Koszty i korzyœci zwi¹zane z wdra aniem do polskiego prawa dyrektyw Wspólnoty Europejskiej z zakresu bezpieczeñstwa i higieny pracy

Transkrypt

1 Koszty i korzyœci zwi¹zane z wdra aniem do polskiego prawa dyrektyw Wspólnoty Europejskiej z zakresu bezpieczeñstwa i higieny pracy Autorzy: dr in. Zofia Paw³owska mgr Ma³gorzata Pêci³³o (Centralny Instytut Ochrony Pracy) Urz¹d Komitetu Integracji Europejskiej Warszawa, marzec 2003 roku

2 Urz¹d Komitetu Integracji Europejskiej Al. Ujazdowskie 9, Warszawa adres internetowy: Urz¹d Komitetu Integracji Europejskiej, 2003 Sk³ad i ³amanie: Jaros³aw Olechowski Druk i oprawa: Drukarnia GS sp. z o.o. ul. Zab³ocie Kraków ISBN X

3 Spis treœci 1. Wprowadzenie Zasady szacowania kosztów i korzyœci wdra ania postanowieñ dyrektyw UE Koszty i korzyœci wdro enia w Polsce postanowieñ dyrektyw WE z zakresu bezpieczeñstwa i higieny pracy Wstêp Koszty i korzyœci wdro enia dyrektywy 90/270/EWG w sprawie minimalnych wymagañ bezpieczeñstwa i higieny pracy przy monitorach ekranowych Podstawowe wymagania dotycz¹ce bezpieczeñstwa i higieny pracy przy monitorach ekranowych w dyrektywie 90/270/EWG i prawie polskim Ocena stanowisk pracy z monitorami ekranowymi w aspekcie ich dostosowania do wymagañ dyrektywy Okreœlenie dzia³añ niezbêdnych w celu dostosowania siê do nowych wymagañ i oszacowanie kosztów tych dzia³añ Przewidywane korzyœci Koszty i korzyœci wdro enia dyrektywy 90/269/EWG w sprawie minimalnych wymagañ bezpieczeñstwa i higieny pracy przy rêcznej obs³udze ³adunków, zagro onej szczególnie urazem krêgos³upa Podstawowe wymagania bezpieczeñstwa i higieny pracy przy rêcznej obs³udze ³adunków w dyrektywie 90/269/EWG i prawie polskim Ocena stanowisk pracy, na których s¹ wykonywane rêczne prace transportowe w aspekcie ich dostosowania do wymagañ dyrektywy Okreœlenie dzia³añ niezbêdnych w celu dostosowania siê do nowych wymagañ i oszacowanie kosztów tych dzia³añ Przewidywane korzyœci Koszty i korzyœci wdro enia dyrektywy 92/58/EWG w sprawie minimalnych wymagañ dotycz¹cych znaków bezpieczeñstwa i/lub higieny pracy Wymagania dyrektywy 92/58/EWG a wymagania prawa polskiego Ocena stanu dostosowania zak³adów pracy do wymagañ dyrektywy Oszacowanie kosztów zwi¹zanych z realizacj¹ wymagañ dyrektywy Przewidywane korzyœci Koszty i korzyœci wdro enia dyrektywy 96/94/WE z 18 grudnia 1996 r. w sprawie ustalenia indykatywnych wartoœci dopuszczalnych w wyniku wprowadzenia w ycie dyrektywy 80/1107/EWG w sprawie ochrony pracowników przed ryzykiem zwi¹zanym z nara eniem na dzia³anie czynników chemicznych, fizycznych i biologicznych

4 Wymagania zawarte w dyrektywie a wymagania prawa polskiego Oszacowanie kosztów zwi¹zanych z wdro eniem i realizacj¹ wymagañ dyrektywy Korzyœci wynikaj¹ce z wdro enia wymagañ dyrektywy Koszty i korzyœci wdro enia dyrektywy 89/655/EWG z 30 listopada 1989 r. w sprawie minimalnych wymagañ bezpieczeñstwa i ochrony zdrowia w zakresie u ytkowania maszyn i innych urz¹dzeñ technicznych (zmienionej dyrektywami 95/63/WE oraz 2001/45/WE) Podstawowe wymagania dotycz¹ce bezpieczeñstwa i higieny u ytkowania w pracy maszyn i innych urz¹dzeñ technicznych przez pracowników w dyrektywie 89/655/EWG (zmienionej dyrektywami 95/63/WE oraz 2001/45/WE)i w prawie polskim Analiza stanu dostosowania do wymagañ dyrektywy Analiza stanu dostosowania maszyn i innych urz¹dzeñ technicznych do wymagañ dyrektywy Stan dostosowania organizacji pracy przy u ytkowaniu maszyn samobie nych do wymagañ dyrektywy 95/63/WE Oszacowanie kosztów dostosowania maszyn i innych urz¹dzeñ do wymagañ dyrektywy 89/655/EWG + 95/63/WE Korzyœci zwi¹zane z realizacjê postanowieñ dyrektywy Koszty i korzyœci wdro enia dyrektywy Rady 89/656/EWG z 30 listopada 1989 r. w sprawie minimalnych wymagañ bezpieczeñstwa i ochrony zdrowia dotycz¹cych stosowania przez pracowników œrodków ochrony indywidualnej Wymagania dyrektywy 89/656/EWG a wymagania prawa polskiego Ocena stanu dostosowania do wymagañ dyrektywy Korzyœci zwi¹zane z pe³nym wdro eniem wymagañ dyrektywy Postanowienia dyrektywy 391/89/EWG i ich wp³yw na zarz¹dzanie bezpieczeñstwem i higien¹ pracy w przedsiêbiorstwach Koszty i korzyœci wdra ania dyrektyw WE na poziomie przedsiêbiorstwa Koszty ponoszone przez bud et pañstwa w zwi¹zku z wdra aniem dyrektyw WE w zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracy Koszty i korzyœci wdra ania dyrektyw w ocenie przedsiêbiorstw brytyjskich i polskich Badanie opinii pracodawców o kosztach i korzyœciach wdra ania dyrektyw WE w przedsiêbiorstwach brytyjskich Koszty i korzyœci wdra ania dyrektyw w ocenie przedsiêbiorstw polskich Podsumowanie Bibliografia

5 1. Wprowadzenie Wed³ug oszacowañ Komisji Europejskiej ka dego roku w krajach Wspólnoty oko³o 10 mln osób ulega wypadkom przy pracy lub zapada na choroby zawodowe, a oko³o 8 tys. ponosi œmieræ w wyniku wypadków przy pracy. Taki stan rzeczy ma poza wymiarem humanitarnym okreœlone skutki ekonomiczne, z których tylko same koszty bezpoœrednie, zwi¹zane ze œwiadczeniami wyp³acanymi z tytu³u wypadków przy pracy i chorób zawodowych, zosta³y w 1992 r. oszacowane przez Komisjê Europejsk¹ na 27 mld ECU. Koszty poœrednie wypadków przy pracy i chorób zawodowych s¹ kilkakrotnie wy sze. Jest to jeden z powodów, dla których dzia³ania zmierzaj¹ce do poprawy bezpieczeñstwa i ochrony zdrowia pracowników znajduj¹ siê w centrum uwagi krajów Wspólnoty Europejskiej. W Polsce niemal w ka dym roku wypadkom przy pracy uleg³a ok. 100 tys. osób (rys. 1), w tym oko³o 2000 wypadkom œmiertelnym i ciê kim. Co roku odnotowuje siê równie nowe zachorowania na choroby zawodowe (rys. 2). Rys. 1. Liczba poszkodowanych w wypadkach przy pracy w latach Skutki ekonomiczne wypadków i chorób zawodowych mo na oceniæ przez pryzmat œwiadczeñ wyp³acanych przez ZUS. Wysokoœæ tych œwiadczeñ w kolejnych latach wci¹ wzrasta (rys. 3), co jest zwi¹zane, miêdzy innymi, z przyznawaniem w ka dym roku nowych rent z tytu³u niezdolnoœci do pracy powodowanej wypadkami i chorobami zawodowymi oraz rent rodzinnych (np. w roku 2001 przyznano 5697 nowych rent z tytu³u niezdolnoœci do pracy spowodowanej skutkami wypadków przy pracy i chorób zawodowych oraz 901 rent rodzinnych). Niezale nie od ZUS koszty zwi¹zane z wypadkami ponosz¹ tak e zak³ady pracy. 5

6 Rys. 2. Zapadalnoœæ na choroby zawodowe w latach Zgodnie z danymi GUS w objêtych statystyk¹ zak³adach, zatrudniaj¹cych ok. 5040,3 tys. osób, z tytu³u wypadków przy pracy i chorób zawodowych wyp³acono w 2001 r. odszkodowania na ³¹czn¹ kwotê ,2 tys. z³otych, œwiadczenia i dodatki wyrównawcze o wartoœci 44934,6 tys. z³otych oraz zasi³ki wyrównawcze z tytu³u rehabilitacji o wartoœci 1034 tys. z³otych. ¹czny koszt œwiadczeñ zak³adów objêtych sprawozdawczoœci¹ statystyczn¹ GUS z zakresu warunków pracy z tytu³u wypadków przy pracy i chorób zawodowych wyniós³ w 2001 r ,8 tys. z³otych. Podane liczby nie obejmuj¹ ponoszonych przez zak³ady kosztów poœrednich, zwi¹zanych w szczególnoœci ze straconym czasem pracy, uszkodzonym lub straconym maj¹tkiem trwa³ym i obrotowym, obni eniem jakoœci i wydajnoœci pracy itp. Równoczeœnie setki tysiêcy osób otrzymuj¹ w zak³adach pracy œwiadczenia przys³uguj¹ce im z tytu³u pracy w warunkach szkodliwych dla zdrowia i uci¹ liwych, takie jak: posi³ki profilaktyczne, napoje i inne œrodki od ywcze, skrócony czas pracy, dodatkowe urlopy itp. Nie ma wiêc w¹tpliwoœci, e d¹ enie do poprawy warunków pracy i zmniejszenia liczby wypadków przy pracy i chorób zawodowych s³u y ograniczeniu strat spo³eczno-ekonomicznych zwi¹zanych z niew³aœciwymi warunkami wykonywania pracy. Zapewnienie poprawy tych warunków to podstawowy cel wymagañ prawnych z zakresu bezpieczeñstwa i ochrony zdrowia pracowników, które w krajach cz³onkowskich UE oraz w krajach kandyduj¹cych powinny byæ dostosowane do postanowieñ uchwalanych na szczeblu europejskim dyrektyw. Koszty i korzyœci wprowadzania nowych rozwi¹zañ legislacyjnych w zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracy s¹ brane pod uwagê przez Komisjê Europejsk¹ 6

7 Rys. 3. ¹czna kwota rent z tytu³u wypadków przy pracy i chorób zawodowych, wyp³aconych przez ZUS w latach (w tys. z³) Rys. 4. ¹czna kwota œwiadczeñ z tytu³u wypadków przy pracy i chorób zawodowych wyp³aconych przez zak³ady pracy w latach (w tys. z³) 7

8 ju na etapie formu³owania ich propozycji. Szczególn¹ uwagê zwraca siê przy tym na wp³yw, jaki ich wprowadzenie mo e mieæ na rozwój ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw. Podobne analizy s¹ przeprowadzane przy wdra aniu tych rozwi¹zañ do prawa krajowego. Ich podstawowym celem jest zapewnienie jak najwiêkszej efektywnoœci wdra anego prawa i okreœlenie uzasadnionych ekonomicznie sposobów jego wdra ania. Niniejszy raport zawiera informacje dotycz¹ce kosztów i korzyœci z przyjêcia przez Polskê ustawodawstwa wspólnotowego w obszarze bezpieczeñstwa i higieny pracy. Przedstawiono w nim w szczególnoœci: zasady szacowania w skali kraju kosztów i korzyœci wdra ania dyrektyw WE, koszty i korzyœci wynikaj¹ce z wdro enia postanowieñ wybranych dyrektyw WE do polskiego prawa, zasady szacowania kosztów i korzyœci wynikaj¹cych z wdro enia nowych wymagañ prawnych na poziomie przedsiêbiorstwa, opinie pracodawców brytyjskich i polskich dotycz¹ce kosztów i korzyœci wdro enia wybranych dyrektyw WE do prawa krajowego. Przedstawione w raporcie przyk³ady analizy kosztów i korzyœci odnosz¹ siê przede wszystkim do tych dyrektyw WE, których postanowienia dotycz¹ wszystkich zak³adów pracy, bez wzglêdu na rodzaj dzia³alnoœci gospodarczej. Bior¹c pod uwagê zakres oddzia³ywania wymagañ wprowadzonych do polskiego prawa w celu jego pe³nego dostosowania do postanowieñ tych dyrektyw, mo na przyj¹æ, e oceniany w kategoriach ekonomicznych wp³yw ich wdro enia na zak³ady pracy bêdzie najwiêkszy. Potwierdzaj¹ to doœwiadczenia krajów UE, w których prowadzono analizy kosztów i korzyœci wdra ania wymagañ z nich wynikaj¹cych (np. [1-3]).

9 2. Zasady szacowania kosztów i korzyœci wdra ania postanowieñ dyrektyw UE Koszty i korzyœci wdra ania postanowieñ dyrektyw UE do polskiego prawa by- ³y szacowane z uwzglêdnieniem procedury zaproponowanej przez zespó³ ekspertów w raporcie przygotowanym dla Dyrekcji Generalnej V Komisji Europejskiej [4]. Zgodnie z t¹ procedur¹ na analizê kosztów i korzyœci wdra ania postanowieñ dyrektyw UE na poziomie krajowym sk³adaj¹ siê: analiza stanu istniej¹cego przed wprowadzeniem nowych wymagañ, okreœlenie dzia³añ niezbêdnych w celu dostosowania siê do nowych wymagañ i oszacowanie kosztów tych dzia³añ oraz oszacowanie korzyœci wynikaj¹cych z dostosowania siê do nowych wymagañ. Przeprowadzaj¹c analizê stanu istniej¹cego, nale y w szczególnoœci: porównaæ obowi¹zuj¹ce w kraju wymagania prawne z wymaganiami zawartymi w dyrektywie, okreœliæ wymagania, jakie nale y wprowadziæ w zwi¹zku z wdra aniem dyrektywy i obszar, którego one dotycz¹ (np. stanowiska pracy, grupy pracowników, obiekty itp.), i stan jego dostosowania do tych wymagañ. Analiza stanu istniej¹cego stanowi podstawê do okreœlenia rodzaju, zakresu i kosztów dzia³añ (zarówno na poziomie pañstwa, jak i w przedsiêbiorstwach), które nale y przeprowadziæ w celu wdro enia wymagañ dyrektywy. W krajach cz³onkowskich UE zasady postêpowania na tym etapie s¹ ró ne, a mianowicie: w wielu krajach przyjmuje siê, e na koszty wdro enia dyrektywy sk³adaj¹ siê wy³¹cznie koszty tych dzia³añ, które nale y podj¹æ w celu realizacji nowych wymagañ, dotychczas w krajowym prawie nie uwzglêdnionych i wprowadzonych w zwi¹zku z wdro eniem dyrektywy, w niektórych krajach (np. Wielka Brytania, Finlandia) przyjmuje siê, e na koszt wdro enia dyrektywy sk³adaj¹ siê zarówno koszt tych dzia³añ, jakie nale y podj¹æ w celu realizacji nowych wymagañ, jak i koszt dostosowania stanu istniej¹cego do zawartych w dyrektywie wymagañ, które by³y ju uwzglêdnione w obowi¹zuj¹cych wczeœniej przepisach prawa. To drugie podejœcie jest doœæ kontrowersyjne, gdy na ogó³ trudno jest przyjmowaæ, e obowi¹zuj¹ce prawo nie jest przestrzegane. Dlatego nawet w przypadku takiego obliczania kosztów wdro enia dyrektywy konieczne jest wyraÿne rozdzielenie kosztów zwi¹zanych ze spe³nieniem wymagañ nowych i wymagañ ju obowi¹zuj¹cych. 9

10 Podejœcie pierwsze, polegaj¹ce na oszacowaniu kosztów spe³nienia wymagañ nowych, wprowadzanych do prawa ze wzglêdu na koniecznoœæ uwzglêdnienia w nim w pe³ni wymagañ dyrektyw lepiej odpowiada potrzebom krajów kandyduj¹cych, w których czêsto zadawane s¹ pytania dotycz¹ce kosztów przyjêcia ustawodawstwa Wspólnoty Europejskiej. Dzia³ania zwi¹zane z dostosowaniem praktyki do wymagañ obowi¹zuj¹cych przed przyjêciem tego ustawodawstwa przepisów prawa powinny byæ bowiem realizowane bez wzglêdu na to, czy dyrektywy WE bêd¹ do tego prawa wdra ane, czy te nie. Szacuj¹c koszty zwi¹zane ze spe³nieniem nowych wymagañ, nale y pamiêtaæ, e w wielu przypadkach realizacja potrzebnych do ich spe³nienia dzia³añ nie wi¹ e siê z koniecznoœci¹ ponoszenia kosztów dodatkowych, lecz jedynie wymaga innego wykorzystania zasobów ju istniej¹cych. Wprowadzane wymagania wskazuj¹ na ogó³ na mo liwoœci lepszego i skuteczniejszego wykorzystania tych zasobów. Korzyœci wynikaj¹ce z wprowadzenia nowych wymagañ dotycz¹cych bezpieczeñstwa i ochrony zdrowia pracowników s¹ zwi¹zane ze zmniejszeniem siê liczby wypadków i chorób zawodowych, a tak e absencji chorobowej. Do trudnych do oszacowania, ale maj¹cych swój wymiar ekonomiczny korzyœci nale ¹ poprawa jakoœci i zwiêkszenie wydajnoœci pracy, a tak e mniejsza rotacja pracowników. Przystêpuj¹c do rozwa ania korzyœci wynikaj¹cych z dostosowania siê do nowych wymagañ, nale y wiêc przede wszystkim oszacowaæ wskaÿniki wypadków i chorób zawodowych, a tak e je eli to mo liwe absencjê chorobow¹ pracowników na stanowiskach pracy/w grupach pracowników, których te wymagania dotycz¹ oraz zwi¹zane z nimi koszty. Wprowadzenie nowych wymagañ powinno siê przyczyniæ do ograniczenia tych kosztów, natomiast brak ich realizacji mo e prowadziæ do ich zwiêkszenia.

11 3. Koszty i korzyœci wdro enia w Polsce postanowieñ dyrektyw WE z zakresu bezpieczeñstwa i higieny pracy 3.1. Wstêp Prace nad dostosowaniem prawa polskiego do prawa UE rozpoczê³y siê na pocz¹tku lat 90. Ich przyspieszenie nast¹pi³o po wejœciu w ycie 1 lutego 1994 r. Uk³adu Europejskiego, ustanawiaj¹cego stowarzyszenie miêdzy Polsk¹ a Wspólnotami Europejskimi. W 1995 r. rz¹d polski podj¹³ uchwa³ê nr 133/95 w sprawie realizacji zobowi¹zañ wynikaj¹cych z Uk³adu, w zakresie dostosowania prawa polskiego do standardów prawnych Unii. Poszczególne resorty zosta³y zobowi¹zane do opracowania harmonogramów prac nad harmonizacj¹ przepisów. Lista dyrektyw WE z zakresu bezpieczeñstwa i higieny pracy jest d³uga i stale siê zmienia wraz z wprowadzaniem do prawa europejskiego nowych, uznanych za skuteczniejsze i lepiej dostosowane do aktualnych potrzeb postanowieñ. Ju w 1997 r. (po uchwaleniu w roku 1996 znowelizowanego dzia³u dziesi¹tego Kodeksu pracy i wydaniu towarzysz¹cych mu aktów wykonawczych) zosta³y w prawie polskim uwzglêdnione postanowienia nastêpuj¹cych dyrektyw: 1) 89/391/EWG w sprawie wprowadzenia œrodków sprzyjaj¹cych poprawie bezpieczeñstwa i ochrony zdrowia pracowników w miejscu pracy (tzw. dyrektywa ramowa), 2) 80/1107/EWG w sprawie ochrony pracowników przed ryzykiem zwi¹zanym z nara eniem na dzia³anie czynników chemicznych, fizycznych i biologicznych, 3) 86/188/EWG w sprawie ochrony pracowników przed zagro eniami zwi¹zanymi z nara eniem na ha³as przy pracy, 4) 88/364/EWG w sprawie ochrony pracowników w pracy przez wprowadzenie zakazów u ywania pewnych okreœlonych czynników oraz wykonywania pewnych czynnoœci. W listopadzie 1998 r. w Brukseli poza wy ej wymienionymi za w pe³ni wdro- one do polskiego prawa uznano nastêpuj¹ce dyrektywy: 1) 89/654/EWG w sprawie minimalnych wymagañ bezpieczeñstwa i ochrony zdrowia podczas pracy, 2) 88/642/EWG nowelizuj¹ca dyrektywê 80/1107/EWG w sprawie ochrony pracowników przed zagro eniami zwi¹zanymi z nara eniem na dzia³anie czynników chemicznych, fizycznych i biologicznych, 11

12 3) 91/322/EWG w sprawie ustalenia indykatywnych wartoœci dopuszczalnych w wyniku wprowadzenia w ycie dyrektywy Rady 80/1107/EWG dotycz¹cej ochrony pracowników przed ryzykiem zwi¹zanym z nara aniem na dzia³anie czynników chemicznych fizycznych i biologicznych. W grudniu tego samego roku w polskim prawie zosta³y uwzglêdnione postanowienia dyrektywy 90/270/EWG dotycz¹cej minimalnych wymagañ bezpieczeñstwa i higieny pracy przy monitorach ekranowych. W roku 2000 w pe³ni wdro ono dyrektywê 90/269/EWG w sprawie minimalnych wymagañ bezpieczeñstwa i higieny pracy przy rêcznej obs³udze ³adunków, zagro onej szczególnie urazem krêgos³upa. W sumie w latach do polskiego prawa wdra ano ponad 30 dyrektyw WE z zakresu bezpieczeñstwa i higieny pracy. Wdra anie postanowieñ dyrektyw WE z zakresu bezpieczeñstwa i higieny pracy do polskiego prawa jest procesem d³ugoletnim, co sprzyja lepszemu przygotowaniu do praktycznej realizacji tych postanowieñ i sprawia, e ewentualne koszty z tym zwi¹zane mog¹ byæ roz³o one w czasie. Zarówno zakres zmian wprowadzonych do polskiego prawa, jak i czas ich wprowadzenia s¹ ró ne w przypadku wdra ania ró nych dyrektyw. Decyzjom dotycz¹cym wprowadzania tych zmian w ka dym przypadku towarzysz¹ analizy kosztów ich wdro enia. Analizy takie s¹ przeprowadzane przez organy rz¹dowe, organizacje pracodawców, a tak e instytuty naukowo-badawcze. Szczególn¹ uwagê poœwiêca siê przy tym analizie kosztów i korzyœci zwi¹zanych z wdro- eniem do polskiego prawa tych dyrektyw, których postanowienia dotycz¹ wszystkich zak³adów pracy i dla których, ze wzglêdu na du y obszar oddzia³ywania, skutki ekonomiczne wdra ania s¹ potencjalnie najwiêksze. S¹ to w szczególnoœci nastêpuj¹ce dyrektywy: 1) 90/269/EWG w sprawie minimalnych wymagañ bezpieczeñstwa i higieny pracy przy rêcznej obs³udze ³adunków, zagro onej szczególnie urazem krêgos³upa, 2) 90/270/EWG w sprawie minimalnych wymagañ bezpieczeñstwa i higieny pracy przy monitorach ekranowych, 3) 92/58/EWG w sprawie minimalnych wymagañ dla zapewnienia znaków bezpieczeñstwa i/lub higieny pracy, 4) 89/656/EWG z 30 listopada 1989 r. w sprawie minimalnych wymagañ bezpieczeñstwa i higieny u ytkowania w pracy przez pracowników œrodków ochrony indywidualnej, 5) 89/655/EWG z 30 listopada 1989 r. w sprawie minimalnych wymagañ bezpieczeñstwa i higieny u ytkowania w pracy sprzêtu przez pracowników (zmienionej dyrektyw¹ 95/63/WE). 12

13 Na ich przyk³adzie przedstawione zostan¹ w dalszej czêœci koszty i korzyœci przyjmowania ustawodawstwa wspólnotowego przez Polskê. Przedstawiona zostanie równie analiza kosztów i korzyœci wdro enia dyrektywy 96/94/WE, któr¹ mo na uznaæ za typow¹ dyrektywê dotycz¹c¹ ustalania wartoœci dopuszczalnych nara enia pracowników na szkodliwe substancje chemiczne. Punktem odniesienia dla przedstawionych w raporcie analiz jest sytuacja z lat (w zale noœci od dyrektywy, której dotyczy analiza), w których nie ukaza³y siê jeszcze akty prawne wdra aj¹ce w pe³ni ich wymagania. By³y natomiast wówczas w pe³ni wdro one do polskiego prawa postanowienia dyrektywy 89/391/EWG, której wp³yw na zarz¹dzanie bezpieczeñstwem i higien¹ pracy w przedsiêbiorstwach oraz potencjalne korzyœci z w³aœciwego wdro enia jej wymagañ zostan¹ tu równie przedstawione. W analizach kosztów i korzyœci wdro enia poszczególnych dyrektyw przedstawione zostan¹ przede wszystkim te koszty, które mog¹ obci¹ aæ przedsiêbiorstwa. Przedstawione zostan¹ równie podstawowe Ÿród³a kosztów, które w zwi¹zku z wdra aniem dyrektyw ponosi bud et pañstwa Koszty i korzyœci wdro enia dyrektywy 90/270/EWG w sprawie minimalnych wymagañ bezpieczeñstwa i higieny pracy przy monitorach ekranowych Podstawowe wymagania dotycz¹ce bezpieczeñstwa i higieny pracy przy monitorach ekranowych w dyrektywie 90/270/EWG i prawie polskim W dyrektywie 90/270/EWG okreœlono ogólne obowi¹zki pracodawców zwi¹zane z koniecznoœci¹ zapewnienia bezpieczeñstwa i higieny pracy na stanowiskach wyposa onych w monitory ekranowe. Postanowienia dyrektywy zosta³y w pe³ni wdro one do prawa polskiego wraz z wydaniem Rozporz¹dzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeñstwa i higieny pracy na stanowiskach wyposa onych w monitory ekranowe. Jeszcze przed ukazaniem siê tego rozporz¹dzenia by³y one w znacznej czêœci uwzglêdnione w dziale X znowelizowanego w 1996 r. Kodeksu pracy, a tak e w wielu rozporz¹dzeniach wydawanych przez Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w latach W dziale X Kodeksu pracy sformu³owano ogólne wymagania dotycz¹ce zapewnienia bezpieczeñstwa i ochrony zdrowia na wszystkich stanowiskach pracy, w tym na tych wyposa onych w monitory ekranowe, do których nale ¹ w szczególnoœci: informowanie pracowników o ryzyku zawodowym zwi¹zanym z wykonywan¹ prac¹, 13

14 zapewnienie pracownikom szkolenia w zakresie bhp, zapewnienie profilaktycznej ochrony zdrowia pracowników. Dalsze, bardziej szczegó³owe regulacje w tym zakresie, odpowiadaj¹ce kolejnym postanowieniom dyrektywy 90/270/EWG s¹ zamieszczone w aktach wykonawczych do Kodeksu pracy. Zgodnie z uchwalonym 26 wrzeœnia 1997 r., a obowi¹zuj¹cym od kwietnia 1998 r. Rozporz¹dzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeñstwa i higieny pracy do obowi¹zków pracodawców nale y miêdzy innymi: przeprowadzanie oceny ryzyka zawodowego, wystêpuj¹cego przy pracach wykonywanych przez zatrudnianych przez nich pracowników, stosowanie niezbêdnych œrodków profilaktycznych eliminuj¹cych lub zmniejszaj¹cych ryzyko zawodowe, zapewnienie odpowiednich, spe³niaj¹cych okreœlone wymagania pomieszczeñ pracy ich odpowiedniej wysokoœci, objêtoœci, powierzchni, minimalnej temperatury, oœwietlenia, wentylacji, a tak e organizacji stanowisk pracy. Ogólne regulacje dotycz¹ce zapewnienia pracownikom profilaktycznych badañ lekarskich zawarte s¹ w rozdziale VI Kodeksu pracy pn. Profilaktyczna ochrona zdrowia, a tak e w uzupe³niaj¹cym przepisy kodeksowe Rozporz¹dzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Spo³ecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badañ lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeñ lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy. Zgodnie z zapisami tego rozporz¹dzenia pracownicy zatrudnieni przy obs³udze monitorów ekranowych podlegaj¹ wstêpnym badaniom ogólnym, ze zwróceniem uwagi na skórê, uk³ad ruchu w obrêbie koñczyn górnych i krêgos³upa szyjnego, oraz badaniom okulistycznym. Powinni oni byæ co cztery lata poddawani badaniom okresowym, których zakres obejmie wymienione wczeœniej rodzaje badañ, rozszerzone, w zale noœci od wskazañ lekarza, o badanie dermatologiczne lub ortopedyczne. Lekarz przeprowadzaj¹cy badania profilaktyczne mo e poszerzyæ jego zakres, a tak e wyznaczyæ krótszy termin nastêpnego badania, ni zosta³o to okreœlone w zapisanych w tym rozporz¹dzeniu wskazówkach metodycznych, je eli tylko stwierdzi, e jest to niezbêdne do rzetelnej oceny stanu zdrowia pracownika. Obowi¹zek szkolenia pracowników w zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracy wynika z postanowieñ Kodeksu pracy. Szczegó³owe zasady przeprowadzania szkoleñ zawiera Rozporz¹dzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie szczegó³owych zasad szkolenia w dziedzinie bhp. W Rozporz¹dzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeñstwa i higieny pracy na stanowiskach wyposa onych 14

15 w monitory ekranowe okreœlone zosta³y szczegó³owe wymagania dotycz¹ce dokonywania oceny warunków pracy i organizacji pracy na takich stanowiskach oraz ich wyposa enia. Rozporz¹dzenie zawiera wymagania dotycz¹ce takich elementów wyposa enia, jak: monitor, klawiatura, stó³, krzes³o, uchwyt na dokument, podnó ek, a tak e wymagania co do œrodowiska pracy, w szczególnoœci odpowiedniej przestrzeni na stanowisku, oœwietlenia, oprogramowania, wilgotnoœci powietrza oraz poziomu ha³asu i promieniowania. Dodatkowo wprowadzono obowi¹zek zapewnienia pracownikom okularów koryguj¹cych wzrok, je eli przeprowadzone badania lekarskie wyka ¹ tak¹ potrzebê. Konieczne jest równie zapewnienie pracownikom przerw w pracy lub te pracy przemiennej, polegaj¹cej na ³¹czeniu pracy zwi¹zanej z obs³ug¹ monitorów ekranowych z innymi rodzajami prac, nieobci¹ aj¹cymi narz¹du wzroku i wykonywanymi w innych pozycjach cia³a Ocena stanowisk pracy z monitorami ekranowymi w aspekcie ich dostosowania do wymagañ dyrektywy Wymagania polskiego prawa odpowiadaj¹ce postanowieniom dyrektywy 270/89/EWG odnosz¹ siê do wszystkich stanowisk pracy, na których pracownicy wykonuj¹ pracê przy monitorach ekranowych przez czas d³u szy ni pó³ dniówki roboczej. Stanowiska takie mo na obecnie znaleÿæ w niemal wszystkich zak³adach pracy. W przeprowadzonych w roku 1998 badaniach ankietowych [9] liczbê takich stanowisk oszacowano na ok tys., a roczny przyrost ich liczby tych na ok. 216 tys. Najwiêcej takich stanowisk by³o w zak³adach pracy reprezentuj¹cych dzia³alnoœæ produkcyjn¹, handel i naprawy oraz w administracji publicznej (rys. 5). Mimo wprowadzonego prawem obowi¹zku ocenê ryzyka zawodowego przeprowadzono do roku 1998 tylko dla nieznacznej liczby stanowisk pracy wyposa onych w monitory ekranowe (rys. 6). Wyniki badañ wykaza³y równie, e znaczna czêœæ wyposa enia stanowisk pracy z monitorami ekranowymi (krzes³a, sto³y, monitory, a tak e klawiatury) oraz warunki pracy na tych stanowiskach (np. oœwietlenie) nie odpowiada³y wprowadzanym wymaganiom (rys. 7). 15

16 Rys. 5. Szacowana liczba stanowisk wyposa onych w monitory ekranowe w zak³adach pracy nale ¹cych do ró nych dzia³alnoœci gospodarczych (w 1998 roku) Rys. 6. Liczba stanowisk z monitorami ekranowymi, na których przeprowadzono w 1998 roku ocenê ryzyka zawodowego na tle ogólnej liczby stanowisk (wg [9]) 16

17 Rys. 7. Liczba stanowisk wyposa onych w monitory i krzes³a zgodne z wymaganiami na tle ogólnej liczby stanowisk (stan z 1998 roku, wg [9]) Okreœlenie dzia³añ niezbêdnych w celu dostosowania siê do nowych wymagañ i oszacowanie kosztów tych dzia³añ Zgodnie z wymaganiami wynikaj¹cymi z dyrektywy 270/89/EWG na stanowiskach pracy wyposa onych w monitory ekranowe konieczne jest: przeprowadzanie oceny ryzyka zawodowego, zapewnienie odpowiedniego, zgodnego z wymaganiami wyposa enia stanowisk pracy, informowanie pracowników o wszystkich aspektach ochrony zdrowia i bezpieczeñstwa pracy i ich szkolenie w tym zakresie, zapewnienie odpowiedniej organizacji czasu pracy, z uwzglêdnieniem przerw na wypoczynek lub zmian wykonywanych czynnoœci, konsultowanie z pracownikami spraw dotycz¹cych zapewnienia ich bezpieczeñstwa i ochrony zdrowia, zapewnienie badañ wzroku i w razie potrzeby okularów koryguj¹cych. Koszty zwi¹zane z realizacj¹ tych dzia³añ mo na ogólnie podzieliæ na koszty jednorazowe, zwi¹zane z dostosowaniem stanowisk istniej¹cych w chwili wprowadzania nowych wymagañ, oraz na koszty sta³e, które musz¹ byæ ponoszone w celu spe³nienia tych wymagañ w sposób ci¹g³y. 17

18 Do kosztów sta³ych nale ¹ w szczególnoœci koszty: oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach nowo powstaj¹cych, a tak e na tych stanowiskach, na których s¹ wprowadzane zmiany, szkolenia i informowania pracowników nowo zatrudnianych, okresowych badañ lekarskich pracowników i badañ pracowników nowo zatrudnianych, zapewnienia okularów korekcyjnych pracownikom nowo zatrudnianym, którzy bêd¹ ich potrzebowaæ, przerw w pracy. Pierwsze trzy z wymienionych wy ej pozycji to koszty dzia³añ realizowanych ze wzglêdu na koniecznoœæ spe³nienia wymagañ przepisów prawa dotycz¹cych zapewnienia bezpieczeñstwa i ochrony zdrowia pracowników na wszystkich stanowiskach pracy, a wiêc trudno je zaliczyæ do kosztów bezpoœrednio zwi¹zanych z wdro eniem dyrektywy 90/270/EWG. Realizacja tych dzia³añ nie wymaga na ogó³ zwiêkszenia zasobów, przeznaczanych przez pracodawcê na bezpieczeñstwo i higienê pracy, a jedynie wskazuje sposoby ich wykorzystania. Wprowadzenie wymagania dotycz¹cego dodatkowych przerw w pracy dla pracowników zatrudnionych na stanowiskach pracy wyposa onych w monitory ekranowe w wiêkszoœci przypadków nie zmienia rzeczywistego sposobu pracy na tych stanowiskach. Je eli natomiast pracownicy nie korzystali wczeœniej z dodatkowych przerw, to ich wprowadzenie niew¹tpliwie wp³ynie korzystnie na wydajnoœæ i jakoœæ pracy, pozwalaj¹c skompensowaæ czas poœwiêcony na wypoczynek. Tak wiêc koszty sta³e zwi¹zane z wprowadzeniem nowych wymagañ to przede wszystkim koszty zapewnienia pracownikom okularów korekcyjnych. Przy za- ³o eniu, e okulary takie bêd¹ potrzebne ok. 2% zatrudnianych na takich stanowiskach pracowników, koszt ten oszacowano w roku 1996 w skali kraju na ok. 200 tys. z³. Dla poszczególnych zak³adów (równie dla ma³ych i œrednich) pracy wydatki na te okulary bêd¹ nieznaczne i nie bêd¹ mia³y wp³ywu na osi¹gany zysk. Podobnie jak w przypadku stanowisk nowo powstaj¹cych, koszty badañ lekarskich oraz szkolenia i informowania na ju istniej¹cych stanowiskach s¹ zwi¹zane z realizacj¹ wymagañ nie zwi¹zanych bezpoœrednio z wdra aniem dyrektywy 270/89/EWG. Na koszty jednorazowe, które pracodawcy powinni ponieœæ w zwi¹zku z koniecznoœci¹ dostosowania do nowych wymagañ stanowisk ju istniej¹cych w chwili wprowadzania tych wymagañ, sk³adaj¹ siê: koszt oceny ryzyka zawodowego na tych stanowiskach, koszt zmian wyposa enia stanowisk pracy, koszt zapewnienia okularów korekcyjnych pracownikom. 18

19 Wed³ug badañ przeprowadzonych w roku 1998 przeprowadzenie ocen ryzyka zawodowego na tych stanowiskach kosztowaæ mia³o pracodawców ok. 6 mln 340 tys. z³. Szacunek ten przeprowadzono przyjmuj¹c za³o enie, e wprowadzenie nowych wymagañ spowoduje koniecznoœæ przeprowadzenia dodatkowych ocen ryzyka zawodowego, wczeœniej przez pracodawców nie planowanych. W praktyce w 1998 r. ocena ryzyka zawodowego mimo wprowadzenia ogólnego obowi¹zku jej przeprowadzania nie zosta³a wykonana dla wiêkszoœci stanowisk pracy wyposa onych w monitory ekranowe (rys. 6). Oszacowany koszt jej przeprowadzenia na tych stanowiskach nie jest wiêc kosztem spe³nienia wymagañ nowych, wynikaj¹cych z wdro enia do polskiego prawa postanowieñ dyrektywy 90/270/EWG, lecz jest zwi¹zany z realizacj¹ wymagañ ju wczeœniej wprowadzonych. W tym przypadku sprecyzowanie wymagañ dotycz¹cych stanowisk pracy wyposa onych w monitory ekranowe nie spowodowa³o zwiêkszenia kosztów zwi¹zanych z ocen¹ ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy, lecz pozwoli³o na lepsze zrealizowanie obowi¹zku tej oceny. Dostosowanie do nowych wymagañ tych stanowisk, na których wystêpuj¹ niezgodnoœci, bêdzie najczêœciej zwi¹zane z wymian¹ lub uzupe³nieniem elementów wyposa enia, a tak e popraw¹ oœwietlenia miejsc pracy. W wiêkszoœci przypadków niespe³niaj¹ce wymagañ wyposa enie wymienia siê na nowe ze wzglêdu na jego zu ycie i postêp techniczny, a wiêc musi byæ wymienione niezale nie od tego, czy spe³nia odnosz¹ce siê do niego wymagania, czy te nie. Przyjmuj¹c, e dotyczy to wiêkszoœci (ok. 80%) przypadków, koszty wymiany wyposa enia ze wzglêdu na koniecznoœæ spe³nienia nowych wymagañ oszacowano w roku 1998 w skali kraju na ok. 70 mln z³. Koszt zapewnienia pracownikom okularów korekcyjnych oszacowano na ok. 3 mln z³, przy za³o eniu, e okulary takie bêd¹ potrzebne ok. 5% osób pracuj¹cych w 1998 r. na stanowiskach wyposa onych w monitory ekranowe. Przeprowadzona analiza wykaza³a, e koszty, które ponieœæ musieli pracodawcy na wdro enie wymagañ dyrektywy, s¹ stosunkowo niewielkie oszacowaæ je mo na na ok. 73 mln z³ w skali kraju. Do chwili obecnej wiêkszoœæ stanowisk pracy z monitorami ekranowymi powinna ju byæ dostosowana do stawianych im wymagañ Przewidywane korzyœci Zarówno w krajach WE, jak i w Polsce na stanowiskach pracy wyposa onych w monitory ekranowe pracuje coraz wiêcej osób. Wed³ug badañ przeprowadzonych przez Europejsk¹ Fundacjê Poprawy ycia i Pracy prace przy komputerach w krajach UE wykonywa³o w roku % osób pracuj¹cych, w roku 2000 zaœ ju 41%, przy czym 19% z nich pracê przy komputerze wy- 19

20 konywa³o w sposób ci¹g³y, podczas ca³ego dnia pracy. Z badañ przeprowadzonych w 1998 r. w Polsce wynika, e pracê przy komputerach w pe³nym wymiarze czasu pracy wykonywa³o ok. 14% pracuj¹cych. Warunki pracy na stanowiskach z monitorami ekranowymi maj¹ wiêc istotny wp³yw na stan zdrowia znacznej grupy osób pracuj¹cych. Na podstawie wieloletnich badañ stwierdziæ mo na, e praca na stanowiskach wyposa onych w monitory ekranowe powodowaæ mo e nadmierne obci¹ enie uk³adu miêœniowo-szkieletowego i wzroku, a tak e stres. Do odczuwanych przez pracowników dolegliwoœci, które mog¹ byæ powodowane tymi uci¹ liwoœciami, nale ¹ w szczególnoœci bóle pleców, karku i ramion oraz ogólne zmêczenie. Zgodnie z badaniami Europejskiej Fundacji Poprawy ycia i Pracy na bóle pleców uskar a³o siê w roku 2000 krajach UE ok. 33% pracuj¹cych, w tym znaczna grupa osób wykonuj¹cych prace biurowe. Zgodnie z tymi samymi badaniami ok. 23% pracuj¹cych, w tym osoby wykonuj¹ce prace biurowe, odczuwa³a bóle karku i ramion. Tego samego procentu osób dotyczy ogólne zmêczenie prac¹, a 28% odczuwa stres zwi¹zany z prac¹. Podobne proporcje dotycz¹ krajów kandyduj¹cych (dolegliwoœci te odczuwa w tych krajach o ok. 1% osób wiêcej). Wymienione dolegliwoœci mog¹ w du ym stopniu dotyczyæ osób zatrudnionych na stanowiskach pracy wyposa onych w monitory ekranowe. Jak wykaza³y badania, dostosowanie tych stanowisk do wymagañ wynikaj¹cych z dyrektywy 89/270/EWG mo e znacznie ograniczyæ te dolegliwoœci. Do podstawowych korzyœci zwi¹zanych z realizacj¹ wymagañ dyrektywy nale y zmniejszenie absencji chorobowej zwi¹zanej z wykonywan¹ prac¹, a tak e wzrost wydajnoœci i jakoœci pracy, zwi¹zany z lepszym samopoczuciem pracowników Koszty i korzyœci wdro enia dyrektywy 90/269/EWG w sprawie minimalnych wymagañ bezpieczeñstwa i higieny pracy przy rêcznej obs³udze ³adunków, zagro onej szczególnie urazem krêgos³upa Podstawowe wymagania bezpieczeñstwa i higieny pracy przy rêcznej obs³udze ³adunków w dyrektywie 90/269/EWG i prawie polskim Niemal wszystkie postanowienia dyrektywy 90/269/EWG od wielu lat znajduj¹ odbicie w wymaganiach prawa polskiego. Okreœlone w dyrektywie obowi¹zki dotycz¹ce oceny ryzyka zawodowego, jego zmniejszania lub eliminowania, informowania, szkolenia, zapewnienia pracownikom profilaktycznej ochrony zdrowia oraz konsultacji i wspó³udzia³u w zakresie dzia³añ zwi¹zanych z bezpieczeñstwem i higien¹ pracy zosta³y uwzglêdnione w znowelizowanym 20

21 w 1996 r. dziale X Kodeksu pracy oraz w wydanych na podstawie przepisów tego dzia³u aktach wykonawczych, do których nale ¹: 1) Rozporz¹dzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 wrzeœnia 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeñstwa i higieny pracy, 2) Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia i Opieki Spo³ecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badañ lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeñ lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy, 3) Rozporz¹dzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie szczegó³owych zasad szkolenia w dziedzinie bezpieczeñstwa i higieny pracy. Szczegó³owe wymagania, charakterystyczne dla prac wymagaj¹cych rêcznego przemieszczania ciê kich przedmiotów by³y przez wiele lat zawarte w Rozporz¹dzeniu Ministra Pracy i Opieki Spo³ecznej oraz Zdrowia z dnia 1 kwietnia 1953 r. w sprawie bezpieczeñstwa i higieny pracy pracowników zatrudnionych przy rêcznym dÿwiganiu i przenoszeniu ciê arów, które w 1999 r. zast¹pi³o Rozporz¹dzenie Ministra Pracy i Polityki Spo³ecznej z dnia 14 marca 2000 r. w sprawie bezpieczeñstwa i higieny pracy przy rêcznych pracach transportowych. Okreœla ono obowi¹zki pracodawcy dotycz¹ce zapewnienia bezpieczeñstwa i higieny pracy przy rêcznych pracach transportowych, wymagania dotycz¹ce organizacji i sposobów wykonywania rêcznych prac transportowych, z uwzglêdnieniem wymagañ ergonomii, dopuszczalne masy przemieszczanych przedmiotów, ³adunków lub materia³ów, a tak e dopuszczalne wartoœci si³ niezbêdnych do przemieszczania przedmiotów. Ustalone w tym rozporz¹dzeniu dopuszczalne wartoœci mas przedmiotów transportowanych rêcznie w sposób sta³y (czêœciej ni 4 razy na godzinê), a tak e przedmiotów transportowanych zbiorowo, przypadaj¹cych na jednego pracownika, s¹ ni sze ni obowi¹zuj¹ce poprzednio. Wdra aj¹c w pe³ni postanowienia dyrektywy, rozporz¹dzenie zwraca równie uwagê na potrzebê stosowania odpowiednich rozwi¹zañ technicznych i organizacyjnych, zmierzaj¹cych do wyeliminowania rêcznych prac transportowych Ocena stanowisk pracy, na których s¹ wykonywane rêczne prace transportowe w aspekcie ich dostosowania do wymagañ dyrektywy Wymagania dyrektywy 269/89/EWG odnosz¹ siê do wszystkich stanowisk pracy, na których wykonywane s¹ rêczne prace transportowe. W badaniach przeprowadzonych w 1998 r. [10] liczbê takich stanowisk oszacowano na ok tys. Najwiêcej takich stanowisk jest w zak³adach pracy reprezentuj¹cych dzia³alnoœæ produkcyjn¹ (rys. 8). 21

22 Te same badania wykaza³y, e w roku 1998 tylko dla nieznacznej czêœci tych stanowisk, bo dla 75 tys., przeprowadzono ocenê ryzyka zawodowego. Równoczeœnie pracodawcy deklarowali, e d¹ ¹c do zast¹pienia transportu rêcznego transportem zmechanizowanym, bêd¹ przeznaczaæ doœæ du e nak³ady na zakup potrzebnych do tego urz¹dzeñ. Rys. 8. Liczba stanowisk pracy, na których wykonywane s¹ rêczne prace transportowe w ró nych rodzajach dzia³alnoœci (stan z 1998 roku, wg [10]) Okreœlenie dzia³añ niezbêdnych w celu dostosowania siê do nowych wymagañ i oszacowanie kosztów tych dzia³añ Realizacja sformu³owanych w dyrektywie wymagañ odnosz¹cych siê bezpieczeñstwa i higieny pracy przy rêcznej obs³udze ³adunków wi¹ e siê w szczególnoœci z koniecznoœci¹: oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy, na których jest wymagane rêczne przenoszenie ciê arów, szkolenia pracowników zatrudnionych na tych stanowiskach, informowania pracowników zatrudnionych na tych stanowiskach, zapewnienia badañ lekarskich. Wymienione wy ej dzia³ania musz¹ byæ realizowane ze wzglêdu na koniecznoœæ dostosowania siê do przepisów prawa, które dotycz¹ wszystkich stanowisk pracy. Koszty ich realizacji (zarówno sta³e, jak i jednorazowe) 22

23 nie s¹ wiêc bezpoœrednio zwi¹zane z wdro eniem dyrektywy do polskiego prawa. Realizacja wymagañ zawartych we wdra aj¹cym dyrektywê Rozporz¹dzeniu Ministra Pracy i Polityki Spo³ecznej z dnia 14 marca 2000 r. w sprawie bezpieczeñstwa i higieny pracy przy rêcznych pracach transportowych w niektórych przypadkach mo e wymagaæ zmiany organizacji pracy, zw³aszcza w tych zak³adach, w których przedmioty o masie przekraczaj¹cej 30 kg s¹ transportowane przez pracownika czêœciej ni 4 razy na godzinê (zgodnie z obowi¹zuj¹cymi wczeœniej wymaganiami dopuszczano transportowanie przedmiotów o masie nie przekraczaj¹cej 50 kg). Zmiany takie odnosiæ siê mog¹ równie do tych przypadków, w których ciê kie przedmioty s¹ przenoszone zbiorowo. Koszty zwi¹zane z tymi zmianami nie s¹ istotne w skali kraju, niekiedy jednak mog¹ byæ relatywnie du e dla poszczególnych przedsiêbiorstw. Spodziewaæ siê jednak nale y, e wprowadzenie nowych wymagañ sk³oni pracodawców do zastêpowania transportu rêcznego transportem zmechanizowanym. Z przeprowadzonych w roku 1998 badañ wynika, e jeszcze przed wprowadzeniem tych wymagañ pracodawcy planowali przeznaczyæ na sprzêt umo liwiaj¹cy zast¹pienie rêcznego przemieszczania ³adunków transportem zmechanizowanym kilkaset mln z³ (koszty szacowane w skali kraju), przy czym plany te nie by³y zwi¹zane z koniecznoœci¹ spe³nienia wymagañ bhp, lecz wynika³y z potrzeby lepszej organizacji pracy i usprawnienia procesów pracy i zwiêkszenia ich wydajnoœci Przewidywane korzyœci Prace zwi¹zane z rêcznym przemieszczaniem ciê kich przedmiotów wykonywa³o w roku 2000 w krajach Unii Europejskiej ok. 37% pracuj¹cych, w tym 12% przez czas d³u szy ni 25% zmiany roboczej. Stanowi to w stosunku do roku 1995 wzrost o 4% (o 1% dla osób przenosz¹cych ciê kie przedmioty przez czas d³u szy ni 25% zmiany roboczej). W Polsce w 1998 r. tego rodzaju prace wykonywa³o przez czas d³u szy ni 50% zmiany roboczej ok. 10% osób. Z transportem, prze³adunkiem i sk³adowaniem rêcznym wi¹ e siê rocznie, zgodnie z danymi GUS, wypadków, co stanowi 15 17% ogólnej liczby wypadków przy pracy. Oprócz tego czêœæ przewlek³ych chorób narz¹dów ruchu spowodowanych wykonywaniem pracy zwi¹zanych jest z przemieszczaniem ciê kich przedmiotów. Realizacja wymagañ dyrektywy powinna przyczyniæ siê do zmniejszenia liczby wypadków zwi¹zanych z transportem, prze³adunkiem i sk³adowaniem rêcznym, chorób zawodowych, a tak e do spadku absencji chorobowej. Czy i na ile te cele zostan¹ osi¹gniête, zale y przede wszystkim od sposobu wdra ania 23

24 wymagañ. Przedsiêbiorstwa we w³asnym interesie, maj¹c na uwadze potrzebê usprawnienia procesów pracy oraz unikania strat zwi¹zanych z niew³aœciwymi warunkami pracy, powinny d¹ yæ do pe³nego i skutecznego wdro enia tych wymagañ Koszty i korzyœci wdro enia dyrektywy 92/58/EWG w sprawie minimalnych wymagañ dotycz¹cych znaków bezpieczeñstwa i/lub higieny pracy Wymagania dyrektywy 92/58/EWG a wymagania prawa polskiego Zagadnienia bêd¹ce przedmiotem dyrektywy nr 92/58/EWG w sprawie minimalnych wymagañ dotycz¹cych znaków bezpieczeñstwa i/lub higieny w pracy by³y od dawna w znacznej czêœci uwzglêdnione w polskich regulacjach prawnych, takich jak: 1) Rozporz¹dzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 wrzeœnia 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeñstwa i higieny pracy; 2) Rozporz¹dzenie Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa z dnia 14 grudnia 1994 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadaæ budynki i ich usytuowanie; 3) Rozporz¹dzenie Ministra Spraw Wewnêtrznych z dnia 3 listopada 1992 r. w sprawie ochrony przeciwpo arowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów; 4) Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia i Opieki Spo³ecznej z dnia 21 sierpnia 1997 r. w sprawie substancji chemicznych stwarzaj¹cych zagro enie dla zdrowia lub ycia oraz w nastêpuj¹cych normach technicznych: 1) PN 93/N 01256/03 Znaki bezpieczeñstwa ochrona i higiena pracy; 2) PN 92/N Barwy bezpieczeñstwa i znaki bezpieczeñstwa; 3) PN 92/N 1256/02 Znaki bezpieczeñstwa. Ewakuacja; 4) PN 92/N 01256/01 Znaki bezpieczeñstwa. Ochrona przeciwpo arowa; 5) PN 86/N Sygna³y dÿwiêkowe bezpieczeñstwa w miejscu pracy wymagania akustyczne (ponadto jest ju opracowany projekt nowej normy PrPN-EN-457 Maszyny. Bezpieczeñstwo DŸwiêkowe sygna³y bezpieczeñstwa Wymagania ogólne, projektowanie i badania) Ocena stanu dostosowania zak³adów pracy do wymagañ dyrektywy Wiêkszoœæ znaków bezpieczeñstwa, których stosowania wymaga dyrektywa 92/58/EWG, by³a stosowania w polskich zak³adach pracy od dawna. W pol- 24

25 skich normach, zawieraj¹cych w sumie oko³o 70 wzorów znaków bezpieczeñstwa, uwzglêdniona zosta³a wiêkszoœæ znaków zamieszczonych w dyrektywie 92/58/EWG. Nie uwzglêdniono w nich tylko nielicznych znaków, takich jak np.: znaku zakazu: nie dotykaæ ; trzech ostrzegawczych znaków: promieniowanie niejonizuj¹ce, substancja szkodliwa lub dra ni¹ca oraz niska temperatura, a tak e znaku nakazu: nakaz noszenia kombinezonu ochronnego. Konieczne by³o równie wprowadzenie zgodnych z dyrektyw¹ sygna³ów dÿwiêkowych, a tak e znaków bezpieczeñstwa w wewn¹trzzak³adowym transporcie drogowym, kolejowym, œródl¹dowym, morskim i powietrznym Oszacowanie kosztów zwi¹zanych z realizacj¹ wymagañ dyrektywy Wprowadzenie nowych wymagañ dotycz¹cych znaków bezpieczeñstwa mo e oznaczaæ koniecznoœæ: zakupu (w razie potrzeby) nowych znaków bezpieczeñstwa, szkolenia pracowników, którzy w swojej pracy musz¹ siê pos³ugiwaæ wprowadzanymi znakami bezpieczeñstwa (takimi jak np. sygnalizacja rêczna), informowania pracowników i zapewnienia im odpowiednich instrukcji. Informowanie i zapewnienie instrukcji pracownikom jest wymaganiem, które wynika z ju obowi¹zuj¹cych przepisów. Bior¹c powy sze pod uwagê, za podstawowe sk³adniki kosztów zwi¹zanych z wdro eniem i realizacj¹ wymagañ dyrektywy mo na uznaæ: koszty zwi¹zane z koniecznoœci¹ zakupu potrzebnych znaków, koszt zapewnienia szkolenia tym pracownikom, którzy w swojej pracy musz¹ siê pos³ugiwaæ sygnalizacj¹ rêczn¹. Na podstawie wyników badañ ankietowych i danych producentów znaków koszt wyposa enia zak³adów pracy w znaki bezpieczeñstwa, które zostan¹ wprowadzone do stosowania zgodnie z nowymi wymaganiami, oszacowano w 1998 r. na ok. 0,5 mln z³. Koszt szkoleñ oszacowano na ok. 10 mln z³ przy za³o eniu, e szkolenie w zakresie pos³ugiwania siê wprowadzonymi sygna³ami bezpieczeñstwa mo e dotyczyæ ok. 3% zatrudnionych. Jest to koszt jednorazowy. W kolejnych latach szkolenie to dotyczy³o bêdzie przede wszystkim osób nowo zatrudnianych Przewidywane korzyœci Brak znaków bezpieczeñstwa i niew³aœciwa sygnalizacja zagro eñ stanowi¹ w Polsce co roku przyczynê od ok. 500 do ok. 600 wypadków przy pracy. W odniesieniu do ogó³u wypadków przy pracy (ok. 100 tys. w skali roku) liczba ta, stanowi¹ca ok. 0,5% wszystkich wypadków, nie jest du a. Jednak skutki 25

26 tych wypadków s¹ czêsto ciê sze ni wypadków pozosta³ych prawie 2% z nich to wypadki œmiertelne lub ciê kie. W skali roku oznacza to ok. 10 wypadków œmiertelnych i ok. 30 wypadków ciê kich, których jedn¹ z przyczyn jest brak lub z³a sygnalizacja zagro eñ. Skutki finansowe tych wypadków w skali kraju s¹ znaczne dla funduszu wypadkowego ZUS oznacza to koniecznoœæ wyp³acenia ok. 10 nowych rent rodzinnych i ok. 30 rent z tytu³u niezdolnoœci do pracy; mog¹ byæ one znaczne równie dla przedsiêbiorstwa, dla którego koszt jednego wypadku œmiertelnego lub ciê kiego wynosi œrednio ok. 43 tys. z³. 1 Bior¹c pod uwagê, e przestrzeganie sformu³owanych w dyrektywie wymagañ dotycz¹cych znaków bezpieczeñstwa prowadziæ powinno do zmniejszenia liczby wypadków przy pracy, stwierdziæ mo na, e nak³ady poniesione na oznakowanie i sygnalizacjê zagro eñ pozwol¹ na ograniczenie powodowanych tymi wypadkami strat Koszty i korzyœci wdro enia dyrektywy 96/94/WE z 18 grudnia 1996 r. w sprawie ustalenia indykatywnych wartoœci dopuszczalnych w wyniku wprowadzenia w ycie dyrektywy 80/1107/EWG w sprawie ochrony pracowników przed ryzykiem zwi¹zanym z nara eniem na dzia³anie czynników chemicznych, fizycznych i biologicznych Wymagania zawarte w dyrektywie a wymagania prawa polskiego W celu pe³nego dostosowania prawa krajowego do wymagañ dyrektywy 96/94/WE niezbêdne by³o okreœlenie wartoœci najwy szych dopuszczalnych stê eñ (NDS) dla 9 czynników chemicznych, wymienionych w za³¹czniku do dyrektywy. S¹ to nastêpuj¹ce czynniki: 1) Chlorodifluoromethan oznakowanie wg Einecs wg CAS ) Kwas propionowy oznakowanie wg Einecs wg CAS ) Octan 2-metoksy-1-metyloetylu oznakowanie wg Einecs wg CAS ) Heptan-2on oznakowanie wg Einecs wg CAS Wg E. Kossakowska, Koszty wypadków przy pracy w œwietle badañ Pañstwowej Inspekcji Pracy, materia³y III Krajowej Konferencji Zarz¹dzanie bezpieczeñstwem i higien¹ pracy w przedsiêbiorstwie, CIOP, Warszawa

27 5) Octan izopentylu oznakowanie wg Einecs wg CAS ) Octan 1-metylobutylu oznakowanie wg Einecs wg CAS ) Octan 3-pentylu oznakowanie wg Einecs wg CAS ) Octan amylu trzeciorzêdowego oznakowanie wg Einecs wg CAS ) Eter metylowy glikolu dipropylenowego oznakowanie wg Einecs wg. CAS Oszacowanie kosztów zwi¹zanych z wdro eniem i realizacj¹ wymagañ dyrektywy Do podstawowych kosztów zwi¹zanych z wdro eniem dyrektywy nale ¹: 1. Koszty okreœlenia wartoœci najwy szych dopuszczalnych stê eñ dla 9 czynników chemicznych. Obejmuj¹ one koszty niezbêdnych badañ oraz koszty administracyjne zwi¹zane z przygotowaniem i og³oszeniem wartoœci NDS dla tych czynników. Koszty te obci¹ aj¹ bud et pañstwa. 2. Koszty zwi¹zane z koniecznoœci¹ realizacji ustalonych wymagañ, a wiêc koszt oceny ryzyka zwi¹zanego z oddzia³ywaniem tych czynników oraz koszty ewentualnych dzia³añ zmierzaj¹cych do ograniczenia tego ryzyka. Koszty te ponosz¹ przedsiêbiorstwa. Koszt okreœlenia wartoœci najwy szych dopuszczalnych stê eñ dla 9 czynników chemicznych oszacowano na ok. 100 tys. z³. Wprowadzenie nowych wartoœci NDS poci¹ga za sob¹ koniecznoœæ przeprowadzenia oceny ryzyka na tych stanowiskach, na których czynniki te mog¹ wystêpowaæ. Czynniki, których dotyczy dyrektywa, nale ¹ do substancji o doœæ powszechnym zastosowaniu w bardzo wielu ga³êziach gospodarki. Oszacowano, e ocena ryzyka mo e dotyczyæ ok. 10 tys. stanowisk pracy. Ocena ta mo e byæ przeprowadzana stopniowo, w ramach rutynowych dzia³añ pracodawców w zakresie oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy Korzyœci wynikaj¹ce z wdro enia wymagañ dyrektywy Wynikiem wdro enia wymagañ dyrektywy powinno byæ zmniejszenie absencji chorobowej pracowników, co zmniejszy zwi¹zane z t¹ absencj¹ koszty ponoszone przede wszystkim przez pracodawców. Spodziewaæ siê nale y równie zmniejszenia liczby chorób zawodowych. 27