Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu Budowy Dróg Krajowych na lata TOM B ZAŁĄCZNIKI TEKSTOWE

Transkrypt

1 Prognoza oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu Budowy Dróg Krajowych na lata TOM B ZAŁĄCZNIKI TEKSTOWE ZAŁĄCZNIK B16 Rozpoznanie i ocena ryzyka wystąpienia znaczących negatywnych oddziaływań na obszary Natura 2000 Ostoja koło Promna (PLH300030) i Dolina Cybiny (PLH300038). ZESPÓŁ AUTORSKI: prof. dr hab. Maria Wojterska prof. dr hab. Ryszard Gołdyn Współpraca: mgr Katarzyna Maranda mgr Monika Hardej mgr Agnieszka Jasińska mgr inŝ. Łukasz Łach mgr inŝ. Mirosław Musiel mgr Piotr Ochnio inŝ. Jan Ostrowski mgr inŝ. Urszula Pieczyńska mgr inŝ. Bartosz Roszkiewicz Warszawa, grudzień 2010 r.

2 SPIS TREŚCI: 1. Przedmiot i cel opracowania Charakterystyka inwestycji Opis ogólny Parametry techniczne planowanej drogi ekspresowej S Decyzje wydane dla przedmiotowej inwestycji określenie kolizji drogi ekspresowej S5 z siecią obszarów Natura Ocena oddziaływania drogi ekspresowej S5 na obszar Natura 2000 SOO Ostoja Koło Promna PLH Charakterystyka obszaru SOO Ostoja koło Promna PLH Siedliska z załącznika I Dyrektywy Siedliskowej zinwentaryzowane w zasięgu potencjalnego oddziaływania inwestycji (500 m od osi planowanej drogi) Siedlisko 9170 grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio- Carpinetum, Tilio-Carpinetum) Siedlisko 91E0 łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albae, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae, olsy źródliskowe) Siedlisko 91F0 łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum) Gatunki z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej zinwentaryzowane w zasięgu potencjalnego oddziaływania inwestycji (500 m od osi planowanej drogi) Bóbr europejski Castor fiber Określenie przewidywanego oddziaływania inwestycji na obszar PLH Ostoja koło Promna Rodzaje oddziaływań Oddziaływanie na przedmioty ochrony Wnioski z oceny oddziaływania na obszar Natura Oddziaływanie na przedmioty ochrony Oddziaływanie na integralność obszaru Natura 2000 SOO Ostoja koło Promna Ocena oddziaływania drogi ekspresowej S5 na obszar PLH Dolina Cybiny Charakterystyka obszaru SOO Dolina Cybiny PLH Zasoby zinwentaryzowane w zasięgu potencjalnego oddziaływania inwestycji (500 m od osi planowanej drogi) Cechy zinwentaryzowanych siedlisk istotne z punktu widzenia oddziaływań drogi ekspresowej Siedlisko 6510 niŝowe i górskie świeŝe łąki uŝytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris) Siedlisko 9170 grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio- Carpinetum, Tilio-Carpinetum) Siedlisko 91E0 łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion Siedlisko 91F0 łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum) Gatunki z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej zinwentaryzowane w zasięgu potencjalnego oddziaływania inwestycji (500 m od osi planowanej drogi) Bóbr europejski Castor fiber Wydra Lutra lutra RóŜanka Rhodeus sericeus amarus...31

3 5.5. Oddziaływanie na obszar Natura 2000 PLH Dolina Cybiny Rodzaje oddziaływań Oszacowanie zasięgu oddziaływań pośrednich Wnioski z oceny oddziaływania na obszar Natura Oddziaływanie na integralność obszaru Natura Oddziaływanie na przedmioty ochrony Siedlisko 3260 nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników Oddziaływanie drogi ekspresowej S5 na spójność sieci obszarów Natura Opis zastosowanych metod prognozowania, przyjętych załoŝeń i rozwiązań oraz wykorzystanych danych Prognoza natęŝenia i struktury ruchu Metoda prognozowania emisji i rozkładu przestrzennego zanieczyszczeń powietrza Opis metody obliczeniowej programu COPERT III Prognoza rozkładu przestrzennego zanieczyszczeń powietrza Wnioski Bibliografia...49

4 1. PRZEDMIOT I CEL OPRACOWANIA Celem niniejszego opracowania jest dokonanie oceny oddziaływania wariantu realizowanego drogi ekspresowej S5 na odcinku Gniezno Poznań (tzw. Wschodniej Obwodnicy Poznania) na obszary sieci Natura 2000, które znajdują się w zasięgu oddziaływania tej drogi SOO Ostoja koło Promna PLH oraz SOO Dolina Cybiny PLH Obszary sieci Natura 2000 SOO Ostoja koło Promna PLH oraz SOO Dolina Cybiny PLH znalazły się na liście nowych obszarów mających znaczenie dla Wspólnoty przekazanej Komisji Europejskiej w dniu 29 października 2009 r., co miało miejsce juŝ po rozpoczęciu prac budowlanych na tym odcinku drogi. Przedmiotowy odcinek drogi ekspresowej S5 jest obecnie w realizacji; decyzja o pozwoleniu na budowę dla tego odcinka została wydana przez Wojewodę Wielkopolskiego w dniu 27 lipca 2009 r. (znak: WI.V /09), a decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację przedsięwzięcia została wydana przez Wojewodę Wielkopolskiego w dniu 24 września 2007 r. (znak: SR.Ko /06). W ramach niniejszego opracowania dokonano weryfikacji oraz uszczegółowienia wniosków sformułowanych na etapie ponownej oceny oddziaływania na środowisko odnośnie oddziaływania na powyŝej wymienione obszary sieci Natura 2000 (Ostoja koło Promna oraz Dolina Cybiny), które w procedurze tej miały status obszarów potencjalnych (SHADOW LIST 2008). 2. CHARAKTERYSTYKA INWESTYCJI 2.1. Opis ogólny Analizowana inwestycja polega na budowie odcinka drogi ekspresowej S5 Gniezno Poznań o długości 35 km, tj. od projektowanego węzła Woźniki w rejonie Łubowa do projektowanego węzła Kleszczewo koło Nagradowic stanowiącego połączenie z autostradą A2 Poznań-Września. Projektowany odcinek drogi, ze względu na funkcję jaką pełni w układzie komunikacyjnym miasta Poznania zwany równieŝ Wschodnią Obwodnicą Poznania, pozwoli na przejęcie ruchu tranzytowego północ-południe oraz od strony autostrady A2 w kierunku północnym z istniejących połączeń, który odbywa się w całości poprzez miasto Poznań przez tereny o intensywnej zabudowie. Analizowana inwestycja zlokalizowana w województwie wielkopolskim przebiega przez teren 2 gmin w powiecie gnieźnieńskim (gminy: Gniezno i Łubowo) i 3 gmin w powiecie poznańskim (gminy: Pobiedziska, Kostrzyn, Kleszczewo). Projektowana obwodnica przecina kilkanaście dróg róŝnej rangi, w tym 2 drogi krajowe i 1 wojewódzką. W zakres przedsięwzięcia wchodzą następujące grupy prac budowlanych: budowa odcinka drogi ekspresowej (klasy technicznej S) o przekroju dwujezdniowym (2 x 2 pasy ruchu); budowa 7 bezkolizyjnych węzłów drogowych; budowa 6 miejsc obsługi podróŝnych (MOP); budowa obiektów inŝynierskich, w tym: wiaduktów, obiektów mostowych, przejazdów gospodarczych, przejść dla zwierząt oraz przepustów pod drogami i zjazdami; budowa urządzeń ochrony środowiska (ekranów akustycznych, zieleni ochronnej, urządzeń podczyszczających wody opadowe); budowa układu dróg publicznych i wewnętrznych oraz przebudowa dróg istniejących; budowa zatok i przystanków autobusowych wraz z chodnikami na dojściach; budowa zjazdów publicznych i indywidualnych; 3

5 budowa systemu odwodnienia drogi; budowa urządzeń bezpieczeństwa ruchu drogowego; przebudowa kolidujących sieci infrastrukturalnych Parametry techniczne planowanej drogi ekspresowej S5 Dla analizowanego odcinka drogi ekspresowej przyjęto następujące parametry techniczne: klasa techniczna drogi S (droga ekspresowa) prędkość projektowa Vp= 100 km/h szerokość pasa ruchu 3,50 m ilość pasów ruchu 2 x 2 szerokość pasa dzielącego 4, x 0,50 = 5,00 m pasa awaryjnego 2,50 m szerokość opaski wewnętrznej 0,50 m pochylenie poprzeczne jezdni opaski i pasa awaryjnego 2,5 % szerokość pobocza gruntowego 1,25 m pochylenie skarp 1:1,5-1:3 szerokość pasa drogowego min. 40,00 m skrajnia pionowa min. 4,70 m obciąŝenie nawierzchni 115 kn/oś obciąŝenia obiektów w ciągu drogi S5 klasa A 2.3. Decyzje wydane dla przedmiotowej inwestycji Dla przedmiotowej inwestycji wydano następujące decyzje administracyjne: Decyzja Wojewody Wielkopolskiego z dnia r. o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację przedsięwzięcia polegającego na budowie wschodniej obwodnicy miasta Poznania w ciągu drogi ekspresowej S-5 (Gniezno) Łubowo Iwno Kleszczewo (A2) na odcinku Woźniki Nagradowice od km do km oraz rozbudowie drogi krajowej nr 5 (Gniezno) Skiereszewo Woźniki od km do km (km roboczy od do 4+657), znak: SR.Ko /06; Decyzja Wojewody Wielkopolskiego z dnia r. o ustaleniu lokalizacji drogi krajowej, znak: WI.III /08; Decyzja Ministra Infrastruktury z dnia r. po rozpatrzeniu odwołania od decyzji Wojewody Wielkopolskiego z dnia r. znak: BN7KK /08/7953; Decyzja Wojewody Wielkopolskiego z dnia r. zatwierdzająca projekt budowlany i udzielająca pozwolenia na budowę, znak: WI.V /09. Ponadto, dla przedmiotowej inwestycji Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska w Poznaniu w dniu r. wydał postanowienie uzgadniające warunki realizacji inwestycji (znak: RDOŚ II /09/js). 3. OKREŚLENIE KOLIZJI DROGI EKSPRESOWEJ S5 Z SIECIĄ OBSZARÓW NATURA 2000 Odcinek drogi ekspresowej S5 od Gniezna do Poznania koliduje z dwoma obszarami Natura 2000: PLH Ostoja koło Promna PLH Dolina Cybiny. 4

6 Dodatkowo obszar PLH Ostoja koło Promna powiązany jest funkcjonalnie (poprzez korytarz ekologiczny o randze regionalnej) z obszarem PLH Grądy w Czerniejewie. Rys. 3.1 PołoŜenie względem sieci obszarów Natura 2000 Obszary Ostoja koło Promna oraz Dolina Cybiny geograficznie stanowią jeden obszar (rys. 3.1). Dlatego przy analizach ubytku poszczególnych siedlisk odnoszono się nie tylko do powierzchni jednej ostoi, ale do całego powiązanego ze sobą układu. 4. OCENA ODDZIAŁYWANIA DROGI EKSPRESOWEJ S5 NA OBSZAR NATURA 2000 SOO OSTOJA KOŁO PROMNA PLH Charakterystyka obszaru SOO Ostoja koło Promna PLH Obszar SOO Ostoja koło Promna PLH o powierzchni ha obejmuje fragment młodoglacjalnego krajobrazu środkowo-poznańskiej moreny czołowej i moreny dennej, urozmaiconego wodami stojącymi i torfowiskami o od dawna rozpoznanych walorach przyrodniczych i objętego róŝnymi formami ochrony. Największe znaczenie mają tu duŝe kompleksy lasów liściastych. Dominują tereny leśne 87,4%, wody zajmują 3,9%, uŝytki zielone 6,1%, a pola uprawne i tereny zabudowane 2,6% Błąd! Nie moŝna odnaleźć źródła odwołania.. PołoŜenie drogi ekspresowej S5 względem granic SOO Ostoja koło Promna PLH przedstawia poniŝszy rysunek. 5

7 Rys. 4.1 PołoŜenie drogi ekspresowej S5 względem granic SOO Ostoja koło Promna PLH Obszar SOO Ostoja koło Promna PLH został utworzony przede wszystkim dla ochrony siedlisk wymienionych w załączniku I Dyrektywy Rady 92/43/EWG (tzw. dyrektywy siedliskowej). Siedliska stanowiące przedmioty ochrony obszaru wymieniono w tab. 4.1, zaś tab. 4.2 przedstawia gatunki fauny i flory, stanowiące przedmioty ochrony obszaru. 6

8 Tab. 4.1 Siedliska stanowiące przedmioty ochrony obszaru SOO Ostoja koło Promna PLH [1] Kod E0 91F0 Nazwa siedliska Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przewaŝnie z roślinnością z Scheuchzerio-Caricetea) Torfowiska nakredowe (Cladietum marisci, Caricetum buxbaumii, Schoenetum nigricantis) Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio- Carpinetum, Tilio-Carpinetum) Pomorski kwaśny las brzozowodębowy (Betulo-Quercetum) Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinosoincanae, olsy źródliskowe) Łęgowe lasy dębowo-wiązowojesionowe (Ficario-Ulmetum) % pokrycia Stopień reprezentatywności Względna powierzchnia Stan zachowania Ocena ogólna 2,30 B C B C 0,30 B C B C 0,50 A C B B 21,90 A C B A 2,80 B C B C 3,80 B C B C 0,60 B C B C Tab. 4.2 Gatunki roślin i zwierząt stanowiące przedmioty ochrony obszaru SOO Ostoja koło Promna PLH [1] Kod Nazwa polska Nazwa łacińska Populacja Populacja Ocena znaczenia obszaru Stan Izolacja zachowania 1337 Bóbr europejski Castor fiber osiadła C B C C 1166 Traszka grzebieniasta 1188 Kumak nizinny 4056 Zatoczek łamliwy Triturus cristatus Bombina bombina Anisus vorticulus Ogólnie osiadła C B C C osiadła C B C C osiadła C B C C 1903 Lipiennik Loesela Liparis loeselii - C B C C Ponadto na terenie Ostoi stwierdzono występowanie dwóch kolejnych siedlisk z załącznika I Dyrektywy Rady 92/43/EWG (tzw. dyrektywa siedliskowa): siedlisko 3140 twardowodne oligo- i mezotroficzne zbiorniki wodne z podwodnymi łąkami ramienic Charetea, siedlisko 6510 niŝowe i górskie świeŝe łąki uŝytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatoris). JednakŜe nie zostały one uznane za przedmioty ochrony Ostoi. Poza tym na terenie Ostoi stwierdzono wiele gatunków zwierząt i roślin rzadkich i zagroŝonych w Polsce, w tym objętych ochroną gatunkową. 7

9 4.2. Siedliska z załącznika I Dyrektywy Siedliskowej zinwentaryzowane w zasięgu potencjalnego oddziaływania inwestycji (500 m od osi planowanej drogi) Na potrzeby niniejszego opracowania wykorzystano inwentaryzację wykonaną w pasie o szerokości 500 m od osi drogi. W inwentaryzowanym zakresie stwierdzono występowanie 4 siedlisk wymienionych w Standardowym Formularzu Danych [1]: 6510 niŝowe i górskie świeŝe łąki uŝytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris) 9170 grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio- Carpinetum) 91E0 łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae, olsy źródliskowe 91F0 łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum). Jedynie 3 spośród ww. siedlisk (z wyjątkiem 6510) stanowią przedmioty ochrony obszaru Natura 2000 SOO Ostoja koło Promna PLH

10 Rys. 4.2 Rozmieszczenie siedlisk stanowiących przedmiot ochrony obszaru SOO Ostoja koło Promna PLH względem drogi ekspresowej S5 9

11 PoniŜej przedstawiono krótką charakterystykę siedlisk zinwentaryzowanych w pasie potencjalnego oddziaływania drogi ekspresowej S5, ograniczając się jednakŝe do tych cech, które są istotne z punktu widzenia moŝliwości wywierania negatywnego wpływu przez inwestycję, jaką jest droga ekspresowa Siedlisko 9170 grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio- Carpinetum, Tilio-Carpinetum) Grąd środkowoeuropejski reprezentuje grupę Ŝyznych i średnio Ŝyznych, wielogatunkowych lasów dębowo-grabowych w zachodniej, częściowo środkowej oraz południowo-zachodniej Polsce. W północno-zachodniej części kraju analogicznym typem lasu jest grąd subatlantycki, natomiast w regionach wschodnich grąd subkontynentalny. Podobnie jak inne typy grądów, takŝe grąd środkowoeuropejski charakteryzuje się szeroką skalą warunków siedliskowych zaleŝnych od ukształtowania powierzchni terenu, podłoŝa geologicznego i związanego z nim zróŝnicowania gleb. W rejonach nizinnych występuje on najczęściej na płaskich lub lekko pofalowanych wysoczyznach moreny dennej lub w strefie pagórków moreny czołowej z piaskami i glinami zwałowymi na powierzchni oraz na rozległych i płaskich zdenudowanych wysoczyznach pokrytych utworami lessowymi, a ponadto równieŝ na osadach starych teras akumulacyjnych przy obrzeŝach dolin rzecznych. Rzadziej spotykany jest na płytkich i rozmytych sandrach. Grąd środkowoeuropejski występuje zarówno na mniej Ŝyznych glebach rdzawych brunatnych i płowych bielicowanych, jak i na bardziej zasobnych glebach brunatnych właściwych, wyługowanych oraz szarobrunatnych, a takŝe na urodzajnych czarnych ziemiach i niektórych podtypach gleb opadowo-glejowych, gruntowo-glejowych, murszowatych i deluwialnych. W zaleŝności od Ŝyzności i wilgotności gleb siedliska grądu środkowoeuropejskiego klasyfikowane są do następujących siedliskowych typów lasu: las mieszany świeŝy, las mieszany wilgotny, las świeŝy i las wilgotny. Na terenach podgórskich oraz w piętrze pogórza zalicza się je do lasu mieszanego wyŝynnego oraz lasu wyŝynnego. Grąd środkowoeuropejski charakteryzuje się złoŝoną strukturą, duŝym bogactwem florystycznym oraz wyraźnie zaznaczoną zmiennością sezonową. Wielowarstwowy oraz wielogatunkowy drzewostan składa się głównie z graba Carpinus betulus, dębu szypułkowego Quercus robur i lipy drobnolistnej Tilia cordata. Częstymi gatunkami domieszkowymi są: klon pospolity Acer platanoides oraz buk pospolity Fagus sylvatica, a na siedliskach najbardziej Ŝyznych i wilgotnych takŝe wiązy: polny Ulmus minor, szypułkowy U. laevis i górski U. glabra, klony: polny Acer campestre (gatunek charakterystyczny dla zespołu Galio sylvatici-carpinetum) i jawor A. pseudoplatanus, jesion wyniosły Fraxinus excelsior, olsza czarna Alnus glutinosa oraz czeremcha pospolita Padus avium. W warunkach Polski środkowej i środkowo-zachodniej grądy są naturalnym typem ekosystemu leśnego, który w niezakłóconych warunkach siedliskowych moŝe funkcjonować bez pomocy człowieka. Maksymalna róŝnorodność biologiczna jest związana ze starymi, zbliŝonymi do naturalnych drzewostanami. Naturalny skład gatunkowy grądu moŝe być zmienny, choć w warunkach naturalnych prawie zawsze podstawą jest grab. W ostoi koło Promna siedliska w róŝnym stopniu zachowanego grądu środkowoeuropejskiego zajmują niemal 22% jej powierzchni, a w obrębie siedlisk chronionych stanowią one grupę dominującą obejmującą 67%, w tym równieŝ w strefie wpływu planowanej drogi ekspresowej S5. 10

12 Siedlisko 91E0 łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albae, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae, olsy źródliskowe) Ten typ siedliska przyrodniczego obejmuje nadrzeczne lasy: olszowe, jesionowe, wierzby białej i kruchej oraz topoli białej i czarnej. Występują one w całej Polsce, przy czym miejscami są reprezentowane przez rozmaite podtypy. Wymienione lasy wykształcają się na glebach zalewanych wodami rzecznymi, o wysokim poziomie wód gruntowych, głównie klasyfikowanych jako pobagienne lub napływowe aluwialne. Zgodnie z definicją naleŝy tu kilka istotnie róŝniących się podtypów drzewostanów, a mianowicie od jesionowo - olszowych na obszarach źródlisk i związanych z nimi cieków, przez olszowe w dolinach szybko płynących rzek, olszyny nad wolno płynącymi strumieniami, górskie olszynki olszy szarej, po nadbrzeŝne lasy wierzbowe i topolowe nad duŝymi rzekami. Okresowe zalewy są typowe dla łęgów, ale nie są warunkiem koniecznym: płaty siedliska spotyka się takŝe w miejscach nie zalewanych, a pozostających pod wpływem ruchu wód gruntowych [9]. Głównym czynnikiem ekologicznym decydującym o specyfice łęgów są warunki wodne w tym w szczególności związane z pionowym i poziomym ruchem wód. Częstotliwość i długotrwałość zalewów powierzchniowych, a takŝe ruch wód gruntowych, w tym wysiąkanie i wypływanie wód podziemnych, decydują o specyfice poszczególnych podtypów tego siedliska. Większość podtypów siedliska jest związana z okresowymi zalewami. Łęgi wierzbowe i topolowe są typowe dla większych dolin rzecznych pierwsze z nich są zwykle zalewane co roku, drugie co kilka lat. Znane są takŝe jednak ich stanowiska w nietypowych połoŝeniach np. na brzegach jezior. Łęgi olszowo-jesionowe są typowe dla dolin mniejszych cieków. Mogą albo być okresowo zalewane, albo teŝ nie podlegać zalewom ale wówczas pozostawać pod wpływem ruchomych wód gruntowych. Miejscami mogą występować tendencje do stagnacji wody i zabagniania się siedliska co łączy olszynki z olsami. TakŜe łęgi olszowe mogą występować w nietypowych, nie związanych z ciekami połoŝeniach, np. na brzegach jezior [6]. Siedliska łęgów olszowych odgrywają w obrębie ostoi mniejszą rolę, stanowiąc 3,8% jej powierzchni, a 11,6% powierzchni siedlisk chronionych, co jednak umieszcza je na drugim, po grądach, miejscu. Występuje równieŝ w bezpośrednim sąsiedztwie planowanego przebiegu drogi S Siedlisko 91F0 łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario- Ulmetum) Łęg wiązowo-dębowy (wiązowo-jesionowy) jest związany z najŝyźniejszymi siedliskami w Polsce, wykształcającymi się głównie w dolinach rzek i lokalnych obniŝeniach terenu. W drzewostanie tego łęgu, zróŝnicowanego pod względem struktury moŝe występować do kilkunastu gatunków drzew. Dominują w nim lokalnie jesion wyniosły Fraxinus excelsior, wiązy szypułkowy Ulmus laevis lub pospolity U. minor bądź dąb szypułkowy Quercus robur, tworząc wielowarstwowy drzewostan z domieszką topoli białej Populus alba. Dobrze rozwinięta jest teŝ warstwa krzewów, a w niej znaczącą rolę odgrywa czeremcha zwyczajna Padus avium, trzmielina pospolita Euonymus europaea, dereń świdwa Cornus sanguinea i porzeczka czerwona Ribes spicatum. W runie, o wybitnej zmienności sezonowej, optimum rozwoju przypada na kwiecień, gdy pojawiają się wiosenne geofity, do których naleŝą gatunki diagnostyczne zespołu zawilec Ŝółty Anemone ranunculoides, ziarnopłon wiosenny Ficaria verna i złoć Ŝółta Gagea lutea oraz inne, spotykane takŝe w pozostałych Ŝyznych lasach liściastych, takie jak: zawilec gajowy Anemone nemorosa, kokorycz pusta Corydalis cava, przylaszczka pospolita Hepatica nobilis, miodunka ćma Pulmonaria obscura. W pełni lata rozwijają się liczne dalsze zioła: podagrycznik pospolity Aegopodium podagraria, czartawa pospolita Circaea lutetiana, gajowiec Ŝółty Galeobdolon luteum, czworolist pospolity Paris quadrifolia, czyściec leśny Stachys sylvatica, trędownik bulwiasty Scrophularia nodosa, pokrzywa zwyczajna Urtica 11

13 dioica i wiele innych. W obrębie łęgu wyróŝnia się związany z dolinami duŝych rzek i glebami typu mad rzecznych brunatnych, próchnicznych lub właściwych podzespół typowy, oraz podzespół na czarnych ziemiach oraz zmineralizowanych glebach murszowych, w dolinach mniejszych cieków wodnych, w obniŝeniach zastoiskowych lub nad brzegami jezior, o bogatszym składzie runa nawiązującym do łęgu jesionowegoolszowego. Udział tego siedliska w ostoi jest niewielki, zaledwie 0,6% jej powierzchni co stanowi niewiele ponad 8 ha i w stosunku do pozostałych siedlisk chronionych daje około 1,8% Gatunki z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej zinwentaryzowane w zasięgu potencjalnego oddziaływania inwestycji (500 m od osi planowanej drogi) Spośród gatunków stanowiących przedmioty ochrony SOO Ostoja koło Promna PLH w zinwentaryzowanym pasie o szerokości 500 m od osi drogi odnotowano jedynie ślady obecności bobra Castor fiber. Pomimo licznego występowania potencjalnych siedlisk płazów w zinwentaryzowanym pasie nie stwierdzono gatunków będących przedmiotami ochrony Ostoi, kumaka nizinnego Bombina bombina i traszki grzebieniastej Triturus cristatus. Na terenach podmokłych stwierdzono natomiast występowanie pospolitych gatunków płazów jak Ŝaba trawna i Ŝaba zielona, np. w siedlisku olsu w ok. km w odległości 244 m od osi drogi. Prawdopodobnie zajęcie siedlisk potencjalnych przez gatunki pospolite jest przyczyną braku odnotowanej obecności gatunków płazów będących przedmiotami ochrony Ostoi pomimo dogodnych miejsc ich występowania. Stanowiska lipiennika Loesela Liparis loeselii oraz zatoczka łamliwego Anisus vorticulus koncentrują się w okolicy jeziora Kazanie, DrąŜynek i Dębiniec połoŝonych w odległości od 3-5 km od analizowanego przebiegu drogi S5. Są to gatunki torfowiskowe przywiązane do bardzo specyficznych siedlisk, które znajdują się daleko poza zasięgiem moŝliwego oddziaływania inwestycji Bóbr europejski Castor fiber Bóbr jest największym europejskim i północnoamerykańskim gryzoniem. Wielkość: długość ciała dorosłego bobra przekracza metr i sięga 140 cm, w tym 20 34cm przypada na ogon. Są to zwierzęta ziemnowodne, doskonale przystosowanymi do bytowania w wodzie. Bobry naleŝą do roślinoŝerców, poza liśćmi, gałęziami i korą połoŝonych drzew liściastych bobry zjadają korzenie, kłącza i liście roślin wodnych i lądowych. Aktywność bobrów wykazuje określony cykl roczny. Późną zimą lub wczesną wiosną bobry wychodzą na lód i Ŝerują na brzegowej roślinności krzewiastej. W miarę topnienia lodów aktywność ta wzrasta. Gdy lód znika zupełnie, Ŝerowanie rozszerza się na całe zajęte stanowisko. Bobry występują powszechnie na duŝych rzekach, zalewach i duŝych jeziorach o względnie stałym poziomie wody, na strumieniach, dopływach i małych ciekach o przepływie pozwalającym na spiętrzanie wody. Na strumieniach górskich o znacznym spadku i kamienistym lub skalnym dnie destrukcyjny wpływ wód powodziowych powoduje, Ŝe zagęszczenie bobrów jest niskie. Bobry preferują nizinny krajobraz Ŝyznych dolin o obfitym pokarmie zimowym. W takich środowiskach osiągają optymalne zagęszczenie. Dobrze prosperują na niewielkich bagienkach, torfowiskach i w obniŝeniach terenowych, gdy dostępna jest osika i wierzby. Jeśli nie są niepokojone, mogą bytować w pobliŝu ludzi. Środowiskiem bobra są zarówno jego nory i Ŝeremia, jak i tworzone przez niego stawy i rozlewiska, a wreszcie zbiorniki i cieki wodne wraz z ich strefą przybrzeŝną. Podobnie jak wiele gryzoni, bobry budują skomplikowane gniazda i nory oraz magazynują pokarm na uŝytek zimowy. Zdolność ścinania drzew przez bobry jest wyjątkowa w świecie zwierząt. Budowanie przez nie z drewna i błota domków otoczonych 12

14 otwartą wodą oraz tam sprawia, Ŝe bóbr jest waŝnym regulatorem ekosystemów wodnych i lądowych. Siedliskami z załącznika I Dyrektywy, które mogą wchodzić w zakres zainteresowania bobra są: zalewy i jeziora przymorskie laguny (1150*), jeziora lobeliowe (3110), twardowodne oligo- i mezotroficzne zbiorniki, z podwodnymi łąkami ramienic Charetea (3140), starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion (3150), naturalne, dystroficzne zbiorniki wodne (3160), nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników Ranunculion fluitantis (3260), zalewane muliste brzegi rzek (3270), zmiennowilgotne łąki trzęślicowe Molinion (6410), ziołorośla górskie Adenostylion alliariae i ziołorośla nadrzeczne Convolvuletalia sepium (6430), łąki selernicowe Cnidion dubii (6440), torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą (7110*), torfowiska wysokie zdegradowane, zdolne do naturalnej i stymulowanej regeneracji (7120), torfowiska przejściowe i trzęsawiska, przewaŝnie z roślinnością z Scheuchzerio-Caricetea (7140), torfowiska nakredowe, Cladietum marisci, Caricetum buxbaumii, Schoenetum nigricantis (7210*), górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak turzycowisk i mechowisk(7230), bory i lasy bagienne (91D0*), łęgi wierzbowe topolowe, olszowe i jesionowe - Salicetum albofragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae, olsy źródliskowe (91E0*), łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe, Ficario-Ulmetum (91F0). Polska populacja bobrów nie jest zagroŝona w swym istnieniu. Pewne zagroŝenie stanowi kłusownictwo występujące w Polsce i w innych krajach. Ponadto ludzie zabijają bobry wyrządzające szkody, podpalają ich Ŝeremia i rozbierają tamy. Bobry padają ofiarami wypadków. Są rozjeŝdŝane na szosach i torach kolejowych. Straty zimowe wynikają głównie z więzienia pod lodem. Sporadycznie zdarza się zabicie bobra przez padające, ścięte drzewo. Przyczynami ograniczania liczebności bobrów są ponadto: wyrąb lasów i uboŝenie bazy pokarmowej bobrów, osuszanie bagien, rabunkowa gospodarka wodna i inne formy antropogenicznej degradacji stanowisk bobrowych, intensyfikacja gospodarki rolnej i rybackiej, a takŝe nasilenie turystyki wodnej, a w konsekwencji płoszenie i nękanie bobrów. Zdarzają się równieŝ przypadki chwytania bobrów w sieci rybackie Określenie przewidywanego oddziaływania inwestycji na obszar PLH Ostoja koło Promna Rodzaje oddziaływań Analizowana trasa drogi ekspresowej S5 przebiega w pobliŝu południowowschodniego krańca obszaru Natura 2000 SOO Ostoja koło Promna na dwóch odcinkach o łącznej długości ok. 1 km, natomiast w dwóch miejscach o łącznej długości 470 m wkracza w granice Ostoi. Do pierwszej kolizji dochodzi w rejonie przełoŝenia drogi wojewódzkiej 434 ok. km Ponownie droga ekspresowa S5 wkracza w granice Ostoi w miejscu budowy przejścia dla zwierząt PZ13 w km Biorąc pod uwagę charakterystykę siedlisk i gatunków, dla których ochrony utworzono obszar SOO Ostoja koło Promna PLH zidentyfikowano następujące rodzaje moŝliwych oddziaływań, jakie mogą wystąpić w fazie realizacji bądź eksploatacji inwestycji: oddziaływanie bezpośrednie: o związane z mechanicznym zniszczeniem siedlisk oraz wynikająca z niego ich fragmentacja i izolacja, o polegające na generowaniu efektu bariery dla przemieszczania się kluczowych dla ostoi gatunków, oddziaływanie pośrednie: o oddziaływania będące następstwem zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych (emisja ścieków), 13

15 o o związane ze zmianą stosunków gruntowo-wodnych, związane z emisją zanieczyszczeń do powietrza. Nie wszystkie siedliska oraz gatunki zidentyfikowane na analizowanym obszarze podlegały będą wszystkim z ww. oddziaływań. W wielu przypadkach, z uwagi na znaczną odległość od analizowanego przebiegu trasy S5 taka moŝliwość została wykluczona Oddziaływanie na przedmioty ochrony a) Oszacowanie zasięgu oddziaływań pośrednich Na potrzeby przeprowadzenia analizy oddziaływań pośrednich wykonano inwentaryzację siedlisk i gatunków stanowiących przedmioty ochrony obszaru w pasie o szerokości 500 m od osi drogi. Uznano, Ŝe oddziaływania pośrednie na siedliska mogą zachodzić na 3 sposoby: poprzez emisję zanieczyszczeń do powietrza poprzez emisję ścieków poprzez zakłócenia stosunków gruntowo-wodnych. Emisja zanieczyszczeń do powietrza Jak wynika z przeprowadzonego na potrzeby niniejszego opracowania prognozowania imisji zanieczyszczeń w powietrzu atmosferycznym, zasięg izolinii 30 µg/m 3 obrazującej przekroczenie normy określonej dla ochrony roślin, wynosi 29,5 m od osi drogi, a zatem mieści się w pasie drogowym (którego szerokość wynosi średnio 70 m na odcinkach międzywęzłowych). W bezpośrednim sąsiedztwie pasa drogowego spodziewać się moŝna poziomów nie przekraczających wartości 25 µg/m 3, zaś izolinia 10 µg/m 3 przebiega w odległości 106 m od osi drogi, czyli ok. 35 m od granicy pasa drogowego. Aby zminimalizować nawet niewielkie oddziaływanie zanieczyszczeń powietrza przewidziano zastosowanie pasów zieleni wzdłuŝ pasa drogowego drogi ekspresowej S5, jak równieŝ pomiędzy tą drogą a przełoŝoną drogą wojewódzką DW434. Będą nasadzone drzewa i krzewy w urozmaiconym asortymencie gatunkowym, aby uzyskać duŝe zwarcie roślin w obrębie pasów oraz pełnienie przez nie funkcji zatrzymującej zanieczyszczenia przez cały rok (w tym w zimie, kiedy większość drzew jest w stanie bezlistnym). W przypadku obszaru Natura 2000 dodać naleŝy, Ŝe gatunki te będą naleŝeć do naturalnych elementów naszej flory i będą dostosowane do siedliska. Z tych nasadzeń wyeliminowane więc będą wszelkie gatunki obcego pochodzenia, w tym równieŝ gatunki poza swym naturalnym zasięgiem, np. buk, olcha szara czy jodła. Emisja ścieków W celu oszacowania zagroŝenia, jakie powodować moŝe emisja ścieków do wód, przeanalizowano zaprojektowany system odwodnienia. Odbiornikami ścieków deszczowych z rozpatrywanych wariantów drogi S5 są rowyzbiorniki sedymentacyjno-filtracyjne i zbiorniki sedymentacyjno-retencyjne oraz rowy szczegółowe i cieki podstawowe. Generalnie projektuje się odwodnienie powierzchniowe do rowów trapezowych, rowów opływowych oraz rowów zbiorników sedymentacyjno filtracyjnych. Wody opadowe po podczyszczeniu odpływać będą do cieków powierzchniowych oraz do gruntu. Do oczyszczania ścieków deszczowych spływających z drogi S5 projektuje się: rowy trapezowe z przegrodami filtracyjnymi, których parametry przedstawiają się następująco: o szerokość dna 0,50 m, 14

16 o nachylenie skarp 1:1.5, o min. głębokość 0,50 m. Na wszystkich rowach, przewiduje się wykonanie przegród filtracyjnych w postaci palisady z kołków Ø 9 10 cm długości 1,35 m, obłoŝonych narzutem kamiennym, zabezpieczonym geowłókniną o gramaturze 200 g/m 2. Ilość przegród zaleŝna jest od spadku dna rowu i przewidywanej objętości spływu ścieków deszczowych. Ponadto dno i skarpy rowów o spadku dna do 1,5% (wraz z projektowanym ogroblowaniem) przewiduje się umocnić poprzez obsiew mieszanką traw z 10 cm warstwą ziemi urodzajnej i nawoŝeniem NPK. rowy-zbiorniki sedymentacyjno-filtracyjne, które mają za zadanie przechwycenie wód opadowych spływających z obwodnicy, przetrzymanie ich przez okres około 0,5 godz. powodując sedymentację zanieczyszczeń, a oczyszczoną wodę odprowadzić do gruntu. Projektuje się rowy-zbiorniki o następujących parametrach technicznych: o szerokość dna 1.50 m, o nachylenie skarp 1:1.5, o min. głębokości 0.50 m, o dno i skarpy z 20 cm warstwy filtracyjnej na geowłókninie (w miejscach gdzie występuje wysoki poziom wód gruntowych powyŝej 1,50 m), o o cały nasyp z gruntu o współczynniku filtracji ks = m/dobę. dno umocnione poprzez obsiew mieszanką traw na 10 cm warstwie ziemi urodzajnej z nawoŝeniem NPK. Wody opadowe i roztopowe z MOP zostaną odprowadzone poza obszar Natura 2000 Ostoja koło Promna. Tak zaprojektowany system odwodnienia zapewni pełną ochronę przed zanieczyszczeniami pochodzącymi ze ścieków. Zastosowanie rowów nieuszczelnionych przyczyni się natomiast do wsiąkania do wód gruntowych znacznej części wód opadowych, co będzie miało pozytywny wpływ na zasoby wód gruntowych pierwszego poziomu. Nie stwierdza się zatem prawdopodobieństwa wystąpienia negatywnego oddziaływania na obszar PLH Ostoja koło Promna związanego z emisją ścieków do wód. Zmiana stosunków gruntowo-wodnych Analizowany teren (okolice kolizji przedmiotowej drogi z obszarem Natura 2000 Ostoja koło Promna), charakteryzuje się zróŝnicowaną geomorfologią. W większości tworzy go sfalowana morena denna wyniesiona około 120 m npm z trzema większymi zagłębieniami bezodpływowymi (rzędne terenu kształtują się na poziomie m). Przy wschodniej granicy wyraźnie zaznacza się długi, bardzo wąski pas ozu wypiętrzonego maksymalnie 8-9 m nad poziom wysoczyzny. Lokalnie obecne są niewielkie zagłębienia wypełnione osadami torfowymi o róŝnym stopniu mineralizacji. Na południe od planowanej trasy w bezpośrednim jej sąsiedztwie (koło miejscowości Sanniki) zlokalizowany jest teren i obszar górniczy Sanniki, (gdzie wydobywane są piaski). Na terenie tym, na skutek trwającej juŝ od wielu lat eksploatacji występuje urozmaicona rzeźba terenu oraz kilkanaście zbiorników wodnych (o róŝnej powierzchni). świrownia ta została zlokalizowana na terenie dawnego wyniesienia (sięgającego do wysokości 133 m n.p.m.). Rzędna poziomu wód otwartych w zbiornikach na terenie Ŝwirowni kształtuje się na poziomie 117,9 118,2 m npm. 15

17 Rys 4.1 Lokalizacja piaskowni Sanniki W rejonie analizowanej inwestycji nie ma otwartych zbiorników wód powierzchniowych (za wyjątkiem opisanych powyŝej zbiorników na terenie Ŝwirowni). Cały analizowany obszar znajduje się zlewni rzeki Cybiny, a w zasadzie dwóch jej dopływów: Kanału Szkutelniak i Kanału Czachurskiego. Występuje tam równieŝ system rowów, które stanowią dopływy ww. kanałów. Analizowana droga zlokalizowana jest praktycznie na granicy zlewni tych kanałów. 16

18 Rys 4.2 Cieki i granice ich zlewni w sąsiedztwie analizowanej drogi i obszaru Natura 2000 Ostoja koło Promna Na północ od analizowanej drogi S5 w rejonie km w sąsiedztwie przekładanej drogi wojewódzkiej występują tereny podmokłe rozwinięte na bazie lokalnego obniŝenia poziomu terenu (częściowo bezodpływowego). Teren ten, w części odwadniany jest przez układ rowów melioracyjnych. Woda z tego terenu odprowadzana jest ostatecznie do kanału Szkutelniak. 17

19 Rys 4.3 Układ lokalnych rowów melioracyjnych w rejonie analizowanej inwestycji Geologia i hydrogeologia Przeprowadzone analizy istniejących materiałów [4], [20], [21], [22] jak równieŝ dodatkowych odwiertów wykonanych na potrzeby niniejszej analizy [5] wykazały, Ŝe:. W wierzchnich warstwach (do głębokości najgłębszego otworu wynoszącego 13-15,0 m ppt) występują utwory czwartorzędowe plejstoceńskie i holoceńskie. Plejstocen reprezentują utwory wodnolodowcowe fazy leszczyńskiej zlodowacenia północnopolskiego oraz gliny lodowcowe zlodowacenia środkowopolskiego. Holocen stanowią utwory kulturowe (gleba). Od powierzchni zalega warstwa gleby o miąŝszości 0,2 0,5 m. PoniŜej gleby zalegają utwory wodnolodowcowe o miąŝszości od 6,2 do ponad 15,0 m. Są to piaski o róŝnej granulacji, często zapylone, oraz pospółki i Ŝwiry. Miejscami obserwowano lokalne przewarstwienia lub strop spoistych gruntów lodowcowych reprezentowanych przez piaski gliniaste, gliny piaszczyste, pyły, pyły piaszczyste i gliny pylaste, często przewarstwione wzajemnie oraz piaskiem drobnym. (na głębokości 6,4-14,2m ppt.) Wody gruntowe w analizowanym rejonie mają zwierciadło swobodne zlokalizowane na głębokości: o 3,4 4,2 m ppt (119,02 119,58 m npm) rejon km , [4] o 5,2-11,08 m ppt (115,16 115,46 m npm.) - rejon km , [4] Z uwagi na występujące uwarunkowania hydrogeologiczne wahania poziomu wód gruntowych w stosunku do przedstawionych powyŝej mogą wahać się +/- 0,5-1,0m (w zaleŝności od występowania okresów suchych lub bardzo wilgotnych), [22]. 18

20 W strefie lokalnych obniŝeń tak jak ma to miejsce w rejonie km (w rejonie przełoŝenia drogi wojewódzkiej na północ od drogi S5) zwierciadło wód gruntowych znajduje się płycej nawiercono je na głębokości 1,1-1,4 ppt, [5]. (wartość ta nie uwzględnia nadkładu jaki został zdjęty na czas budowy około 0,2 0,3m). W dodatkowych odwiertach tam wykonanych (w 2010 r.) stwierdzono niewielkie przewarstwienia gruntów organicznych. Stosunkowo głębokie jak na ten typ siedliska zaleganie poziomu wód gruntowych, w tak bliskim sąsiedztwie rowów melioracyjnych, po tak wilgotnym roku (i bardzo obfitych jesiennych opadach) wskazuje na postępujące obniŝanie poziomu wód gruntowych w tej części obszaru. Rys 4.4 Lokalizacja odwiertów wzdłuŝ analizowanej drogi Warunki geologiczne na południe od projektowanej inwestycji (w rejonie Ŝwirowni) są trochę odmienne. O ile wykonane odwierty wskazują na analogiczną budowę geologiczną, to poziom rzędnej zwierciadła wód gruntowych kształtuje się na wyŝszym poziomie 118 m npm (obserwacje z roku 2003). Jest to kolejny dowód potwierdzający wcześniejsze obserwacje, Ŝe w rejonie tym zlokalizowany jest wododział. Obserwacje te znajdują równieŝ potwierdzenie w dokumentacji przygotowywanej na potrzeby prowadzenia eksploatacji złoŝa Sanniki [21]. Tak duŝa róŝnica w poziomie zalegania wód gruntowych obserwowana w rejonie piaskowni i przełoŝenia drogi wojewódzkiej wskazywać moŝe na silne procesy drenowania terenów zlokalizowanych na północ od planowanej drogi (rejon przełoŝenia drogi wojewódzkiej), występujący najprawdopodobniej na skutek działalności lokalnej sieci melioracyjnej. 19

21 Wnioski Przeprowadzone analizy wskazują, Ŝe spływ powierzchniowy wód w analizowanym rejonie generalnie ukierunkowany jest na północ czyli w kierunku cieków drenujących/odwadniających obszar Natura Z uwagi na występującą na tym terenie budowę geologiczną (w zdecydowanej większości grunty przepuszczalne) zarówno ilość cieków, jak i zbiorników jest dość ograniczona. Występują natomiast w lokalnych zagłębieniach podmokłości (z reguły wypełnione osadami torfowymi o róŝnym stopniu mineralizacji). W całym rejonie inwestycji (jak i w ogóle na terenie Wielkopolski) obserwowane jest dodatkowo postępujące obniŝanie poziomu wód gruntowych. Lokalizacja przedmiotowej inwestycji w rejonie strefy wododziałowej (na krańcach, a w zasadzie na granicy zlewni poszczególnych cieków Kanału Szkutelniak i Kanału Czachurskiego) w znacznej mierze ogranicza moŝliwość występowania negatywnego oddziaływania na spływ wód, jakie mogłaby powodować realizowana inwestycja, a tym samym oddziaływanie w tym zakresie na przedmioty ochrony obszaru Natura Oddziaływanie to dodatkowo niwelowane jest przez budowę geologiczną (utwory przepuszczalne), warunkująca nie tylko fakt stosunkowo głębokiego zalegania wód gruntowych (3-5 m p.p.t.), ale równieŝ odpowiednią nośność takiego podłoŝa (dobre warunki geotechniczne), nie wymuszającą dokonywania dodatkowych prac, które mogłyby ingerować w struktury geologiczne i wody gruntowe. Biorąc pod uwagę, fakt, Ŝe projekt przewiduje bezpośrednie posadowienie drogi i obiektów mostowych na odhumusowanym terenie, to głębokość zalegania wód gruntowych w zasadzie wyklucza moŝliwość wystąpienia negatywnych oddziaływań w ramach normalnego uŝytkowania w tym zakresie. Przeprowadzone analizy wykazały, Ŝe z uwagi na uwarunkowania gruntowo wodne realizacja przedmiotowej inwestycji nie będzie powodowała zmian w lokalnych stosunkach gruntowo wodnych. Ewentualne oddziaływanie związane mogłoby być jedynie ze stworzeniem na tym terenie dodatkowej powierzchni nieprzepuszczalnej, która zmieniać mogłaby lokalny układ infiltracja-parowanie w obrębie zlewni. Biorąc jednak pod uwagę, Ŝe: stosunek powierzchni terenu, który zostanie uszczelniony do powierzchni całej zlewni jest bardzo mały, a w zasadzie pomijalny, w ramach projektu przewidziano odwodnienie przy uŝyciu rowów infiltracyjnych z zastawkami, inwestycja zlokalizowana jest w rejonie wododziału (granic lokalnych zlewni), znaczna część analizowanego terenu pokryta jest przez tereny leśne, stanowiące swoisty element buforujący całego obiegu wody w zlewni, naleŝy uznać, Ŝe oddziaływanie w tym zakresie ma charakter pomijalny. Rozpatrując wszystkie te aspekty naleŝy stwierdzić, Ŝe w przypadku analizowanego terenu i specyficznych uwarunkowań hydrogeologicznych, nie stwierdzono moŝliwości wystąpienia negatywnych oddziaływań w zakresie wpływu na wody powierzchniowe i podziemne, które sięgałyby poza linie rozgraniczające budowanej drogi i obejmowały dalsze fragmenty obszaru Natura 2000 Ostoja koło Promna Wnioski z oceny oddziaływania na obszar Natura Oddziaływanie na przedmioty ochrony a) Oddziaływanie bezpośrednie, związane z mechanicznym zniszczeniem siedlisk oraz wynikającą z niego ich fragmentacją i izolacją W wyniku budowy projektowanego przejścia dla zwierząt PZ13 w km nastąpiła utrata powierzchni leśnej o wielkości 4,10 ha. Były to drzewostany sosnowe nie uzgodnione z siedliskiem klasyfikowane jako siedliskowy typ lasu - bór mieszany świeŝy. 20

22 Ze względu na fakt, Ŝe wycinka miała miejsce w brzeŝnej części ostoi nie doszło do fragmentacji ani izolacji siedlisk. W wyniku realizacji przełoŝenia drogi wojewódzkiej 434 w ok. km utracono 0,68 ha powierzchni leśnej w większości fitocenoz zdegenerowanych w znacznym stopniu przez wprowadzenie sosny oraz robinii na siedlisku lasów liściastych z silnie przekształconym runem, w którym dominują gatunki nitrofilne (pokrzywa Urtica dioica i kuklik zwyczajny Geum urbanum). Jednocześnie doszło do zniszczenia brzeŝnej części płatu grądu 9170 o powierzchni 0,26 ha, co stanowi 0,07% zasobów siedliska w obszarze Ostoi. Zniszczeniu uległ równieŝ płat siedliska 91E0. Siedlisko to, jakkolwiek zostało zakwalifikowane jako 91E0, znajduje się w stanie silnie zdegradowanym, ze względu na przesuszenie terenu oraz brak przepływu poziomego wód. Z uwagi na opisane powyŝej uwarunkowania, bardzo wysoki stopień degradacji siedliska, spowodowany czynnikami nieodwracalnymi co jest jednoznaczne z brakiem moŝliwości odtworzenia się siedliska i nieuniknioną dalszą degradacją, ubytku tego nie oceniono jako znaczące oddziaływanie negatywne. 21

23 Tab. 4.3 Ocena istotności oddziaływania na przedmioty ochrony SOO Ostoja koło Promna Przedmiot ochrony 3150 Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion 7140 Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przewaŝnie z roślinnością z Scheuchzerio- Caricetea) 7210 Torfowiska nakredowe (Cladietum marisci, Caricetum buxbaumii, Schoenetum nigricantis) 9170 Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio- Carpinetum) 9190 Pomorski kwaśny las brzozowo-dębowy (Betulo-Quercetum) 91E0 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae, olsy źródliskowe) 91F0 Łęgowe lasy dębowo-wiązowo- Ubytek siedliska/populacji ObniŜenie jakości siedliska/warunków Ŝyciowych populacji Fragmentacja Ocena znaczenia oddziaływania Konieczność zastosowania kompensacji przyrodniczej/środków łagodzących Brak oddziaływania Brak oddziaływania Brak oddziaływania Brak oddziaływania - Brak oddziaływania Brak oddziaływania Brak oddziaływania Brak oddziaływania - Brak oddziaływania Brak oddziaływania Brak oddziaływania Brak oddziaływania - Utrata 0,26 ha siedliska co stanowi 0,07% zasobów siedliska w obszarze Generowanie efektu krawędzi Brak oddziaływania Nieznaczące Zalecane zastosowanie środków minimalizujących oddziaływanie Brak oddziaływania Brak oddziaływania Brak oddziaływania Brak oddziaływania - Utrata 0,16 ha siedliska co stanowi 0,3% zasobów siedliska w obszarze Brak oddziaływania Brak oddziaływania Nieznaczące - Brak oddziaływania Brak oddziaływania Brak oddziaływania Brak oddziaływania - 22

24 jesionowe (Ficario- Ulmetum) 1337 Bóbr europejski (Castor fiber) 1188 Kumak nizinny (Bombina bombina) 1166 Traszka grzebieniasta (Triturus cristatus) 4056 Zatoczek łamliwy(anisus vorticulus) 1903 Lipiennik Loesela (Liparis loeselii) Brak oddziaływania Brak oddziaływania Brak oddziaływania Brak oddziaływania - Brak oddziaływania Brak oddziaływania Brak oddziaływania Brak oddziaływania - Brak oddziaływania Brak oddziaływania Brak oddziaływania Brak oddziaływania - Brak oddziaływania Brak oddziaływania Brak oddziaływania Brak oddziaływania - Brak oddziaływania Brak oddziaływania Brak oddziaływania Brak oddziaływania - 23

25 Oddziaływanie na integralność obszaru Natura 2000 SOO Ostoja koło Promna Warunkiem zachowania integralności obszaru jest zachowanie ciągłości obszarów leśnych. Zapewni to przepływ materii, wód powierzchniowych, moŝliwość migracji roślin i zwierząt w obrębie i pomiędzy poszczególnymi jednostkami krajobrazowymi. Ze względu na fakt, iŝ do kolizji analizowanego przebiegu drogi ekspresowej S5 dochodzi w brzeŝnej część Ostoi, kluczowe dla obszaru procesy nie zostaną zakłócone. Tab. 4.4 Ocena istotności oddziaływania na obszar Natura 2000 jako całość Zmniejszenie obszaru Fragmentacja obszaru Przerwanie ciągłości Zakłócenia i zmiany w kluczowych elementach obszaru Forma Skala Znaczenie Konieczność zastosowania kompensacji przyrodniczej/środków łagodzących Ingerencja w kluczowe zaleŝności kształtujące strukturę obszaru Inwestycja wkracza w granice obszaru zajmując trwale powierzchnię 5,2 ha Inwestycja odcina skrajne fragmenty obszaru Nie występuje rozdzielenie płatów siedlisk 5,2 ha stanowi 0,37% całości obszaru Nie występuje Nieistotne Nieistotne - Nieistotne Zastosowanie środków łagodzących nie jest konieczne Zastosowanie środków łagodzących nie jest konieczne Zastosowanie środków łagodzących nie jest konieczne Ingerencja w kluczowe zaleŝności kształtujące funkcję obszaru Zanieczyszczenie środowiska wodno-glebowego zbiorników połoŝonych w bliskiej Konieczne zastosowanie odległości; Mała Nieistotne środków minimalizujących Zmiany środowiska wodnego oddziaływanie (przekształcanie drobnych zbiorników wodnych), generowanie efektu krawędzi 5. OCENA ODDZIAŁYWANIA DROGI EKSPRESOWEJ S5 NA OBSZAR PLH DOLINA CYBINY 5.1. Charakterystyka obszaru SOO Dolina Cybiny PLH Obszar ten wyznaczony został w celu ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory. Obejmuje on swym zasięgiem dolinę rzeczną oraz przylegające do niej tereny na długości ok. 32 km, od ujścia Cybiny z Jeziora Swarzędzkiego (km 9+000) do granicy między gminą Kostrzyn i Nekla (km ). Rzeka Cybina stanowiąca oś podłuŝną obszaru Natura 2000 jest prawobrzeŝnym dopływem Warty, do której wpada w km Obszar doliny Cybiny naleŝy do niezwykle cennych z przyrodniczego punktu widzenia. Decyduje o tym duŝa róŝnorodność i mozaikowe rozmieszczenie siedlisk, co sprzyja duŝemu bogactwu gatunkowemu roślin i zwierząt oraz ich zbiorowisk. Spośród siedlisk wymienionych w Załączniku I Dyrektywy Siedliskowej na obszarze tym występuje aŝ 11, z czego przynajmniej 4 naleŝą do bardzo dobrze wykształconych. Zajmują one dość duŝe powierzchnie i, co bardzo charakterystyczne nie są to powierzchnie jednolite, lecz rozmieszczone mozaikowo, wykazujące duŝą zmienność w poszczególnych miejscach występowania wzdłuŝ doliny. Najlepiej wykształcone siedliska to: 3150 starorzecza i inne naturalne, eutroficzne zbiorniki wodne, 6510 niŝowe i górskie łąki uŝytkowane ekstensywnie, 91E0 lasy łęgowe i nadrzeczne zarośla wierzbowe, 91F0 łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe [18]. 24

26 Pod względem reprezentatywności cztery siedliska wyróŝniają się doskonałą typowością. Są to: 3150 starorzecza i inne naturalne, eutroficzne zbiorniki wodne, 6510 niŝowe i górskie łąki uŝytkowane ekstensywnie, 91E0 lasy łęgowe i nadrzeczne zarośla wierzbowe, 91F0 łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe. Pierwsze z nich wykazuje dobrze zachowaną strukturę i funkcję. MoŜliwości powrotu zbiorników wodnych sklasyfikowanych w obrębie tego siedliska do stanu dobrego, są moŝliwe stosunkowo niewielkim nakładem sił i środków. Kolejne trzy siedliska (6510, 91E0 i 91F0) charakteryzują się w większości płatów zachowaniem doskonałej struktury i dobrym zachowaniem funkcji. Ich renaturyzacja, polegająca na przywróceniu doskonałych tendencji rozwojowych, jest łatwa, ograniczająca się do mało kosztownych zabiegów. Trzy kolejne siedliska charakteryzują się dobrą reprezentatywnością. NaleŜy tu: 3260 nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników, 3270 zalewane muliste brzegi rzek 7140 torfowiska przejściowe i trzęsawiska. Są one dobrze wykształcone, choć zajmują stosunkowo małe powierzchnie. Charakteryzują się teŝ dobrymi tendencjami rozwojowymi, za wyjątkiem siedliska 3270, które wykazuje słabe perspektywy rozwojowe. Pozostałe cztery siedliska (6120, 6210, 9130 i 9170) uznano za mało reprezentatywne, z reguły ze względu na średnio zachowaną lub częściowo zdegradowaną strukturę. Ich tendencje rozwojowe naleŝy ciągle ocenić na dobre, za wyjątkiem siedliska 9130, które wykształcone jest tylko fragmentarycznie (poza naturalnym zasięgiem). Ich renaturyzacja ciągle jeszcze jest moŝliwa (za wyjątkiem 9130) i stosunkowo łatwa. W zasadzie ogranicza się ona do ekstensywnego uŝytkowania, polegającego w pierwszych dwu przypadkach na przeciwdziałaniu sukcesji, w ostatnim na eliminacji sosny. PołoŜenie doliny Cybiny w sąsiedztwie aglomeracji poznańskiej niesie za sobą wiele zagroŝeń, do których naleŝy przede wszystkim presja na zabudowę domami mieszkalnymi i rekreacyjnymi terenów sąsiadujących z doliną, a ostatnio równieŝ skarp doliny w miejscach najciekawszych widokowo. Obserwuje się teŝ wzmoŝony ruch turystyczny w dolinie i jej sąsiedztwie, a w niektórych regionach pojazdów terenowych (dwu i czterokołowych). PowaŜnym zagroŝeniem środowiska przyrodniczego doliny jest intensyfikacja rolnictwa. W trakcie badań w 2004 r. stwierdzono wywoŝenie gnojowicy na tereny połoŝone w dnie doliny w okolicy Uzarzewa. Obecnie zagroŝenie to ustało, w związku z zamianą hodowli krów w miejscowym gospodarstwie z bezściółkowej na ściółkową. ZagroŜeniem nadal są jednak niewielkie, lecz bezściółkowe fermy tuczu trzody chlewnej, rozmieszczone w kilku wioskach sąsiadujących z doliną. PowaŜnym zagroŝeniem otwartych zbiorowisk roślinnych w dolinie było wyłączanie spod koszenia i wypasu łąk i pastwisk na znacznym obszarze. Po 2004 r. sytuacja uległa ustabilizowaniu, a nawet pewnej poprawie, w związku z dopłatami uzyskiwanymi przez rolników za rolnicze uŝytkowanie tych terenów. PowaŜny eutrofizujący wpływ na naturalne zbiorniki wodne i samą rzeką Cybinę wywiera intensywna hodowla ryb w duŝych kompleksach stawowych. Spuszczana kaŝdego roku woda wynosi ze stawów duŝe ilości związków biogennych oraz materii organicznej, powodując odkładanie się Ŝyznych osadów dennych. Powoduje to utrzymywanie się długotrwałych zakwitów wody, w tym wywoływanych przez sinice, które wskutek rozpraszania światła i wydzielania toksyn zmniejszają róŝnorodność fauny i flory tych akwenów. Jako zagroŝenie moŝe być takŝe traktowana chęć inwestowania w zaplecze rekreacyjne dla mieszkańców Poznania na niektórych odcinkach doliny Cybiny (okolice Uzarzewa, Góry). 25

27 Ze szczegółowych badań zespołu specjalistów i po przeprowadzonej rygorystycznej waloryzacji wynika, Ŝe szczególnie cenne z ogólno-przyrodniczego punktu widzenia są 3 odcinki Cybiny [19]: 1. odcinek połoŝony na wysokości Swarzędza, obejmujący Jezioro Swarzędzkie; 2. odcinek na wschód od Gruszczyna po Starą Górkę, wraz z Jeziorem Uzarzewskim i jez. Góra, kompleksem stawów rybnych oraz szeroką doliną i stromymi, wysokimi zboczami; 3. odcinek w okolicy Iwna, wraz z jeziorem i kompleksem stawów rybnych. PołoŜenie drogi ekspresowej S5 względem granic SOO Dolina Cybiny PLH przedstawia poniŝszy rysunek. Rys. 5.1 PołoŜenie drogi ekspresowej S5 względem granic SOO Dolina Cybiny PLH Na terenie obszaru stwierdzono występowanie 11 siedlisk wymienionych w Załączniku I Dyrektywy Siedliskowej. Siedliska stanowiące przedmioty ochrony obszaru wymieniono w tab. 5.1, zaś tab. 5.2 przedstawia gatunki fauny i flory, stanowiące przedmioty ochrony obszaru. 26

28 Kod 3150 Tab. 5.1 Siedliska stanowiące przedmioty ochrony obszaru SOO Dolina Cybiny PLH [2] Nazwa siedliska Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion Stopień reprezentatywności Względna powierzchnia Stan zachowania Ocena ogólna A C B B 3260 Nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników Ranunculion fluitantis B C B B 3270 Zalewane muliste brzegi rzek B C C B 6120 Ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe (Koelerion glaucae) C C C C 6210 Murawy kserotermiczne (Festuco-Brometea) C C C C 6510 NiŜowe i górskie świeŝe łąki uŝytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris) A C C B 7140 Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przewaŝnie z roślinnością z Scheuchzerio- Caricetea) B C C B E0 91F0 śyzne buczyny (Dentario glandulosae- Fagenion, Galio odorati-fagenion) Grąd środkowoeuropejski i Subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum) Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae, olsy źródliskowe) Łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum) C C C C C C C C A C B A A C B A Tab. 5.2 Gatunki zwierząt stanowiące przedmioty ochrony obszaru SOO Dolina Cybiny PLH [2] Ocena znaczenia obszaru Kod Nazwa polska Nazwa łacińska Populacja Stan Populacja Izolacja Ogólnie zachowania 1337 Bóbr europejski Castor fiber osiadła C B C C 1355 Wydra Lutra lutra osiadła C B C C 1166 Traszka grzebieniasta 1188 Kumak nizinny 1134 RóŜanka Triturus cristatus Bombina bombina Rhodeus sericeus amarus osiadła C B C C osiadła C A C B osiadła C B C B 5.2. Zasoby zinwentaryzowane w zasięgu potencjalnego oddziaływania inwestycji (500 m od osi planowanej drogi) Na potrzeby niniejszego opracowania wykorzystano inwentaryzację wykonaną w pasie o szerokości 500 m od osi drogi Błąd! Nie moŝna odnaleźć źródła odwołania.. W inwentaryzowanym zakresie stwierdzono występowanie 4 siedlisk wymienionych w Standardowym Formularzu Danych [1]: 6510 NiŜowe i górskie świeŝe łąki uŝytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris) 9170 Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio- Carpinetum) 91E0 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion 91F0 Łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum). 27

29 Rys. 5.2 Rozmieszczenie siedlisk stanowiących przedmiot ochrony obszaru SOO Dolina Cybiny PLH względem drogi ekspresowej S5 28

30 Wszystkie wyŝej wymienione siedliska stanowią przedmioty ochrony obszaru SOO Dolina Cybiny PLH Nie potwierdzono występowania na trasie drogi ekspresowej S5 siedliska 3260 Nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników. Siedlisko to występuje na niektórych odcinkach Cybiny oraz w przyujściowych odcinkach jej dopływów. Do niedawna występowało równieŝ na dość długim odcinku Cybiny w pobliŝu Iwna, jednak w większości zanikło z powodu oddziaływania oczyszczalni ścieków. Słabo wykształcone występuje jeszcze na krótkim odcinku powyŝej oczyszczalni. Łącznie w Dolinie Cybiny zajmuje ono 2,37 ha, co stanowi 0,41% wszystkich siedlisk chronionych na tym obszarze Cechy zinwentaryzowanych siedlisk istotne z punktu widzenia oddziaływań drogi ekspresowej PoniŜej przedstawiono krótką charakterystykę siedlisk zinwentaryzowanych w pasie potencjalnego oddziaływania drogi ekspresowej S5, ograniczając się jednakŝe do tych cech, które są istotne z punktu widzenia moŝliwości wywierania negatywnego wpływu przez inwestycję, jaką jest droga ekspresowa Siedlisko 6510 niŝowe i górskie świeŝe łąki uŝytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris) Siedliska 6510 powstały w wyniku wycięcia lasów liściastych i zagospodarowania tych terenów jako łąki kośne. Koszone są zwykle dwa razy w roku oraz umiarkowanie nawoŝone. Najczęściej występują poza dolinami rzecznymi. Czasem spotyka się je w dolinach rzecznych, ale wtedy porastają gleby odwadniane lub znajdujące się poza zasięgiem wylewów rzeki. Wykształcają się one na Ŝyznych, świeŝych (niezbyt wilgotnych ani suchych) glebach mineralnych bez śladów zabagnienia. Do siedlisk występujących na prawie całym obszarze kraju zaliczamy łąki rajgrasowe oraz wiechlinowo-kostrzewowe. Łąki rajgrasowe naleŝą do zagroŝonych typów siedlisk w Polsce. ZagroŜeniem dla występowania tych siedlisk są istniejące tendencje zmian w polskim rolnictwie wskazujące na dalsze scalanie gruntów i tworzenie duŝych gospodarstw nastawionych na intensywną produkcję rolniczą. Produkcja taka polega na zwiększeniu nawoŝenia, stosowaniu nowoczesnych metod zbierania siana (niŝsze koszenie), mechanizacji pracy (ubijanie gleby) i prowadzeniu intensywnego wypasu. Z drugiej strony zmniejszać się będzie liczba gospodarstw nastawionych na drogą produkcję drobnotowarową. Często brak opłacalności produkcji rolniczej w małych gospodarstwach powoduje zaprzestanie pielęgnacji uŝytków zielonych (zaprzestanie koszenia lub uŝytkowanie bez nawoŝenia). Rezultatem takich zmian jest ujednolicenie i uboŝenie składu florystycznego łąk. Ochrona tych siedlisk polega na: zachowaniu róŝnorodności florystycznej łąk świeŝych w wyniku stosowania dotychczasowych (ekstensywnych) form gospodarowania, odtwarzaniu zniszczonych łąk poprzez powrót do tradycyjnych metod gospodarowania, konserwacji zbiorowisk łąk świeŝych polegającej na koszeniu i umiarkowanym nawoŝeniu. W dolinie Cybiny łąki te ciągle jeszcze stanowią dość dobrze wykształcone siedlisko, choć ze względu na zaniechanie koszenia i wypasu w wielu miejscach ulegają degradacji, wskutek sukcesji zbiorowisk krzewiastych. RównieŜ w pobliŝu planowanego przebiegu trasy S5 siedlisko to zajmuje spore powierzchnie. Na całym obszarze PLH Dolina Cybiny znajduje się 65,12 ha tego siedliska, co stanowi 11,16% wszystkich siedlisk chronionych na tym obszarze. 29

31 Siedlisko 9170 grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio- Carpinetum, Tilio-Carpinetum) Siedlisko opisano w rozdziale W obszarze PLH Dolina Cybiny grąd zajmuje równieŝ niewielką powierzchnię łączną, wynoszącą 21,48 ha, co stanowi 3,68% wszystkich siedlisk chronionych na tym obszarze. Jego występowanie na omawianym obszarze Natura 2000 koncentruje się w okolicy Iwna, czyli w sąsiedztwie drogi ekspresowej S Siedlisko 91E0 łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion Siedlisko opisano w rozdziale W obszarze PLH Dolina Cybiny jest to jedno z najpospolitszych siedlisk, występujących wzdłuŝ całego biegu rzeki. Zajmuje łącznie 109,06 ha, co stanowi 18,69% wszystkich siedlisk chronionych na tym obszarze. Jest to więc drugie pod względem udziału procentowego siedlisko na tym obszarze. Występuje równieŝ w pobliŝu Iwna, czyli w sąsiedztwie drogi ekspresowej S Siedlisko 91F0 łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario- Ulmetum). Siedlisko opisano w rozdziale W obszarze PLH Dolina Cybiny siedlisko 91F0 występuje dość pospolicie zarówno na jej dnie, zwykle pod skarpami, jak i na samych skarpach w miejscach wysięków wody. Łącznie zajmuje 57,59 ha, co stanowi 9,87% wszystkich siedlisk chronionych na tym obszarze. Występuje równieŝ w pobliŝu Iwna, czyli w sąsiedztwie drogi ekspresowej S Gatunki z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej zinwentaryzowane w zasięgu potencjalnego oddziaływania inwestycji (500 m od osi planowanej drogi) Spośród gatunków stanowiących przedmioty ochrony PLH Dolina Cybiny w zinwentaryzowanym pasie o szerokości 500 m od osi drogi odnotowano jedynie potencjalne siedliska bobra Castor fiber i wydry Lutra lutra. W rzece Cybinie występuje róŝanka Bóbr europejski Castor fiber Gatunek scharakteryzowano w rozdziale Wydra Lutra lutra Wydra jest ssakiem drapieŝnym wybitnie przystosowanym do ziemnowodnego trybu Ŝycia. Wydra jest zwierzęciem charakteryzującym się głównie nocnym trybem Ŝycia. Podstawowym poŝywieniem wydr są ryby. Gatunek ten występuje przy Morzu Bałtyckim, rzekach, jeziorach i stawach hodowlanych we wszystkich zlewniach podstawowych naszego kraju. Analizując rozmieszczenie stanowisk wydry oraz bliŝej rozpatrując zajmowane przez nią biotopy, moŝna jednoznacznie stwierdzić, Ŝe we wszystkich porach roku jest ona głównie związana z zasobnymi w ryby rzekami. Preferują one śródleśne rzeki, w których obok ryb mogą łowić raki. W Polsce stale wydry występują przy wszystkich śródleśnych rzekach o skarpach znacznie wyniesionych ponad poziom wody, zasiedlonych przez ryby łososiowate. Obok rzek często zasiedlają jeziora. Wśród jezior preferują te, które łączą się z rzekami. W Polsce większe kompleksy stawów hodowlanych wydry zasiedlają regularnie przez cały rok. Z przeprowadzonych obserwacji wynika, Ŝe wydra jest gatunkiem o duŝych zdolnościach adaptacyjnych i dlatego z pewnością tak 30

32 często zasiedla nawet te stawy hodowlane, na których płoszona jest między innymi przez psy. Występuje i buduje schronienia takŝe przy osiedlach ludzkich, nie wyłączając nawet miast. Na wielu zbiornikach wodnych po reintrodukcji bobra stwierdzono wyraźny wzrost liczebności wydry. Siedliskami z Załącznika I Dyrektywy, które mogą wchodzić w zakres zainteresowania wydry są: zalewy i jeziora przymorskie laguny (1150*), duŝe płytkie zatoki (1160), jeziora lobeliowe (3110), twardowodne oligo- i mezotroficzne zbiorniki z podwodnymi łąkami ramienic Charetea (3140), starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion (3150), zarośla wierzby siwej na kamieńcach i Ŝwirowiskach górskich potoków, Salici-Myricarietum część z przewagą wierzby (3240), nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników Ranunculion fluitantis (3260), torfowiska nakredowe Cladietum marisci, Caricetum buxbaumii, Schoenetum nigricantis (7210*), górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk (7230) Badania hodowli wydr w warunkach zamkniętych wykazały, Ŝe gatunek ten jest bardzo odporny na działanie róŝnych czynników chorobotwórczych. Musi jednak codziennie pobierać odpowiednie porcje poŝywienia. Dlatego długotrwałe i ostre zimy mogą przyczyniać się do znacznej redukcji liczebności populacji tego gatunku. Przemieszczające się wtedy wydry mogą być łatwiej likwidowane na stawach hodowlanych przez kłusowników i psy, a takŝe przechodząc przez szlaki komunikacyjne ginąć, pod kołami pojazdów. W okresie całego roku wydry giną w róŝnych sieciach rybackich. Brak ryb w śródleśnych rzekach oraz likwidacja bagien są głównymi czynnikami ograniczającymi liczebność wydry w Polsce. Przeprowadzone w latach badania wykazały, Ŝe najwięcej wydr ginie na drogach i w sieciach rybackich. Działaniami pośrednio wpływającymi na ochronę wydry oraz stwarzającymi dogodne dla niej warunki jest ochrona bobra i jego terytoriów w szerokim zakresie. Stosunkowo czyste wody rzek śródleśnych powinny być utrzymane w swym naturalnym charakterze i zarybiane. W celu utrzymania odpowiedniej bazy pokarmowej naleŝy prowadzić racjonalną gospodarkę rybacką, biorącą równieŝ pod uwagę wszystkie uwarunkowania przyrodnicze. Przy budowie dróg, zapór i mostów naleŝy zadbać o bezpieczne przejścia dla wydr RóŜanka Rhodeus sericeus amarus RóŜanka jest jedną z najmniejszych ryb karpiowatych Europy, gdyŝ jej maksymalna długość całkowita nie przekracza 9 cm. RóŜanka jest jedynym krajowym przedstawicielem ryb ostrakofilnych, które wykorzystują do rozrodu małŝe z rodziny Unionidae (Anodonta sp. i Unio sp.). Sezon rozrodczy trwa od końca kwietnia do początków lipca. RóŜanka jest gatunkiem o wyraźnie dziennej aktywności. W ciągu dnia penetruje środowisko, Ŝerując wśród roślinności zanurzonej, a wyraźny zanik aktywności następuje w godzinach nocnych. Głównymi składnikami pokarmu róŝanki są detrytus, szczątki roślin naczyniowych oraz glony (Scenedesmus, Spirogyra, Cyclotella). RóŜanka uznawana jest za jeden z najbardziej wyspecjalizowanych gatunków o wąskim zakresie tolerancji zmian siedliska. Preferuje wody stojące lub wolno płynące, zasiedlając jeziora, stawy, starorzecza i kanały. Występuje równieŝ w dolnym i środkowym biegu duŝych rzek. W ciekach ryba ta wybiera miejsca zarośnięte roślinnością zanurzoną, o dnie mulistym, wyraźnie utrzymując się bliŝej brzegów. Z powodu rozrodu obecność róŝanki związana jest z występowaniem małŝy z rodziny Unionidae. Występowanie róŝanki wydaje się być równieŝ silnie uzaleŝnione od obecności ryb drapieŝnych, przede wszystkim okonia i sandacza, które mogą znacznie redukować jej wylęg. Populacje róŝanki w jeziorach i duŝych rzekach moŝna uznać za stabilne. W ciekach mniejszych liczebność populacji podlega znacznym wahaniom, a szansa dalszego ich trwania w duŝe mierze zaleŝna jest od zasilania tych populacji ze stawów hodowlanych znajdujących się w zlewni cieku. Siedliskami z Załącznika I Dyrektywy, które mogą wchodzić w zakres zainteresowania róŝanki są: starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami Nympheion, Potamion (3150), brzegi lub osuszane dna zbiorników 31

33 wodnych ze zbiorowiskami z Littorelletea, Isoëto-Nanojuncetea (3130), nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników Ranunculion fluitantis (3260), naturalne, dystroficzne zbiorniki wodne (3160). Podstawowym zagroŝeniem róŝanki jest postępująca degradacja środowiska wodnego, głównie zanieczyszczenia przemysłowe, które ograniczają bądź eliminują małŝe z rodziny skójkowatych. Działaniami słuŝącymi ochronie siedlisk gatunku są: ochrona naturalnych, zanikających zbiorników przed melioracją i zasypywaniem, utrzymanie naturalnego charakteru duŝych rzek, w szczególności dobrze rozwiniętej strefy brzegowej porośniętej roślinnością naczyniową, utrzymanie i odtworzenie naturalnych połączeń starorzeczy z rzekami, rekultywacja sieci rowów melioracyjnych, które wskutek zaniedbań (wypłycenie i zarośnięcie) przestały spełniać rolę specyficznego środowiska wodnego, utrzymanie stabilności i jakości systemów hydrologicznych wód płynących, poziomów wodonośnych i wód stojących. Zachowanie gatunku róŝanki jest ściśle uzaleŝnione od zachowania małŝy z rodziny skójkowatych (Unionidae) wykorzystywanych prze róŝankę do składania jaj. Rozród tego gatunku poza małŝami nie jest moŝliwy. NaleŜy równieŝ opracować sposoby ochrony i utrzymania populacji występujących w stawach hodowlanych Oddziaływanie na obszar Natura 2000 PLH Dolina Cybiny Rodzaje oddziaływań Analizowana trasa drogi ekspresowej S5 przecina obszar Natura 2000 SOO Dolina Cybiny na długości 812 m. Biorąc pod uwagę charakterystykę siedlisk i gatunków, dla których ochrony utworzono obszar SOO Dolina Cybiny PLH zidentyfikowano następujące rodzaje moŝliwych oddziaływań, jakie mogą wystąpić w fazie realizacji bądź eksploatacji inwestycji: oddziaływanie bezpośrednie: o związane z mechanicznym zniszczeniem siedlisk oraz wynikająca z niego ich fragmentacja i izolacja, o polegające na generowaniu efektu bariery dla przemieszczania się kluczowych dla ostoi gatunków, oddziaływanie pośrednie: o oddziaływania będące następstwem zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych (emisja ścieków), o związane ze zmianą stosunków gruntowo-wodnych, o związane z emisją zanieczyszczeń do powietrza. Nie wszystkie siedliska oraz gatunki zidentyfikowane na analizowanym obszarze podlegały będą wszystkim z ww. oddziaływań. W wielu przypadkach, z uwagi na znaczną odległość od analizowanego przebiegu trasy S5 taka moŝliwość została wykluczona Oszacowanie zasięgu oddziaływań pośrednich Na potrzeby przeprowadzenia analizy oddziaływań pośrednich wykonano inwentaryzację siedlisk i gatunków stanowiących przedmioty ochrony obszaru w pasie o szerokości 1000 m czyli po 500 m od osi drogi w obu kierunkach. Uznano, Ŝe oddziaływanie pośrednie na siedliska mogą zachodzić na 3 sposoby: poprzez emisję zanieczyszczeń do powietrza poprzez emisję ścieków poprzez zakłócenia stosunków gruntowo-wodnych. 32

34 Emisja zanieczyszczeń do powietrza Jak wynika z przeprowadzonych na potrzeby niniejszego opracowania prognozowania imisji zanieczyszczeń w powietrzu atmosferycznym, zasięg izolinii 30 µg/m 3 obrazującej przekroczenie normy określonej dla ochrony roślin, wynosi 29,5 m od osi drogi, a zatem mieści się w pasie drogowym (którego szerokość wynosi średnio 70 m na odcinkach międzywęzłowych). W bezpośrednim sąsiedztwie pasa drogowego spodziewać się moŝna poziomów nie przekraczających wartości 25 µg/m 3, zaś izolinia 10 µg/m 3 przebiega w odległości 106 m od osi drogi, czyli ok. 35 m od granicy pasa drogowego. Aby zminimalizować nawet niewielkie oddziaływanie zanieczyszczeń powietrza przewidziano zastosowanie pasów zieleni izolacyjnej. Będą to pasy zieleni o szerokości 8-12 m lub podwójny pas 2 x 8-10 m. Będą nasadzone drzewa i krzewy w urozmaiconym asortymencie gatunkowym, aby uzyskać duŝe zwarcie roślin w obrębie pasów oraz pełnienie przez nie funkcji zatrzymującej zanieczyszczenia przez cały rok (w tym w zimie, kiedy większość drzew jest w stanie bezlistnym). W przypadku obszaru Natura 2000 dodać naleŝy, Ŝe gatunki te będą naleŝeć do naturalnych elementów naszej flory i będą dostosowane do siedliska. Z tych nasadzeń wyeliminowane więc będą wszelkie gatunki obcego pochodzenia, w tym równieŝ gatunki poza swym naturalnym zasięgiem, np. buk, olcha szara czy jodła. Zaplanowana zieleń izolacyjna zostanie nasadzona między rosnącymi na tym terenie starymi drzewami. Będą to gatunki dostosowane do siedliska. PoniewaŜ jest to zdegradowane siedlisko grądowe, przewiduje się, Ŝe nasadzenia te będą dotyczyć krzewów stanowiących roślinność rzeczywistą lub potencjalną lasów grądowych. Od strony jezdni powinny to być gatunki okrajkowe: tarnina (Prunus spinosa), dzika róŝa (Rosa canina) i jeŝyna (Rubus sp.). Za nimi, od strony lasu naleŝy posadzić głóg jednoi dwuszyjkowy (Crataegus monogyna i C. laevigata), głębiej leszczynę (Corylus avellana), trzmielinę (Euonymus europaea), paklon (Acer campestre) i inne gatunki klonów (Acer platanoides, A. pseudoplatanus). Nie jest moŝliwe sadzenie odmian ozdobnych wyŝej wymienionych gatunków, ze względu na to, Ŝe jest to obszar Natura Emisja ścieków W celu oszacowania zagroŝenia, jakie powodować moŝe emisja ścieków do wód, przeanalizowano zaprojektowany system odwodnienia. Zaprojektowane odwodnienie drogi ekspresowej przewidziano z wykorzystaniem rowów z przegrodami filtracyjnymi i zbiorników sedymentacyjno-retencyjnych. PoniewaŜ trasa w tym miejscu biegnie po niewielkim łuku, spływające wody opadowe ujmowane będą u dołu jezdni ściekami trójkątnymi i odprowadzane do studzienek ściekowych. Dalej kolektorem deszczowym z rur PVC i PP Ø mm będą odprowadzone do rowów przydroŝnych. Rowy przydroŝne wyposaŝone będą w 9 przegród filtracyjnych w postaci palisady z kołków, obłoŝonych narzutem kamiennym, zabezpieczonym geowłókniną. Przegrody te spowolnią odpływ wód deszczowych, co spowoduje sedymentację zawiesin łatwoopadających, filtrację wód przez geowłókninę i częściowe ich wsiąkanie w grunt. W przypadku niewielkich opadów ścieki deszczowe nie będą więc dopływać do rzeki. W trakcie umiarkowanych opadów ścieki w całości będą filtrowane na przegrodach filtracyjnych i po oczyszczeniu będą trafiać do wód powierzchniowych, równieŝ nie stanowiąc dla nich zagroŝenia. W trakcie jednak deszczy nawalnych trzeba liczyć się z przelewaniem się wód na przegrodach filtracyjnych i ich spływem do Cybiny. Konieczne jest więc dodatkowe zabezpieczenie rzeki przed dopływem zwiększonych ładunków zanieczyszczeń (związków ropopochodnych, zawiesin) w trakcie opadów nawalnych. Z tego względu ciąg odwadniający przed ujściem do koryta Cybiny wyposaŝony został w separator związków ropopochodnych, który dodatkowo stanowił będzie 33

35 zabezpieczenie przed awaryjnym zanieczyszczeniem rzeki, w przypadku kolizji drogowej na odwadnianym fragmencie trasy. Odprowadzenie wód nie nastąpi bezpośrednio do nowego koryta Cybiny (po jego przełoŝeniu pod mostem), lecz do obecnego, wówczas starego koryta, które nie będzie zasypane ziemią, lecz kamieniami lub grubym Ŝwirem. Będzie to naturalny zbiornik oczyszczający ścieki deszczowe, przed ich przedostaniem się do wód Cybiny. Na odcinku między separatorem a korytem rzeki planowane jest usytuowanie dwu dodatkowych przegród filtracyjnych, które intensyfikować będą doczyszczanie wód przed ich ujściem do Cybiny. Ścieki deszczowe z mostu (równieŝ odpływ substancji płynnych wydostających się na jezdnię w trakcie awarii) kierowane będą poprzez studzienki ściekowe do odprowadzających je rurociągów, a następnie w kierunku północno-wschodnim, do znajdujących się po bokach trasy rowów z przegrodami filtracyjnymi. Rowami tymi ścieki docierać będą do zbiornika retencyjno-sedymentacyjnego. Przechwycone w nim wody opadowe spływające zarówno z mostu, jak i z fragmentu drogi S5 od mostu do węzła Chorzałki, będą przetrzymywane przez okres min. 1 godz. (w trakcie opadów nawalnych), co spowoduje sedymentację zanieczyszczeń i stopniowe odprowadzenie oczyszczonych wód do odbiornika. Odbiornikiem tych wód będzie rów melioracyjny, który po 300 m trafia na teren kompleksu łąk, połoŝonych w dolinie Cybiny, stanowiących siedlisko 6510 NiŜowe i górskie świeŝe łąki uŝytkowane ekstensywnie. Aby nie doszło do zanieczyszczenia tego obszaru związkami ropopochodnymi, pochodzącymi np. z kolizji drogowej w czasie deszczu nawalnego, zbiornik retencyjny wyposaŝony będzie w separator tych związków. Tak zaprojektowany system odwodnienia zapewni pełną ochronę przed zanieczyszczeniami pochodzącymi ze ścieków. Zastosowanie rowów nieuszczelnionych przyczyni się natomiast do wsiąkania do wód gruntowych znacznej części wód opadowych, co będzie miało pozytywny wpływ na zasoby wód gruntowych pierwszego poziomu. Nie stwierdza się zatem prawdopodobieństwa wystąpienia negatywnego oddziaływania na obszar PLH Dolina Cybiny związanego z emisją ścieków do wód. Zmiana stosunków gruntowo-wodnych Wody podziemne pierwszego poziomu wodonośnego w dolinie Cybiny zalegają na głębokości od zera do 1 m, natomiast na terenie zlewni od 2 do 10 m. Pod środkowym odcinkiem doliny Cybiny zlokalizowany jest jeden z głównych zbiorników wód podziemnych Polski, zwany Wielkopolską Doliną Kopalną (GZWP nr 144 QK). Ciągnie się on równoleŝnikowo od Strzelna, przez Witkowo, Czerniejewo, Pobiedziska, Promno, Gruszczyn, w okolicach Swarzędza skręca na południe w kierunku Mosiny, poczym ponownie skręca na zachód i biegnie w kierunku zachodniej granicy państwa. Główny poziom uŝytkowy, który stanowią piaski i Ŝwiry o miąŝszości od kilkunastu do 25 m, występuje na terenie zlewni Cybiny na głębokości od 40 do 70 m poniŝej poziomu terenu. Jak wynika z badań geologiczno-inŝynierskich, przeprowadzonych na potrzeby projektu [4], w podłoŝu terenu, na maksymalnej głębokości 15,0 m p.p.t. występują utwory czwartorzędowe plejstoceńskie i holoceńskie. Plejstocen reprezentują utwory wodnolodowcowe fazy poznańskiej zlodowacenia północnopolskiego, utwory spływowe i mułki o charakterze zastoiskowym oraz utwory rzeczne, a w głębszym podłoŝu utwory lodowcowe zlodowacenia środkowopolskiego. Holocen stanowią utwory kulturowe (gleba i lokalnie nasypy). Od powierzchni zalega gleba o miąŝszości 0,3 0,9 m i lokalnie nasypy glebowogliniaste. PoniŜej gleby, do głębokości 2,4 2,8 m p.p.t., zalega warstwa spływowych piasków gliniastych i glin piaszczystych lub wodnolodowcowych piasków drobnych zaglinionych lub zapylonych. Miejscami pod glinami spływowymi lub piaskami 34

36 stwierdzono grunty organiczne do głębokości 3,1 4,5 m p.p.t. Wykształciły się namuły i lokalnie gytie. Pod gruntami organicznymi lub piaskami występują grunty spoiste o charakterze mułków (zastoiskowe). Wykształciły się głównie jako piaski gliniaste, gliny piaszczyste, pyły i gliny pylaste. PoniŜej gruntów o charakterze mułków wystąpiły piaski rzeczne wykształcone jako piaski drobne, średnie, grube lub pospółki. Na głębokości 6,8 10,3 m p.p.t. występuje strop glin starszych zlodowacenia środkowopolskiego. Gliny starsze to piaski gliniaste i gliny piaszczyste, często przewarstwione piaskiem drobnym. Lokalnie w obrębie glin starszych stwierdzono warstwy piasków śródglinowych. Woda gruntowa o charakterze swobodnym wystąpiła w warstwie przypowierzchniowych piasków i w przewarstwieniach piaszczystych w obrębie gruntów spoistych. Zwierciadło swobodne stabilizowało się na głębokości 1,80 3,10 m p.p.t. (89,05 89,85 m npm). Woda gruntowa pod ciśnieniem hydrostatycznym wystąpiła w warstwach piasków śródglinowych i podglinowych. Zwierciadło wody napiętej stabilizowało się poniŝej poziomu wody swobodnej. Ponadto woda gruntowa wystąpiła w warstwie gruntów organicznych. Most nad rzeką Cybiną budowany będzie na palach, więc nie spowoduje zakłóceń na kierunkach spływu wód podziemnych do koryta rzecznego. Przy takiej budowie hydrogeologicznej oraz biorąc pod uwagę parametry obiektu mostowego (opisane szczegółowo w rozdziale Oddziaływanie na integralność obszaru Natura 2000) stwierdzono, Ŝe nie zachodzi prawdopodobieństwo zakłócenia stosunków wodnych w takim zakresie, aby mogło to wpłynąć na siedliska występujące w obszarze PLH Dolina Cybiny Wnioski z oceny oddziaływania na obszar Natura Oddziaływanie na integralność obszaru Natura 2000 Kwestię oddziaływania drogi ekspresowej S5 przeanalizowano w kontekście zachowania korytarza ekologicznego doliny Cybiny. Na potrzeby dokonania tej oceny przeanalizowano równieŝ moŝliwość wpływu obiektu mostowego na: moŝliwość swobodnego przemieszczania się zwierząt stanowiących przedmioty ochrony obszaru, zachowanie łączności pomiędzy płatami siedlisk (w przypadku Doliny Cybiny nie dochodzi do bezpośredniej fragmentacji płatów, gdyŝ droga nie koliduje z Ŝadnym z siedlisk objętych ochroną w obszarze Natura 2000) w odniesieniu do tych siedlisk, które wymagają takiej łączności moŝliwość zmian stosunków gruntowo-wodnych w Dolinie Cybiny. Trwałe funkcjonowanie siedlisk przyrodniczych i gatunków wymaga istnienia wielu kanałów przepływu. NaleŜą do nich: przepływ wód (cieki, woda glebowa, poziomy wodonośne); migracja i transport biogenów; migracja jonów; przemieszczanie materiału skalnego; powiązania troficzne; interakcje międzygatunkowe. Barierą dla takich kanałów mogą być niewielkie w sensie przestrzennym struktury antropogeniczne, np. progi wodne, sieć melioracyjna, nasypy, a nawet zalesienia. 35

37 Jak przedstawiono na rys. 5.3 i rys. 5.4, rzekę Cybinę droga ekspresowa S5 pokonywać będzie po 3-przęsłowym moście o długości 76,8 m, składającym się z dwóch pasów o szerokości 17,45 m i 16,7 m. Posadowienie zaprojektowano na palach wierconych Φ1,50 m. Tak szeroka konstrukcja zapewni łączność pomiędzy płatami siedlisk połoŝonych w dolinie, jak równieŝ nie zakłóci swobodnej migracji zwierząt (bobra, wydry) i diaspor roślinnych. Tym samym nie przewiduje się moŝliwości wystąpienia oddziaływania na integralność obszaru PLH Dolina Cybiny. 36

38 Rys. 5.3 Przekrój poprzeczny przez obiekt mostowy na rzece Cybinie [25] 37

39 Rys. 5.4 Rzut z góry na obiekt mostowy na rzece Cybinie [25] 38

40 Oddziaływanie na przedmioty ochrony Ocena oddziaływania na siedlisko 6510 NiŜowe i górskie świeŝe łąki uŝytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris) Siedlisko to nie występuje na obszarze przewidzianym do zajęcia przez drogę ekspresową S5, więc nie przewiduje się bezpośredniego wpływu trasy na to siedlisko. Jak przedstawiono na mapie (rys. 5.2) najbliŝej połoŝone płaty siedliska 6510 znajdują się w odległości ok. 240 m od osi drogi, czyli ok. 200 m od granicy pasa drogowego, nie będą się one znajdowały w zasięgu podwyŝszonych poziomów zanieczyszczeń w powietrzu. Nie przewiduje się równieŝ wpływu na to siedlisko poprzez zmianę stosunków gruntowo-wodnych (patrz rozdział Oszacowanie zasięgu oddziaływań pośrednich). Ocena oddziaływania na siedlisko 9170 Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum) W związku z realizacją drogi ekspresowej S5 konieczne jest wycięcie 1,335 ha siedliska 9170; nastąpi odcięcie brzeŝnej części kompleksu leśnego na długości ok. 100 m wzdłuŝ brzegu Cybiny, i ok. 190 m wzdłuŝ drogi S5. Pod względem fitosocjologicznym jest to zbiorowisko leśne z klasy Querco-Fagetea, z dominującym dębem szypułkowym. Ze względu na przesuszenie terenu, związane ze sztucznie przekopanym przez las korytem Cybinki oraz bliskie sąsiedztwo Iwna i związaną z tym penetracją ludzi, nie dochodzi w lesie do rozwoju podszytu i runa. Sporadycznie występujące okazy czyśćca leśnego (Stachys sylvatica) oraz gajowca Ŝółtego (Galeobdolon luteum) wskazują na przynaleŝność zbiorowiska do rzędu Fagetalia sylvaticae, a okazy gwiazdnicy wielkokwiatowej (Stellaria holostea) do związku Carpinion betuli. Siedlisko to, jakkolwiek zostało zakwalifikowane jako 9170, znajduje się w stanie zdegradowanym. Jest to las na zdegradowanym siedlisku grądowym (Galio sylvatici- Carpinetum), miejscami w obniŝeniach terenu w pobliŝu Cybiny i Cybinki przechodzący w łęg wiązowo-jesionowy (Ficario-Ulmetum). Z uwagi na opisane powyŝej uwarunkowania, bardzo wysoki stopień degradacji siedliska, spowodowany czynnikami nieodwracalnymi co jest jednoznaczne z brakiem moŝliwości odtworzenia się siedliska i nieuniknioną dalszą degradacją, ubytku tego nie oceniono jako znaczące oddziaływanie negatywne. Ocena oddziaływania na siedlisko 91E0 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion) Siedlisko to nie występuje na obszarze przewidzianym do zajęcia przez drogę ekspresową S5, więc nie przewiduje się bezpośredniego wpływu trasy na to siedlisko. Jak przedstawiono na mapie (rys. 5.2) najbliŝej połoŝone płaty siedliska 91E0 znajdują się w odległości ok. 90 m od osi drogi, czyli ok. 55 m od granicy pasa drogowego, nie będą się one znajdowały w zasięgu ponadnormatywnych poziomów zanieczyszczeń w powietrzu. Nieznaczne podwyŝszenie stęŝenia tlenków azotu NOx (o ok. 10 µg/m 3 ) nie będzie powodowało znaczącego negatywnego oddziaływania, zwłaszcza po zastosowaniu pasów zieleni izolacyjnej. Nie przewiduje się równieŝ wpływu na to siedlisko poprzez zmianę stosunków gruntowo-wodnych (patrz rozdział Oszacowanie zasięgu oddziaływań pośrednich). 39

41 Ocena oddziaływania na siedlisko 91F0 Łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum) Siedlisko to nie występuje na obszarze przewidzianym do zajęcia przez drogę ekspresową S5, więc nie przewiduje się bezpośredniego wpływu trasy na to siedlisko. Jak przedstawiono na mapie (rys. 5.2) najbliŝej połoŝone płaty siedliska 90F0 znajdują się w odległości ok. 510 m od osi drogi, czyli ok. 480 m od granicy pasa drogowego, nie będą się one znajdowały w zasięgu podwyŝszonych poziomów zanieczyszczeń w powietrzu. Nie przewiduje się równieŝ wpływu na to siedlisko poprzez zmianę stosunków gruntowo-wodnych (patrz rozdział Oszacowanie zasięgu oddziaływań pośrednich). Ocena oddziaływania na gatunki zwierząt stanowiące przedmiot ochrony obszaru Jak podano w rozdziale 5.1 Charakterystyka obszaru SOO Dolina Cybiny, przedmiotami ochrony tego obszaru są bóbr europejski, wydra, kumak nizinny, traszka grzebieniasta oraz róŝanka. Kumak nizinny i traszka grzebieniasta Podczas inwentaryzacji herpetologicznej nie stwierdzono występowania chronionych w ramach obszaru gatunków płazów, pomimo występowania potencjalnych siedlisk stwierdzono natomiast bytowanie Ŝab zielonych, nie stanowiących przedmiotu ochrony obszaru PLH Dolina Cybiny. Bóbr europejski i wydra Odnosząc się do kwestii oddziaływania na pozostałe gatunki zwierząt, naleŝy podkreślić, Ŝe są to gatunki ściśle związane z doliną rzeki Cybiny. Jedynym oddziaływaniem drogi ekspresowej S5 na te gatunki mogłoby być stworzenie bariery dla ich migracji. W obrębie obszaru Dolina Cybiny przewidziano bardzo dogodne przejście dla zwierząt, znajdujące się pod 3-przęsłowym mostem na rzece Cybinie. Długość mostu wynosi aŝ 76,80 m, a wysokość 10,00 m. Pod środkowym przęsłem popłynie Cybina, pod południowym przebiegać będzie droga dojazdowa do pól, pod północnym będzie się znajdować właściwe przejście dla zwierząt. PoniewaŜ jednak rzeka zajmować będzie tylko ok. 1/3 szerokości przęsła, a droga dojazdowa będzie bardzo rzadko uŝywana (głównie w ciągu dnia), zwierzęta praktycznie mogą korzystać z całej długości mostu, by przemieszczać się z jednej strony trasy na drugą. WzdłuŜ mostu oraz sąsiadujących fragmentów trasy zaplanowane zostały ekrany akustyczne, co ograniczy stres dla zwierząt korzystających z przejścia pod mostem. Dla małych zwierząt zostały zaplanowane dodatkowe przejścia pod trasą. Jedno z nich znajduje się w obrębie obszaru PLH Dolina Cybiny, 330 m na północnywschód od rzeki Cybiny. Drugie zaplanowano 800 m na południe od Cybiny, w pobliŝu obecnej drogi do cegielni Iwno. Z przejść tych mogą korzystać głównie płazy, gady, mniejsze ssaki i oczywiście bezkręgowce. Zaplanowane przejścia w przypadku poprawnego ich wykonania zapewnią wystarczające drogi migracji dla zwierząt, przez co trasa nie spowoduje istotnych zaburzeń w pełnieniu przez dolinę Cybiny funkcji korytarza ekologicznego, a tym samym umoŝliwi to zachowanie integralności omawianego obszaru. Szczególnie korzystnym rozwiązaniem, umoŝliwiającym zachowanie funkcji korytarza łączącego krajowe i międzynarodowe obszary węzłowe, jest wysoki most trzyprzęsłowy nad rzeką Cybiną. UmoŜliwi to zachowanie ciągłości sieci Natura 2000 przedstawionej w ECONET-PL. 40

42 WaŜne znaczenie minimalizujące wpływ drogi ekspresowej S5 będą miały zalesienia przewidziane na 3 powierzchniach, połoŝonych w pobliŝu rzeki po obydwu stronach drogi. Będą one miały bardzo duŝe znaczenie dla moŝliwości korzystania zwierząt z przejścia pod drogą. W projekcie przewidziano teŝ zalesienie z jednej strony, a ekran akustyczny z drugiej strony drogi w miejscu, gdzie biegnie ona przez pole połoŝone na wzgórzu, nad doliną Cybiny (km ). Szczególnie waŝne jest przewidziane w projekcie wykupienie i zalesienie pola w kształcie trójkąta (tzw. resztówki), odcinającego wpływ trasy na długości ok. 230 m na zbiorniki wodne (stawy i jezioro Iwno) miejsca bytowania najcenniejszych gatunków zwierząt oraz bardzo blisko połoŝone siedlisko priorytetowe 91E0 oraz nieco dalej 6510 i Wymienione cztery powierzchnie leśne przewidziane do nasadzenia oraz ekran akustyczny będą stanowiły waŝne działanie ochronne, minimalizujące niekorzystne oddziaływania drogi na obszar Natura RóŜanka Korekta przebiegu rzeki Cybiny moŝe negatywnie wpłynąć na małŝe z rodziny skójkowatych, które są istotne dla rozrodu róŝanki. Długotrwałe zmętnienie wody niekorzystnie wpływa na proces filtracji dokonywany przez małŝe. W celu maksymalnego ograniczenia niekorzystnych zmian związanych z pracami korygującymi konieczne jest zastosowanie się do następujących zaleceń: wszelkie prace terenowe związane z korektą koryta prowadzić w okresie od sierpnia do końca lutego poza okresem rozrodu róŝanki (IV VI), rozpoczęcie prac w sierpniu zapewnia, Ŝe narybek będzie juŝ podrośnięty i nie będzie wraŝliwy na krótkotrwałe zmiany związane z pracami regulacyjnymi. ograniczyć do minimum prace związane z zaburzeniem przepływu i zmętnieniem wody w rzece, w pierwszej kolejności przygotować nowy fragment koryta, odpowiednio go zabezpieczyć a następnie wprowadzić wody Cybiny. Pozwoli to ograniczyć w maksymalnym stopniu związany z ww. działaniem okres zaburzeń oraz zmętnienia wody, kształtując nowe koryto przyjąć parametry zbliŝone do koryta naturalnego na odcinku przekładanym w celu uzyskania zbliŝonej do naturalnej prędkości przepływu - utrzymanie zbliŝonej prędkości przepływu pozwoli na ograniczenie zjawisk towarzyszących formowaniu się nowego koryta (m.in. erozji), jeŝeli będzie to moŝliwe to brzegi nowego koryta umocnić faszynami wierzchnią warstwę gleby wraz z roślinnością w ostroŝny sposób zdjąć i wywieść poza dolinę Cybiny, ziemię pochodzącą z wykopu nowego koryta równieŝ wywieść poza dolinę, wykorzystując ją do nasypów drogowych, dno i brzegi cieku umocnić gruboziarnistym Ŝwirem wspomagającym rozwój siedliska włosieniczników, stare koryto Cybiny zasypać nawiezionym kamieniem polnym (otoczakami) lub grubym Ŝwirem, by mogło pełnić rolę zbiornika oczyszczającego dla ścieków deszczowych dopływających w czasie deszczy nawalnych, przed ich przedostaniem się do wód Cybiny. Przy załoŝeniu wykonania powyŝszych zaleceń nie stwierdza się moŝliwości wystąpienia znaczącego negatywnego oddziaływania na róŝankę. Biorąc powyŝsze pod uwagę nie przewiduje się moŝliwości wystąpienia znaczącego negatywnego oddziaływania na gatunki zwierząt stanowiące przedmioty ochrony obszaru PLH Dolina Cybiny projektowany most zapewni swobodną migrację zarówno korytem rzeki (w przypadku róŝanki), jak i po suchym terenie (w przypadku ssaków). 41

43 Siedlisko 3260 nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników Siedlisko to, istniejące do niedawna w rzece Cybinie w miejscu przecięcia jej z przebiegiem drogi ekspresowej S5, uległo zanikowi. Wybudowanie przed kilku laty oczyszczalni ścieków w Iwnie i skierowanie oczyszczonych ścieków do koryta Cybiny powodowało sukcesywny zanik roślin podwodnych a ekspansję trzciny pospolitej. Mimo Ŝe ilości odprowadzanych ścieków są niewielkie (pozwolenie wodno-prawne wydane zostało na m 3 /rok, czyli ok. 148 m 3 /dobę), to jednak ich wpływ na ekosystem rzeki jest wyraźnie negatywny. Związane jest to głównie z pulsacyjnym odprowadzaniem ścieków (duŝa objętość w krótkim czasie), poniewaŝ oczyszczalnia ta naleŝy do typu SBR. Negatywny (eutrofizujący) wpływ wywierają teŝ okresowo dość wysokie stęŝenia azotu i fosforu w oczyszczonych ściekach. Wprawdzie mieszczą się one w wartościach przewidzianych w pozwoleniu wodno-prawnym, jednak pozwolenie to jest stosunkowo liberalne (5 mg/l fosforu w odprowadzanych ściekach), gdyŝ wydane było dla typowych warunków, bez uwzględnienia połoŝenia odbiornika na obszarze sieci Natura Siedlisko 3260 istnieje jeszcze w rzece powyŝej oczyszczalni ścieków, na odcinku ok. 50 m od linii rozgraniczającej drogi S5. Zajmuje ono powierzchnię 0,02 ha, co stanowi 0,84% całej powierzchni tego siedliska na obszarze Doliny Cybiny. PoniewaŜ jest to zbiorowisko roślin podwodnych, nie wystąpi negatywne oddziaływanie trasy, mimo niewielkiej od niej odległości, gdyŝ odpływy wód deszczowych z drogi kierować się będą w dół biegu rzeki. MoŜna się natomiast spodziewać, Ŝe działania związane z realizacją drogi S5, doprowadzą do jego powrotu (w wyniku sukcesji) równieŝ na odcinku Cybiny, przez który będzie przebiegać przedmiotowa droga. Siedlisko to istnieje równieŝ w środkowym biegu Cybiny, w okolicy Jagodna i niŝej między jeziorami Góra i Uzarzewskim. MoŜna oczekiwać pewnego niewielkiego negatywnego oddziaływania ścieków deszczowych w stosunku do płatów roślinności podwodnej, rozwijających się w korycie Cybiny w okolicy Jagodna. Oddziaływanie to nie powinno jednak zagrozić występowaniu tego siedliska, gdyŝ ścieki deszczowe będą podlegać podczyszczeniu przed ich odprowadzeniem do Cybiny. Dodatkowo proces samooczyszczania wód na odcinku od ujścia ścieków deszczowych do Jagodna (ok. 4 km) poprawi jakość wody na tyle, Ŝe nie naleŝy oczekiwać przekształceń roślinności czy zaniku siedliska. Potwierdzeniem moŝe być obecne oddziaływanie oczyszczonych ścieków odprowadzanych z oczyszczalni w Iwnie, które zauwaŝalne jest na odcinku ok. 1 km biegu rzeki, a obecna jakość odprowadzanych ścieków jest znacznie gorsza od przewidywanej jakości wód deszczowych z planowanej drogi S5. Nie będzie równieŝ dochodziło do wpływu skumulowanego ścieków z oczyszczalni i ścieków deszczowych, ze względu na zaproponowane rozwiązanie minimalizujące oddziaływania dotychczasowych ścieków (opisane poniŝej). W trakcie budowy drogi przewiduje się opisane wyŝej przełoŝenie koryta rzeki o kilka metrów w kierunku północno-wschodnim. NaleŜy to uznać za korzystne, poniewaŝ ograniczy się w ten sposób zacieniający wpływ podpór mostu, które w obecnym przebiegu koryta znajdowałyby się nad jego brzegiem. Korzystne jest równieŝ to, Ŝe uformowany zostanie nowy odcinek koryta, któremu jednak trzeba zapewnić wysłanie dna grubym Ŝwirem, typowym dla siedliska włosieniczników. Zabiegi regulacyjne w korycie wpłyną zapewne niekorzystnie na odcinek Cybiny połoŝony niŝej, do ok. 100 m poniŝej mostu, w wyniku zamulenia dna. Konieczne będzie więc oczyszczenie koryta z naniesionych zawiesin na tym odcinku rzeki. Oczyszczenie to powinno obejmować jednoczesne usunięcie trzciny wraz z kłączami, opanowującej obecnie koryto Cybiny. PoniewaŜ prace te spowodują przegłębienie koryta rzeki, konieczne będzie nowe wyprofilowanie dna przy uŝyciu grubego Ŝwiru, który jest podłoŝem zapewniającym rozwój zbiorowisk włosieniczników. Opanowanie przez rośliny nowego i zrekultywowanego odcinka rzeki powinno odbyć się stosunkowo szybko, w wyniku 42

44 przemieszczenia się roślin w dół rzeki, z odcinka połoŝonego powyŝej wylotu ścieków z oczyszczalni. Biorąc pod uwagę ograniczenie skumulowanego oddziaływania drogi i oczyszczalni ścieków na ekosystemy wodne w rejonie Cybiny, przewidziano wykonanie oczyszczalni stokowej jako III stopnia oczyszczania ścieków z Iwna, zamiast wcześniej proponowanego zalesienia minimalizującego na tym terenie. Podejmowane działania powinny doprowadzić do wyrównania odpływu ścieków do rzeki oraz zmniejszyć w nich stęŝenia azotu i fosforu. Wykonany juŝ został projekt tego dodatkowego etapu oczyszczania ścieków, w formie oczyszczalni stokowej. Rozwiązaniu temu sprzyja naturalne ukształtowanie terenu między oczyszczalnią a rzeką. PoniewaŜ teren ten został przewidziany do wykupienia pod inwestycję z przeznaczeniem na zalesienie, konieczne jest dalsze wspólne działanie inwestora i Urzędu Gminy Kostrzyn, właściciela oczyszczalni. Nie zmieni się przy tym planowane przeznaczenie wykupionego terenu lecz jedynie gatunki posadzonych drzew. W przypadku bowiem doczyszczania ścieków zostały przewidziane gatunki wierzb, wytrzymujących duŝą wilgotność podłoŝa i charakteryzujących się intensywnym pobieraniem i kumulowaniem związków biogennych. Podsumowując, oddziaływanie budowy drogi S5 na siedlisko 3260 Nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników, nie wpłynie negatywnie na jego niewielki fragment połoŝony w strefie 500 m w górę biegu rzeki. Oddziaływanie naleŝy uznać za nieznaczące równieŝ w stosunku do płatów tego siedliska, połoŝonych 4 km z biegiem rzeki. 6. ODDZIAŁYWANIE DROGI EKSPRESOWEJ S5 NA SPÓJNOŚĆ SIECI OBSZARÓW NATURA 2000 W ramach oceny oddziaływania na spójność sieci obszarów Natura 2000 przeanalizowano przecięcia drogi ekspresowej S5 z korytarzami ekologicznymi łączącymi obszary Natura

45 Rys. 6.1 PołoŜenie na tle sieci obszarów Natura

46 Zidentyfikowano przecięcie korytarza łączącego obszar PLH Ostoja koło Promna z obszarem PLH Grądy w Czerniejewie. Według Jędrzejewskiego [24] jest to korytarz o randze regionalnej. Jest to korytarz typowo leśny, łączący duŝy kompleks leśny w okolicy Murowanej Gośliny z lasami Czerniejewskimi. Nie jest związany z Ŝadnym duŝym ciekiem wodnym. Tymczasem jedynym wspólnym przedmiotem ochrony obu ww. obszarów Natura 2000 jest bóbr europejski Castor fiber, który najprawdopodobniej nie będzie korzystać z tego korytarza, gdyŝ migruje dolinami rzecznymi. Tym samym nie przewiduje się moŝliwości wystąpienia znaczącego negatywnego oddziaływania przedmiotowej drogi ekspresowej na spójność sieci Natura 2000, zarówno pojedynczo, jak i w powiązaniu z innymi ciągami drogowymi. 7. OPIS ZASTOSOWANYCH METOD PROGNOZOWANIA, PRZYJĘTYCH ZAŁOśEŃ I ROZWIĄZAŃ ORAZ WYKORZYSTANYCH DANYCH 7.1. Prognoza natęŝenia i struktury ruchu Prognozowanie wykonano dla jednego horyzontu czasowego roku 2030, który charakteryzuje się największym natęŝeniem ruchu, a tym samym powodować będzie największe emisje zanieczyszczeń. NatęŜenie i strukturę ruchu w poszczególnych horyzontach czasowych przyjęto na podstawie danych, zawartych w raporcie o oddziaływaniu na środowisko opracowanego na etapie zezwolenia na realizację inwestycji. Dane te zamieszczono w poniŝszej tabeli. Odcinek SDR (średni ruch dobowy) pojazdy osobowe dostawcze cięŝarowe cięŝarowe z przyczepą Wierzyce - Chorzałki Chorzałki Iwno Iwno Kostrzyn Metoda prognozowania emisji i rozkładu przestrzennego zanieczyszczeń powietrza Opis metody obliczeniowej programu COPERT III Model i program komputerowy COPERT III (zwane dalej jako COPERT III) powstał pod patronatem Europejskiej Agencji Ochrony Środowiska, na podstawie badań wykonanych w krajach Unii Europejskiej. COPERT III został stworzony do oszacowania (prognozowania) emisji zanieczyszczeń powietrza pochodzących od transportu drogowego. W metodyce zastosowanej w programie COPERT III pojazdy samochodowe podzielono wstępnie na kategorie zgodnie z klasyfikacją Europejskiej Komisji Gospodarczej (UNECE). W modelu uwzględniono wiek pojazdów oraz pojemność i technologię wykonania silników (dzięki temu uwzględniono równieŝ rodzaj paliwa). Przyjęty podział w COPERT III powoduje, Ŝe do obliczeń emisji zanieczyszczeń niezbędne są bardzo szczegółowe dane ruchowe dotyczące nie tylko natęŝenia ruchu poszczególnych rodzajów pojazdów, ale równieŝ wiedza na temat udziałów pojazdów o określonej technologii wykonania silników i wieku, poruszających się na danej drodze w analizowanym czasie (dotyczy głównie problemów prognozy w czasie). Od szczegółowości i wiarygodności danych ruchowych zaleŝy dokładność wyników obliczeń emisji zanieczyszczeń. Program dzieli emisje zanieczyszczeń powietrza pochodzących od ruchu drogowego na trzy grupy: 45

47 emisje gorące (hot emissions) powstające w trakcie jazdy. emisje spalin tzw. zimnego startu (cold-start emissions) pojawiające się przy rozruchu silnika, emisje z parowania opary pojawiające w trakcie eksploatacji pojazdów mechanicznych. Emisje wszystkich powyŝszych grup zaleŝą od klasy pojazdów, pojemności silników, rodzaju paliwa, itp. Analizowane w programie zanieczyszczenia zostały podzielone na 4 grupy, zaleŝne od dokładności prognoz. Na potrzeby niniejszego opracowania analizowano zanieczyszczenia z Grupy 1 tlenków azotu (NOx) w przeliczeniu na dwutlenek azotu (NO 2 ). Dane wejściowe do obliczeń NatęŜenie ruchu przyjęte do obliczeń przedstawiono w rozdziale 7.1 Prognoza natęŝenia i struktury ruchu. Przyjęto następujące prędkości poruszania się pojazdów: Średnia prędkość podróŝy w dzień: pojazdy osobowe i dostawcze V = 110 km/h, samochody cięŝarowe i autobusy v = 90 km/h. Średnia prędkość podróŝy w nocy: pojazdy osobowe i dostawcze v = 110 km/h, samochody cięŝarowe i autobusy v = 90 km/h. Dla drogi wojewódzkiej przyjęto prędkość poruszania się pojazdów zgodną z prędkością dopuszczalną, czyli 50 km/h w ciągu dnia i 60 km/h w ciągu nocy. Dane wprowadzane do programu COPERT III Wybór kraju Polska, Dane związane z paliwem Wśród danych dotyczących zawartości związków chemicznych w paliwach, wpływających na stęŝenia emitowanych zanieczyszczeń powietrza program COPERT III podaje domyślne wartości oprócz dwóch: zawartości siarki i ołowiu. W kolumnach tych wprowadzono wartości dopuszczalne, określone w odpowiednich Rozporządzeniach [11][12]: benzyna zawartość siarki 0,001% wag. olej napędowy zawartość siarki 0,001% wag. Są to maksymalne dopuszczalne wartości zawartości związków w paliwach, wobec czego obliczone stęŝenia emisji zanieczyszczeń powietrza równieŝ będą maksymalne. W przypadku pozostałych danych tj.: temperatura miesięczna, ciśnienie w zbiorniku paliwa, dane związane ze sprawnością silnika przyjęto wartości domyślne programu. Dane związane z pojazdami Emisja analizowanej substancji zanieczyszczenia powietrza zaleŝy bezpośrednio od natęŝenia ruchu oraz liczby kilometrów (przebiegu), jakie dany rodzaj pojazdu pokonuje w ciągu roku. Do programu wprowadzono średnie roczne natęŝenie ruchu. Obliczone natęŝenia ruchu kaŝdego rodzaju pojazdu podzielono na poszczególne kategorie na podstawie danych statystycznych GUS. Wzięto pod uwagę tylko pojazdy spełniające normę: pojazdy osobowe normy Euro IV i młodsze, pojazdy dostawcze, cięŝarowe cięŝkie i autobusy normy Euro IV i młodsze. 46

48 Jako roczny przebieg kaŝdego z pojazdów przyjęto długość statystyczną 50 km Prognoza rozkładu przestrzennego zanieczyszczeń powietrza a) ZałoŜenia do prognozy zanieczyszczeń powietrza Do prognozy rozkładu przestrzennego zanieczyszczeń powietrza zastosowano program OpaCal3m. StęŜenia zanieczyszczeń analizowano w siatce wewnątrz czworoboku otaczającego drogę, przy załoŝeniu, Ŝe szerokość oczka siatki wynosi 5 m, a wysokość receptora 1,5 m. Do obliczeń przyjęto ponadto następujące załoŝenia: stacja meteorologiczna: Poznań wysokość drogi nad terenem: zmienna, przyjęta na podstawie niwelety, szorstkość dla lasów, szerokość jezdni 37 m, tło zanieczyszczeń: 10% wartości dopuszczalnej zgodnie z rozporządzeniem [13]. Kryteria oceny oddziaływania na powietrze atmosferyczne Zasadniczym kryterium oceny oddziaływania inwestycji na powietrze atmosferyczne jest dotrzymywanie warunków stęŝeń dopuszczalnych w powietrzu, które dla ochrony roślin określone zostały tylko w odniesieniu do tlenków azotu (NOx) w przeliczeniu na dwutlenek azotu (NO 2 ); tlenki siarki nie stanowią zagroŝenia, gdyŝ ich emisja z dróg jest śladowa. Dla niniejszej inwestycji obowiązuje rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu [14]. Tab. 7.1 Wartości dopuszczalne dla badanych zanieczyszczeń [µg/m 3 ] [14] Zanieczyszczenie Tlenki azotu (NOx) w przeliczeniu na dwutlenek azotu (NO 2) Wartości odniesienia uśrednione dla okresu roku kalendarzowego 30 b) Metodyka obliczeń emisji zanieczyszczeń i ich rozprzestrzeniania Do prognozy wielkości imisji zanieczyszczeń oraz ich przestrzennego rozkładu zastosowano program OpaCal3m. W poniŝszym opisie dotyczącym tego programu wykorzystano instrukcję uŝytkową opisaną przez Zakład Usług Obliczeniowych EKO SOFT z Łodzi [15]. Program OpaCal3m wykorzystuje model CALINE 3, opracowany przez P.E. Bensona na zlecenie Departamentu Transportu Stanu Kalifornia w USA [17]. Model ten jest zalecany przez Ministerstwo Środowiska i Główny Inspektorat Ochrony Środowiska i jako zalecany do stosowania wymieniony został we Wskazówkach metodycznych dotyczących modelowania matematycznego w systemie zarządzania jakością powietrza [16]. Model CALINE 3 umoŝliwia wyznaczanie stęŝenia zanieczyszczenia 60 min., jako odpowiadającego rzeczywistym procesom dyspersji zanieczyszczeń pochodzących ze źródeł komunikacyjnych. W pozostałych aspektach algorytm OpaCal3m oparty jest na metodzie modelowania poziomów substancji w powietrzu, określonej w rozporządzeniu [13]. CALINE 3 jest modelem mikroskalowym, opartym na gaussowskim równaniu dyfuzji i stosującym koncepcję strefy mieszania. Model ten uwzględnia turbulencję mechaniczną i turbulencję termiczną, powodowaną przez pojazdy. W modelu droga składa się z prostoliniowych odcinków jednorodnych pod względem wysokości, szerokości, wielkości emisji, etc. OpaCal3m dzieli kaŝdy z tych odcinków na szereg elementarnych źródeł liniowych, usytuowanych prostopadle do kierunku wiatru. 47

49 Długość i orientacja elementu jest funkcją kąta między kierunkiem wiatru i danym odcinkiem drogi. StęŜenie w receptorze jest sumą stęŝeń od poszczególnych elementów, obliczonych według wzoru na stęŝenie zanieczyszczenia emitowanego przez źródło liniowe o skończonej długości, prostopadłe do kierunku wiatru. CALINE 3 traktuje obszar znajdujący się bezpośrednio nad drogą jako strefę o jednolitej emisji i turbulencji. Obszar ten stanowi tzw. strefę mieszania i jest definiowany jako obszar nad jezdnią (pasy ruchu bez poboczy) zwiększony o trzy metry z kaŝdej strony. W obrębie strefy mieszania w warstwie przyziemnej występuje turbulencja mechaniczna, wywołana ruchem pojazdów oraz turbulencją termiczna, spowodowana przez wyrzut gorących spalin. CALINE 3 wprowadza wstępną dyspersję w kierunku pionowym (SGZ1) jako funkcję turbulencji w strefie mieszania. Analiza bazy danych zgromadzonych przez Stanford Research Institute oraz General Motors wykazała niezaleŝność SGZ1 od zmian natęŝenia ruchu i prędkości pojazdów, co moŝe być spowodowane kompensacyjnym charakterem prędkości ruchu ulicznego i jego natęŝenia [15]. Czas rezydencji zanieczyszczenia w strefie mieszania Tr: Tr = W2/u gdzie: W2 połowa szerokości jezdni, u prędkość wiatru. Na podstawie analizy bazy danych General Motors ustalono następującą zaleŝność [17]: SGZ1 = * Tr Dyspersja pionowa modelowana jest przez SGZ1 oraz przez współczynnik dyfuzji pionowej Pasquille a. Dyspersja pozioma modelowana jest przez współczynnik dyfuzji poziomej Turnera. StęŜenie 30 min. obliczane jest kolejno dla wszystkich kierunków wiatru, co dwa stopnie i dla wszystkich sytuacji meteorologicznych, zgodnie z pkt. 1.5 rozporządzenia [14]. c) Wyniki obliczeń Wydruki z obliczeń programów COPERT III oraz OpaCal3m znajdują się w Załączniku do niniejszego opracowania. 8. WNIOSKI Droga ekspresowa S5 na odcinku Gniezno Poznań jest w tej chwili w budowie. W związku z wątpliwościami, jakie pojawiły się odnośnie poprawności wykonanej na etapie zezwolenia na realizację inwestycji oceny habitatowej (obszary PLH Ostoja koło Promna oraz PLH Dolina Cybiny powstały juŝ po wydaniu dla przedmiotowej inwestycji decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, a oficjalnie zostały wyznaczone dopiero po wydaniu zezwolenia na realizację inwestycji), przeprowadzono weryfikację analiz. Pozyskano dodatkowe szczegółowe dane w zakresie hydrogeologii w celu jednoznacznego ustalenia zasięgu oddziaływań pośrednich, które mogłyby mieć znaczenie dla siedlisk i gatunków stanowiących przedmioty ochrony obszarów Natura Na podstawie przeprowadzonych analiz stwierdzono, Ŝe droga ekspresowa S5 w obecnie przyjętym kształcie nie będzie znacząco oddziaływać na przedmioty ochrony 48

50 obszarów Natura 2000 ani na integralność tych obszarów. Nie wystąpi równieŝ znaczące negatywne oddziaływanie na spójność sieci obszarów natura Stwierdza się zatem, Ŝe realizowany obecnie przebieg drogi ekspresowej S5 Gniezno Poznań (tzw. Wschodnia Obwodnica Poznania) moŝe zostać zrealizowana pod warunkiem uwzględnienia zawartych w niniejszych opracowaniu zaleceń dotyczących sposobu prowadzenie prac budowlanych oraz stosowanych rozwiązań konstrukcyjnych. 9. BIBLIOGRAFIA [1] Standardowy Formularz Danych PLH Ostoja koło Promna [2] Standardowy Formularz Danych PLH Dolina Cybiny [3] Gołdyn R., Opracowanie projektu obszaru sieci Natura 2000 Dolina Cybiny w województwie wielkopolskim RAPORT, Poznań 2008 [4] Dokumentacja geologiczno-inŝynierska przygotowana w ramach opracowywania projektu budowlanego dla budowy drogi S5 Gniezno Poznań, odcinek II od km do km , 2008r. [5] Odwierty wykonane w 2010r na potrzeby przedmiotowej analizy w rejonie przełoŝenia drogi wojewódzkiej nr 434 w rejonie km [6] Monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych ze szczególnym uwzględnieniem specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000, GIOŚ ( [7] Herbich J. (red) Murawy, łąki, ziołorośla, wrzosowiska, zarośla. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. T. 3, s [8] Herbich J. (red) Lasy i Bory. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. T.5, s [9] Herbich J. (red) Lasy i Bory. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. T.5, s [10] Herbich J. (red) Lasy i Bory. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. T.5, s [11] Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 19 października 2005 r. w sprawie wymagań jakościowych dla paliw ciekłych (Dz. U. Nr 216, poz. 1825). [12] Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 8 września 2006 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wymagań jakościowych dla paliw ciekłych (Dz. U. Nr 167, poz. 1185). [13] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 r. w sprawie oceny poziomów substancji w powietrzu (Dz. U Nr 87. poz. 798). [14] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U Nr 47. poz. 281). [15] Modelowanie zanieczyszczenia powietrza w pobliŝu dróg i autostrad. Program OpaCal3m. Instrukcja uŝytkowa. Zakład Usług Obliczeniowych EKO SOFT. Łódź, kwiecień 2003 [16] Wskazówki metodyczne dotyczące modelowania matematycznego w systemie zarządzania jakością powietrza. Ministerstwo Środowiska i Główny Inspektorat Środowiska. Warszawa, 2003 r. [17] Benson P.E. CALINE3 A Versatile Dispersion Model for Predicting Air Pollutant Levels Near Highways and Arterial Streets California Departament of Transportation Report No FHWA/CA/TL 79/23. [18] Gołdyn R., Jackowiak B., Błoszyk J. (red.) (2005a): Waloryzacja przyrodnicza doliny Cybiny. Raport z badań przeprowadzonych w 2004 r. w ramach tematu JG- 49

51 3/04, sponsorowanego przez przedsiębiorstwo Zeelandia Sp. z o.o., Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Wydział Biologii, Instytut Biologii Środowiska, Poznań, mscr. [19] Gołdyn R., Jackowiak B., Błoszyk J. (red.) (2005b): Walory przyrodnicze doliny Cybiny i ich ochrona. Wydawnictwo Kontekst. Poznań [20] Dokumentację geologiczną złoŝa Sanniki 2003r (wyniki przeprowadzonych odwiertów, mapa sytuacyjno wysokościowa). [21] Raport dotyczący przewidywanego oddziaływania na środowisko eksploatacji złoŝa kruszywa naturalnego Sanniki, Prof. Dr hab. Józef Górski, Poznań, lipiec 2004r. [22] Przekrój geologiczno-inŝynierski opracowany na potrzeby wykonania Koncepcji programowej budowy drogi ekspresowej S5 na odcinku Gniezno-Poznań, 2003r. [23] Operat wodnoprawny opracowany na potrzeby projektu budowlanego drogi S5 Gniezno-Poznań odc. II od km do km , 2008 [24] Jędrzejewski W. i inni; Zwierzęta a drogi; [25] Projekt budowlany, opracowany przez Konsorcjum DHV Polska Scott Wilson 50

52 Załącznik nr 1 Wyniki odwiertów geologicznych wykonanych w rejonie przełoŝenia drogi wojewódzkiej nr 434 w rejonie km

53 Rys 9.1 Lokalizacja wykonanych wierceń 2

54 Rozpoznanie i ocena ryzyka wystąpienia znaczących negatywnych oddziaływań GENERALNA DYREKCJA DRÓG KRAJOWYCH i AUTOSTRAD ODDZIAŁ w POZNANIU LABORATORIUM DROGOWE Gospodarstwo Pomocnicze Poznań * ul. Hawelańska 12 * tel * fax GDDKiA O/PO-R-3-rp-4601/68/p-835/2010 Poznań, dnia Dot. Drogi eksp. S5 Poznań-Gniezno odc. 2 Sprawozdanie z badań nr G 349/ Zleceniodawca badań - GDDKiA O/Poznań 2. Adres Zleceniodawcy Poznań, ul. Siemiradzkiego 5a 3. Rodzaj badania - badanie makroskopowe cech fizycznych gruntów 4. Identyfikacja metody badawczej (lub metod) - PN-B 04481:1988 p.3; p.3.1; p p.5.1 Grunty budowlane. Badania próbek gruntu 5. Obiekt badania - Grunt z podłoŝa 6. Data badania PN-EN p.15 Badania chemicznych właściwości kruszyw. Analiza chemiczna. pobrany z rejonu projektowanego MOP I m. Wagowo Pn 7. Lokalizacja badań (plan pobierania próbek) - Budowa drogi ekspresowej S5 odcinek Poznań Gniezno Odcinek 2: Czachurki Kleszczewo A2 Wg. załączonego planu sytuacyjnego 8. Informacje dodatkowe - Wykonawca robót: Konsorcjum: Lider EUROVIA 9. Uwagi : Polska S.A, partner EUROVIA CS a.s.,warbud S.A. HOCHTIEF Sp. z o.o. próbki zostały pobrane przez L.D. Poznań 9.1 Laboratorium Drogowe w Poznaniu oświadcza, Ŝe wyniki badań dotyczą wyłącznie obiektów, próbek i miejsc badanych, zgodnie z podaną lokalizacją 9.2 Sprawozdanie z badań bez pisemnej zgody Laboratorium Drogowego w Poznaniu nie moŝe być powielane inaczej, jak tylko w całości 9.3 Załączniki : plan sytuacyjny z zaznaczonymi punktami wykonanych odwiertów Strona 1 z 5 3

55 c.d. sprawozdania nr G-349/ Wstęp W odpowiedzi na pismo GDDKiA-O/PO-P-4-aj /5oś-104/05/10 z dnia Laboratorium Drogowe w Poznaniu wykonało sześć otworów badawczych na terenie projektowanego Miejsca Obsługi PodróŜnych na budowie odcinka nr 2 Wschodniej Obwodnicy Poznania : MOP i WAGOWO PN. Otwory geotechniczne wykonano sondą ręczną do głębokości 2,0 m w miejscach wskazanych na planie sytuacyjnym załączonym do zlecenia. W opracowaniu wyników podano współrzędne geograficzne otworów. 2. Opis techniczny Badania zostały wykonane w dniu 7 grudnia Miejsca otworów badawczych o numerach 1, 2, 3, 4, 5 i 6 zostały wytyczone z pomocą geodety, zgodnie z załączonym planem sytuacyjnym. W terenie zalega warstwa śniegu o grubości około 30 cm, grunt pod śniegiem jest przemarznięty na około 10 cm, w lokalnych zagłębieniach występują zamarznięte kałuŝe. Za wyjątkiem otworu nr 4 w wierzchniej warstwie od 0,05 do 0,4 m występują grunty organiczne, najczęściej humus, lokalnie namuł. W rejonie otworu otworu nr 5 humus jest przykryty 30 cm warswtą piasku, najprawdopodobniej niedawno nasypanego. Pod warstwą gruntu organicznego występują grunty mineralne: piaski średnie, drobne, glina piaszczysta, piasek gliniasty i pył piaszczysty (szczegóły zalegania warstw podano na załączonych dalej kartach otworów). W trakcie wykonywania otworów zwracano szczególną uwagę na warunki wodne. Stwierdzono silne zawilgocenie wierzchnich warstw gruntu po wyjątkowo obfitych listopadowych opadach. Listopad 2010 był miesiącem nietypowym, rekordowa suma opadów była najwyŝsza w ciągu ostatnich 50 lat. Zjawisko to w sposób najbardziej jaskrawy dało o sobie znać w trakcie wykonywania otworu nr 3: po wybraniu 30 cm mokrego namułu w otworze od razy zaczęła obficie gromadzić się woda dopływająca z wierzchniej warstwy, w efekcie wiercenie musiało być przerwane na głębokości 1,3 m, gdyŝ bez rur obsadowych nie moŝna go było dalej kontynuować. Występujący w tym otworze od 0,6 m piasek średni ma wysoką wodoprzepuszczalność, dzięki czemu zgromadzona w wierzchniej warstwie woda opadowa moŝe migrować dalej i w sąsiednich otworach o numerach 1 i 6 stwierdzono występowanie wody: w otworze nr 1 na głębokości 1,1 m, a w otworze numer 6 na głębokości 1,4 m, co moŝe być skutkiem tej migracji. Otwory o numerach 2, 4 i 5 do głębokości 2,00 były bez wody gruntowej. Ocena warunków wodnych w wierzchniej dwumetrowej warstwie krótko po długotrwałych i intensywnych opadach nie moŝe być obiektywna. W dodatku podłoŝe gruntowe jest niejednorodne. Badanie takie naleŝałoby powtórzyć dla porównania w okresie czerwiec-wrzesień Strona 2 z 5 4

56 Badania makroskopowe gruntu Numer otworu: 1, N ,901 E ,589 Przelot warstwy Rodzaj i barwa gruntu Wilgotność naturalna Zawartość węglanu wapnia Ilość wałeczkowań, stan gruntu 0,00-0,05 m Humus ciemno-szary w < 1 0,05-1,10 m Glina piaszczysta popielato-brązowa w < 1 1/1/2 twardoplastyczna 1,10-2,00 m Piasek gliniasty popielaty m < 1 1/1/1 twardoplastyczny Uwaga: na głębokości 1,10 m stwierdzono występowanie wody gruntowej. Badania makroskopowe gruntu Numer otworu: 2, N ,886 E ,532 Przelot warstwy Rodzaj i barwa gruntu Wilgotność naturalna Zawartość węglanu wapnia Ilość wałeczkowań, stan gruntu 0,00-0,25 m Namuł czarny w < 1 4/5/3 twardoplastyczny 0,25-1,20 m Pył piaszczysty beŝowo-popielaty w < 1 1/0/1 twardoplastyczny 1,20-2,00 m Pył piaszczysty jasno-popielaty w < 1 1/0/1 twardoplastyczny Strona 3 z 5 5

57 Badania makroskopowe gruntu Numer otworu: 3, N ,894 E ,515 Przelot warstwy Rodzaj i barwa gruntu Wilgotność naturalna Zawartość węglanu wapnia Ilość wałeczkowań, stan gruntu 0,00-0,30 m Namuł czarny m < 1 5/5/5 plastyczny 0,30-0,60 m Pył jasno-popielaty m < 1 0/1/1 twardoplastyczny Piasek średni 0,60-1,30 m +grudki gliny w < 1 popielaty Uwaga: po odhumusowaniu, na głębokości 0,3 m stwierdzono występowanie wody gruntowej. Badania makroskopowe gruntu Numer otworu: 4, N ,873 E ,480 Przelot warstwy Rodzaj i barwa gruntu Wilgotność naturalna Zawartość węglanu wapnia Ilość wałeczkowań, stan gruntu 0,00-1,40 m 1,40-2,00 m Piasek średni jasno-brązowy Piasek drobny/średni ciemno-beŝowy w < 1 w < 1 Strona 4 z 5 6

58 Badania makroskopowe gruntu Numer otworu: 5, N ,854 E ,432 Przelot warstwy Rodzaj i barwa gruntu Wilgotność naturalna Zawartość węglanu wapnia Ilość wałeczkowań, stan gruntu 0,00-0,30 m 0,30-0,80 m 0,80-2,00 m Piasek drobny jasno-brązowy Humus brązowo-szary Piasek średni jasno-brązowy w < 1 w < 1 w < 1 Badania makroskopowe gruntu Numer otworu: 6, N ,907 E ,512 Przelot warstwy Rodzaj i barwa gruntu Wilgotność naturalna Zawartość węglanu wapnia Ilość wałeczkowań, stan gruntu 0,00-0,40 m Humus brunatny w < 1 0,40-1,00 m Glina piaszczysta Ŝółto-popielata w < 1 2/3/3 plastyczna 1,00-1,40 m Piasek gliniasty popielaty w/m < 1 1/1/1 twardoplastyczny 1,40-2,00 m Piasek średni jasno-popielaty m < 1 Uwaga: na głębokości 1,40 m stwierdzono występowanie wody gruntowej. 7

59 PM Emission Results Source oriented Sector Hot [t] Cold Start [t] Total [t] Passenger Cars Gasoline <1,4 l Gasoline 1,4-2,0 l Gasoline >2,0 l Diesel <2,0 l Diesel >2,0 l LPG Light Duty Vehicles Gasoline <3,5t Diesel <3,5 t Heavy Duty Vehicles Gasoline >3,5 t Diesel 3,5-7,5 t Diesel 7,5-16 t Diesel t Diesel >32t Grand Total: % 45% Passenger Cars Light Duty Vehicles Heavy Duty Vehicles 1% Country: Poland Date: #Name? Copert III - Version 2.0 File: D:\Prognoza_do_Programu_ \Ekspertyza_S5_Gniezno-Poznan\Powietrze\S5.mdb

60