Audyt oświetlenia na przykładzie budynku Wydziału Transportu Politechniki Warszawskiej

Transkrypt

1 Piotr Tomczuk 1, Tomasz Dzik 2 Politechnika Warszawska, Wydział Transportu Bartłomiej Połomski 3, Agnieszka Jastrzębska 4 Politechnika Warszawska, Wydział Transportu, Koło Naukowe KNEST Audyt oświetlenia na przykładzie budynku Wydziału Transportu Politechniki Warszawskiej 1. WSTĘP Zadaniem oświetlenia pomieszczeń szkolnych i biurowych jest zapewnienie dobrych warunków oświetleniowych do nauki i pracy niezależenie od warunków panujących na zewnątrz budynku. W porze dziennej często wykorzystuje się światło naturalne, docierające do wnętrza pomieszczenia poprzez okna lub dodatkowe naświetlacze. Wykorzystanie światła naturalnego możliwe jest jedynie w ciągu dnia w pomieszczeniach, których usytuowanie pozwala na oświetlenie płaszczyzn roboczych. Udział oświetlenia naturalnego poza aspektami jakościowymi może przyczynić się do zmniejszenia zużycia energii elektrycznej wykorzystywanej na cele oświetleniowe. Ze względu na niekorzystne usytuowanie budynku, warunki pogodowe, porę roku najczęściej jednak wykorzystywane jest oświetlenie sztuczne, które ma za zadanie uzupełnić niedobór światła naturalnego lub je zastąpić. Obecnie dostępne są zarówno źródła światła, oprawy oświetleniowe jak i systemy sterowania oświetleniem, pozwalające na dostosowanie warunków oświetleniowych w pomieszczeniu do wymagań norm i wymagań użytkownika. Należy podkreślić, że wymagania formalne [3,6] określają poziomy natężenia oświetlenia wielokrotnie niższe niż dostarcza światło naturalne w porze dziennej. Spełnienie wymagań zawartych w normach jest jednak podstawą do zagwarantowania użytkownikom poprawnej realizacji zadań wzrokowych, do których zaliczyć możemy między innymi pisanie, czytanie i pracę przy komputerze. Ważne jest, aby poziom natężenia oświetlenia był dostosowany do rodzaju wykonywanej pracy. Kontrola poziomu natężenia oświetlenia jest podstawowym pomiarem pozwalającym na stwierdzenie czy są spełnione wymagania norm. Jak wynika z literatury [1, 4, 5] istnieje potrzeba prowadzenia kontroli stanu oświetlenia w pomieszczeniach szkolnych i biurowych. Z ekonomicznego punktu widzenia istotne jest ograniczenie zużycia energii elektrycznej. Wiedza o stanie i funkcjonowaniu istniejącej instalacji oświetleniowej może być przyczyną do podjęcia działań konserwacyjnych, naprawczych lub modernizacyjnych [2]. 2. NORMY I KRYTERIA PROJEKTOWANIA OŚWIETLENIA Parametry oraz wymagania dotyczące oświetlenia dla pomieszczeń szkolno-biurowych określone są przez Polską Normę PN-EN o nazwie Światło i oświetlenie miejsc pracy. Część 1: miejsca pracy we wnętrzach [6], a także w Normie PN-EN Światło i oświetlenie. Podstawowe terminy i kryteria określenia wymagań dotyczących oświetlenia [7]. Dodatkowo wprowadza się kryteria projektowania oświetlenia [1,4,8]. Kryteria projektowania oświetlenia podaje się na zasadzie wymagań i wyraża się je przez wskazanie granicznych wartości parametrów danego urządzenia oświetleniowego, których spełnienie prowadzi do realizacji oświetlenia o wysokiej jakości [4,5]. Najważniejszym kryterium oświetlenia jest natężenie oświetlenia w obszarach zadania wzrokowego oraz natężenia światła w obszarach bezpośredniego otoczenia. Wymagania w poszczególnych obszarach zdefiniowano w tabeli 1. 1 ptomczuk@wt.pw.edu.pl 2 tdzik@op.pl 3 bartekpolomski@gmail.com 4 jarzkaa@gmail.com Logistyka 4/

2 Tabela 1. Powiązanie natężeń oświetlenia na obszarach zadań i natężeń oświetlenia na obszarach bezpośredniego otoczenia Natężenie oświetlenia na obszarze zadania Natężenie oświetlenia na obszarach E task [lx] bezpośredniego otoczenia [lx] Źródło: opracowano na podstawie [6] E task 100 E task Dodatkowo kryteria projektowania oświetlenia powinny uwzględniać aspekty związane z otoczeniem tj kryterium psychologiczne, estetyczne oraz środowiskowe Kryterium psychologiczne Podstawowymi parametrami oświetlenia sztucznego, które wpływają na postrzeganie wnętrza, co jednoznacznie przekłada się na odczucia ludzi, które w późniejszym stopniu warunkują zachowania jest poziom oraz rozkład luminancji. Tabela 2 prezentuję zestawienie poszczególnych odczuć oraz zalecanych sposobów oświetlenia z przypisaniem do danego pomieszczenia. Tabela. 2. Zestawienie zalecanych sposobów oświetlenia wybranych wnętrz prowadzących do wystąpienia u ludzi określonych odczuć Odczucie Zalecany sposób oświetlenia Równomierne oświetlenie powierzchni pionowych. korytarz, Przestronność Wysoka jaskrawość może być czynnikiem wzmacniającym pożądane odczucie. hol, poczekalnia Przejrzystość Odprężenie Wysokie poziomy natężenia i równomierności oświetlenia powierzchni poziomych. Wysokie wartości współczynników odbicia lub dodatkowe oświetlenie powierzchni pionowych. Oświetlenie nierównomierne. Oświetlenie płaszczyzn pionowych. Oświetlenie nierównomierne. Niższe poziomy natężenia oświetlenia w bliskim otoczeniu Prywatność użytkownika oraz wyższe poziomy w dalszym otoczeniu. Oświetlenie płaszczyzn pionowych może być czynnikiem wzmacniającym pożądane odczucie. Oświetlenie nierównomierne. Przyjemność Oświetlenie płaszczyzn pionowych. Źródło: opracowano na podstawie [6] 2.2. Kryterium estetyczne E task biuro, sala lekcyjna, laboratorium świetlica, poczekalnia, kawiarnia, restauracja czytelnia, miejsce modlitwy, kawiarnia, restauracja sklep, salon sprzedaży, mieszkanie Kryterium estetyczne oświetlenia wiąże się ze wzrostem estetyki całego obiektu architektonicznego oraz wypukleniem konkretnych elementów [8]. Powinno ono spełniać wizję architekta obiektu w ramach formy, stylu i kompozycji obiektu. Formę należy rozumieć w następujący sposób: aspekt geometryczny (przestrzenny układ form), aspekt wymiarów (skala obiektów oświetlanych), aspekt symetrii/asymetrii, aspekt dynamiczny (wpływ ruchu/spoczynku obserwatora) Logistyka 4/2015

3 Pod pojęciem stylu trzeba rozumieć wszystkie cechy charakterystyczne dla danego twórcy, okresu historycznego czy budynku. Oświetlenie poniekąd powinno współgrać ze stylem przestrzeni i obiektów znajdujących się na jego obszarze. Innym, ważnym elementem jest kompozycja, która rozumiana jest jako sposób spajania wszystkich elementów przestrzeni. Oświetlenie może tu odgrywać kluczową rolę i wpływać bezpośrednio na zamierzoną kompozycję oświetlanego obszaru Kryterium środowiskowe Kryteria oświetleniowe są mocno powiązane z kryteriami energetycznymi. Kryterium środowiskowe opisuje zanieczyszczenia środowiska wywołane wykorzystaniem energii elektrycznej na cele oświetleniowe. Wynika to z faktu produkcji energii elektrycznej i związanej z tym emisji substancji szkodliwych do środowiska, między innymi: CO 2, SO 2 a także NO x. Dodatkowo kryterium to wiąże się z utylizacją zużytych źródeł światła oraz opraw oświetleniowych. Oświetlenie zrównoważone jest obecnie standardem, na który składają się takie czynniki jak: minimalizacja zużycia energii elektrycznej na potrzeby oświetlenia, maksymalizacja wykorzystania światła dziennego dla celów oświetleniowych, musi być zapewniona wysoka jakość oświetlenia we wnętrzach, zapewniona utylizacja zużytych elementów całego systemu oświetlenia w pomieszczeniach, wyeliminowanie szkodliwych materiałów i substancji w użytym sprzęcie oświetleniowym, zapewniona ochrona środowiska. 3. POMIARY POMIESZCZEŃ SZKOLONO-BIUROWYCH WYDZIAŁU TRANSPORTU Badanie stanu oświetlenia w pomieszczeniach sprowadza się do pomiaru specjalistycznym przyrządem (luksomierzem z aktualnym świadectwem wzorcowania) poziomu natężenia oświetlenia, a następnie opracowania wyników pomiaru i porównania ich z obowiązującą normą [5]. Pomiary powinny być wykonywane okresowo w celu utrzymania prawidłowego stanu oświetlenia w pomieszczeniach oraz inicjowania prac eksploatacyjnych, modernizacyjnych lub naprawczych. Przed przystąpieniem do pomiarów należy dokonać weryfikacji istniejącej instalacji oświetleniowej. Przy sprawdzeniu instalacji oświetleniowej należy zwrócić uwagę na: typy i parametry źródeł światła, typy i parametry fotometryczne opraw oświetleniowych, liczbę opraw oświetleniowych oraz ich rozmieszczenie, rozmieszczenie stanowisk pracy w pomieszczeniu, współczynniki odbicia światła od wszystkich płaszczyzn we wnętrzu. W celu uzyskania prawidłowych wyników, pomiary należy wykonywać w porze nocnej, przy braku oświetlenia dziennego. W celu ustabilizowania strumienia świetlnego pochodzącego od źródeł światła należy włączyć oświetlenie w badanym pomieszczeniu minimum 30 minut przed rozpoczęciem pomiarów. Przed wykonaniem pomiarów natężenia oświetlenia należy wykonać projekt siatki pomiarowej zgodnie z wymaganiami zawartymi w normie [6]. Siatka pomiarowa tworzona jest indywidualnie dla każdego pomieszczenia, a punkt pomiarowy znajduje się w środku pojedynczego oczka siatki i nie powinien pokrywać się z oprawą. Obszar zadania, na którym dokonuje się pomiaru znajduje się zazwyczaj na wysokości 0,85 m, w przypadku pomieszczeń ze stołami, na których wykonywana jest praca wzrokowa, natomiast w przypadku korytarzy obszar zadania mieści się na wysokości podłogi. Ważne jest, aby sprawdzić czy stosunek średnich wartości natężenia oświetlenia w sąsiadujących pomieszczeniach (np. sala wykładowa i korytarz) wynosi maksymalnie 5:1. Po dokonaniu pomiarów zgodnie z powyższymi zaleceniami i normą [6] należy dokonać obliczeń wartości średniego eksploatacyjnego natężenia oświetlenia korzystając ze wzoru 1: gdzie: E m E1 + E En = [ lx] (1) n Logistyka 4/

4 E m średnie eksploatacyjne natężenie oświetlenia [lx], E n n-ty pomiar natężenia oświetlenia [lx], n liczba punktów pomiarowych. Następnie oblicza się równomierność oświetlenia korzystając ze wzoru 2: E U = 0 (2) gdzie: U o równomierność oświetlenia, E min minimalna wartość natężenia oświetlenia ze zmierzonych punktów pomiarowych [lx], E m średnia wartość eksploatacyjnego natężenia oświetlenia [lx]. Po wyznaczeniu powyższych wartości należy porównać otrzymane wyniki z odpowiednimi wartościami zawartymi w normie [6]. Ocena pozytywna stanu oświetlenia w pomieszczeniu uzyskana jest wtedy, gdy wyznaczone wartości spełniają wymagania normy. W tabeli 3 zestawiono wybrane wymagania normy dla zadań lub czynności realizowanych w pomieszczeniach szkolno-biurowych. Poza parametrami przedstawionymi w tabeli 3, w normie znajdują się regulacje odnoszące się do ujednoliconej oceny olśnienia (UGR) oraz wskaźnika oddawania barw (R a ) oraz wymagań specyficznych. min E m Tabela 3. Wybrane parametry normy [6] wymagane dla pomieszczeń szkolno-biurowych lp. Rodzaj wnętrza, zadania lub czynności Średnia eksploatacyjna wartość natężenia oświetlenia E m [lx] Równomierność oświetlenia U 0 1. Obszary ruchu i korytarze 100 0,4 2. Pisanie, pisanie na maszynie, czytanie, przetwarzanie danych 500 0,6 3. Segregowanie, kopiowanie itp ,4 4. Pokoje konferencyjne i pokoje spotkań 500 0,6 5. Miejsce recepcji 300 0,6 6. Audytorium, sale wykładowe 500 0,6 7. Pracownie rysunku technicznego 750 0,7 8. Pokoje do zajęć praktycznych i laboratoria 500 0,6 9. Pokoje do zajęć komputerowych (obsługa komputera) 300 0,6 10. Pokoje studenckie ogólnodostępne, sale zgromadzeń 200 0,4 11. Pokoje magazynowe materiałów dydaktycznych 100 0,4 12. Klasy, pokoje do samodzielnej nauki 300 0,6 13. Stół demonstracyjny 500 0,7 14. Szatnia 200 0,4 15. Schody 150 0,4 16. Korytarze w dzień 100 0,4 17. Biblioteki 200 0,6 Źródło: opracowano na podstawie [6] 3.1. Przykładowe wyniki pomiarów Badania stanu oświetlenia przeprowadzono w całym budynku Nowej Kreślarni, gdzie mieści się Wydział Transportu Politechniki Warszawskiej. Ze względu na dużą ilość uzyskanych danych zdecydowano się szczegółowo zaprezentować wyniki dla jednego przypadku. Wybrano pomieszczenie dydaktyczne, którym jest sala wykładowa nr 5. Na rysunku 3 zaprezentowano układ pomieszczenia oraz zaznaczono siatkę pomiarową Logistyka 4/2015

5 Rys. 3. Projekt pomieszczenia wraz z punktami pomiarowymi i rozmieszczeniem opraw oświetleniowych Źródło: opracowano własne W tabeli 4 zestawiono uzyskane wyniki pomiarów natężenia oświetlenia. Uzupełnieniem uzyskanych wyników jest opracowanie dokumentacji instalacji oświetleniowej. Tabela 4. Wartości natężenia oświetlenia E [lx] w punktach pomiarowych pomieszczenia numer numer rzędu kolumny W tabeli 5 zestawiono podstawowe dane techniczne instalacji w badanym pomieszczeniu. Logistyka 4/

6 Tabela 5. Zestawienie parametrów instalacji oświetleniowej w badanym pomieszczeniu Parametr Wartość Wymiary pomieszczenia (dł. x szer. x wys. [m]) 14,3 x 5,9 x 4,5 Wymiary oprawy oświetleniowej (dł. x szer. x wys. [m]) 0,6 x 0,6 x 0,1 Łączna liczba opraw oświetleniowych [szt.] 22 Oprawy zwieszane (wysokość [m]) Tak (3,9) System sterowania oświetleniem Brak Liczba źródeł światła w oprawie oświetleniowej [sztuk] 4 Rodzaj źródła światła Świetlówka TL-D T8 Współczynnik oddawania barw R a 80 Temperatura barwowa [K] 3200 Strumień świetlny oprawy[lm] 3350 Trwałość źródła światła [h] Moc źródła światła zainstalowanego w oprawie [W] 18 Liczba punktów pomiarowych [sztuk] 171 Łączna moc źródeł światła [W] 1206 Skok siatki pomiarowej w osi XY (dł. x szer. [m]) 0,7 x 0,7 Wysokość płaszczyzny pracy [m] 0,85 Udział oświetlenia dziennego w porze dziennej Tak Średnie eksploatacyjne natężenie oświetlenia E m [lx] 448,5 Maksymalne eksploatacyjne natężenie oświetlenia E max [lx] 574,0 Minimalne eksploatacyjne natężenie oświetlenia E min [lx] 228,0 Równomierność natężenia oświetlenia U 0 0,51 Minimalne natężenie oświetlenia E m [lx] wg normy [6] 500 Minimalna równomierności oświetlenia U 0 wg normy[6] 0,6 Średni szacunkowy czas użytkowania pomieszczenia w ciągu roku [h/dzień] 7 Konserwacja opraw oświetleniowych Bieżąca Liczba sprawnych / niesprawnych źródeł światła [sztuk] 67/ Zestawienie wybranych wyników pomiarów natężenia oświetlenia w budynku Nowej Kreślarni Ze względu na eksploatację w budynku głównie opraw oświetleniowych ze źródłami fluoroscencyjnymi wyposażonych w układy statecznikowe lub przekształtnikowe w obliczeniach uwzględniono rzeczywiste zużycie energii całej oprawy z uwzględnieniem strat w układzie zasilania źródła światła [2]. Moc czynną [W] zużywaną przez instalację oświetleniową w pomieszczeniach obliczono na podstawie równania (3): P =ε P ź L ź L [W] (3) gdzie: łączna moc odbiorników oświetleniowych zainstalowanych w pomieszczeniu [W], ε współczynnik zależny od strat w układzie zasilania źródeł światła (przyjęto na podstawie [2] ε =1,2), ź moc pojedynczego źródła światła w oprawie oświetleniowej [W], ź liczba źródeł światła w oprawie oświetleniowej [sztuk], liczba opraw w pomieszczeniu [sztuk]. Ze względu na dużą ilość uzyskanych danych pomiarowych ograniczono się do zaprezentowania wybranych wyników szczegółowych. W tabeli 6 zestawiono, wyniki pomiarów oświetleniowych oraz łącznej mocy zainstalowanych opraw w wybranych pomieszczeniach Logistyka 4/2015

7 Tabela 6. Zestawienie wyników pomiarów oświetlenia w pomieszczeniach budynku Nowej Kreślarni Wymaganie wg lp. tabeli 3 Pomiar Średnia eksploatacyjna wartość natężenia oświetlenia E m [lx] Równomierność oświetlenia U 0 Spełnienie wymagań normy Łączna moc odbiorników oświetleniowych zainstalowanych w pomieszczeniu [W] Sala Rady Wydziału 4 621,67 0,62 tak 2016 Biuro Dziekana 2 228,29 0,69 nie 278,4 Gabinet Dziekana 4 482,00 0,52 nie 835,2 Gabinet Prodziekana 2 264,50 0,61 nie 278,4 114 (lab) 8 578,50 0,74 tak 1036,8 114 A (lab) 8 632,09 0,87 tak 561,6 113 (lab) 8 562,22 0,63 tak 1036,8 016 (lab) 8 572,70 0,67 tak 1382,4 018 (lab) 8 817,40 0,62 tak 1555,2 017 (lab) 8 960,00 0,89 tak 777,6 2 (w) 6 354,10 0,62 nie 2678,4 5 (w) 6 448,50 0,51 nie 1447,2 226 (lab) 8 222,33 0,75 nie 208,8 220 (b) 2 213,20 0,88 nie 691,2 224 (w) 6 409,80 0,96 nie 518,4 SKNTCAx (lab) 7 429,10 0,95 nie 518,4 Sala 3 (lab komp.) 9 309,00 0,87 tak 1036,8 WRS (b) ,80 0,89 tak 950,4 Na podstawie wykonanych analiz wyników pomiarów oraz ustalono, że: 20 pomieszczeń w pełni spełnia wymagania normy oświetleniowej [6], 76 pomieszczeń nie spełnia wymagań oświetleniowych w zakresie średniej eksploatacyjnej wartości natężenia oświetlenia i równomierności oświetlenia. 4. ŚREDNIE ZUŻYCIE ENERGII ELEKTRYCZNEJ ORAZ ŚREDNIE KOSZTY EKSPLOATACJI NA CELE OŚWIETLENIOWE Na podstawie inwentaryzacji instalacji oświetleniowej oszacowano średnie zużycie energii elektrycznej oraz średnie koszty eksploatacji instalacji oświetleniowej. W obliczeniach przyjęto godziny eksploatacji opraw oświetleniowych w ciągu roku oszacowane na podstawie planu zajęć studentów oraz czasu pracy pracowników. Obliczenia wykonano przy zachowaniu podziału budynku na poszczególne piętra i rodzaje pomieszczeń. W tabelach [7 11] zostały uwzględnione: łączna moc odbiorników oświetleniowych zainstalowanych w pomieszczeniu P op [W], średni czas pracy oświetlenia w roku [h], średnie zużycie energii elektrycznej [kwh/rok] oraz średni roczny koszt eksploatacji oświetlenia [zł]. Koszty zostały obliczone przy założeniu średniego kosztu energii elektrycznej 1kWh = 0,32 [zł] (cena zakupu energii elektrycznej w 2014r.). Logistyka 4/

8 Tabela 7. Zużycie energii elektrycznej i kosztów eksploatacji piętro -1 (piwnica) Moc P op [W] Średni czas pracy oświetlenia w roku [h] Średnie zużycie energii elektrycznej [kwh/rok] Średni roczny koszt [zł] Sale laboratoryjne 6998, , ,32 Ciągi komunikacyjne 1166, ,30 985,37 Pomieszczenia biurowe 1036, ,88 530,84 Suma 9201, , ,10 Tabela 8. Zużycie energii elektrycznej i kosztów eksploatacji piętro 0 (parter) Moc [W] Średni czas pracy oświetlenia w roku [h] Średnie zużycie energii elektrycznej [kwh/rok] Średni roczny koszt [zł] Ciągi komunikacyjne 3489, , ,01 Pomieszczenia biurowe 816, ,60 417,79 Sale wykładowe 14968, , ,62 Suma 19274, , ,43 Tabela 9. Zużycie energii elektrycznej i kosztów eksploatacji piętro 1 Moc [W] Średni czas pracy oświetlenia w roku [h] Średnie zużycie energii elektrycznej [kwh/rok] Średni roczny koszt [zł] Sale laboratoryjne 2635, ,01 455,36 Ciągi komunikacyjne 1123, ,25 948,88 Pomieszczenia biurowe 5606, , ,48 Sale wykładowe 2707, , ,48 Suma 12072, , ,20 Tabela 10. Zużycie energii elektrycznej i kosztów eksploatacji piętro 2 Moc [W] Średni czas pracy oświetlenia w roku [h] Średnie zużycie energii elektrycznej [kwh/rok] Średni roczny koszt [zł] Sale laboratoryjne 5133, ,14 887,09 Ciągi komunikacyjne 1317, , ,11 Pomieszczenia biurowe 4924, , ,12 Sale wykładowe 1036, ,74 358,32 Suma 12412, , ,64 Tabela 11. Zużycie energii elektrycznej i kosztów eksploatacji piętro 3 Moc [W] Średni czas pracy oświetlenia w roku [h] Średnie zużycie energii elektrycznej [kwh/rok] Średni roczny koszt [zł] Sale laboratoryjne 5184, ,36 895,80 Ciągi komunikacyjne 648, ,72 547,43 Pomieszczenia biurowe 8208, , ,87 Suma 14040, , ,10 Na podstawie przeprowadzonych analiz otrzymanych wyników pomiarów ustalono, że w budynku Nowej Kreślarni: oszacowana łączna zainstalowana moc odbiorników oświetleniowych wynosi 67 [kw], 1064 Logistyka 4/2015

9 szacunkowe całkowite średnie zużycie energii elektrycznej instalacji oświetleniowej wynosi [kwh/rok], szacowany całkowity średni roczny koszt eksploatacji instalacji oświetleniowej wynikający ze zużycia energii elektrycznej wynosi: 27355,90 [zł]. 5. WNIOSKI Częścią audytu energetycznego budynku jest ocena efektywności energetycznej instalacji oświetleniowych. Jednym z celów oświetleniowego audytu energetycznego może być określenie rzeczywistego zużycia energii elektrycznej wykorzystywanej na oświetlenie pomieszczeń, oszacowanie stanu oświetlenia oraz wskazanie potencjalnych problemów technicznych. Punktem wyjścia do przeprowadzenia audytu instalacji oświetleniowej jest zgromadzenie danych technicznych i ocena stanu istniejącego zainstalowanych urządzeń oświetleniowych. Dane te można pozyskać na podstawie istniejącej dokumentacji technicznej budynku bądź w wyniku przeprowadzenia inwentaryzacji. Następnie prowadzi się badania stanu oświetlenia w poszczególnych pomieszczeniach zgodnie z wytycznymi normy [6]. Kolejnym etapem prac jest porównanie uzyskanych wyników pomiarów z wymaganiami normy określonymi dla poszczególnych pomieszczeń. Następnie obliczane są zainstalowane moce urządzeń oświetleniowych w pomieszczeniach i określane są rzeczywiste koszty eksploatacji instalacji oświetleniowej. Analizując otrzymane wyniki można stwierdzić, że tylko w 20 z 96 przebadanych pomieszczeń oświetlenie spełnia wymagania normy [6]. W 76 pomieszczeniach nie uzyskano, deklarowanego normą, poziomu średniego eksploatacyjnego natężenia oświetlenia E m oraz współczynnika równomierności oświetlenia U 0. Niespełnienie wymagań normy [6] może być spowodowane nadmiernym zużyciem źródeł światła lub zbyt długim czasem, jaki upłynął od poprzedniej konserwacji. W przypadku budynku Nowej Kreślarni większość opraw wyposażona jest w źródła wyładowcze (świetlówki), których strumień świetlny zmniejsza się po czasie w wyniku eksploatacji, zabrudzenia źródeł światła i opraw. Należy dążyć do zachowania zakładanego współczynnika utrzymania instalacji oświetleniowej. Dłuższe przebywanie w nieodpowiednio oświetlonym pomieszczeniu może wpłynąć na jakość i bezpieczeństwo wykonywanej pracy, pogorszyć wzrok, a także wywoływać zmęczenie. Niezwykle istotne jest, aby oświetlenie dostosowane było do zadań wzrokowych realizowanych w danym pomieszczeniu. Należy pamiętać, o właściwym umiejscowieniu stanowisk pracy w stosunku do okien i opraw oświetleniowych, co może w znaczący sposób wyeliminować efekt olśnienia czy poprawić rozkład luminancji w otoczeniu. Oświetlenie pomieszczeń szkolnych i biurowych wymaga często eksploatacji instalacji oświetleniowych zarówno w porze dziennej jak i nocnej. Zastosowane rozwiązania techniczne powinny gwarantować spełnienie wymagań norm w zakresie oświetleniowym przy niskich kosztach eksploatacji instalacji. Należy pamiętać o przeprowadzaniu systematycznych kontroli instalacji i katalogowaniu otrzymanych wyników pomiarów. Gromadzenie tego typu informacji jest pomocne w podejmowaniu decyzji dotyczących przeprowadzenia konserwacji, modernizacji lub wymiany opraw oświetleniowych. Zabiegi konserwacyjne powinny być wykonywane systematycznie, w przewidzianych harmonogramem odstępach czasu i nie powinny ograniczać się jedynie do wymiany uszkodzonych źródeł światła. Przeprowadzenie pomiarów elektrycznych pozwala wytypować oprawy oświetleniowe o niskiej sprawności, które w pierwszej kolejności powinny być wymienione. Nie należy pomijać możliwości wykorzystania światła słonecznego do bezpośredniego lub pośredniego doświetlenia pomieszczeń w porze dziennej. Istniejące na rynku układy sterowania oświetleniem, wyposażone w czujniki pomiarowe umożliwiają ciągłą kontrolę warunków oświetleniowych w pomieszczeniach. W przypadku jednoczesnego oświetlenia pomieszczenia za pomocą światła dziennego i sztucznego są w stanie dostosować poziom oświetlenia sztucznego do wymagań użytkownika. Duży wpływ na konsumpcję energii elektrycznej ma stosowanie w oprawach klasycznych układów zasilania źródeł światła (rozwiązań opartych o dławiki indukcyjne). Zastąpienie ich wysokosprawnymi zasilaczami posiadającymi możliwość regulacji strumienia świetlnego oprawy może spowodować kilkudziesięcioprocentową redukcję zużycia energii elektrycznej. Logistyka 4/

10 W przypadku obliczenia aktualnej konsumpcji energii elektrycznej zużywanej na cele oświetleniowe należy uwzględnić rzeczywiste moce zainstalowanych urządzeń oraz dokładny czas ich eksploatacji. Dla nowych instalacji elektrycznych, w których możliwe jest rozdzielenie obwodów oświetleniowych można zastosować rejestratory energii elektrycznej, które mogą być pomocne w ustaleniu potencjalnych oszczędności, jakie może przynieść modernizacja oświetlenia w budynku. Analizując wyniki uzyskane dla budynku Nowej Kreślarni można stwierdzić, że wskazane jest rozważenie modernizacji instalacji oświetleniowej. Powodem podjęcia tych działań może być spełnienie wymogów oświetleniowych przy jednoczesnym ograniczeniu konsumpcji energii elektrycznej. Jednym z proponowanych rozwiązań może być zastosowanie inteligentnego systemu sterowania oświetleniem budynku, a także wymiana tradycyjnych źródeł światła na energooszczędne, wykorzystujące diody elektroluminescencyjne. Streszczenie Audyt oświetlenia pozwala ocenić aktualny stan techniczny systemu oświetlenia. Stanowi podstawę do określenia potencjalnych oszczędności związanych z eksploatacją i przyszłą modernizacją oświetlenia. W artykule przedstawiono wyniki badań stanu oświetlenia pomieszczeń szkolno-biurowych w odniesieniu do wymagań normy PN-EN oraz oszacowano zużycie energii elektrycznej na cele oświetleniowe w budynku Nowej Kreślarni Politechniki Warszawskiej. Słowa kluczowe: audyt, oświetlenie, pomiary Lighting audit as an example the building of the Faculty of Transport, Warsaw University of Technology Abstract Audit of light allows to evaluate the current condition of the lighting system. Is the basis for determining the potential savings associated with the operation and future upgrading of lighting system. The article presents the result of the examination of condition of lighting the school and office premises with compared with current the requirements of PE-EN and estimated electricity consumption for lighting purposes in the building the Faculty of Transport of the Warsaw University of Technology. Key words: audit, lighting, measurements LITERATURA [1] Bąk J.: Oświetlenie w szkole, Elektroinstalator, nr 1, str , [2] Borowik L., Kurkowski M.: Audyt energetyczny a zużycie energii elektrycznej w instalacjach oświetlenia wnętrz Przegląd Elektrotechniczny, s , R. 90, NR 1/2014. [3] CIE Standard S 008/E-2001, Lighting of Indoor Work Places. [4] Grzonkowski J.: Oświetlenie szkół w Polsce stan i perspektywy, Przegląd Elektrotechniczny, nr 4, str , [5] Ignar-Golinowska B.: Badania dotyczące oświetlenia pomieszczeń w szkołach i placówkach opiekuńczowychowawczy. Materiały XI Krajowej Konferencji Oświetleniowej, str , [6] Polska Norma PN-EN :2011 Światło i oświetlenie miejsc pracy. Część 1: miejsca pracy we wnętrzach. [7] Polska Norma PN-EN 12665:2008 Światło i oświetlenie. Podstawowe terminy i kryteria określenia wymagań dotyczących oświetlenia. [8] Pracki P.: Projektowanie oświetlenia wnętrz, OW PW, Warszawa Logistyka 4/2015