 02,5'' E Szczawa ze źródła Golgota jest typu HCO 3-Ca+CO 2+Fe o mineralizacji 2,0 g/dm 3 ; ph 7,7; temperaturze 8,8 o C; CO 2 2,6 g/dm 3. Zawartość głównych jonów w dm 3 wody: Na + 12 mg; Ca mg; Mg 2+ 12,2 mg; Cl - 6,3 mg; SO ,9 mg; HCO mg. Źródło dzikie zboczowo-szczelinowe położone w dolinie potoku Wapiennik w lesie. 19

21 ŹRÓDŁO WIERCHOMLANKA Wierchomla Gmina Piwniczna Wys. 497 m n.p.m. 49 o 25' 24,4'' N 20 o 47' 07,3'' E Szczawa ze źródła Wierchomlanka jest typu HCO 3-Ca-Mg+CO 2+Fe o mineralizacji 1,9 g/dm 3 ; ph 6,3; temperaturze 7,2 o C; CO 2 2,0 g/dm 3 ; Fe 2+ 13,4 mg. Zawartość głównych jonów w dm 3 wody: Na + 48 mg; Ca mg; Mg mg; Cl - 2,2 mg; SO 4 2-1,3 mg; HCO mg. Źródło ujęte, obudowane drewnianą konstrukcją tworzącą mini pijalnię. 20

22 ŹRÓDŁO ZDRÓJ Wierchomla Gmina Piwniczna Wys. 526 m n.p.m. 49 o 25' 16,8'' N 20 o 46' 54,2'' E Szczawa ze źródła Zdrój jest typu HCO 3-Ca-Mg-+CO 2+Fe o mineralizacji 2,5 g/dm 3 ; ph 6,0; temperaturze 7,6 o C; CO 2 2,7 g/dm 3, Fe mg. Zawartość głównych jonów w dm 3 wody: Na mg; Ca mg; Mg mg; Cl - 3,6 mg; SO 4 2-6,1 mg; HCO mg. Wyjątkowo urokliwe źródło Zdrój położone jest na skraju lasu. Ujęte jest czworobocznym kadłubkiem ceramicznym a głęboką niszę źródlaną, obudowano piaskowcem w stylu małego antycznego amfiteatru. 21

23 ŹRÓDŁO RUDAWKA Wierchomla Gmina Piwniczna Wys. 559 m n.p.m. 49 o 25' 58,2'' N 20 o 46'' 57,6 E Najurokliwsze źródło wyprowadzające szczawy w Karpatach polskich; woda wypływa przez wydrążony pień drzewa o średnicy kilku cm, wciśnięty do szczeliny. Woda rozpryskując się spływa po stromym zboczu do potoku Izdwór, a historię drogi odpływu znaczy rudawka, osad rdzawoczerwonej martwicy ochrowowapiennej w postaci rozległego naskorupienia. Na powierzchni osadu widoczne formy mikrogrobli, kaskadowe struktury tzw. miniaturowe pola ryżowe. Szczawa ze źródła Rudawka jest typu HCO 3-Ca+CO 2+Fe o mineralizacji 2,5 g/dm 3 ; ph 6,5; temperaturze 7,6 o C; CO 2 2,7 g/dm 3. Zawartość głównych jonów w dm 3 wody: Na mg; Ca mg; Mg mg; Cl - 3,6 mg; SO 4 2-6,1 mg; HCO mg. 22

24 Gmina Piwniczna ŹRÓDŁO HANNA Wierchomla Pomnik przyrody nieożywionej Wys. 554 m n.p.m. 49 o 25' 57,0'' N 20 o 46' 59,9'' E Szczawa ze źródła Hanna jest typu HCO 3-Ca-Mg+CO 2 o mineralizacji 1,4 g/dm 3 ; ph 6,4; temperaturze 11,6 o C; CO 2 1,0 g/dm 3. Zawartość głównych jonów w dm 3 wody: Na + 51,6 mg; Ca mg; Mg mg; Cl - 2,0 mg; SO 4 2-3,0 mg; HCO mg. Źródło położone na lewym brzegu potoku Izdwór, kilkadziesiąt metrów poniżej źródła Rudawka. 23

25 Gmina Piwniczna Źródło siarczkowe ŹRÓDŁO JERZY Wierchomla Pomnik przyrody nieożywionej Wys. 604 m n.p.m. 49 o 26' 14,1'' N 20 o 46' 55,2'' E Woda siarczkowa ze źródła Jerzy jest typu HCO 3-Ca-Mg+H 2S o mineralizacji 0,4 g/dm 3 ; ph 7,5; temperaturze 8,8 o C; H 2S 10,2 mg/dm 3. Zawartość głównych jonów w dm 3 wody: Na + 10,7 mg; Ca 2+ 51,7 mg; Mg 2+ 17,8 mg; Cl - 3,6 mg; SO ,1 mg; HCO mg. Źródło dzikie położone na lewym brzegu potoku Izdwór, po wschodniej stronie drogi biegnącej przez las, w dużej niszy źródlanej u podnóża zbocza porośniętego lasem bukowym. Na dnie niszy źródła i drodze odpływu wody widoczne białe i fioletowe kolonie bakterii siarkowych. 24

26 ŹRÓDŁO ZA KAPLICZKĄ Gmina Piwniczna Źródło siarczkowe Wierchomla Pomnik przyrody nieożywionej Wys. 580 m n.p.m. 49 o 26' 06,2'' N 20 o 48' 14,8'' E Woda siarczkowa ze źródła Za kapliczką jest typu HCO 3-Ca-Mg+H 2S o mineralizacji 0,54 g/dm 3 ; ph 7,7; temperaturze 14,2 o C; H 2S 9,2 mg/dm 3. Zawartość głównych jonów w dm 3 wody: Na + 25,8 mg; Ca 2+ 54,6 mg; Mg 2+ 26,7 mg; Cl - 2,6 mg; SO 4 2-3,0 mg; HCO 3-400,8 mg. Na dnie niszy źródła widoczne nitki a na drodze odpływu frędzle białych kolonie bakterii siarkowych. Ze źródła wydobywają się pojedyncze bąble CO 2. 25

27 ŹRÓDŁO ANNA Żegiestów Gmina Muszyna Wys. 492 m n.p.m. 49 o 21' 49,8'' N 20 o 48' 47,1'' E Woda ze źródła Anna jest to szczawa typu HCO 3-Ca-Mg+CO 2 o mineralizacji 2,6 g/dm 3 ; ph 6,1; temperaturze 11,1 o C; CO 2 2,6 g/dm 3. Zawartość głównych jonów w dm 3 wody: Na + 28,0 mg; Ca ,2 mg; Mg ,1 mg; Cl - 8,7 mg; SO ,2 mg; HCO mg. Źródło Anna usytuowane za Sanatorium Dom Zdrojowy w wąwozie u stóp góry Czerszli. Źródło znajduje się w pijalni Anna; łączy trzy pierwotnie istniejące źródła: Anna, Maria i Antonina. 26

28 ŹRÓDŁO KAZIMIERZ Gmina Muszyna Milik Pomnik przyrody nieożywionej Wys. 506 m n.p.m. 49 o 21' 42,7'' N 20 o 50' 43,9'' E Woda mineralna ze źródła Kazimierz to szczawa typu HCO 3-Ca-Mg+CO 2 o mineralizacji 1,0 g/dm 3 ; ph 6,5; temperaturze 12,7 o C; CO 2 1,9 g/dm 3. Zawartość głównych jonów w dm 3 wody: Na + 7,9 mg; Ca ,4 mg; Mg 2+ 27,2 mg; Cl - 7,7 mg; SO 4 2-6,9 mg; HCO 3-623,5 mg. Źródło ujęte betonowym kręgiem, wymaga pilnie rewitalizacji. 27

29 ŹRÓDŁO ZA CERKWIĄ Gmina Muszyna Szczawnik Pomnik przyrody nieożywionej Wys. 560 m n.p.m. 49 o 23' 04,2'' N 20 o 52' 01,3'' E Woda mineralna ze źródła Za cerkwią to szczawa typu HCO 3-Na-Ca+CO 2 o mineralizacji 2,4 g/dm 3 ; ph 6,2; temperaturze 12,5 o C; CO 2 2,0 g/dm 3. Zawartość głównych jonów w dm 3 wody: Na + 317,8 mg; Ca ,0 mg; Mg 2+ 9,1 mg; Cl - 9,5 mg; SO ,2 mg; HCO mg. Źródło znajduje się na łące posesji prywatnej, jest ujęte betonowym kręgiem z pokrywą. Ze źródła przez rurkę metalową woda dopływa do ujęcia, które jest oddalone około 50 m od źródła i usytuowane za zabytkową cerkwią z XVIII w. 28

30 ŹRÓDŁO U JAWORA Złockie Gmina Muszyna Wys. 559 m n.p.m. 49 o 23' 01,6'' N 20 o 53' 56,8'' E Woda mineralna ze źródła U Jawora, zwanego też źródłem św. Józefa, to szczawa typu HCO 3-Ca+CO 2 o mineralizacji 1,4 g/dm 3 ; ph 6,0; temperaturze 7,2 o C; CO 2 1,5 g/dm 3. Zawartość głównych jonów w dm 3 wody: Na + 10,5 mg; Ca ,9 mg; Mg 2+ 38,2 mg; Cl - 4,1 mg; SO ,2 mg; HCO 3-977,5 mg. 29

31 Gmina Muszyna ŹRÓDŁO BULGOTKA Złockie Pomnik przyrody nieożywionej Wys. 582 m n.p.m. 49 o 23' 16,0'' N 20 o 54' 10,7'' E Woda mineralna ze źródła Bulgotka to szczawa typu HCO 3-Ca+CO 2+Fe o mineralizacji 1,2 g/dm 3 ; ph 6,0; temperaturze 12,0 o C; CO 2 2,3 g/dm 3 ; Fe 2+ 20,3 mg. Zawartość głównych jonów w dm 3 wody: Na + 3,3 mg; Ca ,7 mg; Mg 2+ 32,9 mg; Cl - 9,0 mg; SO ,3 mg; HCO 3-844,0 mg. Źródło Bulgotka to jeden z elementów mofety, Pomnika przyrody nieożywionej im. Profesora Henryka Świdzińskiego, który został również wpisany na Europejską listę stanowisk geoochrony. Obok źródła Bulgotka znajduje się ekshalacja CO 2 Dychawka. Dzięki zaangażowaniu i pasji naukowców z AGH oraz pracowników Popradzkiego Parku Krajobrazowgo, mofeta została zrewitalizowana i udostępniona do zwiedzania. Warto dodać, iż cieszy się ogromnym zainteresowaniem wczasowiczów i turystów. 30

32 ŹRÓDŁO ZATOPIONE Gmina Muszyna Wys. 578 m n.p.m. 49 o 23' 15,8'' N 20 o 54' 10,7'' E Woda mineralna ze źródła Zatopione to szczawa typu HCO 3-Ca+CO 2+Fe o mineralizacji 1,9 g/dm 3 ; ph 6,0; temperaturze 9,0 o C; CO 2 2,3 g/dm 3 ; Fe 2+ 52,0 mg. Złockie Pomnik przyrody nieożywionej Zawartość głównych jonów w dm 3 wody: Na + 30,7 mg; Ca ,7 mg; Mg 2+ 26,0 mg; Cl - 8,3 mg; SO 4 2-7,3 mg; HCO mg. Skoncentrowany wypływ wód podziemnych na powierzchnię terenu ze źródła Zatopione maskowany jest stale przez wody powierzchniowe potoku Złocki. Źródło, to jeden z elementów mofety, Pomnika przyrody nieożywionej im. Profesora Henryka Świdzińskiego, który został również wpisany na Europejską listę stanowisk geoochrony. Obok źródła Zatopione i Bulgotka znajduje się ekshalacja CO 2 Dychawka. 31

33 ŹRÓDŁO ODDECH DIABŁA Złockie Gmina Muszyna Wys. 572 m n.p.m. 49 o 23' 14,3'' N 20 o 53' 50,2'' E Woda mineralna ze źródła Oddech diabła to szczawa typu HCO 3-Ca+CO 2+Fe o mineralizacji 1,2 g/dm 3 ; ph 5,9; temperaturze 8,5 o C; CO 2 2,2 g/dm 3 ; Fe 2+ 19,4 mg. Zawartość głównych jonów w dm 3 wody: Na + 3,9 mg; Ca ,3 mg; Mg 2+ 29,0 mg; Cl - 7,0 mg; SO ,3 mg; HCO mg. Oddech diabła, tak okoliczni mieszkańcy nazwali źródło, uważając, że intensywnie wydobywające się bąble CO 2 i czerwono-brązowa barwa wody wywołane są mocami piekła. 32

34 Gmina Muszyna ŹRÓDŁO IWONA Jastrzębik Pomnik przyrody nieożywionej Wys. 595 m n.p.m. 49 o 23' 35,3'' N 20 o 54' 54,5'' E Woda mineralna ze źródła Iwona to szczawa typu HCO 3-Ca+CO 2 o mineralizacji 2,2 g/dm 3 ; ph 6,0; temperaturze 8,5 o C; CO 2 2,8 g/dm 3. Zawartość głównych jonów w dm 3 wody: Na + 62,9 mg; Ca ,5 mg; Mg 2+ 46,9 mg; Cl - 1,9 mg; SO 4 2-7,7 mg; HCO mg. Źródło Iwona znajduje się wśród łąk, na skraju lasu, woda wypływa przez rurkę wbitą do szczeliny skalnej dając początek małemu ciekowi powierzchniowemu. Poniżej, w rozległej niszy źródlanej widoczna jest rudawka, gruba pokrywa wapiennej martwicy, zabarwionej na rudo związkami żelaza. Obecność złogów martwicowych, bez wycieków wodnych świadczy o przemijaniu źródeł, które zanikły przez zmianę warunków hydrogeologicznych lub niszczącą działalność człowieka. 33

35 ŹRÓDŁO POD CERKWIĄ Jastrzębik Gmina Muszyna Wys. 536 m n.p.m. 49 o 23' 04,8'' N 20 o 54' 59,0'' E Źródło Pod cerkwią znajduje się poniżej grekokatolickiej cerkwi św. Łukasza. Woda mineralna ze źródła Pod cerkwią zwanego też źródłem św. Łukasza to szczawa typu HCO 3-Ca+CO 2+Fe o mineralizacji 1,3 g/dm 3 ; ph 6,3; temperaturze 10,6 o C; CO 2 2,2 g/dm 3 ; Fe 2+ 12,8 mg. Zawartość głównych jonów w dm 3 wody: Na + 7,8 mg; Ca ,9 mg; Mg 2+ 32,2 mg; Cl - 6,9 mg; SO ,3 mg; HCO mg. 34

36 ŹRÓDŁO GRUNWALD Muszyna Gmina Muszyna Wys. 459 m n.p.m. 49 o 21' 33,0'' N 20 o 54' 48,6'' E Źródło Grunwald wyprowadza szczawę mineralną typu HCO 3-Ca-Mg+CO 2+Fe o mineralizacji 2,4 g/dm 3 ; ph 6,2; temperaturze 12,0 o C; CO 2 2,2 g/dm 3. Zawartość głównych jonów w dm 3 wody: Na + 89,9 mg; Ca ,7 mg; Mg ,4 mg; Cl - 9,1 mg; SO ,8 mg; HCO ,0 mg. Źródło Grunwald ujęto i wybudowano małą zadaszoną pijalnię szczawy. Przy źródle widnieje napis Dla uczczenia 600. rocznicy bitwy pod Grunwaldem i 100. rocznicy nadania zdrojowi imienia Grunwald. Tablicę wmurowali Przyjaciele Almanachu Muszyny 15. VII roku 35

37 ŹRÓDŁO NA WAPIENNYM Muszyna Gmina Muszyna Wys. 445 m n.p.m. 49 o 20' 01,4'' N 20 o 54' 37,3'' E Woda mineralna ze źródła Na Wapiennym to szczawa typu HCO 3-Ca+CO 2 o mineralizacji 2,4 g/dm 3 ; ph 5,9; temperaturze 7,5 o C; CO 2 1,8 g/dm 3. Zawartość głównych jonów w dm 3 wody: Na + 78,3 mg; Ca ,3 mg; Mg 2+ 69,6 mg; Cl - 3,8 mg; SO 4 2-6,9 mg; HCO mg. 36

38 ŹRÓDŁO GRANICZNE Muszyna Gmina Muszyna Wys. 503 m n.p.m. 49 o 21' 50,2'' N 20 o 56' 01,9'' E Woda mineralna ze źródła Graniczne to szczawa typu HCO 3-Ca+CO 2 o mineralizacji 1,3 g/dm 3 ; ph 5,8; temperaturze 7,8 o C; CO 2 2,6 g/dm 3. Zawartość głównych jonów w dm 3 wody: Na + 9,4 mg; Ca ,8 mg; Mg 2+ 39,7 mg; Cl - 1,3 mg; SO 4 2-7,2 mg; HCO 3-955,0 mg. Źródło znajduje się na granicy miejscowości Muszyna i Powroźnik. 37

39 ŹRÓDŁO POD SZALONE Muszyna Gmina Muszyna Wys. 675 m n.p.m. 49 o 24' 02,3'' N 20 o 58' 36,6'' E Woda mineralna ze źródła Pod Szalone to szczawa typu HCO 3-Ca+CO 2+Fe o mineralizacji 1,2 g/dm 3 ; ph 5,9; temperaturze 9,5 o C; CO 2 2,3 g/dm 3 ; Fe 2+ 19,6 mg. Zawartość głównych jonów w dm 3 wody: Na + 5,7 mg; Ca ,0 mg; Mg 2+ 47,6 mg; Cl - 1,7 mg; SO 4 2-2,8 mg; HCO 3-917,0 mg. Pod Szalone to jedno ze źródeł położonych w dolinie Szczawicznych potoków na zboczu góry Szalone. 38

40 ŹRÓDŁO WIADERKO Krynica Gmina Krynica Wys. 654 m n.p.m. 49 o 24' 02,0'' N 20 o 58' 37,8'' E Woda mineralna ze źródła Wiaderko to szczawa typu HCO 3-Ca+CO 2+Fe o mineralizacji 1,0 g/dm 3 ; ph 7,1; temperaturze 9,3 o C; CO 2 2,3 g/dm 3 ; Fe 2+ 35,4 mg. Zawartość głównych jonów w dm 3 wody: Na + 7,3 mg; Ca ,9 mg; Mg 2+ 35,2 mg; Cl - 2,4 mg; SO 4 2-0,2 mg; HCO 3-744,0 mg. 39

41 ŹRÓDŁO SZCZAWICZNE Krynica Gmina Krynica Wys. 617 m n.p.m. 49 o 23' 48,4'' N 20 o 58' 44,0'' E Woda mineralna ze źródła Szczawiczne to szczawa typu HCO 3-Ca+CO 2 o mineralizacji 1,5 g/dm 3 ; ph 6,2; temperaturze 9,6 o C; CO 2 2,3 g/dm 3. Zawartość głównych jonów w dm 3 wody: Na + 19,0 mg; Ca ,2 mg; Mg 2+ 37,0 mg; Cl - 2,8 mg; SO 4 2-0,2 mg; HCO ,0 mg. Źródło Szczawiczne ujęte małym kręgiem jest położone na prawym brzegu Szczawicznego Potoku. 40

42 ŹR. ŹRÓDLANEGO POTOKU Krynica Gmina Krynica Wys. 599 m n.p.m. 49 o 23' 47,8'' N 20 o 58' 43,5'' E Woda mineralna ze źródła Źródlanego potoku to szczawa typu HCO 3-Ca+CO 2 o mineralizacji 2,5 g/dm 3 ; ph 6,1; temperaturze 7,7 o C; CO 2 2,5 g/dm 3. Zawartość głównych jonów w dm 3 wody: Na + 29,8,0 mg; Ca ,9 mg; Mg 2+ 54,7 mg; Cl - 3,5 mg; SO 4 2-6,0 mg; HCO ,0 mg. 41

43 ŹRÓDŁO GEOLOGÓW Krynica Gmina Krynica Wys. 590 m n.p.m. 49 o 24' 27,5'' N 20 o 57' 44,7'' E Woda mineralna ze źródła Geologów to szczawa typu HCO 3-Ca+CO 2+Fe o mineralizacji 2,2 g/dm 3 ; ph 6,3; temperaturze 9,4 o C; CO 2 2,3 g/dm 3. Zawartość głównych jonów w dm 3 wody: Na + 15,3 mg; Ca ,8 mg; Mg 2+ 51,0 mg; Cl - 8,8 mg; SO 4 2-4,4 mg; HCO ,0 mg. 42

44 ŹRÓDŁO SŁONECZNE Krynica Gmina Krynica Wys. 583 m n.p.m. 49 o 24' 33,9 N 20 o 57' 30,6'' E Woda mineralna ze źródła Słoneczne to szczawa typu HCO 3-Ca+CO 2+Fe o mineralizacji 2,4 g/dm 3 ; ph 6,5; temperaturze 8,0 o C; CO 2 1,6 g/dm 3 ; Fe 2+ 18,8 mg. Zawartość głównych jonów w dm 3 wody: Na + 27,2 mg; Ca ,9 mg; Mg 2+ 60,8 mg; Cl - 7,0 mg; SO 4 2-4,9 mg; HCO ,0 mg. 43

45 ŹRÓDŁO MIŁOŚĆ Krynica Gmina Krynica Wys. 679 m n.p.m. 49 o 24' 43,2'' N 20 o 58' 28,3'' E Źródło wody mineralnej Miłość wyprowadza szczawę typu HCO 3-Ca+CO 2 o mineralizacji 1,6 g/dm 3 ; ph 6,2; temperaturze 7,5 o C; CO 2 2,4 g/dm 3. Zawartość głównych jonów w dm 3 wody: Na + 3,5 mg; Ca ,0 mg; Mg 2+ 25,3 mg; Cl - 4,1 mg; SO ,4 mg; HCO ,0 mg. Źródło Miłość usytuowane na Górze Parkowej jest to najwyżej położone źródło szczawy w Karpatach polskich. 44

46 ŹRÓDŁO JÓZEF Krynica Gmina Krynica Wys. 588 m n.p.m. 49 o 25' 19'' N 20 o 57' 57'' E Woda mineralna ze źródła Józef to szczawa typu HCO 3-Ca+CO 2 o mineralizacji 1,1 g/dm 3 ; ph 5,8; temperaturze 9,4 o C; CO 2 1,3 g/dm 3. Zawartość głównych jonów w dm 3 wody: Na + 9,5 mg; Ca ,1 mg; Mg 2+ 26,2 mg; Cl - 13,4 mg; SO ,2 mg; HCO 3-756,0 mg. Źródło Józef położone na prawym brzegu potoku Palenica ujęte jest betonową studnią, przykryte pokrywą żeliwną. Woda doprowadzana jest rurociągiem do pijalni Jan i wykorzystywana do kuracji pitnej. 45

47 Gmina Krynica ŹRÓDŁO JAN Krynica Wys. 581,5 m n.p.m. 49 o 25' 19'' N 20 o 57' 51'' E Woda ze źródła Jan to akratopega (czyli woda o mineralizacji od 0,5 do 0,999 g/dm 3 ) typu HCO 3-Ca+CO 2 o mineralizacji 0,6 g/dm 3 ; ph 5,9; temperaturze 9,6 o C; CO 2 1,3 g/dm 3. Zawartość głównych jonów w dm 3 wody: Na + 10,5 mg; Ca ,5 mg; Mg 2+ 18,3 mg; Cl - 20,0 mg; SO ,5 mg; HCO 3-365,0 mg. Źródło Jan usytuowane jest na prawym brzegu potoku Palenica i znajduje się w piwnicy Pijalni Jan. Ujęte jest z trzech szczelinowych wypływów: Jan A, Jan B i Jan C. Część wody wykorzystywana jest w Pijalni Jan do kuracji pitnej. Większość wody odpływa grawitacyjnie do zbiornika znajdującego się przy Pijalni Głównej gdzie jest wykorzystywana do kuracji pitnej oraz jest rozlewana jako woda lecznicza Jan. Woda Jan jest znana, doceniana i stosowana do leczenia schorzeń urologicznych. 46

48 ŹRÓDŁO SŁOTWINKA Krynica Gmina Krynica Wys. 615 m n.p.m. 49 o N 20 o E Woda mineralna ze źródła Słotwinka to szczawa typu HCO 3-Ca-Mg-Na+CO 2+Fe o mineralizacji 3,9 g/dm 3 ; ph 6,4; temperaturze 9,4 o C; CO 2 2,6 g/dm 3. Zawartość głównych jonów w dm 3 wody: Na + 304,2 mg; Ca ,2 mg; Mg ,5 mg; Cl - 7,1 mg; SO 4 2-3,8 mg; HCO ,0 mg. Źródło Słotwinka położone jest na lewobrzeżnym terasie rzeki Kryniczanka w parku i jest nakryte drewnianym budynkiem pijalni Słotwinka. 47

49 ŹRÓDŁO ZDRÓJ GŁÓWNY Krynica Gmina Krynica Wys. 569 m n.p.m. 49 o 25' 0,6'' N 20 o 57' 39'' E Źródło Zdrój Główny wyprowadza szczawę mineralną typu HCO 3-Ca+CO 2 o mineralizacji 3,5 g/dm 3 ; ph 6,0; temperaturze 9,7 o C; CO 2 2,4 g/dm 3. Zawartość głównych jonów w dm 3 wody: Na + 70,7 mg; Ca ,0 mg; Mg 2+ 69,7 mg; Cl - 6,7 mg; SO 4 2-0,2 mg; HCO ,0 mg. Historia Krynicy jest nierozerwalnie związana ze źródłem Zdrój Główny i tylko jemu zawdzięcza swoje powstanie i sławę. Źródło było znane już w XV wieku, pierwsza pisana wzmianka o nim pochodzi z roku 1721, a pierwszą analizę fizykochemiczną wody wykonano w roku

50 ŹRÓDŁO TRZECH KRÓLI Powroźnik Gmina Krynica Wys. 498 m n.p.m. 49 o 22' 09,7'' N 20 o 58' 46,0'' E Źródło Trzech króli wyprowadza szczawę mineralną typu HCO 3-Ca-Mg+CO 2+Fe o mineralizacji 1,7 g/dm 3 ; ph 6,2; temperaturze 14,6 o C; CO 2 1,4 g/dm 3 ; Fe mg. Zawartość głównych jonów w dm 3 wody: Na + 136,4 mg; Ca ,7 mg; Mg 2+ 50,0 mg; Cl - 28,2 mg; SO 4 2-3,0 mg; HCO ,0 mg. Źródło znajduje się na pradawnym szlaku handlowym prowadzącym przez Wojkową na południe Europy. Przy źródle tym ponoć w roku 1471 spotkało się trzech króli, byli to: król Kazimierz Jagiellończyk, jego syn Kazimierz i węgierski król Maciej Korwin. 49

51 Gmina Krynica ŹRÓDŁO LISA Tylicz Wys. 568 m n.p.m. 49 o 23' 25'' N 21 o 00' 20'' E Źródło Lisa udostępnia szczawę mineralną typu HCO 3-Ca+CO 2 o mineralizacji 1,1g/dm 3 ; ph 6,0; temperaturze 6,1 o C; CO 2 1,8 g/dm 3 ; Zawartość głównych jonów w dm 3 wody: Na + 16,5 mg; Ca ,0 mg; Mg 2+ 36,3 mg; Cl - 2,0 mg; SO 4 2-0,2 mg; HCO 3-833,0 mg. Źródło Lisa położone jest na terenie zrewitalizowanej mofety w Tyliczu, należącej do ośrodka wypoczynkowego Domki w lesie. Znajdowała się tu doświadczalna stacja terenowa Zakładu Badań nad algami Instytutu Zootechniki w Krakowie. Hodowano tu glony jako źródło białka i składników mineralnych, prawdopodobnie dla astronautów, wykorzystując CO 2. 50

52 ŹRÓDŁO SYHOWNE Tylicz Gmina Krynica Wys. 581 m n.p.m. 49 o N 21 o E Źródło Syhowne wyprowadza szczawę mineralną typu HCO 3-Ca+CO 2 o mineralizacji 3,0 g/dm 3 ; ph 6,3; temperaturze 7,7 o C; CO 2 2,1 g/dm 3 ; Zawartość głównych jonów w dm 3 wody: Na + 126,0 mg; Ca ,0 mg; Mg 2+ 76,8 mg; Cl - 9,4 mg; SO 4 2-8,2 mg; HCO ,0 mg. 51

53 ŹRÓDŁO WĘDROWCÓW Tylicz Gmina Krynica Wys. 565 m n.p.m. 49 o N 21 o E Źródło Wędrowców wyprowadza szczawę typu HCO 3-Ca+CO 2 o mineralizacji 0,3 g/dm 3 ; ph 5,3; temperaturze 12,2 o C; CO 2 1,2 g/dm 3. Zawartość głównych jonów w dm 3 wody: Na + 5,4mg; Ca 2+ 41,3 mg; Mg 2+ 13,3 mg; Cl - 2,7 mg; SO ,0 mg; HCO 3-165,0 mg. Źródło położone jest na pradawnym szlaku handlowym prowadzącym przez Preszów, na południe Europy. Za cerkwią w Tyliczu, poza granicami Popradzkiego Parku Krajobrazowego, znajduje się jeszcze źródło szczawy Zdrój Główny obudowane i udostępnione jako pijalnia. 52

54