Dane z Centralnego Rejestru Chorób Zawodowych prowadzonego w Instytucie Medycyny Pracy w Łodzi:

Transkrypt

1 Dane zastane: Dane z Centralnego Rejestru Chorób Zawodowych prowadzonego w Instytucie Medycyny Pracy w Łodzi: Metody i techniki badawcze Badania zakażenia kleszczy B. burgdorferi zbadanych metodą PCR w wybranych regionach Polski i Europy (na podstawie dostępnych publikacji i opublikowanych danych) kleszczy; Badania dotyczące zapadalności na boreliozę a zakażenie kleszczy Ixodes ricinus krętkami Borrelia burgdorferi w poszczególnych regionach Polski (wg. Petko, 2004); Występowanie genogatunków Borrelia burgdorferi w kleszczach Ixodes ricinus dodatnich w PCR albo w hodowli potwierdzonej przez PCR oznaczonych w nested PCR (wyniki badań własnych) PCR 2251 kleszczy; Występowanie genogatunków Borrelia burgdoferi w 113 zakażonych kleszczach Ixodes ricinus pojedynczych i mieszanych zakażeniach (wyniki badań własnych) 113 kleszczy; Badanie dotyczące zależności między aktywnością kleszcza I. ricinus a częstością występowania reakcji seropozytywnych dotyczących chorób transmisyjnych u pracowników leśnictwa i rolników (wyniki badań własnych); Badania dotyczące poziomu przeciwciał przeciwko wirusowi kleszczowego zapalenia mózgu i krętkom Borrelia burgdorferi (reakcje dodatnie/ogół badanych, procent) badania własne 594 osoby; Badania dotyczące występowania przeciwciał przeciw Borrelia burgdorferi sensu lato i Anaplasma phagocytophilum w surowicach leśników Roztoczańskiego Parku Narodowego i grupy kontrolnej dawców krwi mieszkańców miasta (wyniki badań własnych) 113 osób Badania ankietowe: Badanie 157 pracowników eksploatacji lasu zatrudnionych w 4 nadleśnictwach podległych Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Lublinie, zlokalizowanych w południowowschodniej części województwa lubelski (badania własne, 2009 rok); Badanie 300 mieszkańców Polski południowo wschodniej, dotyczące sposobów zapobiegania chorobom przenoszonym przez kleszcze (Bartosik i wsp.); 1

2 Badanie dotyczące szkodliwych czynników biologicznych w środowisku pracy przeprowadzonych wśród pracowników służby zdrowia, służby leśnej i służb komunalnych (Zielińska Jankiewicz i Kozajda) Badanie pracowników leśnictwa z terenów wschodniej Francji (2975 osób); Badanie wśród pracowników leśnictwa dotyczących stosowania profilaktyki chorób odkleszczowych (Adamek i wsp); 2

3 STRESZCZENIE W Polsce zachorowania na boreliozę mają tendencję wzrostową, w roku 2005 zarejestrowano ponad 4 tysiące przypadków tej choroby, a w roku 2006 ponad 6 tysięcy; zapadalność wynosiła 17,5 na mieszkańców. Borelioza jest w Polsce najczęstszą chorobą zawodową występującą u pracowników leśnictwa i zarazem najczęstszą zawodową chorobą zakaźną (702 przypadki w roku 2008). (Dane pochodzą z Centralnego Rejestru Chorób Zawodowych). Działania zapobiegające zachorowaniom na choroby przenoszone przez kleszcze można podzielić na działania środowiskowe (zwalczanie kleszczy i ich rezerwuaru w środowisku naturalnym) i działania zapewniające ochronę osobistą osobom narażonym na zaatakowanie przez kleszcze. Profilaktyka osobista chorób przenoszonych przez kleszcze obejmuje: 1.szczepienia przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu i opon mózgowo rdzeniowych (kzm), 2.stosowanie odpowiedniej odzieży i indywidualnych środków ochrony osobistej, 3.przestrzeganie określonych nawyków podczas przebywania na terenach leśnych i po powrocie z tych terenów, 4.unikanie spożywania surowego mleka, 5.stosowanie repelentów (środków odstraszających kleszcze), 6.szybkie i prawidłowe usuwanie kleszczy z powierzchni ciała, 7.stałą opiekę lekarską i badania profilaktyczne, 8.szerzenie oświaty zdrowotnej. W wyniku badań przeprowadzonych w ramach projektu oraz na podstawie dotychczas publikowanych danych, można stwierdzić, iż osoby wykonujące pracę w środowisku leśnym (pracownicy leśnictwa, zbieracze runa leśnego, myśliwi) jak również osoby przebywające w tym środowisku w celach rekreacyjnych są najbardziej narażone na kontakt z kleszczami. Badania własne wykazały m.in. istnienie zależności między aktywnością kleszcza Ixodes ricinus (głównego wektora krętka Borrelia burgdorferi i wirusa kleszczowego zapalenia mózgu) a poziomem swoistych przeciwciał przeciwko Borrelia burgdorferi i wirusowi kzm u pracowników eksploatacji lasu i rolników z terenów Lubelszczyzny. Zdecydowana większość respondentów biorących udział w badaniach własnych (ponad 80%) posiada podstawową wiedzę na temat chorób odkleszczowych. Może to świadczyć o studiowaniu materiałów popularno naukowych, czy uczestniczeniu w spotkaniach edukacyjnych. Odsetek odpowiedzi błędnych wahający się od 4,5% do 14,0% wskazuje na konieczność kontynuacji działań profilaktycznych w tej grupie zawodowej. Z badania wynika, iż nie wszyscy pracownicy poddawani są szczepieniom ochronnym przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu (64%). Z obserwacji własnych wynika, że odsetek szczepionych powinien być znacznie wyższy. W tym przypadku należy wziąć pod uwagę możliwość 3

4 niezrozumienia pytania przez badanych (tzn. kojarzenie takich szczepień z immunizowaniem przeciwko boreliozie). Niski jest również procent pracowników leśnictwa stosujących repelenty w czasie wykonywanej pracy i środki ochrony osobistej, co może wskazywać, że środków takich nie ma na wyposażeniu pracodawcy lub pracodawca nie zleca w sposób kategoryczny używania takiego sprzętu. Podobnie z odpowiedzi dotyczących odpowiedniego ubrania i sposobu ubierania się w czasie pobytu w lesie wynik, że pracownicy leśni nie posiadają ubrań roboczych jasnego koloru, w których wykonywaliby pracę w miesiącach aktywności kleszczy. Należy jednak zwrócić uwagę, że prawie 90% respondentów sprawdza dokładnie powierzchnię ciała po powrocie z terenów leśnych. Choroby przenoszone przez kleszcze mogą pozostawić poważne następstwa zdrowotne w postaci zmian w układzie kostno stawowym, centralnym i obwodowym układzie nerwowym, zmian dermatologicznych (zanikowe zapalenie skóry), upośledzenia układu krążenia, zmian w sferze psychiczno emocjonalnej, które obserwowane są przy zakażeniach Borrelia burgdorferi, a także zaburzeń układu ruchu, upośledzenia pamięci, czy zmian w psychice w przypadku zakażeń wirusem kzm. Istotnym problemem są również koszty związane z leczeniem infekcji czynnych i przewlekłych oraz koszty wynikające z ewentualnych odszkodowań z racji niezdolności do pracy. Z przedstawionych powyżej skutków wynikających z zakażeń patogenami przenoszonymi przez kleszcze oraz badań ankietowych wynika, że profilaktyka tych zakażeń powinna być jednym z naczelnych zadań zarówno pracodawców zatrudniających osoby z grupy ryzyka, specjalistów bhp, lekarzy medycyny pracy oraz lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej i lekarzy specjalistów chorób zakaźnych. Z badań ankietowych Bartosik i wsp. przeprowadzonych wśród 300 wynika, że najczęściej wymienianą czynnością było aplikowanie repelentów (38% ankietowanych) oraz zakładanie odpowiedniej odzieży (35% badanych). Stosowanie repelentów jak również sprawdzanie powierzchni ciała w badaniach cytowanych autorów deklarowało znacznie więcej mieszkańców miast (45%) niż osób z terenów wiejskich (22%). Cytowani autorzy wykazali również, że 1% osób zawodowo eksponowanych na pokłucia przez kleszcze nie posiadało wiedzy na temat konsekwencji wynikających z kontaktu z kleszczem. Według badań Zielińskiej Jankiewicz i Kozajdy dotyczących szkodliwych czynników biologicznych w środowisku pracy przeprowadzonych wśród pracowników służby zdrowia, służby leśnej i służb komunalnych, pracownicy leśnictwa byli najlepiej poinformowaną grupą zawodową w tym zakresie, tzn. z najczęstszym zawodowym ryzykiem zachorowań na boreliozę i kleszczowe zapalenie mózgu. Autorki te stwierdziły, że wiedza tej grupy zawodowej była raczej powierzchowna i dotyczyła głównie samych kleszczy traktowanych jako czynnik biologiczny i nie przekładała się na 4

5 wiedzę o przenoszonych przez nie drobnoustrojach, ale została uznana za wystarczającą w kontekście zapewnienia ochrony przed zachorowaniem. Thorin i wsp. w badaniach ankietowych 2975 osób z grupy ryzyka, tj. stwierdzili konieczność kontynuowania szczepień w tej grupie ludności, wykazali również na ważność działań związanych z różnego rodzaju informacjami na temat chorób odkleszczowych wśród tej grupy zawodowej. W badaniach. przeprowadzonych wśród pracowników leśnictwa, i dotyczących stosowania profilaktyki chorób odkleszczowych wykazały, że mimo wielokrotnych pokłuć przez kleszcze mniej niż 30% leśników stosowało repelenty i odpowiednią odzież, a tylko 11 spośród 51 ankietowanych osób poddawanych było szczepieniom ochronnym przeciwko kzm. W chwili obecnej opieka diagnostyczno profilaktyczna pracowników leśnictwa polega na wykonywaniu raz do roku badań w kierunku boreliozy oraz poddawaniu się szczepieniom przeciwko kzm (wg instrukcji producenta szczepionki). Badania te i szczepienia przeprowadzane są na koszt pracodawcy. Nadzór nad tymi działaniami prowadzi w każdym nadleśnictwie inspektor ds. bhp, a pracownicy wyrażają zgodę na przeprowadzenie badań lub szczepień profilaktycznych.. Podstawą do przeprowadzenia badań profilaktycznych w kierunku boreliozy i szczepień przeciwko kzm są uzgodnienia zawarte w układzie zbiorowym pracy obowiązującym w Państwowym Gospodarstwie Leśnym Lasy Państwowe. Jak wynika z obserwacji własnych działania związane z czynnościami szkoleniowoedukacyjnymi wśród pracowników leśnictwa prowadzone są przez pracowników naukowych jednostek badawczo rozwojowych na wniosek inspektorów bhp. Zalecenia: regularne akcje edukacyjne wśród pracowników leśnictwa dotyczące szkodliwych czynników biologicznych w środowisku pracy, regularne stosowanie przez pracowników leśnictwa repelentów jako najbardziej dostępnych środków ochrony osobistej, wyposażenie pracowników w sprzęt do usuwania kleszczy. wprowadzanie innych środków ochrony osobistej (takich jak np. specjalnie zaprojektowana odzież ochronna oraz (lub) nasączanie jej permetryną), zapewnienie możliwości szybkiego i prawidłowego usunięcia kleszcza przez osobę przeszkoloną w tym kierunku lub informacja o najbliższym punkcie, gdzie można takiego zabiegu dokonać, 5

6 modernizacja pomieszczeń socjalnych umożliwiająca dokładne obejrzenie własnego ciała (np. odpowiednie rozmieszczenie wieloskrzydłowych luster), rozważenie możliwości lokalnego stosowania akarycydów na obszarze, gdzie wykonywane są prace związane z eksploatacją lasu. 6