Odpowiedzi na pytania nauczycieli chemii uczestniczących w sympozjum Bezpieczna pracownia chemiczna

Transkrypt

1 Odpowiedzi na pytania nauczycieli chemii uczestniczących w sympozjum Bezpieczna pracownia chemiczna 1. Pytanie dotyczące ustawienia ławek w pracowni (ergonomia pracy uczniów). Nauczyciel pyta: z rozmowy z dyrekcją, dowiedziałem się, że ławki mają być ustawione tak, że okno ma być po lewej stronie siedzącego ucznia. Czy dopuszcza się inne ustawienie, np. zaprezentowane na poniższym szkicu? Zgodnie z 9 ust. 1 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 roku w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (Dz.U. z 2003 r. Nr 6, poz. 69 ze zm.) w pomieszczeniach szkoły zapewnia się właściwe oświetlenie (zarówno naturalne jak i elektryczne). Wzrok człowieka jest przystosowany do światła naturalnego, dlatego też należy dbać, aby do klasy dochodziło tego światła jak najwięcej. Stwarzanie dobrych warunków do pracy wzrokowej związane jest z zapewnieniem odpowiedniego poziomu natężenia oświetlenia, zachowania należytego kontrastu, w tym kontrastu barwy/jaskrawości obserwowanego przedmiotu z tłem oraz niedopuszczanie do występowania olśnienia. Przy niewłaściwym oświetleniu widzi się gorzej i szybciej dochodzi do zmęczenia, mogą występować bóle oczu i głowy. Zbyt duży kontrast, stworzony na przykład przez jasną ścianę jako tło do ciemnej tablicy jest dla oczu niekorzystny. Olśnieniem nazywamy stan charakteryzujący się odczuciem niewygody przy patrzeniu i/lub obniżonej zdolności rozpoznawania przedmiotów. Krańcowym stopniem olśnienia jest olśnienie oślepiające. Przyczyną olśnienia jest oddziaływanie światła o zbyt dużym natężeniu lub zbyt dużych kontrastach. Planując ustawienie mebli w sali dydaktycznej należy stworzyć dobre warunki do pracy wzrokowej ucznia biorąc pod uwagę m.in. powyższe informacje. 2. Pytanie dotyczące listy z niezbędnym wyposażeniem pracowni. Nauczyciel pyta: czy eksperci mogliby przygotować coś w rodzaju listy "must have" do szybkiego sprawdzenia, czy wszystko, co zgodnie z przepisami obowiązuje w pracowni jest zrealizowane? Mam na myśli listę typu: 1. Naklejka na drzwi do magazynu odczynników 2. Regulamin wywieszony w sali 3. Karty charakterystyk 4. szafa pancerna? Itp. chodzi o to, aby w tych nowo organizowanych pseudo pracowniach móc odhaczyć, co już jest zrobione, a czego jeszcze brakuje z tych wymagań, które są obowiązujące.

2 Wymagania dotyczące pracownika: 1. Spis stosowanych stwarzających zagrożenie substancji chemicznych i ich mieszanin (sporządzony i aktualizowany na bieżąco). 2. Aktualne karty charakterystyki. 3. Instrukcje BHP, dotyczące stosowania stwarzających zagrożenie substancji chemicznych i ich mieszanin, sporządzone na podstawie aktualnych kart charakterystyki. 4. Szczegółowa ocena ryzyka zawodowego, dotycząca narażenia na stosowane, stwarzające zagrożenie substancje chemiczne i ich mieszaniny, opracowana na podstawie aktualnych kart charakterystyki. 5. Środki ochrony osobistej według Sekcji 8 karty charakterystyki. 6. Środki do udzielania pierwszej pomocy według Sekcji 4 karty charakterystyki. Wymagania w zakresie higieny pracy ucznia: 1. Placówka posiada aktualny spis znajdujących się na stanie niebezpiecznych substancji chemicznych i ich mieszanin. 2. Niebezpieczne substancje chemiczne i ich mieszaniny posiadają aktualne karty charakterystyki. 3. Niebezpieczne substancje chemiczne i ich mieszaniny są przechowywane zgodnie z zaleceniami zawartymi w karcie charakterystyki. 4. Niebezpieczne substancje chemiczne i ich mieszaniny są oznakowane w sposób widoczny umożliwiający ich identyfikację oraz informujący o ich niebezpieczeństwie lub szkodliwości dla zdrowia. 5. Niebezpieczne substancje chemiczne i ich mieszaniny są przechowywane w zamkniętych pomieszczeniach i pojemnikach przystosowanych do tego celu oraz odpowiednio oznakowanych. 6. Uczniowie i osoby pracujące z niebezpiecznymi substancjami chemicznymi i ich mieszaninami zapoznali się z kartami charakterystyk stosowanych substancji chemicznych i ich mieszanin. 7. Uczniowie i osoby pracujące z niebezpiecznymi substancjami chemicznymi i ich mieszaninami mają możliwość stałego korzystania z kart charakterystyk stosowanych substancji i preparatów chemicznych. 8. Uczniowie i pracownicy zostali prawidłowo wyposażeni w środki ochrony indywidualnej (według Sekcji 8 karty charakterystyki) i je stosują. 9. W laboratorium / pracowni wywieszony jest w widocznym i dostępnym miejscu regulamin określający zasady bezpieczeństwa i higieny pracy. 10. Uczniom i pracownikom zapewniono środki do udzielania I-ej pomocy w razie wypadku według Sekcji 4 karty charakterystyki 11. W pomieszczeniach, w których występuje niebezpieczeństwo oblania się środkami żrącymi zainstalowane są zlewy z wodą bieżącą. 12. Nauczyciel prowadzący zajęcia w laboratorium / pracowni jest przeszkolony w zakresie udzielania pierwszej pomocy. Zgodnie z 9 ust. 3 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 roku w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (Dz.U. z 2003 r. Nr 6, poz. 69 ze zm.) wyposażając pracownię chemiczną należy zwrócić uwagę, by sprzęt posiadał wymagane atesty lub certyfikaty. W przypadku mebli tj. stoły demonstracyjne, szafy, dygestoria itp. powinny to być odpowiednie certyfikaty. 3. Pytanie dotyczące procedur postępowania w ramach wystąpienia zagrożenia. Nauczyciel pyta: pani od BHP w jednej z moich szkół powiedziała wczoraj dyrekcji, że oprócz kart charakterystyk musi być w szkole "procedura na wypadek pożaru" dotycząca pracowni. Co powie na to ekspert? Zgodnie z 41 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 roku w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650, ze zm.) pracodawca jest obowiązany udostępnić pracownikom do stałego korzystania, aktualne instrukcje bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące postępowania z materiałami szkodliwymi dla zdrowia i niebezpiecznymi (dotyczy stosowania stwarzających zagrożenie substancji chemicznych i ich mieszanin).

3 4. Pytanie dotyczące oznakowania miejsca przechowywania substancji. Nauczyciel pyta: czy opis zawartości szafek, np. tlenki, sole, szkło laboratoryjne wynika z jakiegoś obowiązującego zalecenia? Czy chodzi tylko o wygodę użytkujących pracownię? Bo nie wiem, czy robić te napisy. Zgodnie z 5 ust. 1 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 25 sierpnia 2015 r. w sprawie sposobu oznakowania miejsc, rurociągów oraz pojemników i zbiorników służących do przechowywania lub zawierających substancje stwarzające zagrożenie lub mieszaniny stwarzające zagrożenie (Dz.U poz. 1368), miejsca, w których substancje stwarzające zagrożenie lub mieszaniny stwarzające zagrożenie są składowane w znaczących ilościach, oznakowuje się piktogramami określającymi rodzaj zagrożenia zgodnie z załącznikiem V do rozporządzenia nr 1272/2008 lub znakami ostrzegawczymi określonymi w załączniku do rozporządzenia, zawierającymi takie same symbole, chyba że odpowiednia informacja o zagrożeniach stwarzanych przez substancje lub mieszaniny jest umieszczona na opakowaniach takich substancji lub mieszanin. Zwraca się uwagę, iż powyższy zapis dotyczy tylko i wyłącznie znaczących ilości składowanych stwarzających zagrożenie substancji chemicznych i ich mieszanin, na opakowaniach których nie umieszczono odpowiednich informacji o zagrożeniach. 5. Pytanie dotyczące wykonywania doświadczeń w typowej szkolnej sali zajęciowej. Nauczyciel pyta: Miałam wczoraj szkolenie z BHP i Pan poinformował mnie, że mi nic w tej pracowni zrobić nie można bo: nie ma dygestorium, nie ma stołu z atestem, nie ma szafy z wyciągiem, nie ma zlewu na kwasy i całą listę rzeczy bym mogła jeszcze wymienić. W tej sytuacji nie wiem w ogóle co mam zrobić? Proszę więc o wszystkie informacje... Wymagania dotyczące postępowania z substancjami i mieszaninami oraz ich magazynowania określone zostały w Sekcji 7 karty charakterystyki. 6. Pytanie dotyczące pierwszej pomocy. Nauczyciel pyta: Proszę o skład apteczki pierwszej pomocy do pracowni chemicznej. Czy jest jakaś norma, którą musi spełnić ta apteczka? Środki do udzielania pierwszej pomocy opisane zostały w Sekcji 4 karty charakterystyki. Dodatkowo, zgodnie z 44 ust. 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 roku w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. (Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650, ze zm.), ilość, usytuowanie i wyposażenie punktów pierwszej pomocy i apteczek powinny być ustalone w porozumieniu z lekarzem sprawującym profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami, z uwzględnieniem rodzajów i nasilenia występujących zagrożeń. 7. Pytanie dotyczące funkcjonowania i organizacji pracowni chemicznej. Nauczyciel pyta: Mnie nurtuje już od kilku lat pytanie: jakie konkretnie przepisy/ustawy regulują funkcjonowanie pracowni chemicznych? Chętnie się zapoznam. Np. słynny problem "przeterminowanych" odczynników - czy jest gdzieś zapis, ze nie można ich stosować do celów dydaktycznych? Podstawowe przepisy tzw. prawa chemicznego, dotyczące stosowania stwarzających zagrożenie substancji chemicznych i ich mieszanin: Rozporządzenie (WE) Nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (Dz. U. L 396 z , ze zm.) rozporządzenie REACH Rozporządzenie Komisji (UE) 2015/830 z dnia 28 maja 2015 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH)

4 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, zmieniające i uchylające dyrektywy 67/548/EWG i 1999/45/WE oraz zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 (Dz. Urz. UE L 353 z ze zm.) rozporządzenie CLP Ustawa z dnia 25 lutego 2011 r. o substancjach chemicznych i ich mieszaninach (Dz.U poz. 143) Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. z 2018 r., poz. 108 ze zm.) Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650, ze zm.) Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 grudnia 2004 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych (Dz. U. z 2016 r., poz. 1488) Zgodnie z ustawą z dnia 25 lutego 2011 r. o substancjach chemicznych i ich mieszaninach (Dz.U poz. 143) oraz rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 roku w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, zmieniające i uchylające dyrektywy 67/548/EWG i 1999/45/WE oraz zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 (Dz. Urz. UE L 353 z ze zm.), substancja lub mieszanina zaklasyfikowana jako stwarzająca zagrożenie i zawarta w opakowaniu musi być opatrzona etykietą zawierającą następujące elementy: nazwę, adres i numer telefonu dostawcy lub dostawców tej substancji lub mieszaniny nominalną ilość tej substancji lub mieszaniny w pakunkach udostępnianych ogółowi społeczeństwa, chyba że ilość ta jest określona gdzie indziej na opakowaniu identyfikator produktu piktogramy określające rodzaj zagrożenia hasła ostrzegawcze zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia odpowiednie zwroty wskazujące środki ostrożności sekcję zawierającą informacje uzupełniające jeżeli dotyczy W powyższym wymaganiu, podobnie jak i w pozostałych przepisach prawnych prawa chemicznego, nie została zawarta data ważności stosowanych substancji chemicznych i ich mieszanin. 8. Pytanie dotyczące za dużej ilości substancji znajdujących się w posiadaniu szkoły. Nauczyciel pyta: Ostatnio miałam wizytę pana z sanepidu z Chojnic. Przekazana została lista odczynników znajdujących się w pracowni chemicznej ( około 90 pozycji). Pan stwierdził, iż to za dużo. W zaleceniach po kontroli jest ograniczenie tej ilości. Nie bardzo wiem jak się do tego ustosunkować. Nie ma przepisu prawnego ograniczającego ilości stosowanych w działalności zawodowej substancji chemicznych i ich mieszanin. Warunkiem stosowania jest ich właściwe oznakowanie, zapewnienie aktualnych kart charakterystyki, sporządzenie (i aktualizowanie na bieżąco) spisu oraz instrukcji BHP. 9. Pytanie dotyczące substancji zabronionych do użytku w szkolnej pracowni chemicznej. Nauczyciel pyta: Czy istnieją substancje (prócz mutagennych), które są definitywnie zakazane w pracowni chemicznej i biologicznej? Czy mówi o tym jakieś rozporządzenie? W świetle obowiązujących przepisów prawa chemicznego nie ma rozporządzenia, które bezpośrednio zabraniałoby stosowania substancji i mieszanin szczególnie niebezpiecznych, m.in. pracowni chemicznej. Ich stosowanie w działalności zawodowej (stanowisko nauczyciela chemii) jest dopuszczalne pod warunkiem ograniczenia ryzyka do minimum przez zastosowanie środków oraz działań ochronnych i zapobiegawczych, odpowiednich do wyników oceny ryzyka zawodowego (sporządzonej przede wszystkim na podstawie aktualnych kart charakterystyki).

5 Warto zwrócić jednak uwagę, iż zgodnie z 7 rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych (Dz.U poz. 1488), w przypadku gdy rodzaj prowadzonej przez pracodawcę działalności na to pozwala, preferowanym działaniem, podejmowanym w celu wyeliminowania lub ograniczenia ryzyka, powinno być unikanie stosowania czynnika chemicznego stwarzającego zagrożenie, poprzez zastąpienie go czynnikiem chemicznym lub procesem, który w warunkach jego stosowania nie stwarza zagrożenia lub stwarza mniejsze zagrożenie dla bezpieczeństwa i zdrowia pracowników. W ramach eliminacji lub ograniczania ryzyka zawodowego w pracowni chemicznej do minimum, powyższy zapis rozporządzenia należałoby odnieść do substancji/mieszanin szczególnie niebezpiecznych wysoce łatwopalnych (np. eter dietylowy), wybuchowych (np. kwas pikrynowy), silnie toksycznych (np. cyjanki) lub rakotwórczych klasy I (np. benzen, naftyloaminy). 10. Pytanie dotyczące kart charakterystyk substancji niebezpiecznych. Nauczyciel pyta: Czy pod wszystkimi kartami charakterystyk musi być podpis nauczyciela i uczniów/ czy wystarczy, że karty charakterystyk są? Zgodnie z art. 35 rozporządzenia (WE) Nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH) (Dz. U. L 396 z ze zm.) pracodawca zapewnia swym pracownikom i ich przedstawicielom dostęp do informacji dostarczanych zgodnie z przepisami art. 31 (kart charakterystyki) w odniesieniu do substancji lub mieszanin, które stosują lub na które mogą być narażeni w trakcie swojej pracy. Nie ma bezpośredniego przepisu prawnego nakazującego pracownikowi podpisywanie każdej karty charakterystyki. Sensem wprowadzanego przez niektórych pracodawców, wewnętrznie w zakładzie pracy, obowiązku podpisywania każdej karty charakterystyki jest otrzymanie fizycznego dowodu potwierdzającego zaznajomienie się pracownika z jej treścią. Dotyczy to również uczniów uczestniczących w prowadzonych doświadczeniach chemicznych. 11. Pytanie dotyczące składu apteczki. Nauczyciel pyta: Czy w pracowni musi być apteczka jeśli tak to co może w niej być (jak to jest z wodą utlenioną/ octaniseptem - możemy czy nie możemy używać?) Środki do udzielania pierwszej pomocy opisane zostały w Sekcji 4 karty charakterystyki. Dodatkowo, zgodnie z 44 ust. 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 roku w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. (Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650, ze zm.), ilość, usytuowanie i wyposażenie punktów pierwszej pomocy i apteczek powinny być ustalone w porozumieniu z lekarzem sprawującym profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami, z uwzględnieniem rodzajów i nasilenia występujących zagrożeń. 12. Pytanie dotyczące oznaczania zużycia substancji. Nauczyciel pyta: Rozchód odczynników czy musi być prowadzony zeszyt i jeśli tak, to co powinno w nim być? Zgodnie z art. 25 ustawy z dnia 25 lutego 2011 roku o substancjach chemicznych i ich mieszaninach (Dz.U poz. 143), producenci, importerzy oraz dalsi użytkownicy są zobowiązani ustanowić, prowadzić i aktualizować na bieżąco spis produkowanych, importowanych lub stosowanych substancji stwarzających zagrożenie lub mieszanin stwarzających zagrożenie. Dalszy użytkownik oznacza osobę fizyczną lub prawną mającą siedzibę na terytorium Wspólnoty i niebędącą producentem ani importerem, która używa substancji w jej postaci własnej lub jako składnik mieszaniny podczas prowadzonej przez siebie działalności przemysłowej lub innej działalności zawodowej. Powyższy obowiązek sporządzenia spisu stosowanych substancji chemicznych i ich mieszanin zawarty został również w art Kodeksu pracy.

6 13. Pytanie dotyczące BHP. Nauczyciel pyta: Czy w pracowni powinna czy musi być gaśnica? Wymagania dotyczące środków do udzielania pierwszej pomocy określone zostały w Sekcji 4 karty charakterystyki. 14. Pytanie dotyczące utylizacji zużytych substancji i produktów reakcji. Nauczyciel pyta: Czy są opracowane jednoznaczne wytyczne odnośnie odpadów: co możemy wylać do zlewu (słyszałam od Pani z sanepidu, która uważa, że wodorotlenku sodu nie można...), a co bezwzględnie należy zutylizować, jak opisać odpady do utylizacji - czy wystarczy etykieta "do utylizacji". Wymagania dotyczące postępowania z odpadami określone zostały w Sekcji 13 karty charakterystyki. 15. Pytanie dotyczące doświadczeń uczniowskich. Nauczyciel pyta: Czy uczniowie podczas wykonywania wszystkich doświadczeń muszą być wyposażeni w gogle, fartuch i rękawiczki ochronne? Czy to nauczyciel decyduje o wyposażeniu BHP uczniów (jako opiekun warsztatów)? Zgodnie z 28 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 roku w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (Dz.U. z 2003 r. Nr 6, poz. 69 ze zm.) uczniów pracujących w laboratoriach i pracowniach szkolnych w celu zabezpieczenia przed działaniem niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia czynników, a także ze względu na wymagania higieniczno-sanitarne, zaopatruje się w niezbędne środki ochrony indywidualnej. Wymagania dotyczące kontroli narażenia/środków ochrony indywidualnej określone zostały w Sekcji 8 karty charakterystyki. 16. Pytanie dotyczące oznakowania substancji. Nauczyciel pyta: Jeśli ulegnie uszkodzeniu etykieta substancji, czy mogę zastąpić ją własnoręcznie wydrukowaną? Pytanie dotyczy np. benzyny (która często rozlewa się) lub jodu, który powoduje zaciemnienie wszystkiego. W przypadku oryginalnego opakowania substancji/mieszaniny, jeśli doszło do uszkodzenia etykiety, dopuszczalne byłoby sporządzenie jej kopii, pod warunkiem zachowania (odtworzenia) wszystkich informacji zawartych na etykiecie pierwotnej (zapewnionej przed producenta/dystrybutora), zgodnych z ustawą z dnia 25 lutego 2011 roku o substancjach chemicznych i ich mieszaninach (Dz.U poz. 143) oraz rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 roku w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, zmieniające i uchylające dyrektywy 67/548/EWG i 1999/45/WE oraz zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 (Dz. Urz. UE L 353 z ze zm.).