POLACY O ZBRODNI W JEDWABNEM

Transkrypt

1 POLACY O ZBRODNI W JEDWABNEM Warszawa, grudzień 2002 roku W przeprowadzonym w listopadzie 2002 r. sondażu OBOP na temat obrazu zbrodni w Jedwabnem i oceny polskich reakcji na jej ujawnienie okazało się, że: Połowa badanych ma wyrobione zdanie w kwestii, kto wymordował Żydów w Jedwabnem. Dla większości tych co mają zdanie, Jedwabne jest bardziej zbrodnią Niemców niż Polaków. Wśród badanych, którzy widzą udział Polaków w zbrodni, więcej jako sprawców wskazuje zwykłych ludzi (50%) niż ludzi z marginesu (32%). Ci, którzy widzą udział Polaków w zbrodni, mówią, że to dobrze, iż zbrodnia została ujawniona (83%); tylko 11% proc. jest przeciwnego zdania. Uznanie winy miejscowych Polaków i przeprosiny za ich udział w zbrodni więcej ludzi ma za słuszne i potrzebne niż za niesłuszne i niepotrzebne. TNS OBOP ul. Dereniowa 11, Warszawa Tel: (48 22) (-46), Fax: (48 22) obop@obop.com.pl Biura w ponad 50 krajach Grupa Taylor Nelson Sofres

2 TNS OBOP Polacy o zbrodni w Jedwabnem, sondaż z r. Cytowanie, publiczne odtwarzanie, kopiowanie oraz wykorzystywanie w innej formie danych, informacji i opracowań zawartych w tej publikacji jest dozwolone pod warunkiem podania źródła. Cały rok, między majem 2000 a lipcem 2001 roku toczyła się w Polsce wielka debata wokół masowej zbrodni na Żydach w Jedwabnem, popełnionej w 1941 roku przez miejscową ludność polską, przy udziale Niemców. Dyskusję rozpoczęły odkrycia Jana T. Grossa, a zakończyła uroczystość na miejscu zbrodni i słowa przeprosin wypowiedziane tam przez Prezydenta RP. Potem nastąpiła cisza, przerywana tylko doniesieniami o wynikach śledztwa prowadzonego przez Instytut Pamięci Narodowej. Gdy w listopadzie 2002 roku IPN opublikował dwa tomy studiów i dokumentów Wokół Jedwabnego, OBOP postanowił zbadać, jaka wiedza i jakie poglądy na temat Jedwabnego pozostały w umysłach Polaków po tej dyskusji. Komunikat zawiera wyniki tego badania 1. Sprawcy Zbrodnia popełniona na Żydach w Jedwabnem jest wyjątkowa z powodu narodowości jej sprawców. Najważniejszym wątkiem dyskusji była więc rola Polaków - i Niemców w zbrodni. Innym ważnym wątkiem był profil społeczny miejscowych morderców: margines to był czy zwykli ludzie? Historycy nie rozstrzygnęli jeszcze tych kwestii do końca. Tym bardziej nie rozstrzygnęła ich opinia masowa, karmiona ustaleniami i sądami historyków i publicystów. W sondażu zapytano o pogląd w obu tych sprawach. Tak złożona sprawa, jak pogląd na udział Polaków i Niemców w zbrodni w Jedwabnem, mało się nadaje na przedmiot badania sondażowego. Problem ten trudno ująć w postaci krótkich odpowiedzi, przedstawionych badanym do wyboru. W pytaniu dano pięć możliwości odpowiedzi ułożonych według malejącego udziału Polaków, a rosnącego udziału Niemców. W pytaniu, Kto Pana(i) zdaniem, wymordował Żydów w Jedwabnem? najbliższe prawdzie historyków wydają się odpowiedzi Polacy zachęceni przez Niemców i Niemcy przy pomocy Polaków. Odpowiedzi miejscowi Polacy bez udziału Niemców i sami Niemcy, bez udziału 1 Sondaż TNS OBOP zrealizowany w dniach listopada 2002 r. na reprezentatywnej, losowej 1008-osobowej próbie osób od 15-go roku życia. Maksymalny błąd statystyczny dla takiej wielkości próby wynosi +/-3%, przy wiarygodności oszacowania równej 95%. 2

3 TNS OBOP Polacy o zbrodni w Jedwabnem, sondaż z r. Polaków są bezspornie fałszywe, zaś odpowiedź Polacy zmuszeni przez Niemców jest zasadniczo fałszywa, choć w działaniach Niemców były elementy przymusu. W tabeli pokazano, za którą wersją opowiedzieli się badani. Dane w proc. Niedawno toczyła się w Polsce dyskusja o zbrodni popełnionej na Żydach w Jedwabnem. Kto, Pan(i) zdaniem, wymordował Żydów w Jedwabnem? Miejscowi Polacy bez udziału Niemców Polacy zachęceni przez Niemców Niemcy przy pomocy Polaków Polacy zmuszeni przez Niemców Sami Niemcy, bez udziału Polaków Nie wiem dokładnie Nie słyszałem o tym W stosunku do wszystkich badanych N= W stosunku do tych, którzy mieli pogląd w sprawie N= Połowa badanych (50 proc.) nie potrafiła odpowiedzieć na to, rzeczywiście bardzo trudne pytanie w tym 44 proc. spontanicznie odpowiedziało, że nie wie dokładnie, nie zdecydowało się na wybór którejś z możliwości. Teoretycznie biorąc, znaczy to, że żadna z możliwości im nie odpowiadała lub że ich wiedza o Jedwabnem jest tak mała, że nie pozwala na wybór jednej z możliwości. Faktycznie ważniejszy jest powód drugi, gdyż takie odpowiedzi występowały najczęściej wśród ludzi gorzej poinformowanych - z wykształceniem podstawowym i zawodowym, na wsi, wśród osób niezainteresowanych polityką. Na Polaków jako dobrowolnych uczestników zbrodni wskazało 24 proc. wszystkich badanych (1+9+14), na Niemców zaś 49 proc. ( ); odpowiedź Niemcy przy pomocy Polaków liczona była jako wskazanie zarówno jednych, jak i drugich. Generalnie, niewielu badanych (9 proc.) całkowicie zaprzecza udziałowi Polaków w zbrodni, więcej jest takich, co uważają, że Polacy wymordowali Żydów pod przymusem Niemców (17 proc.). Dla większości tych co mają zdanie w kwestii sprawstwa zbrodni, Jedwabne jest bardziej zbrodnią Niemców niż Polaków. 3

4 TNS OBOP Polacy o zbrodni w Jedwabnem, sondaż z r. Pogląd na to, kto wymordował Żydów w Jedwabnem wyraźnie zależy od wykształcenia: im wyższe wykształcenie, tym większa gotowość do uznania Polaków za głównych sprawców zbrodni: tylko 4 proc. wszystkich badanych z wykształceniem podstawowym uznaje większą winę Polaków, podczas gdy wśród badanych z wykształceniem wyższym osób takich jest 29 proc. Drugie ważne zagadnienie to charakter morderców; kim byli miejscowi Polacy, którzy mordowali Żydów w Jedwabnem: marginesem i mętami czy zwykłymi ludźmi, takimi jak wszyscy. Tabela pokazuje, że wśród badanych, którzy widzą udział Polaków w zbrodni, dobrowolny lub przymuszony, więcej jako sprawców wskazuje zwykłych ludzi, a nie ludzi z marginesu. dane w proc. Jak Pan (i) myśli, jacy ludzie W stosunku do W stosunku do mordowali Żydów w Jedwabnem wszystkich badanych N=1008 badanych, którzy widzą udział Polaków w zbrodni N=410 Raczej ludzie z marginesu, różne męty Raczej zwykli ludzie, tacy jak wszyscy Trudno powiedzieć Osoby, które nie widzą udziału Polaków w zbrodni ( dokonali jej sami Niemcy, nie wiem dokładnie kto tego dokonał, nie słyszałem o tym ) 59 Pytanie zadawano tylko tym badanym, którzy widzą udział Polaków w zbrodni, dobrowolny lub przymusowy. Pogląd, że sprawcami zbrodni w Jedwabnem byli zwykli ludzie, tacy jak wszyscy, a nie ludzie marginesu, różne męty występuje częściej wśród ludzi wykształconych. Wśród tych, którzy widzą udział Polaków w zbrodni, tylko 18 proc. 4

5 TNS OBOP Polacy o zbrodni w Jedwabnem, sondaż z r. osób z wykształceniem wyższym wskazało na ludzi z marginesu, a aż 68 proc. na zwykłych ludzi. Dane w proc. Wykształcenie Jak Pan (i) myśli, jacy ludzie mordowali Żydów w Jedwabnem Ludzie z Zwykli ludzie Trudno powiedzieć marginesu Podstawowe Zasadnicze zawodowe Średnie i pomaturalne Wyższe i licencjat Odsetki liczone do tych, którzy widzą udział Polaków w zbrodni, dobrowolny lub przymusowy (N=410) Ocena reakcji na ujawnienie zbrodni w Jedwabnem Czy to dobrze, że zbrodnia w Jedwabnem została ujawniona? Opinia masowa jest prawie całkowicie zgodna w przekonaniu, że to dobrze. A trzeba wziąć pod uwagę, że pytanie uświadamiało badanemu konsekwencje ujawnienia zbrodni: W szkole będą teraz uczyć, że w czasie wojny obok Polaków, którzy Żydów ratowali, byli i tacy, którzy Żydów mordowali. Mimo to 83 proc, tych, którzy widzą udział Polaków w zbrodni w Jedwabnem, powiedziało, że to dobrze, iż zbrodnia ta została ujawniona, a tylko 11 proc. powiedziało, że to źle. Dane w proc. W szkole będą teraz uczyć, że w czasie wojny obok Polaków, którzy Żydów ratowali, byli i tacy, którzy Żydów mordowali. Czy Pana(i) zdaniem, to dobrze czy źle, że zbrodnia w Jedwabnem została ujawniona? Zdecydowanie dobrze Raczej dobrze Raczej źle Zdecydowanie źle Trudno powiedzieć Pytanie zadano tylko badanym, którzy widzą udział Polaków w zbrodni, dobrowolny lub przymusowy (N=410)

6 TNS OBOP Polacy o zbrodni w Jedwabnem, sondaż z r. Zwraca uwagę, że im większy udział Polaków w tej zbrodni widzą badani, tym częściej są przekonani, że to dobrze, iż zbrodnia ta została ujawniona. Pokazano to w tabeli. Kto wymordował Żydów w Jedwabnem? Miejscowi Polacy bez udziału Niemców Polacy zachęceni przez Niemców Niemcy przy pomocy Polaków Polacy zmuszeni przez Niemców Dane w proc. Czy to dobrze czy źle, że zbrodnia w Jedwabnem została ujawniona? zdecydowanie dobrze dobrze raczej źle zdecydowanie źle trudno powiedzieć Pytanie o ocenę ujawnienia zbrodni zadano tylko tym badanym, którzy widzą udział Polaków w tej zbrodni, dobrowolny lub przymusowy (N=410). Przy tak skośnym rozkładzie odpowiedzi dobrze - źle trudno o poważniejsze zróżnicowania. Niemniej jednak uznanie, iż to dobrze, że zbrodnia została ujawniona słabnie wraz z wiekiem, a rośnie wraz z wykształceniem. W dyskusji o Jedwabnem kontrowersje wzbudziły polskie reakcje na zbrodnie. Prezydent, premier, biskupi uznali winę miejscowych Polaków i w różny sposób wyrażali z tego powodu żal. Najdalej posunął się prezydent, który przeprosił za tę zbrodnię na miejscu jej popełnienia, w Jedwabnem. W społeczeństwie to uznanie winy i przeprosiny są nieco częściej uznawane za słuszne niż za niesłuszne. Pokazuje to tabela. Dane w proc. Po ujawnieniu zbrodni w Jedwabnem, prezydent, biskupi i inne osoby uznali winę miejscowych Polaków i przepraszali z powodu ich udziału w zbrodni. Czy to uznanie winy było słuszne czy niesłuszne? Zdecydowanie słuszne Raczej słuszne Raczej niesłuszne Zdecydowanie niesłuszne trudno powiedzieć Pytania nie zadawano 6 proc. badanych, którzy nie słyszeli o zbrodni. 6

7 TNS OBOP Polacy o zbrodni w Jedwabnem, sondaż z r. Podobne odpowiedzi uzyskano, gdy zapytano, czy przeprosiny z powodu udziału miejscowych Polaków w zbrodni były potrzebne czy niepotrzebne. Dane w proc. A czy przeprosiny z powodu udziału miejscowych Polaków w zbrodni były potrzebne czy niepotrzebne? Zdecydowanie potrzebne Raczej potrzebne Raczej niepotrzebne Zdecydowanie niepotrzebne Trudno powiedzieć Pytania nie zadawano 6 proc. badanych, którzy nie słyszeli o zbrodni. Jest rzeczą zrozumiałą, że im większy udział Polaków w zbrodni widzieli badani, tym częściej uznawali akty przepraszania za słuszne i potrzebne. Pokazano to w tabeli. Uznanie winy i przeprosiny za słuszne i za potrzebne uznaje większość nawet tych 17 proc. badanych, którzy uważają, że Polacy byli zmuszeni do udziału w zbrodni. Kto wymordował Żydów w Jedwabnem? Czy uznanie winy Polaków było słuszne czy niesłuszne Dane w proc. Czy uznanie winy Polaków było potrzebne czy niepotrzebne Słuszne Niesłuszne potrzebne niepotrzebne Polacy bez udziału Niemców Polacy zachęceni przez Niemców Niemcy przy pomocy Polaków Polacy zmuszeni przez Niemców Sami Niemcy, bez udziału Polaków Nie wiem dokładnie Pytań o ocenę uznania winy nie zadawano 6 proc. badanych, którzy nie słyszeli o zbrodni. Pominięto odpowiedzi trudno powiedzieć Uznanie, że przyjęcie winy i przepraszanie było słuszne, maleje wraz z wiekiem. Wśród ludzi młodych (do 29 roku życia) zdecydowanie przeważa pogląd, że to przyjęcie winy i przepraszanie były słuszne, wśród ludzi w wieku lat istnieje 7

8 TNS OBOP Polacy o zbrodni w Jedwabnem, sondaż z r. równowaga opinii, a wśród starszych, ponad 60 lat zdecydowanie przeważa opinia, że to przyjęcie winy i przepraszanie było niesłuszne. Podobnie istotne jest wykształcenie. Wśród ludzi z wykształceniem podstawowym i zasadniczym zawodowym dominuje pogląd, że przepraszanie było niesłuszne, ale wśród osób z wykształceniem średnim i wyższym zdecydowanie przeważa pogląd, że było słuszne. Na wsi i w małych miastach częściej ludzie sądzą, że winę tę uznano niesłusznie, ale w większych miastach częściej sądzi się, że słusznie. Podobne zależności istnieją w odniesieniu do uznania przeprosin za potrzebne wzgl. niepotrzebne. Sprzeciwu wobec uznania winy za Jedwabne skupia się więc wśród ludzi starszych, gorzej wykształconych, zamieszkałych na wsi i w miasteczkach, aprobata skupia się natomiast wśród ludzi młodych, wykształconych i mieszkańców miast. 8

9 KTO PANA(I) ZDANIEM, WYMORDOWAŁ ŻYDÓW W JEDWABNEM? 1.miejscowi Polacy bez udziału Niemców; 2.Polacy zachęceni przez Niemców; 3.Polacy zmuszeni przez Niemców; 4.Niemcy przy pomocy Polaków; 5.sami Niemcy bez udziału Polaków; 6.nie słyszałem(am) o tym; 97.nie wiem dokładnie(a) DANE W PROC LICZBA OSÓB OGÓŁEM PŁEĆ WIEK WYKSZTAŁCENIE MIEJSCE ZAMIESZKANIA GRUPA SPOŁECZNO - ZAWODOWA PRAKTYKI RELIGIJNE SAMOOCENA SYTUACJI MATERIALNEJ ZAINTERESOWANIE POLITYKĄ mężczyźni kobiety podstawowe zasadnicze zawodowe średnie i pomaturalne wyższe i licencjat wieś miasta do 20 tys miasta tys miasta tys miasta pow. 500 tys kierownicy, specjaliści prywatni przedsiębiorcy pracownicy administracji i usług robotnicy rolnicy gospodynie domowe emeryci renciści uczniowie i studenci bezrobotni regularnie praktykujący nieregularnie praktykujący niepraktykujący dobra średnia zła w ogóle się nie raczej się nie raczej się

10 bardzo zainteresowani dobry OCENA KIERUNKU ZMIAN W KRAJU zły trudno powiedzieć lewicowe centrolewicowe POGLĄDY POLITYCZNE centroprawicowe prawicowe trudno powiedzieć a Dane TNS OBOP; Sondaż realizowany w dn listopada 2002 r. JAK PAN(I) MYŚLI, KTO, JACY LUDZIE MORDOWALI ŻYDÓW W JEDWABNEM? wyniki wśrod osób, które widzą udział Polaków w zbrodni, dobrowolny lub przymusowy(a) raczej ludzie z marginesu, różne męty DANE W PROC. raczej zwykli ludzie, tacy jak wszyscy trudno powiedzieć LICZBA OSÓB OGÓŁEM PŁEĆ WIEK WYKSZTAŁCENIE MIEJSCE ZAMIESZKANIA GRUPA SPOŁECZNO - ZAWODOWA mężczyźni kobiety podstawowe zasadnicze zawodowe średnie i pomaturalne wyższe i licencjat wieś miasta do 20 tys miasta tys miasta tys miasta pow. 500 tys kierownicy, specjaliści prywatni przedsiębiorcy pracownicy administracji i usług robotnicy rolnicy gospodynie

11 PRAKTYKI RELIGIJNE SAMOOCENA SYTUACJI MATERIALNEJ ZAINTERESOWANIE POLITYKĄ OCENA KIERUNKU ZMIAN W KRAJU POGLĄDY POLITYCZNE domowe emeryci renciści uczniowie i studenci bezrobotni regularnie praktykujący nieregularnie praktykujący niepraktykujący dobra średnia zła w ogóle się nie raczej się nie raczej się bardzo zainteresowani dobry zły trudno powiedzieć lewicowe centrolewicowe centroprawicowe prawicowe trudno powiedzieć a Dane TNS OBOP; Sondaż realizowany w dn listopada 2002 r. W SZKOLE BĘDĄ TERAZ UCZYĆ, ŻE W CZASIE WOJNY OBOK POLAKÓW, KTÓRZY ŻYDÓW RATOWALI, BYLI I TACY, KTÓRZY ŻYDÓW MORDOWALI. CZY PANA(I) ZDANIEM, TO DOBRZE CZY ŹLE, ŻE ZBRODNIA W JEDWABNEM ZOSTAŁA UJAWNIONA? wyniki wśrod osób, które widzą udział Polaków w zbrodni, dobrowolny lub przymusowy(a) zdecydowanie dobrze raczej dobrze DANE W PROC. raczej źle zdecydowanie źle trudno powiedzieć LICZBA OSÓB OGÓŁEM PŁEĆ WIEK mężczyźni kobiety

12 WYKSZTAŁCENIE MIEJSCE ZAMIESZKANIA GRUPA SPOŁECZNO - ZAWODOWA PRAKTYKI RELIGIJNE SAMOOCENA SYTUACJI MATERIALNEJ ZAINTERESOWANIE POLITYKĄ OCENA KIERUNKU ZMIAN W KRAJU podstawowe zasadnicze zawodowe średnie i pomaturalne wyższe i licencjat wieś miasta do 20 tys miasta tys miasta tys. miasta pow. 500 tys. kierownicy, specjaliści prywatni przedsiębiorcy pracownicy administracji i usług robotnicy rolnicy gospodynie domowe emeryci renciści uczniowie i studenci bezrobotni regularnie praktykujący nieregularnie praktykujący niepraktykujący dobra średnia zła w ogóle się nie raczej się nie raczej się bardzo zainteresowani dobry zły trudno powiedzieć

13 POGLĄDY POLITYCZNE lewicowe centrolewicowe centroprawicowe prawicowe trudno powiedzieć a Dane TNS OBOP; Sondaż realizowany w dn listopada 2002 r. PO UJAWNIENIU ZBRODNI W JEDWABNEM, PREZYDENT, BISKUPI I INNE OSOBY UZNALI WINĘ MIEJSCOWYCH POLAKÓW I PRZEPRASZALI Z POWODU ICH UDZIAŁU W ZBRODNI. CZY TO UZNANIE WINY BYŁO SŁUSZNE CZY NIESŁUSZNE? pominięto osoby, które nie słyszały o zbrodni(a) DANE W PROC. słuszne niesłuszne trudno powiedzieć LICZBA OSÓB OGÓŁEM PŁEĆ WIEK WYKSZTAŁCENIE MIEJSCE ZAMIESZKANIA GRUPA SPOŁECZNO - ZAWODOWA mężczyźni kobiety podstawowe zasadnicze zawodowe średnie i pomaturalne wyższe i licencjat wieś miasta do 20 tys miasta tys miasta tys miasta pow. 500 tys kierownicy, specjaliści prywatni przedsiębiorcy pracownicy administracji i usług robotnicy rolnicy gospodynie domowe emeryci renciści uczniowie i studenci bezrobotni regularnie praktykujący

14 PRAKTYKI RELIGIJNE SAMOOCENA SYTUACJI MATERIALNEJ ZAINTERESOWANIE POLITYKĄ OCENA KIERUNKU ZMIAN W KRAJU POGLĄDY POLITYCZNE nieregularnie praktykujący niepraktykujący dobra średnia zła w ogóle się nie raczej się nie raczej się bardzo zainteresowani dobry zły trudno powiedzieć lewicowe centrolewicowe centroprawicowe prawicowe trudno powiedzieć a Dane TNS OBOP; Sondaż realizowany w dn listopada 2002 r. A CZY PRZEPROSINY Z POWODU UDZIAŁU MIEJSCOWYCH POLAKÓW W ZBRODNI BYŁY POTRZEBNE CZY NIEPOTRZEBNE? pominięto osoby, które nie słyszały o zbrodni(a) DANE W PROC. potrzebne niepotrzebne trudno powiedzieć LICZBA OSÓB OGÓŁEM PŁEĆ WIEK WYKSZTAŁCENIE MIEJSCE ZAMIESZKANIA mężczyźni kobiety podstawowe zasadnicze zawodowe średnie i pomaturalne wyższe i licencjat wieś miasta do 20 tys miasta tys miasta tys

15 GRUPA SPOŁECZNO - ZAWODOWA PRAKTYKI RELIGIJNE SAMOOCENA SYTUACJI MATERIALNEJ ZAINTERESOWANIE POLITYKĄ OCENA KIERUNKU ZMIAN W KRAJU POGLĄDY POLITYCZNE miasta pow. 500 tys kierownicy, specjaliści prywatni przedsiębiorcy pracownicy administracji i usług robotnicy rolnicy gospodynie domowe emeryci renciści uczniowie i studenci bezrobotni regularnie praktykujący nieregularnie praktykujący niepraktykujący dobra średnia zła w ogóle się nie raczej się nie raczej się bardzo zainteresowani dobry zły trudno powiedzieć lewicowe centrolewicowe centroprawicowe prawicowe trudno powiedzieć a Dane TNS OBOP; Sondaż realizowany w dn listopada 2002 r.