Długookresowy wpływ organizacji EURO 2012 na gospodarkę polską **

Transkrypt

1 Jakub Borowski, Jakub Boratyński, Adam Czerniak, Paweł Dykas, Mariusz Plich, Ryszard Rapacki, Tomasz Tokarski * Długookresowy wpływ organizacji EURO 2012 na gospodarkę polską ** Wstęp 18 kwietnia 2007 r. Komitet Wykonawczy Europejskiej Unii Piłkarskiej (UEFA) podjął decyzję o przyznaniu Polsce i Ukrainie praw do organizacji Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej (ME) EURO Decyzji tej towarzyszyły w Polsce oczekiwania, że organizacja tak znaczącej międzynarodowej imprezy sportowej przyczyni się m.in. do przyspieszenia rozwoju gospodarczego kraju. Największe nadzieje wiązano z rozbudową i modernizacją istniejącej infrastruktury transportowej (dróg, kolei, lotnisk, transportu miejskiego) i wzrostem nakładów na infrastrukturę sportową, skierowanych głównie na budowę bądź rozbudowę stadionów piłkarskich w miastach goszczących (Chorzowie, Gdańsku, Krakowie, Poznaniu, Warszawie i Wrocławiu). Ponadto powszechne było oczekiwanie, że organizacja UEFA EURO 2012 spowoduje wzrost przychodów z turystyki zagranicznej zarówno w 2012 r., jak i w latach kolejnych, w wyniku rozbudowy bazy hotelowej i rekreacyjno-kulturalnej oraz umocnienia wizerunku Polski jako kraju przyjaznego i atrakcyjnego dla turystów zagranicznych. Wymienione wyżej spodziewane efekty EURO 2012 wskazują, że organizacja mistrzostw interpretowana w kategoriach pozytywnego szoku zewnętrznego powinna mieć znaczący wpływ na gospodarkę polską zarówno w średnim okresie, * Dr Jakub Borowski Szkoła Główna Handlowa, jakub_borowski@poczta.onet.pl; dr Jakub Boratyński Uniwersytet Łódzki, jborat@uni.lodz.pl; mgr Adam Czerniak Szkoła Główna Handlowa, ddam.czerniak@gmail.com; mgr Paweł Dykas Uniwersytet Jagielloński, paweldykas@op.pl; prof. dr hab. Mariusz Plich Uniwersytet Łódzki, plich@uni.lodz.pl; prof. dr hab. Ryszard Rapacki Szkoła Główna Handlowa, rrapacki@ sgh.waw.pl; prof. dr hab. Tomasz Tokarski Uniwersytet Jagielloński, tomtok67@tlen.pl ** Podstawą tego artykułu jest raport przygotowany przez ten sam zespół autorów na zlecenie ministra sportu i turystyki oraz spółki PL.2012, poświęcony ocenie skutków organizacji EURO 2012 dla gospodarki polskiej [Impact 2010].

2 494 J. Borowski, J. Boratyński, A. Czerniak, P. Dykas, M. Plich, R. Rapacki, T. Tokarski obejmującym etap przygotowań do ME i samą imprezę, jak i w dłuższym horyzoncie czasowym, rozciągającym się na kolejne lata po zakończeniu turnieju. Celem niniejszego artykułu jest identyfikacja głównych kanałów oddziaływania EURO 2012 na gospodarkę polską oraz ilościowa ocena wielkości tego wpływu w latach Tak zakreślone ramy czasowe pozwalają ocenić pełne, w tym zwłaszcza długookresowe, makroekonomiczne skutki organizacji ME. Artykuł składa się z sześciu części. W pierwszej z nich, następującej po wstępie, omówiono wyniki badań empirycznych dotyczących wpływu największych międzynarodowych imprez sportowych na gospodarki krajów goszczących. Odwołanie się do doświadczeń międzynarodowych (część druga) pozwoliło zidentyfikować główne kanały i mechanizmy oddziaływania ME na gospodarkę polską (część trzecia). W części czwartej przedstawiono wyniki szacunków dotyczących wzrostu wydatków turystów zagranicznych w czerwcu 2012 r. oraz oszacowano tzw. efekt barceloński, czyli możliwe oddziaływanie EURO 2012 na trwały wzrost przychodów z turystyki zagranicznej w latach Część piąta zawiera wyniki symulacji makroekonomicznych efektów EURO 2012, mierzonych wzrostem produktu krajowego brutto (PKB), jego głównych składowych, zatrudnienia, wpływów podatkowych, długu publicznego i aktywności w budownictwie w latach Symulację tę przeprowadzono z wykorzystaniem dynamicznego modelu równowagi ogólnej (CGE). Artykuł zamyka podsumowanie zawierające najważniejsze ustalenia i wnioski z przeprowadzonych analiz. 1. Oddziaływanie największych międzynarodowych imprez sportowych na gospodarkę przegląd wyników badań empirycznych Analizy ekonomicznych skutków organizacji międzynarodowych imprez sportowych są przedmiotem licznych prac empirycznych. Prace te można podzielić na dwie grupy. Do pierwszej z nich (mniej licznej) należą badania polegające na ocenie opłacalności projektu inwestycyjnego, a więc na porównaniu nakładów związanych z organizacją imprezy z generowanymi przez nią przychodami, wyrażonej w postaci wartości zaktualizowanej netto NPV [Schaffer i in. 2003]. Ten typ analizy napotyka jednak liczne ograniczenia, w tym trudności oszacowania wszystkich kosztów i korzyści z organizacji imprezy oraz określenia kosztu alternatywnego inwestycji. Ta druga trudność polega na konieczności wskazania przedsięwzięcia stanowiącego alternatywę dla międzynarodowej imprezy sportowej i wyznaczenia stopy zwrotu z tej inwestycji [Kasimati 2003], pozwalającej dyskontować przyszłe przepływy pieniężne. Ograniczenie to jest szczególnie widoczne w przypadku organizacji piłkarskich mistrzostw Europy EURO 2012 w Polsce, którą to imprezę można postrzegać przede wszystkim

3 Długookresowy wpływ organizacji EURO 2012 na gospodarkę polską 495 jako czynnik przyspieszający realizację koniecznych nakładów na poprawę infrastruktury. Drugi nurt badań empirycznych (impact studies) koncentruje się na oszacowaniu wpływu międzynarodowych imprez sportowych na gospodarkę, ujmowanego w kategoriach reakcji na ten rodzaj szoku zewnętrznego podstawowych zmiennych makroekonomicznych (poziomu i dynamiki PKB oraz jego głównych składowych, zatrudnienia, dochodów ludności, cen). Badania te sprowadzają się zwykle do porównania scenariusza zakładającego organizację imprezy sportowej wraz z towarzyszącymi jej efektami makroekonomicznymi z wariantem, w którym impreza ta nie jest organizowana. Takie podejście wynika stąd, że organizacja największych wydarzeń sportowych wymusza realizację inwestycji, które bez tych wydarzeń najprawdopodobniej nie zostałyby podjęte. Możliwe jest także nieco inne podejście konieczne inwestycje byłyby również zrealizowane bez bodźca w postaci przedsięwzięcia sportowego, ale później. W tym ujęciu inwestycję związaną z organizacją międzynarodowej imprezy sportowej można analizować pod kątem optymalnego rozłożenia jej w czasie [Brealey, Myers 2000]. W tak właśnie zdefiniowany nurt badań empirycznych wpisuje się nasze opracowanie. Prace empiryczne poświęcone gospodarczym efektom masowych imprez sportowych przyjmują zwykle postać analizy ex ante, przygotowanej w okresie poprzedzającym organizację imprezy, często z kilkuletnim wyprzedzeniem [Blake, 2005; Bohlmann, van Heerden, 2008; Rütter i in. 2004]. Towarzyszy im zatem wyższe w porównaniu z badaniami przeprowadzonymi ex post ryzyko błędnego oszacowania wpływu analizowanego przedsięwzięcia na gospodarkę. Zaletą analiz ex post jest możliwość uwzględnienia rzeczywistych ścieżek zmiennych egzogenicznych (np. przychodów z turystyki zagranicznej) [Sterken 2006]. Ponadto badania ex post w większym stopniu uwzględniają nietypowe reakcje podmiotów ekonomicznych na impuls, jakim dla gospodarki jest organizacja międzynarodowej imprezy sportowej. Niektórzy autorzy [Matheson 2006] zwracają również uwagę, że w analizach ex ante zwykle zbyt wysoko wycenia się gospodarcze efekty imprez sportowych, co wynika z niedoszacowania efektów substytucji (ograniczenia wydatków konsumpcyjnych na dobra niezwiązane z przedsięwzięciem), efektów wypierania (przejściowego zmniejszenia napływu regularnych turystów w trakcie trwania imprezy) i wyciekania (osłabienia efektów mnożnikowych, np. wskutek wzrostu podatków finansujących organizację imprezy). Jednym z najczęściej wymienianych i szacowanych efektów organizacji międzynarodowych imprez sportowych jest krótkookresowy wzrost popytu związany z napływem turystów, sportowców i zaproszonych gości uczestniczących w imprezie [Rütter i in. 2004; Ribeiro i in. 2004]. Siła tego efektu zależy od wielu czynników, takich jak skala wydarzenia, wielkość i jakość bazy turystycznej, atrakcyjność turystyczna kraju, relacja cen w kraju i za granicą oraz skala efektu wypierania. Wzrost przychodów z turystyki zagranicznej odnotowany w okresie trwania mię-

4 496 J. Borowski, J. Boratyński, A. Czerniak, P. Dykas, M. Plich, R. Rapacki, T. Tokarski dzynarodowych imprez sportowych nie ma zwykle istotnego wpływu na wielkość łącznego popytu w gospodarce 1. Drugi i potencjalnie silniejszy efekt jest związany ze zwiększeniem atrakcyjności turystycznej kraju, które przyczynia się do trwałego wzrostu napływu turystów i konsumpcji turystycznej przez wiele lat po zakończeniu imprezy (legacy effect). Często przywoływanym przykładem dobrego wykorzystania potencjału dla rozwoju ruchu turystycznego, jaki tkwi w imprezach sportowych o wymiarze międzynarodowym, są Igrzyska Olimpijskie w Barcelonie ( efekt barceloński ) [Brunet 2005; Rütter i in. 2004; Madden 2002; Ahlert 2005; Bohlmann, van Heerden 2008; Avaliação ; Volkswirtschaftliche 2008]. Kolejny gospodarczy skutek organizacji największych imprez sportowych jest związany z koniecznością poniesienia nakładów na infrastrukturę sportową i turystyczną. W krótkim okresie inwestycje te przyczyniają się do wzrostu popytu w gospodarce [Avaliação ; Ahlert 2005]. W dłuższej perspektywie mogą one wywoływać także pozytywne efekty podażowe (wzrost produkcji dzięki zwiększeniu majątku trwałego). Uzyskanie korzystnych efektów tych inwestycji zależy od stopnia wykorzystania nowo powstałej infrastruktury w kolejnych latach po zakończeniu imprezy [Matheson, Blade 2004; Kim i in. 2006]. Ważnym efektem organizacji międzynarodowych imprez sportowych jest wzrost (przyspieszenie) inwestycji w infrastrukturę transportową [PricewaterhouseCoopers 2004]. Podobnie jak w przypadku infrastruktury sportowej, makroekonomiczne efekty inwestycji w infrastrukturę transportową można rozpatrywać w krótkim i długim okresie. W krótkim horyzoncie zwiększenie nakładów na infrastrukturę transportową przyczynia się do wzrostu popytu w gospodarce. W dłuższej perspektywie inwestycje w infrastrukturę transportową tworzą pozytywne efekty podażowe (wzrost potencjału produkcyjnego legacy effect). Jednym ze źródeł tych efektów jest wyższa łączna produktywność czynników wytwórczych (TFP), osiągana dzięki zwiększeniu specjalizacji produkcji i konkurencji [Bougheas, Demetriadas 1999; Button 1998; Chatterjee i in. 2003]. Dzięki lepszej infrastrukturze i w związku z tym niższym kosztom transportu przedsiębiorstwa mogą w większym zakresie zlecać zadania podwykonawcom krajowym i zagranicznym, co umożliwia specjalizację produkcji i osiąganie korzyści skali. Lepsza infrastruktura transportowa oznacza również tańszy dostęp do rynków zagranicznych, co zwiększa cenową presję konkurencyjną na krajowych producentów. Ponadto poprawa stanu infrastruktury transportowej umożliwia zwiększenie mobilności pracowników na skutek obniżenia kosztów stałych związanych z pracą. Dzięki temu poprawia się dostęp do edukacji i rośnie zasób kapitału ludzkiego. Dostępne czynniki produkcji są wówczas wykorzystane bardziej efektywnie [Borensztein i in. 1998]. 1 Dla ilustracji, wzrost wartości dodanej na skutek zwiększenia przychodów z turystyki zagranicznej w trakcie UEFA EURO 2004 w Portugalii oszacowano na 81 mln euro [Avaliação ), co stanowiło 0,06% faktycznej wartości dodanej w 2004 r. W przypadku UEFA EURO 2008 w Austrii [Volkswirtschaftliche 2008] efekt ten oceniono na 0,18%, a w Szwajcarii [Rütter i in. 2004] na 0,03% wartości dodanej.

5 Długookresowy wpływ organizacji EURO 2012 na gospodarkę polską 497 Tabela 1 Wpływ wybranych międzynarodowych imprez sportowych organizowanych w latach na PKB w krajach goszczących Wydarzenie Rok Autorzy Wpływ na PKB Wpływ na zatrudnienie Typ analizy Okres analizy Narzędzie Letnie Igrzyska Olimpijskie, Londyn Mistrzostwa Świata w Piłce Nożnej, Republika Południowej Afryki 2012 Blake Bohlmann, van Heerden ,9 mld GBP, 0,01% 5,9 tys., 0,14% ex ante ,08 0,69% 0,35 0,72% ex ante średni Model równowagi ogólnej Model równowagi ogólnej Zimowe Igrzyska Olimpijskie, Vancouver Mistrzostwa Europy w Piłce Nożnej, Szwajcaria Mistrzostwa Europy w Piłce Nożnej, Austria Mistrzostwa Świata w Piłce Nożnej, Niemcy The Economic Impact Rütter i in Helmenstein, Kleissner (red.) ,3 mld USD 1 77 tys. 2 ex ante Input-output 0,28 0,32 mld CHF 3,2 3,8 tys. ex ante średni Input-output 0,64 mld EUR 3 11,8 tys. 2 ex ante średni Input-output 2006 Ahlert, ,7 mld EUR 4 2,8 tys. ex ante Input-output, model ekonometryczny Letnie Igrzyska Olimpijskie, Ateny 2004 Kasimati, Dawson ,3% ( ) 86,3 tys. ( ) 0,5% ( ) 5 7,7 tys. ( ) 6 ex post Model makroekonometryczny Mistrzostwa Europy w Piłce Nożnej, Portugalia Letnie Igrzyska Olimpijskie, Sydney 2004 Avaliação ,7 mld GBP 13,1 tys. ex post Input-output 2000 Madden ,5 mld AUD 7 7,5 tys. ex ante Model równowagi ogólnej 1 Scenariusz umiarkowanie wysokiego wzrostu przychodów z turystyki zagranicznej. 2 W osobolatach. 3 Wpływ na wartość dodaną. 4 W cenach bieżących. 5 Wpływ na roczne tempo wzrostu. 6 Roczny spadek bezrobocia. 7 Wartość zaktualizowana (1996 r.). Źródło: Opracowanie własne.

6 498 J. Borowski, J. Boratyński, A. Czerniak, P. Dykas, M. Plich, R. Rapacki, T. Tokarski Pośrednim skutkiem zwiększonych nakładów na infrastrukturę transportową może być wzrost inwestycji prywatnych, w szczególności bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ). Lepsza infrastruktura transportowa zmniejsza barierę dla wymiany handlowej z zagranicą, podnosi wydajność i stopę zwrotu z kapitału, co sprzyja jego zwiększonemu napływowi [Bellak i in. 2009]. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne przyczyniają się do wzrostu eksportu, zatrudnienia, upowszechnienia nowoczesnych metod zarządzania, transferu nowych technologii i wiedzy, podnosząc tym samym konkurencyjność krajowej gospodarki [Choe 2003; Démurger 2001; Markusen, Venables 1997]. W pracach empirycznych oceniających gospodarcze skutki największych imprez sportowych efekty związane ze zwiększonym napływem BIZ nie były osobno analizowane. Wynika to z faktu, iż dotychczasowi organizatorzy reprezentowali rozwinięte gospodarki, co pozwalało pominąć kanał związany z BIZ w analizie. W opracowaniu poświęconym ekonomicznym skutkom Igrzysk Olimpijsjkich w Barcelonie [Brunet 2005] podkreślono jednak korzystny wpływ związanych z Igrzyskami nakładów na infrastrukturę miejską na skłonność firm zagranicznych do inwestowania w Barcelonie. Również autorzy badania ekonomicznych efektów na mistrzostwa świata w RPA wskazują na pozytywne oddziaływanie przedsięwzięcia na napływ BIZ, jednak ze względu na zbyt krótki horyzont analizy efekt ten nie został oszacowany. Wyniki oszacowań wpływu wybranych międzynarodowych imprez sportowych organizowanych w latach na PKB (lub wartość dodaną) i zatrudnienie w krajach goszczących przedstawiono w tabeli 1. Uwzględnione badania różnią się horyzontem analizy, zastosowanym narzędziem badawczym oraz czasem ich wykonania, co znacząco utrudnia porównywanie ich wyników. Uzyskane przez autorów oszacowania sygnalizują jednak, że największe imprezy sportowe mogą mieć znaczący wpływ na poziom aktywności gospodarczej nie tylko w roku ich organizacji, ale również w latach poprzedzających i następujących po wydarzeniu sportowym. Choć analizy gospodarczych efektów największych imprez sportowych przyjmują najczęściej postać studium przypadku ex ante (analizy przeprowadzonej dla konkretnego kraju goszczącego), podejmowane są również próby oszacowania makroekonomicznych skutków tych wydarzeń w ramach analizy przekrojowej ex post, uwzględniającej doświadczenia wielu krajów. Przykładem takiego badania jest praca Sterkena [2006], który oszacował model regresji panelowej dla oceny wpływu organizacji letnich igrzysk olimpijskich i mistrzostw świata w piłce nożnej w latach na tempo wzrostu PKB per capita w krajach goszczących w okresie dziewięciu lat (czterech latach poprzedzających przedsięwzięcie, roku organizacji imprezy i czterech kolejnych latach). W przypadku igrzysk olimpijskich uzyskane wyniki wskazują na statystycznie istotny pozytywny wpływ wydarzenia sportowego na dynamikę PKB w roku jego organizacji i w roku następującym po tym wydarzeniu. W przypadku mistrzostw świata w piłce nożnej ich wpływ na tempo wzrostu PKB był statystycznie nieistotny we wszystkich latach objętych analizą. Autor wiąże uzyskane wyniki z faktem, iż organizacja letnich

7 Długookresowy wpływ organizacji EURO 2012 na gospodarkę polską 499 igrzysk olimpijskich wymaga zwykle większych nakładów niż mistrzostwa świata w piłce nożnej. Zdaniem autora nie wyklucza to jednak pozytywnego wpływu mistrzostw świata w piłce nożnej na dynamikę PKB, gdyż turnieje uwzględnione w badaniu były w znacznym stopniu heterogenicznymi wydarzeniami, a przyjęta metoda uśredniła ich wpływ na dynamikę PKB. 2. Bezpośrednie i pośrednie makroekonomiczne efekty organizacji EURO 2012 w Polsce Odwołując się do omówionych wyżej wyników badań dotyczących wpływu największych imprez sportowych na gospodarkę, makroekonomiczne skutki tych wydarzeń można podzielić na dwie grupy. Pierwszą grupę stanowią efekty bezpośrednie, w postaci zwiększenia wydatków inwestycyjnych w okresie przygotowań i wydatków konsumpcyjnych w trakcie samej imprezy. Do drugiej grupy należą efekty pośrednie, widoczne przez wiele lat po zakończeniu przedsięwzięcia 2. Niektóre z efektów pośrednich ujawniają się również przed samym wydarzeniem (np. wzrost wydajności wskutek zrealizowanych inwestycji infrastrukturalnych), choć ich oddziaływanie jest wówczas słabsze. Efekty bezpośrednie i pośrednie przyczyniają się do wzrostu produkcji, działając poprzez zwiększenie bieżącego popytu (konsumpcyj nego i inwes tycyjnego), a w dłuższym okresie również podaży. W krótkim okresie skutkiem wzrostu produkcji jest zwiększenie zatrudnienia i w konsekwencji również dochodów. Wzrost dochodów przyczynia się z kolei do dalszego wzrostu popytu konsumpcyjnego. Można wyróżnić następujące spodziewane efekty bezpośrednie organizacji EURO 2012 w Polsce: 11 krótkookresowy wzrost przychodów z turystyki zagranicznej wynikający z przyjazdów kibiców i gości w okresie trwania UEFA EURO 2012; 11 zwiększenie nakładów inwestycyjnych na infrastrukturę sportową, turystyczną i transportową; 11 krótkookresowy wzrost popytu związany z wydatkami na organizację przedsięwzięcia, finansowanymi z budżetu operacyjnego UEFA. Do efektów pośrednich można z kolei zaliczyć: 11 zwiększenie atrakcyjności turystycznej kraju i związany z tym długookresowy wzrost napływu turystów i konsumpcji turystycznej ( efekt barceloński ); 11 wzrost produktywności gospodarki, będący wynikiem ilościowej i jakościowej poprawy stanu infrastruktury (zwłaszcza transportowej); 11 zwiększenie prywatnych inwestycji krajowych, spowodowane wzrostem produktywności i oczekiwanej stopy zwrotu z kapitału; 2 Należy zauważyć, że rozróżnienie efektów bezpośrednich i pośrednich nie jest jednoznaczne. Na przykład Madden [2002] klasyfikuje zwiększony napływ turystów do Australii po igrzyskach olimpijskich, wynikający ze wzrostu jej atrakcyjności turystycznej, jako efekt bezpośredni.

8 500 J. Borowski, J. Boratyński, A. Czerniak, P. Dykas, M. Plich, R. Rapacki, T. Tokarski 11 wzrost atrakcyjności inwestycyjnej kraju, skutkujący zwiększonym napływem bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ) i dodatkowym wzrostem produktywności (potencjału gospodarczego). Opierając się na powyższym podziale, w kolejnych punktach opracowania dokonujemy ilościowego oszacowania makroekonomicznych skutków EURO 2012 dla Polski. W pierwszej kolejności próbujemy skwantyfikować tzw. efekt barceloński wynikający ze wzrostu atrakcyjności turystycznej kraju, a następnie przeprowadzamy symulację pełnego wpływu ME na gospodarkę polską. 3. Wpływ organizacji EURO 2012 na przychody z turystyki zagranicznej 3.1. Efekt poprawy wizerunku Polski jako docelowego miejsca wypoczynku turystycznego Dobra organizacja EURO 2012 może przyczynić się do wzrostu atrakcyjności Polski jako celu turystyki zagranicznej. Organizacja ME może wpłynąć na markę narodową 3 Polski na kilku obszarach. Dzięki UEFA EURO 2012 turyści międzynarodowi mogą uświadomić sobie obecność Polski na mapie turystycznej świata oraz zmienić stereotypowe myślenie o Polsce jako o zacofanym i niegościnnym kraju postsocjalistycznym, pozbawionym odpowiedniej bazy turystycznej i infrastruktury transportowej. Informacja o atrakcyjności turystycznej Polski może być przekazana trzema kanałami. Po pierwsze, poprzez własne doświadczenia przyjeżdżających do Polski kibiców sportowych, którzy dzięki wizycie w naszym kraju mogą zrewidować swoje wyobrażenie o jego atrakcyjności turystycznej i zdecydować się na powrót w celach typowo rekreacyjnych. Po drugie, poprzez przekaz telewizyjny o wysokiej oglądalności, który może być znacznie bardziej skuteczny od typowych kampanii marketingowych, służących poprawie wizerunku kraju. Po trzecie (co wydaje się najważniejsze), poprawa wizerunku Polski może się dokonać poprzez wystąpienie tzw. marketingu szeptanego, czyli dzięki wymianie informacji pomiędzy kibicami, którzy przyjechali do Polski, a ich znajomymi, którzy pozostali w kraju i będą chcieli wiedzieć, jak wyglądał pobyt w naszym kraju. Skuteczne wykorzystanie powyższych kanałów przekazu wraz z położeniem przez organizatorów odpowiedniego nacisku na zmianę niekorzystnych stereotypów dotyczących Polski oraz ukształtowanie wizerunku naszego kraju jako atrakcyjnego turystycznie 3 Marka to konkretny byt rynkowy wyróżniający się subiektywnie ocenianą jakością spośród konkurencji i dlatego postrzegany przez pryzmat swojej tożsamości: nazwy, reputacji, osobowości czy symboliki. Na potrzeby analizy marki turystycznej można wyróżnić cztery jej wymiary: tożsamość marki, wizerunek marki, idea przewodnia marki oraz kapitał marki [Instytut Marki Polskiej 2008; Anholt 2007].

9 Długookresowy wpływ organizacji EURO 2012 na gospodarkę polską 501 może przyczynić się do znaczącego wzrostu przyjazdów turystów zagranicznych w celach wypoczynkowych i tym samym do wystąpienia tzw. efektu barcelońskiego. Sprzyjać temu będzie również wzrost bazy turystycznej oraz przyspieszenie nakładów na infrastrukturę transportową, wymuszone organizacją ME. Poprawa infrastruktury ułatwi turystom zagranicznym szybkie i wygodne dotarcie do wybranych miejsc turystycznych, co będzie oddziaływać w kierunku wzrostu przyjazdów turystów zagranicznych do Polski. Efekt wzrostu atrakcyjności turystycznej Polski w związku z organizacją EURO 2012 został przedstawiony w kolejnym podpunkcie. Następnie przeprowadzono badanie wpływu poprawy wizerunku turystycznego danego kraju na napływ turystów zagranicznych w celach rekreacyjnych. Na jego podstawie oszacowano skalę wzrostu napływu turystów zagranicznych w długim okresie w przypadku skutecznej poprawy wizerunku Polski jako docelowego miejsca wypoczynku turystycznego Wskaźnik NBI jako wyznacznik atrakcyjności turystycznej kraju i wpływ organizacji EURO 2012 na jego wartość Jako miernik atrakcyjności turystycznej Polski został zastosowany wskaźnik marki narodowej Anholt-GfK Roper Nation Brands Index, zaproponowany przez Simona Anholta i przygotowywany przez GfK North America, w kategorii turystyka [Anholt 2007; Anholt-GfK 2008]. Całościowy indeks NBI jest średnią 6 składowych w kategoriach: eksport, rząd, kultura, ludzie, turystyka oraz imigracja i inwestycje zagraniczne. Jest on przygotowywany na podstawie ankiet przeprowadzonych na próbie 20 tys. respondentów z 20 krajów rozwiniętych i rozwijających się. Całościowy wskaźnik NBI, podobnie jak jego składowe, może przyjmować wartości od 0 do 100, przy czym wartość 100 oznacza najlepszy możliwy wynik dla danego kraju. W roku 2008 Polska znalazła się na 30 miejscu wśród 50 branych pod uwagę krajów w przypadku całościowego indeksu NBI i na 36 miejscu w przypadku wskaźnika NBI w kategorii turystyka [Anholt-GfK 2008]. Wynik Polski w kategorii turystyka był najgorszy ze wszystkich 6 kategorii oraz jednym z najgorszych wśród branych pod uwagę krajów Europy Środkowej i Wschodniej (niżej uplasowały się Rumunia, Litwa i Estonia). Oznacza to, że potencjał Polski jako docelowego miejsca turystyki zagranicznej nie został jeszcze w pełni wykorzystany. Świadczyć może o tym również fakt, że najwyżej ocenianym elementem atrakcyjności turystycznej Polski były historyczne budynki i pomniki. Przy oszacowaniu wpływu organizacji EURO 2012 w Polsce na wizerunek naszego kraju jako punkt odniesienia zostały przyjęte objęte badaniem NBI kraje Europy Środkowej, czyli państwa o najbardziej zbliżonej do Polski marce kraju. W roku 2008 atrakcyjność turystyczna Polski mierzona wskaźnikiem NBI w turystyce wynosiła 59,1 pkt. i była niższa niż w przypadku Czech (59,2 pkt.)

10 502 J. Borowski, J. Boratyński, A. Czerniak, P. Dykas, M. Plich, R. Rapacki, T. Tokarski i Węgier (59,9 pkt.). Założono, że na skutek udanej organizacji EURO 2012, poprawy infrastruktury transportowej oraz zwiększenia bazy turystycznej atrakcyjność turystyczna Polski mierzona indeksem NBI wzrośnie do najwyższego poziomu wśród krajów regionu, czyli przynajmniej do 59,9 pkt. (wzrost o 0,8 pkt.). Jest to tym bardziej prawdopodobne, że pozostałe kraje regionu nie były ani w najbliższym okresie nie będą gospodarzami masowej imprezy sportowej tej rangi. Poniżej został skonstruowany model, który umożliwia odpowiedź na pytanie, jak wzrost wskaźnika NBI w turystyce o 0,8 pkt. może wpłynąć na przychody z turystyki zagranicznej w Polsce Analiza panelowa W tym podpunkcie został opisany model analizy panelowej wskazujący na istotne determinanty wielkości napływu turystów zagranicznych w celach wypoczynkowych do danego kraju (arr_l; w tys. osób). Jako potencjalne zmienne objaśniające były testowane: 1. Powierzchnia kraju ( sq) w tys. km 2, która może wskazywać na liczbę dostępnych atrakcji turystycznych (długie plaże, duża powierzchnia jezior, liczne góry, liczba zabytkowych miast). 2. Liczba ludności ( pop). Większa liczba ludności może przyczyniać się do wzrostu napływu turystów zagranicznych poprzez większą bazę hotelową i szerszy zakres oferty rekreacyjnej i wypoczynkowej (większa liczba ludzi oznacza najczęściej więcej dużych miast, gdzie infrastruktura turystyczna jest bardziej rozbudowana niż w regionach wiejskich). 3. Zagęszczenie ludności ( pop_km 2 ), mierzone liczbą ludności na km 2, które może przyczyniać się do zmniejszenia napływu turystów zagranicznych przyjeżdżających na wypoczynek ze względu na znaczną degradację środowiska naturalnego (np. rozbudowane obszary miejskie, slumsy, ośrodki przemysłowe). 4. Poziom cen w danym kraju, mierzony dwiema różnymi zmiennymi: stosunkiem siły nabywczej waluty danego kraju do dolara (ppp), liczonej jako stosunek PKB w cenach bieżących w dolarach do PKB według siły nabywczej w dolarach międzynarodowych oraz indeksem cen w najważniejszych miastach świata (ubs), sporządzanym przez UBS w ramach badania Prices and Earnings 4 [Union Bank of Switzerland 2009]. Im wyższy poziom cen w danym kraju, tym niższy powinien być napływ turystów przy założeniu pozostałych zmiennych na tym samym poziomie (warto przy tym pamiętać, że wyższy poziom cen często zależy od poziomu rozwoju gospodarczego danego kraju). 4 Wartość indeksu dla danego kraju była przyjmowana na poziomie miasta o najwyższym wskaźniku cen, z wyłączeniem cen najmu mieszkań.

11 Długookresowy wpływ organizacji EURO 2012 na gospodarkę polską Logarytm PKB na jednego mieszkańca według parytetu siły nabywczej w dolarach międzynarodowych (ln(pkb_pc)). W tym badaniu PKB jest używany jako miernik rozwoju gospodarczego kraju, wpływający na poziom dostępnej infrastruktury turystycznej i transportowej. Zatem im wyższa wartość tej zmiennej, tym większy powinien być napływ turystów zagranicznych do danego kraju. 6. Atrakcyjność danego kraju ogółem, mierzona indeksem Anholt-GfK Roper NBI SM (NBI), oraz jego atrakcyjność turystyczna mierzona indeksem NBI SM w kategorii turystyka (NBI T ). Wyższa wartość obu zmiennych powinna przyczynić się do wzrostu napływu zagranicznych turystów w celach wypoczynkowych do danego kraju. Analiza danych statystycznych przeprowadzona za pomocą uogólnionej metody najmniejszych kwadratów w regresjach panelowych modelu typu random effects 5 dla 37 krajów w latach pozwoliła ustalić, że jedynie 5 zmiennych jest istotnych przy poziomie istotności 5% jako zmienne objaśniające dla liczby turystów zagranicznych przyjeżdżających do danego kraju w celach wypoczynkowych. Są to: indeks NBI i indeks NBI w turystyce, logarytm PKB na jednego mieszkańca według parytetu siły nabywczej, liczba ludności danego kraju oraz poziom cen w danym kraju mierzony stosunkiem PKB w cenach bieżących w dolarach do PKB według parytetu siły nabywczej w dolarach międzynarodowych. Równocześnie zastosowanie indeksu NBI w turystyce (zamiast całkowitego indeksu NBI) oraz wyłączenie liczebności populacji z zestawu zmiennych objaśniających znacznie poprawiło wartości odpowiednich statystyk (t-studenta, statystki F oraz współczynnika determinacji). Wyniki wybranej do dalszych analiz estymacji przedstawia równanie (1). Wartość statystyki F dla tej estymacji wynosi 25,1 (p = 0,00), a wartość współczynnika determinacji R 2 = 0,31. Wszystkie zmienne są istotne przy poziomie istotności 2%. T ( 238) i ( 962) it ( 1489) it ( 16324) it it arr_ l = 611NBI ln^pkb_ pc h ppp C + f. it ^ h Mimo występowania istotnych współliniowości między logarytmem naturalnym PKB na osobę (wg parytetu siły nabywczej w dolarach międzynarodowych) a poziomem cen w danym kraju (mierzonym stosunkiem PKB w cenach bieżących w dolarach do PKB wg parytetu siły nabywczej) oraz wskaźnikiem NBI w kategorii turystyka, wpływ tych współliniowości na wartość i istotność współczynnika stojącego przy zmiennej NBI T jest bardzo niski. Wskazuje na to relatywna niezależność wartości i istotności tego współczynnika od zestawu zmiennych objaśniających (zmiana jego wartości w poszczególnych modelach zawiera się w ramach odchylenia standardowego). Większym (ze względu na bardzo krótki szereg czasowy) problemem jest wskazanie kierunku przyczynowości między zmiennymi objaśniającymi a zmienną objaśnianą. Zgodnie jednak z wynikami (1) 5 Ze względu na stałość w czasie takich zmiennych jak np. powierzchnia danego kraju, nie można było w tym przypadku zastosować modeli typu fixed effects.

12 504 J. Borowski, J. Boratyński, A. Czerniak, P. Dykas, M. Plich, R. Rapacki, T. Tokarski badań dotyczących sposobu podejmowania decyzji o wyjazdach turystycznych, to właśnie atrakcyjność danego miejsca, dostępna infrastruktura turystyczna oraz koszt wyjazdu wpływają na podjęcie decyzji o wyjeździe. Z dokonanej estymacji wynika, że wzrost wskaźnika NBI w kategorii turystyka dla danego kraju o 1 pkt. przekłada się na zwiększenie napływu zagranicznych turystów w celach wypoczynkowych w ciągu roku o 611 tys. osób. Oznacza to, że roczny napływ turystów zagranicznych przyjeżdżających na wypoczynek do naszego kraju zwiększy się w przypadku poprawy atrakcyjności Polski do poziomu Węgier o 489 tys. osób Dodatkowe przychody z turystyki zagranicznej w latach Wyniki dokonanych przez nas szacunków wskazują, że należy oczekiwać znaczącego wzrostu przychodów z turystyki na skutek organizacji EURO 2012 w Polsce. Łącznie w latach przychody te powinny wzrosnąć o 5,0 mld zł (w cenach stałych z 2008 r.), z czego najwyższy roczny wzrost nastąpi w 2012 r. (o 768 mln zł) w wyniku napływu 820,8 tys. kibiców i gości zagranicznych do miast goszczących rozgrywki ME. Przedstawione wyżej szacunki można uznać za najbardziej prawdopodobny (podstawowy) scenariusz wpływu organizacji EURO 2012 na przychody z turystyki zagranicznej w Polsce w latach Wyniki te są jednak obarczone wysoką niepewnością. Niepewność dotyczy sytuacji gospodarczej w 2012 r., wpływającej na wielkości wydatków i liczbę kibiców, którzy przyjadą do Polski w związku z ME, w tym w szczególności kibiców niemających biletów na stadion. Innym czynnikiem ryzyka tej prognozy jest również to, jak Polska poradzi sobie z organizacją tak dużej imprezy masowej. W analizie przychodów z turystyki zagranicznej przyjęto, że organizacja imprezy przebiegnie zgodnie z założeniami organizatorów, a Polska uniknie problemów braku miejsc noclegowych, niedostatecznej infrastruktury transportowej czy problemów związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa gościom. Jednakże niespełnienie któregoś z powyższych założeń może przyczynić się do znacznie niższej, niż przyjęta w prognozie, liczby noclegów udzielonych kibicom zagranicznym (część z nich może zamiast pobytu kilkudniowego zdecydować się na wizytę jednodniową). Może to także spowodować niewykorzystanie możliwości poprawy wizerunku Polski w związku z organizacją EURO 2012 i tym samym obniżyć wpływ tzw. efektu barcelońskiego. Równocześnie jednak istnieje też pewne ryzyko niedoszacowania wpływu efektu barcelońskiego. Może to nastąpić w przypadku bardzo dobrego wywiązania się przez Polskę z zadań organizatora ME i większej niż założono poprawy wizerunku kraju jako docelowego miejsca wypoczynku turystycznego po EURO Biorąc pod uwagę opisane powyżej czynniki ryzyka dla prognozy dodatkowych przychodów z turystyki zagranicznej w związku z organizacją EURO 2012, zbudowano dwa dodatkowe scenariusze wzrostu tych przychodów: pesymistyczny i optymistyczny. Wyniki zostały przedstawione w tabeli 2.

13 Długookresowy wpływ organizacji EURO 2012 na gospodarkę polską 505 Tabela 2 Scenariusze zmian w turystyce: dodatkowe przychody z turystyki zagranicznej w latach (mln zł, ceny stałe z 2008 r.) Rok Wariant podstawowy pesymistyczny optymistyczny ,3 576,2 768, ,2 62,4 624, ,2 62,7 626, ,7 63,0 629, ,9 64,4 643, ,5 65,8 658, ,4 67,3 672, ,0 68,9 688, ,3 70,5 705,3 Suma 4 967, , ,1 % scenariusza podstawowego Źródło: Obliczenia własne. 100,0% 22,2% 121,1% Scenariusz pesymistyczny zakłada niższe niż w wariancie podstawowym wydatki kibiców zagranicznych przyjeżdżających do Polski w czerwcu 2012 r. oraz obniżenie w porównaniu ze scenariuszem podstawowym wydatków na konsumpcję turystyczną w latach (słabszy efekt barceloński ). Łącznie dodatkowe przychody z turystyki zagranicznej w latach w wariancie pesymistycznym wyniosą 1,1 mld zł (w cenach stałych z 2008 r.), co będzie stanowić 22,2% przychodów opisanych w wariancie podstawowym. Złożą się na to niższe o 25% przychody z turystyki zagranicznej związane z wydatkami kibiców zagranicznych przyjeżdżających do Polski w czerwcu 2012 r. (576,2 mln zł w cenach stałych z 2008 r. wobec 768,3 mln zł w wariancie podstawowym), a także niższe o 87,5% przychody z turystyki zagranicznej związane z efektem barcelońskim w latach (525 mln zł wobec 4199 mln zł), odpowiadające wzrostowi wskaźnika Anholt-GfK Roper NBI w kategorii turystyka o 0,1 pkt. (z 59,1 pkt. w 2008 r.) do poziomu odnotowanego dla Czech, wobec założonego w wariancie podstawowym wzrostu o 0,8 pkt. do poziomu odnotowanego dla Węgier. W wariancie optymistycznym założono, że łączne dodatkowe przychody z turystyki zagranicznej w latach wyniosą 6,0 mld zł, tj. o 21,1% więcej niż w wariancie podstawowym. Wariant ten zakłada takie same jak w wariancie podstawowym wydatki i liczbę kibiców zagranicznych przyjeżdżających do Polski w czerwcu 2012 r. Zakłada on także wyższy wzrost wskaźnika NBI w kategorii turystyka związany z poprawą wizerunku Polski o 1,0 pkt. (silniejszy efekt barceloński ), czyli do najwyższego poziomu wśród krajów regionu. W związku z tym

14 506 J. Borowski, J. Boratyński, A. Czerniak, P. Dykas, M. Plich, R. Rapacki, T. Tokarski w wariancie optymistycznym dodatkowe przychody z turystyki zagranicznej związane z oddziaływaniem efektu barcelońskiego organizacji ME w Polsce wyniosą 5,2 mld zł (w cenach stałych z 2008 r.), tj. będą wyższe o 25% niż w wariancie podstawowym. Rozpatrywane wyżej trzy scenariusze efektów organizacji EURO 2012 dla przychodów z turystyki zagranicznej w Polsce w latach zostały uwzględnione w symulacji wpływu ME na gospodarkę polską przedstawionej w następnym punkcie. 4. Założenia i wyniki symulacji 4.1. Cechy i struktura modelu Symulacja makroekonomicznych efektów organizacji EURO 2012 w Polsce została dokonana za pomocą dynamicznego modelu równowagi ogólnej (CGE computable general equilibrium). Modele tego typu są obecnie uznawane za najlepsze narzędzie analityczne w przypadku badania wpływu na gospodarkę wielkich wydarzeń sportowych, m.in. ze względu na szczegółowy poziom opisu gospodarki (dezagregacja według gałęzi i sektorów instytucjonalnych). Ponadto w porównaniu z konkurencyjnym podejściem opartym na metodach input-output, model CGE pozwala pełniej ująć nie tylko korzyści, ale i koszty wydarzenia, dzięki uwzględnieniu ograniczeń dostępnych w gospodarce zasobów. Konstrukcja empirycznego modelu CGE dla gospodarki polskiej została oparta przede wszystkim na dwóch źródłach Dixon, Parmenter [1996] oraz Horridge [2003]. Specyfikację modelu dostosowano z jednej strony do potrzeb badawczych, z drugiej zaś do możliwości wynikających z dostępności danych oraz czasu realizacji projektu. Skorzystano też z doświadczeń związanych z konstrukcją i zastosowaniami wielosektorowych modeli zintegrowanych m.in. specyfikację równań konsumpcji oparto na kompletnym modelu popytu PADS [Almon 1996], wykorzystującym parametry estymowane ekonometrycznie. W modelu zastosowano następującą dezagregację gospodarki: gałęzi (rodzajów działalności według PKD 6 ) oraz taka sama liczba kategorii wyrobów i usług (według PKWiU 7 ); grup wyrobów i usług konsumpcyjnych sklasyfikowanych według celu (COICOP 8 ); 11 6 sektorów instytucjonalnych (gospodarstwa domowe, instytucje rządowe i samorządowe, instytucje niekomercyjne, instytucje finansowe i ubezpieczeniowe, przedsiębiorstwa niefinansowe, zagranica); 6 Polska Klasyfikacja Działalności. 7 Polska Klasyfikacja Wyrobów i Usług. 8 Classification of Individual Consumption by Purpose.

15 Długookresowy wpływ organizacji EURO 2012 na gospodarkę polską czynniki produkcji kapitał i praca; 11 2 rodzaje marż handlowa i transportowa stosowane w wycenie produktów; kategorii popytu finalnego (w tym 6 typów nakładów inwestycyjnych). W modelu wyróżniono ponadto dwie gałęzie specjalne (niewystępujące w standardowych klasyfikacjach), które pozwolą ująć działalność związaną bezpośrednio z obsługą EURO 2012 (budżet operacyjny UEFA), a także z obsługą ruchu turystycznego generowanego przez same mistrzostwa oraz zmiany wizerunku kraju następujące po nich. Proces wytwarzania w poszczególnych gałęziach opisują funkcje produkcji, będące połączeniem funkcji Leontiefa i funkcji typu CES (constant elasticity of substitution). Każdy rodzaj działalności charakteryzuje się odmienną technologią produkcji. Przyjmuje się założenie, że kapitał jest specyficzny dla poszczególnych gałęzi, natomiast praca jest jednorodna i mobilna, tj. dopuszczalne są jej przepływy między gałęziami. Przyjęto też, że produkcja charakteryzuje się stałymi przychodami ze skali, co jest równoznaczne z założeniem konkurencyjnych rynków produktów poszczególnych gałęzi. Popyt finalny jest w modelu reprezentowany w następującym podziale: 11 popyt konsumpcyjny, będący wynikiem decyzji pojedynczego, reprezentatywnego gospodarstwa domowego (do konsumpcji gospodarstw domowych włączono także spożycie w instytucjach niekomercyjnych); 11 popyt inwestycyjny, wyznaczany (poza wyodrębnionymi elementami egzogenicznymi 9 ) osobno dla poszczególnych gałęzi, a następnie agregowany do poziomu 6 typów wydatków inwestycyjnych (inwestycje przedsiębiorstw 10 oraz inwestycje sektora instytucji rządowych i samorządowych każda z tych kategorii w podziale na: nakłady na budynki i budowle, maszyny i urządzenia oraz środki transportu 11 ); 11 popyt zagranicy bez podziału na kierunki eksportu (kraje odbiorców); 11 spożycie sektora instytucji rządowych i samorządowych; 11 przyrost zapasów. Dla każdej z wymienionych kategorii popytu wydatki są przedstawiane w modelu w podziale na 41 grup towarów i usług (według PKWiU). Czynnikiem równoważącym popyt i podaż na poszczególnych rynkach są ceny, wyodrębnione dla każdej grupy towarów i usług (w dodatkowym podziale na ceny dóbr krajowych i importowanych), a także dla czynników produkcji kapitału i pracy. Model wyznacza też szereg indeksów cen dla kategorii zagregowanych 9 W tym bezpośrednimi inwestycjami zagranicznymi. 10 Przez pojęcie inwestycji przedsiębiorstw rozumie się w tym miejscu nakłady przedsiębiorstw niefinansowych i instytucji finansowych, jak również małych firm, zaliczanych w rachunkach narodowych do sektora gospodarstw domowych. Dla uproszczenia inwestycje sektora instytucji rządowych i samorządowych będą nazywane inwestycjami publicznymi, pozostałe zaś prywatnymi. 11 Do tej ostatniej kategorii włączono także inne, niesklasyfikowane tutaj rodzaje nakładów inwestycyjnych.

16 508 J. Borowski, J. Boratyński, A. Czerniak, P. Dykas, M. Plich, R. Rapacki, T. Tokarski w tym dla PKB, konsumpcji, inwestycji itp. W wycenie produktów są stosowane w zależności od kontekstu ceny bazowe lub ceny nabywcy. Opis podziału dochodów zastosowany w modelu odpowiada konwencji przyjętej w rachunkach narodowych [Boratyński 2009]. Model pozwala na wyliczanie różnych składników i form dochodów sektorów instytucjonalnych (np. dochody pierwotne i dochody do dyspozycji gospodarstw domowych, wpływy podatkowe sektora rządowego itp.), a także różnego typu rozchody niezwiązane z wydatkami rzeczowymi (np. składki ZUS, podatki dochodowe, darowizny). Ponadto obliczane są salda dochodów i wydatków sektorów instytucjonalnych, wśród których znajdują się deficyt sektora finansów publicznych oraz saldo obrotów bieżących. Omawiany model jest modelem dynamicznym, co oznacza, że: 11 wyznaczane są w nim rozwiązania dla kolejnych lat kalendarzowych (przeprowadzone symulacje obejmują okres ); 11 opisuje proces akumulacji kapitału w każdej gałęzi z osobna; 11 inwestycje w każdej gałęzi wyznaczane są na podstawie antycypowanych przyszłych dochodów z kapitału i kosztów inwestycji; w modelu zastosowano koncepcję racjonalnych oczekiwań, co oznacza, że przewidywania formułowane w danym okresie są zgodne z wynikami rozwiązania modelu dla przyszłych okresów (tzw. model-consistent expectations); 11 akumulowany jest dług sektora finansów publicznych oraz dług wobec zagranicy. Czas ma w modelu charakter dyskretny. Do rozwiązania modelu wykorzystano pakiet GEMPACK (General Equilibrium Modelling Package [Harrison, Pearson 1996]). Zastosowano technikę polegającą na jednoczesnym rozwiązywaniu modelu dla wszystkich analizowanych okresów [Malakellis 2000]. Podstawowym źródłem danych o strukturze gospodarki polskiej, wykorzystanym do parametryzacji modelu, był szacunkowy bilans przepływów międzygałęziowych za 2007 r. Drugim źródłem była publikacja GUS [Rachunki 2009]. Dane te posłużyły przede wszystkim do wyznaczenia parametrów równań opisujących sferę podziału dochodów. Część parametrów w tym zwłaszcza różnego typu elastyczności przyjęto za wynikami opisanymi w literaturze. Parametry równań konsumpcji pochodzą z estymacji ekonometrycznej Podstawowe założenia scenariuszy symulacyjnych W przeprowadzonej symulacji oddziaływania EURO 2012 na gospodarkę polską uwzględniono następujące jego kanały: 11 przyspieszenie realizacji inwestycji w infrastrukturę transportową, a także w infrastrukturę sportową i w budowę centrów pobytowych; 11 wzrost łącznej produktywności czynników produkcji (TFP) wynikający z przyspieszenia inwestycji w transporcie drogowym;

17 Długookresowy wpływ organizacji EURO 2012 na gospodarkę polską wcześniejszy napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ) w związku z przyspieszeniem rozwoju infrastruktury transportowej; 11 wzrost liczby turystów zagranicznych w 2012 r. i w latach następnych; 11 bezpośrednie wydatki UEFA z tzw. budżetu operacyjnego. Założenia dla inwestycji oparto na sporządzonym przez spółkę PL.2012 harmonogramie i założeniach kosztowych dla projektów infrastrukturalnych i organizacyjnych związanych z organizacją EURO 2012 (Masterplan), a także eksperckich opiniach o przebiegu realizacji tego planu przed rozpoczęciem imprezy. Przyspieszenie inwestycji jest równoznaczne z wcześniejszym (niż bez organizacji ME) osiągnięciem pewnego wyższego potencjału gospodarczego. Potencjał ten wyraża się zasobem majątku trwałego (kapitału) w obszarach transportu kolejowego, transportu miejskiego, lotnisk, centrów pobytowych oraz stadionów. Najważniejszym obszarem, którego dotyczy przyspieszenie inwestycji, jest infrastruktura drogowa. W tym przypadku adekwatne jest ujęcie jej oddziaływania na potencjał gospodarczy poprzez łączną produktywność czynników produkcji (TFP). W związku z powyższym autorzy podjęli próbę oszacowania wpływu infrastruktury drogowej na TFP regionów (województw) w Polsce, a następnie wykorzystania wyników tych szacunków w modelu symulacyjnym gospodarki. Przeprowadzone przez autorów badania empiryczne wykazały, że najsilniejsze oddziaływanie na TFP województw wykazuje gęstość dróg ekspresowych i autostrad. Dlatego też w analizie wpływu infrastruktury drogowej na TFP ujęto łącznie autostrady i drogi ekspresowe. Ponadto do specyfikacji modelu TFP włączono zmienną czasową, której zadaniem było uchwycenie wpływu innych czynników niż infrastruktura drogowa i zróżnicowanie regionalne na TFP, np. czynników organizacyjnych i technologicznych. Nieuwzględnienie tych zmiennych mogłoby prowadzić do znacznego przeszacowania parametrów w wyjściowym modelu, ograniczonym wyłącznie do czynnika infrastruktury. Ostatecznie więc do dalszych badań przyjęto równanie o postaci: A = 2,82 + 0,0047t + 0,00042(a + de), (2) gdzie: a + de gęstość sieci dróg ekspresowych i autostrad (w przeliczeniu na 10 tys. km 2 ), t zmienna czasowa. W modelu symulacyjnym funkcja produkcji ma postać potęgową (funkcja Cobba-Douglasa), a efekt TFP wprowadzono do niej mnożnikowo. W świetle badań przedstawionych w punkcie 1 rozwój infrastruktury (w tym transportowej) jest także ważną determinantą napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ). Siły tego wpływu nie można jednak określić w ramach modelu CGE, opisującego wyłącznie gospodarkę krajową, ponieważ kryteria tego typu decyzji inwestycyjnych wiążą się z szerszą (globalną) perspektywą (kluczowe są tu różnice występujące między krajami, np. w poziomie rentowności). Dlatego

18 510 J. Borowski, J. Boratyński, A. Czerniak, P. Dykas, M. Plich, R. Rapacki, T. Tokarski też do skonstruowania scenariuszy napływu BIZ związanego z poprawą stanu infrastruktury transportowej w Polsce wykorzystano wyniki badań opisanych w literaturze, w szczególności badania opartego na danych przekrojowo-czasowych, dotyczących obszaru Europy Środkowo-Wschodniej [Bellak i in. 2009]. Jednym z czynników wykorzystanych przez autorów tego badania do objaśnienia zmian poziomu BIZ była infrastruktura transportowa. Dane o stanie infrastruktury transportowej zostały tam przedstawione w postaci indeksu, uwzględniającego gęstość sieci transportowej oraz liczbę portów wodnych i powietrznych. Niestety, podobne dane dla Polski są niedostępne, a w przygotowywanym modelu gospodarki polskiej nie istnieje zmienna opisująca infrastrukturę transportową w podobny sposób. Ponieważ jednak siła oddziaływania infrastruktury transportowej na BIZ w przywoływanej pracy [Bellak i in. 2009] została przedstawiona w formie elastyczności (wynoszącej 0,323), możliwe było zastosowanie tego oszacowania, o ile udałoby się wskazać w modelu czynnik, który stanowi wystarczające przybliżenie oryginalnej zmiennej (zmienną proxy). Dla celów tego badania przyjęto, że rolę zmiennej proxy może odgrywać wielkość odzwierciedla jąca zasoby majątku w sektorze transportu, wyrażona w cenach stałych i opóźniona o jeden rok (co jest zgodne z intencjami autorów oszacowania elastyczności BIZ). Do wyznaczenia ścieżki zmian BIZ pod wpływem zmian w infrastrukturze w scenariuszu podstawowym użyto oryginalnej wartości elastyczności BIZ. Scenariusze optymistyczny i pesymistyczny utworzono, zmieniając odpowiednio (zwiększając i zmniej szając) elastyczność BIZ o 1/3 jej oryginalnej wartości. Zgodnie z oczekiwaniami, efekty BIZ podążają śladem przyspieszenia nakładów inwestycyjnych: następuje przesunięcie BIZ w czasie część z nich dokonywana jest wcześniej, dzięki przyspieszeniu budowy autostrad i dróg ekspresowych. Scenariusz dla turystyki oparto na prognozach liczby turystów zagranicznych oraz ich wydatków. Obejmuje on wzrost wydatków turystów zagranicznych w latach , przy czym najsilniejszy impuls wystąpi w samym 2012 r. Szacunki dodatkowych wydatków obejmują dezagregację według grup towarów i usług. Ponadto w tym scenariuszu przewiduje się przyspieszenie budowy centrów pobytowych. Nie zakłada się natomiast, że EURO 2012 przyczyni się do przyspieszenia inwestycji hotelarskich. Ostatnim elementem scenariusza EURO są wydatki ponoszone z budżetu operacyjnego UEFA. W chwili pisania tego tekstu brak było jednak danych o strukturze tych wydatków, nie była również znana dokładna ich wysokość. Według informacji uzyskanych przez spółkę PL.2012 łączne wydatki z budżetu operacyjnego UEFA w Polsce będą zbliżone do 150 mln euro. Taką też kwotę założono w scenariuszu, przyjmując zarazem, iż zostaną one poniesione w całości w 2012 r. Ze względu na brak bliższych danych przyjęto też, że struktura wydatków będzie analogiczna do struktury kosztów w sektorze sportu, rekreacji i kultury. Symulacje przeprowadzono dla trzech scenariuszy poza scenariuszem podstawowym wzięto pod uwagę również scenariusz pesymistyczny i optymistyczny. Scenariusz optymistyczny i pesymistyczny różnią się od scenariusza podstawowego

19 Długookresowy wpływ organizacji EURO 2012 na gospodarkę polską 511 założeniami co do wielkości nakładów inwestycyjnych w transporcie jest to bowiem sfera, w której założenia Masterplanu wiążą się z istotną niepewnością wyższą niż w przypadku budowy stadionów. Konsekwencją zróżnicowania scenariuszy inwestycji w infrastrukturę transportową jest analogiczne zróżnicowanie powiązanych z nimi scenariuszy zmian TFP i BIZ. W przypadku inwestycji w centra pobytowe wyróżniono jedynie warianty: podstawowy i pesymistyczny, natomiast w przypadku budżetu operacyjnego UEFA nie przewiduje się odchyleń od jego planowego wykonania. W dziedzinie turystyki uwzględniono trzy scenariusze: podstawowy, pesymistyczny i optymistyczny. Symulacja efektów ME polegała na porównaniu wyników rozwiązania modelu według każdego z wyżej opisywanych scenariuszy ( scenariusz EURO w trzech wariantach) ze scenariuszem bazowym zakładającym, że Polska nie organizuje ME (scenariusz bez EURO ). Warto zwrócić uwagę, że każdy z zastosowanych w symulacjach scenariuszy jest konsekwentnie pesymistyczny, optymistyczny bądź pośredni (scenariusz podstawowy). Innymi słowy, np. scenariusz optymistyczny opiera się na optymistycznych założeniach w odniesieniu do wszystkich rozważanych ekonomicznych impulsów związanych z organizacją EURO Nie rozważano zatem scenariuszy mieszanych, będących kombinacją założeń pesymistycznych, optymistycznych lub pośrednich dla poszczególnych rodzajów impulsów. W praktyce jednak wyniki symulacji dla scenariuszy mieszanych mieszczą się pomiędzy efektami oszacowanymi dla scenariusza konsekwentnie pesymistycznego i scenariusza konsekwentnie optymistycznego. W ten sposób analiza obejmuje pełne spektrum możliwych wyników w ramach przyjętych założeń Makroekonomiczne efekty EURO 2012 w Polsce Wyniki symulacji wskazują, że przygotowania do EURO 2012 spowodują przyspieszenie wzrostu gospodarczego w latach (rys. 1). W kolejnych latach ( ) tempo to będzie niższe niż w scenariuszu bazowym ( bez EURO ), aby ostatecznie powrócić na swój długookresowy poziom. Maksymalne przyspieszenie wzrostu PKB w scenariuszu podstawowym wynosi blisko 0,2 pkt. proc. (w wariancie optymistycznym sięga ono 0,25 pkt. proc., w pesymistycznym zaś jest nieco niższe od 0,14 pkt. proc.). Zwiększenie tempa wzrostu powoduje, że produkt krajowy brutto jest przejściowo wyższy (rys. 2) zwłaszcza w latach Punktem kulminacyjnym jest 2012 r., z odchyleniem mieszczącym się w granicach 5,4 9,5 mld zł (w cenach stałych z 2009 r.) w zależności od scenariusza. Powyższe efekty w ujęciu skumulowanym przedstawia tabela 3. Efekty skumulowane rozumiane są tu jako sumy przyrostów poszczególnych zmiennych makroekonomicznych w okresie Tak rozumiane korzyści z organizacji ME mierzone PKB wynoszą (w wariancie podstawowym) 27,9 mld zł w cenach stałych z 2009 r. Innymi słowy, dzięki organizacji EURO 2012, PKB rośnie realnie o około 2,1% wielkości z 2009 r. Wzrost ten jednak nie następuje jednorazo-