Dolina Bystra dolina w słowackiej części Tatr, znajdująca się pomiędzy dwiema graniami Bystrej, najwyższego szczytu Tatr Zachodnich.

Transkrypt

1 Dolina Bystra dolina w słowackiej części Tatr, znajdująca się pomiędzy dwiema graniami Bystrej, najwyższego szczytu Tatr Zachodnich. Północne ograniczenie doliny tworzą zbocza Bystrej. Południowo-wschodnia grań Bystrej z grzbietem Kobyły, Szerokiej i Kotłowej oddziela tę dolinę od sąsiedniej Doliny Kamienistej, południowo-zachodnia grań zaś od Doliny Raczkowej. W południowo-zachodniej grani wyróżniają się takie szczyty, jak: Mała Bystra, Skrajna Kopa, Zadnia Kopa i Jeżowa Kopa. W porównaniu z dwoma sąsiednimi dolinami dno górnej części Doliny Bystrej położone jest znacznie wyżej (o ok m). Dno dolnej części opada bardziej stromo. Wylot doliny znajduje się w słowackiej miejscowości Przybylina (Pribylina). Górą dolina sięga prawie pod grań główną Tatr, nie jest jednak doliną walną, gdyż od grani głównej oddziela ją krótki grzbiet Bystrej z Błyszczem. W najwyższym piętrze doliny z Małej Bystrej odchodzi krótka grzęda zwana Garbate (Hrbáč), która dzieli go na dwie nieduże kotliny, zachodnia nosi nazwę Suchego Zadka. W kotlinach tych mieszczą się tzw. Bystre Stawy wypełniające dna kotłów lodowcowych. W Suchym Zadku znajduje się jeden tylko staw Anusine Oczko, zaś w kotlinie wschodniej trzy: Wielki Staw Bystry, Długi Staw Bystry i Mały Staw Bystry. Poniżej tych kotlin znajduje się jeszcze jeden, często wysychający Niżni Staw Bystry. Ma długość 5,75 km i powierzchnię 7,25 km². Jest rzadkim przykładem płytko wciętej, płaskodennej doliny polodowcowej. W widoku ze wschodniej grani Bystrej uderza duży kontrast pomiędzy głęboko wciętym dnem Doliny Kamienistej i znacznie wyżej leżącym dnem Doliny Bystrej. Zbudowana jest z łupków krystalicznych z przewarstwieniami z białych granitów. W jej południowej części wyłaniają się miejscami skały wapienne będące fragmentem dużo większej niegdyś pokrywy wapiennej przykrywającej łupki. W warstwie łupków występują żyły zawierające kruszce. Dolina wyrzeźbiona została przez lodowiec. Obydwie górne kotliny zamknięte są typowymi morenami recesyjnymi. Za nimi znajduje się typowe dla polodowcowego krajobrazu zwałowisko granitowych głazów. Dnem doliny spływa potok Bystra mający średni spadek ok. 20%. Nazwa potoku wywodzi się właśnie od jego dużego spadku (jest bystry). Bystra szczyt w słowackich Tatrach Zachodnich, leżący w odległości 600 m na południe od grani głównej Tatr Zachodnich, po której biegnie granica polsko-słowacka. Jest to najwyższy szczyt Tatr Zachodnich, wznoszący się na wysokość 2248 m n.p.m. ponad trzema dolinami: Gaborową, Kamienistą i Bystrą. Jest zwornikiem dla trzech grani: krótka grań w północnym kierunku ze znajdującym się w grani głównej zwornikiem Błyszcz (2158 m). Grań ta stromo opada do Doliny Pyszniańskiej (górne piętro Doliny Kościeliskiej) południowo-zachodnia grań Bystrej z kilkoma wierzchołkami. południowo-wschodnia grań ze szczytem Kotłowa (1985 m) Pod południowymi ścianami Bystrej znajduje się kilka Bystrych Stawów. Bystra zbudowana jest z łupków krystalicznych i przewarstwień z białego granitu. W przeszłości jej strome zbocza były wypasane i to aż pod wierzchołek. Rudziejący już w połowie lata sit skucina przebarwia je na czerwonawo. Ze zboczy tych, o bardzo dużej wysokości względnej i niemal w całości trawiastych zsuwają się ogromne lawiny, jedne z największych w Tatrach. Bystra od dawna była zwiedzana przez turystów od polskiej strony. Nie sposób podać pierwszego jej zdobywcę. Pierwsze znane wejście zimowe A. Świderska z przewodnikiem Klimkiem Bachledą. Przed II wojną światową była bardzo popularnym celem wycieczek, wspinano się na nią również nocą, by podziwiać wschód słońca. Turyści nocowali w nieistniejącym już schronisku w Dolinie Pyszniańskiej (spalonym przez Niemców w czasie wojny), a w jeszcze dawniejszych czasach w leśniczówce i gospodzie na Starych Kościeliskach. Była malowana przez znanych malarzy, m.in. J. N. Głowackiego, W. Gersona. Bystra była też jednym z ważniejszych punktów triangulacyjnych podczas sporządzania kartograficznych pomiarów Tatr. Dawniej nazywana była przez górali Pyszną, gdyż wznosiła się nad halą o tej nazwie. Na mapie B. Hacqueta z 1796 r. opisana jest jako Pysna Mons. R. Zannoni w 1772 r. nazywał ją Bistro, tak samo M. Bel w 1736 r.

2 Widok z Bystrej należy do wybitnych. W 1928 r. Jerzy Młodziejowski pisał o Bystrej: "Wszystko chciałoby się zapamiętać... Bo też widok z Bystrej jest tak wspaniały, że nie tylko geografa, ale i zwykłego turystę zdoła poruszyć." Wśród szczytów Tatr Wysokich, jakie stąd widać, wyróżniają się swoją strzelistą sylwetką Świnica i Krywań. W zachodnim kierunku widać podłużne, ułożone harmonijkowo grzbiety Tatr Zachodnich, po północnej stronie wyróżniają się masywne wapienne ściany Czerwonych Wierchów i Kominiarskiego Wierchu. żółty szlak od Tatrzańskiej Drogi Młodości (nr 537) w miejscowości Przybylina przez Dolinę Bystrą na szczyt Bystrej. Czas przejścia: 4 h, 3 h niebieski szlak przebiegający południowymi zboczami szczytów w grani głównej i prowadzący od zielonego szlaku ( Pod Klinem Liliowy Karb) w Dolinie Gaborowej na Banistą Przełęcz, a z niej stokami Błyszcza na szczyt Bystrej. Czas przejścia od rozdroża ze szlakiem zielonym na przełęcz: 1 h, 40 min Czas przejścia z przełęczy na Bystrą: 40 min, 25 min Oba te szlaki otwarte są dla turystów tylko w okresie od 16 VI do 31 X. Na Bystrą prowadzi też ścieżka z Błyszcza (15 min, 10 min), nie stanowiąca jednak oficjalnego szlaku turystycznego. Błyszcz słabo odgraniczone zakończenie północnej grani Bystrej, najwyższego szczytu w Tatrach Zachodnich. Z formalnego punktu widzenia sam nie jest szczytem, ponieważ ma zerową minimalną deniwelację względną, czyli nie istnieje żadne obniżenie grani pomiędzy nim a Bystrą. Ma wysokość 2159 m n.p.m. i zbudowany jest z granitów i gnejsów. Wznosi się ponad dolinami: Pyszniańską, Kamienistą i Gaborową. Błyszcz leży w głównym grzbiecie Tatr, którym biegnie tu polsko-słowacka granica; pomiędzy dwoma wybitnymi szczytami: Kamienistą i Starorobociańskim Wierchem. Od położonej na wschód Kamienistej oddzielony jest Pyszniańską Przełęczą. Ze Starorobociańskim Wierchem łączy go niska, poszarpana grań, w której wyróżnia się jeszcze jeden niewybitny szczyt Siwy Zwornik i grań Liliowych Turni, ograniczona dwoma niewielkimi przełęczami: Liliowym Karbem i Banistą Przełęczą. Od północnej, polskiej strony jego stroma, 400-metrowa ściana opada do Doliny Pyszniańskiej, tworząc w niższych partiach skalne żebra, tzw. Grzędy. Błyszcz i Bystra widoczne są z wielu miejsc w Dolinie Kościeliskiej, doskonale widać je ze schroniska PTTK na Hali Ornak i znad Smreczyńskiego Stawu. Skaliste zbocze Błyszcza często błyszczy się w promieniach światła, stąd jego nazwa. Nazwę tę upowszechnił Walery Eljasz-Radzikowski twórca jednego z pierwszych przewodników po Tatrach. Szczyt wcześniej nazywany był Pyszną z racji swojego położenia nad halą o tej nazwie. Błyszcz i Bystra były pod koniec XIX i w pierwszej połowie XX w. popularnym obiektem turystycznych wypraw. Pierwsi turyści korzystali z gospody na polanie Stare Kościeliska, później z nieistniejącego już schroniska na Hali Pysznej. Po utworzeniu w 1947 r. rezerwatu przyrody Tomanowa-Smreczyny Błyszcz przez długi czas był nieosiągalny dla turystów polskich. Obecnie jest dostępny z Banistej Przełęczy. Rejon Błyszcza porasta ciekawa flora. Występują tutaj m.in. mietlica alpejska, ukwap karpacki i saussurea wielkogłowa, występujące w Polsce tylko w Tatrach i to na nielicznych stanowiskach. czerwony szlak biegnący główną granią przez Liliowy Karb, Liliowe Turnie, Banistą Przełęcz i Błyszcz do Pyszniańskiej Przełęczy. Jest nieczynny od 1 XI do 15 VI. Czas przejścia z Liliowego Karbu na Błyszcz: 55 min, 35 min Czas przejścia z Błyszcza na Pyszniańską Przełęcz: 40 min, 55 min niebieski szlak (tylko po słowackiej stronie) od zielonego szlaku ( Pod Klinem Liliowy Karb) w Dolinie Gaborowej na Banistą Przełęcz, od której biegnie na Bystrą zachodnimi zboczami Błyszcza tuż pod jego grzbietem, inną ścieżką niż graniczny szlak czerwony (można to zobaczyć na zdjęciu). Jest nieczynny od 1 XI do 15 VI. Czas przejścia od rozdroża ze szlakiem zielonym na przełęcz: 1 h, 40 min

3 Czas przejścia z przełęczy na Bystrą: 40 min, 25 min Gaborowa Przełęcz znajdująca się na wysokości 1938 m n.p.m. niewybitna przełęcz w grani głównej Tatr Zachodnich pomiędzy Siwym Zwornikiem (1965 m) a Starorobociańskim Wierchem (2176 m) Na niektórych mapach opisana jest jako Gaborowa Przełęcz Niżnia. Nazwa przełęczy pochodzi od Doliny Gaborowej, znajdującej się po południowej stronie przełęczy. Z nazewnictwem tej przełęczy oraz sąsiedniej we wschodnim kierunku przełęczy Liliowy Karb istniało wiele nieporozumień. Gaborowa Przełęcz nazywana była dawniej Gaborowym Zadkiem lub Raczkową Przełęczą, co wprowadzało zamieszanie, gdyż Słowacy Raczkową Przełęczą ( Račkovo sedlo) nazywają przełęcz pomiędzy Starorobociańskim Wierchem i Kończystym Wierchem (po polsku Starorobociańską Przełęcz). Według Wielkiej Encyklopedii Tatrzańskiej obydwie te nazwy są błędne. Józef Nyka w popularnym przewodniku Tatry polskie używa nazwy Raczkowa Przełęcz bez precyzyjnego uściślenia, czy nazwa ta dotyczy Gaborowej Przełęczy, czy Liliowego Karbu, zaznacza jednak, że nazwa ta jest wypierana przez Gaborową Przełęcz. Przez szczyty te i przełęcz główną granią biegnie granica polsko-słowacka. Po północnej stronie stoki przełęczy opadające do górnej części Doliny Starorobociańskiej podcięte są stromymi urwiskami, tzw. Wielkimi Jamami. Po południowej, słowackiej stronie stoki łagodnie opadają do wysoko położonej Doliny Gaborowej. Rejon przełęczy zbudowany jest ze skał krystalicznych Wariant I Siwa Przełęcz niewielka przełęcz w grzbiecie Ornaku pomiędzy jego ostatnim na południe szczytem Kotłową Czubą (1840 m) a granią Siwych Turni w Tatrach Zachodnich. Przełęcz położona jest na wysokości 1812 m n.p.m. i ma postać długiego, trawiastego grzbietu. Rozdziela on Dolinę Pyszniańską (górne odgałęzienie Doliny Kościeliskiej) od Doliny Starorobociańskiej (górne odgałęzienie Doliny Chochołowskiej). Z przełęczy i całego grzbietu Ornaku roztaczają się rozległe widoki, zarówno na Tatry Wysokie, jak i Zachodnie. Szczególnie okazale prezentuje się stąd Kamienista, Błyszcz z Bystrą i Starorobociański Wierch. Jest to też doskonałe miejsce do podziwiania niedostępnych dla turystów rejonów Doliny Pyszniańskiej i Tomanowej. Widoczny jest Smreczyński Staw. Poniżej przełęczy, na wschodnich stokach Ornaku dostrzec można niewielkie Siwe Stawki, położone w Siwej Kotlince. Rejon przełęczy porasta niska murawa z z sitem skuciną, którego rudziejące pędy zabarwiają już w połowie lata stoki na czerwonawy kolor. W murawie zakwitają liczne gatunki granitolubnych roślin alpejskich, np. dzwonek alpejski, kuklik górski. Obszar przełęczy i całe stoki Ornaku były niegdyś wypasane. Pojawiające się po zaprzestaniu wypasu kępy kosodrzewiny wskazują, że wkrótce cały ten obszar straci charakter hali górskiej i stanie się piętrem kosówki. Nazwę przełęczy wymyślił w 1910 Mariusz Zaruski. Na Siwej Przełęczy znajduje się krzyżówka szlaków turystycznych: czarny szlak na przełęcz, prowadzący z Doliny Chochołowskiej (początek przy leśniczówce) Doliną Starorobociańską przez Starorobociańską Polanę, Starorobociańską Rówień i Żleb pod Pyszną. Czas przejścia: 2:30, 2 h zielony szlak biegnący z Iwaniackiej Przełęczy przez cały grzbiet Ornaku, Siwą Przełęcz i Siwe Turnie na przełęcz Liliowy Karb. Czas przejścia z Iwaniackiej Przełęczy na Siwą Przełęcz: 2 h, z powrotem 1:40 h Czas przejścia z Siwej Przełęczy na Liliowy Karb: 20 min, 15 min.

4 Wariant II Kończysty Wierch dawniej nazywany Kończystą nad Jarząbczą szczyt o wysokości 2002 m n.p.m. w Tatrach Zachodnich, leżący w grani głównej Tatr, pomiędzy Starorobociańskim Wierchem, oddzielony od niego Starorobociańską Przełęczą (1975 m), i Jarząbczym Wierchem, od którego oddziela go Jarząbcza Przełęcz (1954 m). Przez szczyty te i przełęcze biegnie granica polsko-słowacka. Kończysty Wierch jest też szczytem zwornikowym w kierunku północnym odchodzi od niego północna grań Kończystego Wierchu, w której wyróżnia się szczyt Czubika (oddzielony od Kończystego Wierchu Dudową Przełęczą) i Trzydniowiański Wierch. Grań ta oddziela od siebie doliny: Starorobociańską i Jarząbczą. Od południowej strony Kończysty Wierch wznosi się nad Zadnią Doliną Raczkową. Zbudowany jest ze skał krystalicznych, głównie graniodiorytów rohackich. Kopulasty wierzchołek porośnięty jest niską murawą z sitem skuciną. Od północnego wschodu jego stoki (Nieskorniaki), sąsiadujące ze stokami Czubika, podcięte są niewielkim kotłem lodowcowym zwanym Dudową Kotliną, leżącym w górnej części Starorobociańskiej Doliny. Znajduje się w nim kilka niewielkich Dudowych Stawków. Grań pomiędzy Kończystym Wierchem a Starorobociańskim Wierchem jest w charakterystyczny sposób rozdwojona, znajduje się w niej podłużny rów grzbietowy. Nazwa szczytu występuje już na mapach z 1796 r. jako Koncisti. Na szczycie krzyżuje się kilka szlaków turystycznych: czerwony biegnący główną granią od Wołowca przez Łopatę i Jarząbczy Wierch na Kończysty Wierch, stąd dalej na Starorobociański Wierch i przełęcz Liliowy Karb. Czas przejścia z Wołowca na Kończysty Wierch: 2:15 h, z powrotem 2:15 h Czas przejścia z Kończystego Wierchu na Liliowy Karb: 1:15 h, z powrotem 1:15 h zielony poniżej wierzchołka Czubika na Trzydniowiański Wierch. Czas przejścia: 45 min, 1 h kilkadziesiąt metrów na wschód od wierzchołka na stronę słowacką odchodzi z przełęczy żółty szlak, biegnący Zadnią Doliną Raczkową przez Polanę pod Klinem, a dalej Doliną Raczkową do Niżniej Łąki w Dolinie Wąskiej. Czas przejścia: 3:15 h, 4:20 h Dolina Chochołowska najdłuższa i największa dolina w polskich Tatrach, znajdująca się na zachodnim skraju polskich Tatr Zachodnich. Zajmuje obszar ponad 35 km² i ma długość ok. 10 km. Jest doliną walną. Administracyjnie leży na terenie wsi Witów. W dolnej części, o długości ok. 4 km tworzy głęboki wąwóz, na którym podobnie jak w Dolinie Kościeliskiej występują przewężenia, zwane bramami. Są dwa takie przewężenia: Niżnia Brama Chochołowska i Wyżnia Brama Chochołowska. Górna część doliny rozdziela się na trzy główne ramiona: Dolinę Starorobociańską, Dolinę Chochołowską Wyżnią i Dolinę Jarząbczą. Oprócz tych głównych odgałęzień Dolina Chochołowska posiada jeszcze wiele mniejszych dolin: Mała Sucha Dolina, Wielka Sucha Dolina, Dolina Huciańska, Dudowa, Trzydniowiańska, Głębowiec, Długa, Kryta, Wielkie Koryciska, Małe Koryciska oraz wiele żlebów. Dolina Chochołowska zbudowana jest z dwóch głównych rodzajów skał. Część południową (górną), powyżej Wyżniej Bramy Chochołowskiej budują skały krystaliczne gnejsy i granity. Część północną (dolną) budują skały osadowe łupki, wapienie kredowe i dolomity triasowe. Różne jest też pochodzenie geologiczne tych części doliny. W górnej części, powyżej Bramy Chochołowskiej Wyżniej dominują formy geologiczne wytworzone przez lodowiec, w części dolnej, gdzie nie sięgał lodowiec, powierzchnia modelowana była głównie przez Potok Chochołowski i zjawiska krasowe. Efektem tych zjawisk krasowych są również liczne jaskinie z największą Szczeliną Chochołowską na czele, jednak żadna z nich nie nadaje się do udostępnienia turystycznego. Z Zakopanego dojechać można licznymi busami do Siwej Polany. Od tego miejsca Dolina Chochołowska jest zamknięta dla ruchu pojazdów zmechanizowanych. Na Siwej Polanie płatny parking. Dalej przemieszczać się można:

5 pieszo. Czas przejścia do Polany Chochołowskiej: 2:10 h, 1:45 h kolejką "Rakoń", która kursuje co pół godziny i dojeżdża do Polany Huciska rowerem. Działa wypożyczalnia rowerów, którymi można dojechać dalej niż kolejką traktorową, bo do leśniczówki bryczką góralską, którą można dojechać jeszcze dalej do samej Polany Chochołowskiej Za wstęp na dolinę, podobnie jak w całych Tatrach, pobierane są kilkuzłotowe opłaty bilety wydaje tu jednak nie TPN, lecz Wspólnota Leśna Uprawnionych Ośmiu Wsi. opis wędrówki dnem doliny, którym od Siwej Polany wiedzie zielony szlak turystyczny. Czasy przejścia i odległości są podane od punktu opłat na Siwej Polanie, na podstawie mapy i przewodnika J. Nyki. Roztoki (osiedle wsi Witów) wylot Doliny Chochołowskiej przy szosie Zakopane Chochołów 1 km od szosy Siwa Polana do tego miejsca dojechać można samochodem. Dalej pieszo, rowerem, dorożką konną lub kolejką traktorową. Na południowo-zachodnim krańcu polany do szosy dołącza zielony szlak z Kir (przedłużenie Drogi pod Reglami) czas przejścia do Kir: 50 min w obie strony czas przejścia od tego punktu do schroniska: 1:55 h, 1:30 h 400 m Siwiańskie Turnie po prawej stronie dwie strzeliste turnie 50 min Polana Huciska do tego miejsca dojeżdża kolejka traktorowa z Siwej Polany 55 min Niżnia Brama Chochołowska ciasny wąwóz skalny. Tuż powyżej niego, po lewej stronie ścieżka do ogromnego wywierzyska Wywierzyska Chochołowskiego 1:10 h Polana pod Jaworki niewielka polana z malowniczymi skałami z lewej strony szlak czarny (Ścieżka nad Reglami) do Doliny Kościeliskiej przez N iżnią Polanę Kominiarską i Przysłop Kominiarski. Czas przejścia na Cudakową Polanę: 2:05 h, z powrotem 2 h 1:25 h Wyżnia Brama Chochołowska po raz drugi dolina ścieśnia się w skalny wąwóz 1:30 h na lewo odgałęziają się dwa szlaki turystyczne: żółty do schroniska PTTK na Hali Ornak przez Iwaniacką Przełęcz. Czas przejścia: 2:20 h, z powrotem 2:25 h czarny na Siwą Przełęcz przez Starorobociańską Polanę i Starorobociańską Rówień. Czas przejścia: 2:30 h, 2 h 1:45 h Polana Trzydniówka na lewo odgałęzienie: czerwony szlak przez Krowiniec i Kulawiec na Trzydniowiański Wierch, stamtąd Doliną Jarząbczą na Polanę Chochołowską. Czas przejścia na Trzydniowiański Wierch: 2 h, 1:45 h 2:10 h (od wylotu doliny 6,5 km) schronisko PTTK na Polanie Chochołowskiej. Z różnych miejsc polany wychodzą dalsze szlaki turystyczne: żółty Bobrowieckim Żlebem na Grzesia. Czas przejścia: 1:30 h, 1 h przedłużenie zielonego szlaku, prowadzące Doliną Chochołowską Wyżnią na grzbiet między Rakoniem i Wołowcem. Czas przejścia: 2:15 h, 1:45 h czerwony szlak na Trzydniowiański Wierch przez Wyżnią Jarząbczą Polanę, stamtąd zejście przez Kulawiec i Krowi Żleb na Polanę Trzydniówka. Czas przejścia na Trzydniowiański Wierch: 2:20 h, 1:55 h żółto-biały Szlak Papieski do Doliny Jarząbczej przez Wyżnią Jarząbczą Polanę, biegnący razem ze szlakiem czerwonym. Czas przejścia: 50 min, 45 min