RECENZJA KSIĄŻKI DANUTY RODE PT.: PSYCHOLOGICZNE I RELACYJNE WYZNACZNIKI PRZEMOCY DOMOWEJ. CHARAKTERYSTYKA SPRAWCÓW

Transkrypt

1 ANNA ZYBURA * ASO.A 11(1)/2018/ RECENZJA KSIĄŻKI DANUTY RODE PT.: PSYCHOLOGICZNE I RELACYJNE WYZNACZNIKI PRZEMOCY DOMOWEJ. CHARAKTERYSTYKA SPRAWCÓW Wydawnictwo: SUPREMA LEX Centrum Szkolenia Kadr i Samorządowych, Kraków 2018, ISBN: , ss Rodzina, dom najczęściej kojarzy się z miejscem miłości i bezpieczeństwa. Nie zawsze jednak tak jest. Doświadczenia osób wzrastających, tworzących czy żyjących w dysfunkcyjnych środowiskach rodzinnych świadczą o tym bezspornie. Niewypełnianie powierzonych zadań przez członków rodziny bądź realizowanie ich w sposób krzywdzący dla domowników nosi zwykle znamiona zachowań przemocowych. Próby dociekań jakie są przyczyny, motywy stosowania przemocy wobec najbliższych, rodzajów jej występowania, cyklu przebiegu zostały zawarte w bogatej przedmiotowej literaturze. Mianem przemocy domowej, rodzinnej w związkach formalnych i nieformalnych są określane w pewnym uogólnieniu zaburzone relacje między bliskimi osobami, w których silniejsza strona, wykorzystując przewagę nad słabszym partnerem, dominuje nad nim stosując przemoc. Ofiarą przemocy może być współmałżonek, partner, dzieci, rodzic, rodzeństwo lub zależni członkowie * dr, Wyższa Szkoła Biznesu i Przedsiębiorczości w Ostrowcu Św.

2 Anna Zybura ASO.A 11(1)/2018/ rodziny osoby starsze, niepełnosprawne. Sprawcami, zaś najczęściej małżonkowie i partnerzy, a w odniesieniu do dzieci rodzice. W ostatnich latach obserwuje się niepokojąco wzrastające zjawisko przemocy stosowanej przez kobiety (nazywane przecież kapłankami domowego ogniska), tak wobec partnera jak i dzieci oraz to, że przemocy wobec najbliższych dopuszczają się nie tylko osoby dorosłe częstokroć jest tak, że to rodzice czy dziadkowie są ofiarami przemocy ze strony dzieci. Interdyscyplinarne ujęcie zagadnienia pozwala na dogłębne jego analizowanie oraz wypracowanie w ramach systemu wsparcia ofiar metod pracy z rodziną zagrożoną konsekwencjami patologicznych relacji międzyludzkich. Cenną pozycją z tego zakresu zawierającą nowatorskie podejście do zagadnienia przemocy domowej, bowiem przedstawiającą problem ze strony sprawców obydwu płci skłonnych do podejmowania aktów przemocy jest praca dr hab. Danuty Rode pt. Psychologiczne i relacyjne wyznaczniki przemocy domowej. Charakterystyka sprawców, Wydawnictwo: SUPREMA LEX Centrum Szkolenia Kadr i Samorządowych, Kraków 2018, ISBN: , ss Stanowi ona produkt pewnej konsekwencji zainteresowań i pracy naukowo-badawczej Autorki zajmującej się zagadnieniem przemocy także jako biegły sądowy. Prezentowana pozycja została podzielona na pięć części, w których zrealizowano przyjęty cel książki tj. przedstawienie przemocy w związkach małżeńskich i partnerskich z uwzględnieniem trzech aspektów: 1. psychologicznej charakterystyki sprawców przemocy (mężczyzn i kobiet) dokonujących aktów agresji wobec bliskich, 2. relacji w związku z problemem 389

3 Recenzja książki danuty rode pt.: psychologiczne i relacyjne wyznaczniki przemocy domowej. Charakterystyka sprawców przemocy, 3. modelu procesów i mechanizmów motywacyjnych, istotnego w diagnozowaniu sprawstwa przemocy w rodzinie. W pierwszej części pracy autorka szczególną uwagę poświęciła interpretacjom definicyjnym przemocy uwzględniając występujące tu dylematy, wynikające choćby ze zmian rozumienia tego zjawiska wraz ze zmieniającą się sytuacją społeczną. Najwięcej trudności nastręcza zdefiniowanie zjawiska przemocy ze względu na kryterium działania, intencji, naruszenia dóbr osobistych i bezpośrednie lub daleko rozwinięte w czasie skutki działań przemocowych czy normy społeczne. (s. 13) Kolejno zostały przeanalizowane prawne ujęcia przemocy w rodzinie, zwłaszcza regulacje obowiązujące w prawie karnym i cywilnym, tworzące swoisty parasol ochronny dla ofiar przemocy poprzez między innymi represyjne podejście do czynów sprawcy. Autorka nakreśliła teoretyczne dociekania źródeł przemocy poprzez prezentację ujęć wyjaśniających agresję i przemoc, uwydatniając psychologiczny kontekst pojęcia przemocy domowej. Jej zdaniem wyniki badań potwierdzają tezę, że u podłoża agresywnego zachowania leży ogólny problem z kontrolą zachowania. (s. 63) W odrębnych podrozdziałach została przedstawiona problematyka determinant ryzyka przemocy w rodzinie oraz znaczenie biologicznych uwarunkowań przemocy na podstawie wypracowanych teorii: genetycznej, hormonalnej koncepcji agresji, neurochemicznej, neurofizjologicznej. Niezwykle wartościowa jest szczegółowa charakterystyka sprawcy przemocy z uwzględnieniem jego płci, której została poświęcona druga część książki. Z osobna uwydatniono motywy aktów przemocy i ewentualne występowanie tu różnic między kobietami i mężczyznami oraz specyfikę 390

4 Anna Zybura ASO.A 11(1)/2018/ stosowanej przemocy, zwłaszcza przez kobiety uzupełniając niedostatki w literaturze. W monografii Autorka dokonała kategoryzacji osobowościowej sprawców przemocy podejmując próbę poszukiwania odpowiedzi na pytanie dotyczące możliwości określenia czynników ryzyka zachowań agresywnych w relacji z partnerem uwzględniając typy sprawców. Jest to znaczące dla prognozowania aktów agresji i wprowadzenia działań terapeutycznych dla tych sprawców, którzy chcą podjąć wyzwanie zmagania się ze swoimi słabościami korzystając ze wsparcia specjalistów. Trzecia część pracy traktuje o mechanizmach uzależnienia, kształtujących się w relacjach w związku z problemem przemocy. Skoncentrowano się tu zarówno na komponentach mechanizmu uzależnienia sprawców, jak i ofiar przemocy, dokonując analizy wyznaczników uzależnienia obydwu stron związku pozostających w relacji ofiara sprawca przemocy. Stanowiło to przygotowanie czytelnika do zrozumienia błędnego koła mechanizmu uzależnienia w bliskich relacjach przemocy między dorosłymi. Dlaczego dochodzi do tego, że w miejsce miłości wkracza przemoc, w miejsce szacunku poniżenie, w miejsce zaufania kontrola? To niektóre z pytań stawianych przez osoby, dążące do zrozumienia inicjowania i powielania zachowań przemocowych przez sprawców, dla których najbliższa osoba staje się ofiarą. Pewne możliwości dociekań na gruncie uprawianej dyscypliny sugeruje właśnie D. Rode w omawianej monografii. W czwartej części Autorka poddała analizie model procesów i mechanizmów motywacyjnych umożliwiający zdiagnozowanie sprawstwa przemocy w rodzinie. Za optymalny przyjęła model integracyjny diagnozy mechanizmów motywacji. Uwzględnienie tu formy diagnozy pełnej z etapami 391

5 Recenzja książki danuty rode pt.: psychologiczne i relacyjne wyznaczniki przemocy domowej. Charakterystyka sprawców definiowania, interpretacją problemu oraz formułowaniem działań interwencyjnych daje możliwość uzyskania pełnego obrazu tła motywacyjnego sprawstwa przemocy. Pozwala on najdokładniej wyłonić zmienne usposabiające czy predysponujące do określonego zachowania. Poznanie przyczyn przemocowego zachowania jest niezmiernie istotne ze względu na dobór metod pracy z agresorem, ofiarą (członkami rodziny), by działania związane z przeciwdziałaniem czy zażegnaniem przemocy były skuteczne. Zakończenie jest podsumowaniem prowadzonych analiz z jednoczesnym zwróceniem uwagi na występowanie trudności związanych z udzieleniem pomocy sprawcom przemocy. Podniesiona została szczególna rola oceny ryzyka przemocy w bliskich relacjach jako ważny czynnik w przeciwdziałaniu przemocy w relacjach między członkami rodziny. Praca Danuty Rode obok walorów takich jak jasny styl, zwięzłość, przegląd światowych badań prowadzonych w omawianym zakresie oraz wyniki badań własnych Autorki, zawiera także przejrzyste wykresy i tabelaryczne zestawienia danych. Na uwagę zasługuje ilustracja zamieszczona na okładce książki. O pełne jej odczytanie warto pokusić się po przeczytaniu książki, chociaż sam tytuł sugeruje czytelnikowi jego interpretację. Wyrażam przekonanie, jako wieloletni pracownik służb społecznych, że treści zawarte w monografii zaciekawią nie tylko osoby zajmujące się tematyką przemocy domowej w ujęciu teoretycznym, ale przede wszystkim ukierunkują działanie osób zajmujących się przeciwdziałaniem i eliminowaniem przemocy w rodzinie w praktyce jako psychologowie, 392

6 Anna Zybura ASO.A 11(1)/2018/ psychoterapeuci, pracownicy socjalni, asystenci rodziny, członkowie zespołów interdyscyplinarnych, kuratorzy sądowi etc. Sprawcy przemocy, często nie rozumieją nie tylko przyczyn własnego zachowania, ale i tego, że czynienie krzywdy bliskim dotyka ich samych. Z tego względu pomoc sprawcom i ofiarom w zrozumieniu problemu wymaga od zajmujących się omawianym zagadnieniem stałego uzupełniania wiedzy i kontynuowania badań. Monografia niewątpliwie zachęca do dyskusji na temat motywów zachowań przemocowych, by podejmujących terapię wspierać w budowaniu w środowisku rodzinnym relacji opartych na miłości a nie przemocy. 393