III ETAP Pejzaż Wszystkich Świętych rekonstrukcja krajobrazu kulturowego

Transkrypt

1 III ETAP 2008 Pejzaż Wszystkich Świętych rekonstrukcja krajobrazu kulturowego Kapliczki i krzyże przydrożne to magiczny świat sacrum na stałe wpisany w krajobraz polskiej wsi. Jeszcze nie tak dawno fundowane niemal wszędzie, stanowiły o jego fenomenie. Stawiane przez wieki na chwałę Bożą jako obiekty kultu i wyraz żarliwej wiary, posiadały zarazem ogromną ilość dodatkowych funkcji. Utrwalały między innymi w społecznej świadomości ważne wydarzenia historyczne, stając się w pewnym sensie pomnikami polskiego patriotyzmu. Były oznaką istnienia przebogatego świata wierzeń, obrzędów i zwyczajów, lub czasem tylko wyrazem dziękczynienia za dobrodziejstwo posiadania ziemi na własność. Wyznaczały granice bezpiecznego poznanego świata, pełniąc zarazem funkcję znaków topograficznych. Nie bez znaczenia są ich wartości artystyczne, do dnia dzisiejszego będące przykładem zmieniających się stylów architektoniczno-plastycznych. Umieszczanie w kapliczkach konkretnych postaci świętych i patronów miało określoną funkcję każdy odpowiadał za inną sferę ludzkiego życia. Modlono się przede wszystkim do Chrystusa Frasobliwego, Matki Bożej i szerokiego panteonu świętych. Do najpopularniejszych kapliczkowych patronów ustawianych w obrębie gospodarstwa, na skraju wsi, cmentarzach i mogiłach, przy rzekach czy na rozdrożach należeli m.in. św. Rozalii, św. Barbary, św. Jana Nepomucena, św. Jana Chrzciciela, św. Floriana, św. Wawrzyńca, św. Rocha, św. Walentego, św. Franciszka, św. Marka, przedstawiano również św. Rodzinę. Modlitwy wznoszone były w różnych intencjach opieki nad gospodarstwem, bezpieczeństwem i zdrowiem fundatora oraz wszystkich mieszkańców danej okolicy. Gorliwie proszono o ochronę przed pożarami i innymi kataklizmami. Fundacja kapliczek mogła być nie tylko aktem zawierzenia opiece boskiej, ale również

2 podziękowaniem za wyleczenie z choroby, szczęśliwy powrót z wojny, wygnania, za wybawienie z niebezpieczeństwa. Dramatyczne wydarzenia naszej historii wielokrotnie doprowadzały do nieodwracalnego zniszczenia licznych przejawów polskiej religijności, w tym także kapliczek. Czas i czynniki atmosferyczne, szczególnie niebezpieczne dla surowca, z jakiego były wykonywane te obiekty, również spowodowały, że tych niepowtarzalnych pereł małej architektury drewnianej jest coraz mniej. Dzięki realizacji projektu Pejzaż Wszystkich Świętych... stwarzamy być może jedyną w swoim rodzaju szansę na rekonstrukcję najbardziej wartościowych obiektów krzyży i kapliczek przydrożnych, póki pamięć o nich jest jeszcze żywa. Dofinansowanie przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego umożliwiło w 2008 roku realizację trzeciego już etapu projektu. Jego najważniejszymi celami było przywróceniem dawnego ludowego pejzażu, ochrona krajobrazu kulturowego i zachowanie małej architektury drewnianej. Istotnym elementem projektu stała się także aktywizacja twórców ludowych i popularyzacja osiągnięć twórczości nieprofesjonalnej. Jednym z zadań, postawionym sobie przez autorów projektu, była również integracja społeczności lokalnej oraz zwiększenie atrakcyjności turystycznej terenów objętych programem. Organizatorzy przedsięwzięcia konsekwentnie poruszają się wzdłuż największych rzek województwa łódzkiego. Etapy pierwszy i drugi dotyczyły rekonstrukcji 22 kapliczek i krzyży przydrożnych Nadpilicza. W 2008 roku osią działań organizatorów projektu stała się, przebiegająca przez granice województwa łódzkiego rzeka Warta (w jej dolnym biegu). W tym roku kapliczki stanęły m.in. na obszarze Załęczańskiego Parku Krajobrazowego oraz na wartościowych kulturowo terenach przylegających. Swoim zasięgiem trzeci etap objął cztery powiaty: radomszczański, pajęczański, wieluński, piotrkowski oraz następujące gminy: Gidle, Działoszyn, Pątnów, Wierzchlas, Osjaków oraz Czarnocin. W 2008 roku udało się zrekonstruować 6 obiektów. Autorami tych często niepowtarzalnych artefaktów ludowego rzemiosła są: Zbigniew Fabijański z Białynina Podboru (pow. skierniewicki), Andrzej Wojtczak z Kutna, Małgorzata Kosińska z Zabostowa Małego (pow. łowicki), Henryk Adamczyk z Łęczycy, Wojciech Nagórski ze Zduńskiej Woli oraz Wiesław Janiak z Wielunia. Andrzej Białkowski Ośrodek Regionalny ŁDK Piotr Wypych Zespół Nadpilicznych Parków Krajobrazowych

3 Obiekty zrekonstruowane w 2008 roku Kapliczka słupowa św. Rodziny /pow. radomszczański, gm. Gidle/ autor: Henryk Adamczyk Usytuowana we wsi Piaski. Oryginalna kapliczka została ufundowana jako wotum, na przełomie XIX i XX wieku, przez rodzinę Piaseckich. Do dnia dzisiejszego zachowała się jedynie bryła, która z powodu destrukcji materiału, zatraciła swój oryginalny charakter. W chwili obecnej stoi przy innej murowanej, postumentowej kapliczce z 1949 roku, także fundacji tej samej rodziny. Nowy obiekt nawiązuje swoją formą do oryginału. Posiada okrągłą, wyrobioną, na bazie głowicy kolumnę postument. Część właściwa kapliczki latarnia jest ażurowa, od frontu zdobiona dwiema kolumienkami. Wewnątrz znajduje się płaskorzeźba św. Rodziny. Kapliczka zwieńczona jest ozdobnym pinaklem zakończonym krzyżem z buławkami.

4 Kapliczka skrzynkowa św. Rozalii i krzyż /pow. pajęczański, gm. Działoszyn/ autorka: Małgorzta Kosińska Usytuowane we wsi Bobrowniki, na terenie dawnego cmentarza cholerycznego, datowanego na przełom XIX i XX wieku. Oryginalne obiekty to zespół trzech krzyży oraz kapliczka skrzynkowa wszystkie w bardzo złym stanie, praktycznie całkowicie zniszczone. Nowa fundacja składa się z dwóch zrekonstruowanych, zachowujących oryginalny kształt obiektów. Pierwszy z nich to kapliczka skrzynkowa z figurą św. Rozalii patronki dobrej śmierci. Nad postacią patronki widoczna jest karawaka dwuramienny krzyż chroniący przed zarazą i epidemiami. Drugi obiekt to trzymetrowej wysokości krzyż rzymski wykonany w klasycznych proporcjach z ekspresyjną rzeźbą ukrzyżowanego Chrystusa oraz charakterystycznymi zakończeniami ramion ozdobnymi kulami.

5 Kapliczka słupowa św. Jana Nepomucena /pow. wieluński, gm. Pątnów/ autor: Andrzej Wojtczak Usytuowana we wsi Załęcze Wielkie, nad rzeką Wartą, pośród kępy olszyn i starego brodu przeprawy przez rzekę (obecnie: Stanica Harcerska ZHP). Nieistniejąca już kapliczka monolityczna z przełomu XVIII i XIX wieku, stała w tym miejscu do II wojny światowej, ale funkcjonuje w pamięci najstarszych mieszkańców pobliskich miejscowości do dnia dzisiejszego. Nowy obiekt nawiązuje swoją formą do oryginału. Zrekonstruowana kapliczka to również monolit, posiadający wyraźny podział na dolną część z płyciną i napisem: Święty Jan Nepomucen i A.D oraz górną, z wyrazistą, głęboką wnęką, w której znalazła się barwna figura patrona. Półmetrowa, polichromowana figura wykonana jest w ludowej manierze i nadaje kapliczce niezwykły charakter.

6 Kapliczka słupowa św. Jana Nepomucena /pow. wieluński, gm. Wierzchlas/ autor: Wiesław Janiak Usytuowana w miejscowości Kochlew. Według legend i podań figura św. Jana przypłynęła Wartą kończąc straszną powódź. Stara, istniejąca jeszcze kapliczka jest tzw. dłubanką cięta w jednym pniu z dominującą, pomalowaną na niebiesko wnęką na figurę patrona. Pod nią zamontowana została deseczka na kwiaty, ewentualnie na dewocjonalia. Posiada dach dwuspadowy, kryty łupanym gontem. Oryginalna figura została ukradziona. W jej miejsce stanęła, prawie metrowa rzeźba św. Jana Nepomucena. Wykonany z dużym pietyzmem Święty od wody idealnie wpisuję się w oryginalny charakter kapliczki, a zarazem wpisuje się w nadwarciański krajobraz.

7 Kapliczka skrzynkowa na słupie z Chrystusem Frasobliwym /pow. wieluński, gm. Osjaków/ autor: Wojciech Nagórski Usytuowana przy leśnej drodze w okolicach Drobnic. Oryginalna kapliczka, obecnie w bardzo złym stanie technicznym, była przymocowana do betonowego słupa. Nowa fundacja jest rekonstrukcją zachowującą pierwotny charakter obiektu. Składa się z dwóch części. Okrągłej kolumny cokołu stanowiącej podporę oraz skrzynkowej kapliczki, która od frontu zdobiona jest dwiema kolumienkami. Lekkości obiektowi dodają również subtelne pinakle oraz rzeźbione szlaczki. Skrzynka zwieńczona jest dwiema, zwężającymi się ku górze, ażurowymi latarenkami. Z tyłu widoczna jest inskrypcja A.D Nad całością góruje ozdobny krzyżyk. We wnęce znajduje się, wykonana w ludowej manierze, postać Chrystusa Frasobliwego jeden z najpopularniejszych toposów ikonograficznych w polskiej rzeźbie ludowej.

8 Kapliczka słupowa św. Marka /pow. piotrkowski, gm. Czarnocin/ autor: Zbigniew Fabijański Usytuowana w centrum Czarnocina, przy trasie do Łodzi. Dawna kapliczka funkcjonowała tu jeszcze do lat 70-tych XX wieku datowana na II połowę XVIII wieku. Obecnie obiekt, w bardzo złym stanie, przechowywany jest w budynku parafialnym. Jest to jeden z ciekawszych przykładów małej architektury sakralnej na terenie województwa łódzkiego. Wykonana z jednego kawałka modrzewia. Do dnia dzisiejszego zachowała się jedynie partia wnękowa z resztkami zadaszenia i fragmentami cokołu oraz rzeźbą patrona. Nowy obiekt jest wiernym odzwierciedleniem oryginału. Zachowane zostały wszystkie architektoniczne detale: ozdobne gzymsy, woluty, pinakle. We wnęce znalazła się, wykonana z wielkim wyczuciem, lipowa rzeźba św. Marka.