Twój głos w sprawie strategii Europa 2020 Sprawozdanie wersja ostateczna Czerwiec 2010

Transkrypt

1 UNIA EUROPEJSKA Komitet Regionów Konsultacje Twój głos w sprawie strategii Europa 2020 Sprawozdanie wersja ostateczna Czerwiec 2010 UNIA EUROPEJSKA Komitet Regionów Rue Belliard/Belliardstraat, 101_1040 Bruxelles/Brussel _ BELGIQUE/BELGIË Tel / _ Fax +32 2/

2 Spis treści WSTĘP... 4 NAJWAŻNIEJSZE USTALENIA, OCENA I SKUTKI POLITYCZNE... 5 ROZDZIAŁ 1 OPRACOWANIE DOSTOSOWANYCH TERYTORIALNIE CELÓW W STRATEGII EUROPA STRATEGIA EUROPA 2020 W SPOSÓB ZRÓWNOWAŻONY UWZGLĘDNIAJĄCA FILARY GOSPODARCZY, SPOŁECZNY I OCHRONY ŚRODOWISKA UZUPEŁNIENIE NAJWAŻNIEJSZYCH CELÓW CELAMI REGIONALNYMI I KRAJOWYMI, ZA KTÓRYCH REALIZACJĘ ODPOWIEDZIALNE SĄ WSZYSTKIE ZAINTERESOWANE PODMIOTY KOMENTARZE I UWAGI NA TEMAT NAJWAŻNIEJSZYCH CELÓW % ludności w wieku lat powinno mieć zatrudnienie % unijnego PKB należy inwestować w badania i rozwój Cele związane z klimatem i energią 20/20/ Cele związane z edukacją mln mniej ludzi zagrożonych ubóstwem SUGESTIE DOTYCZĄCE NOWYCH CELÓW ROZDZIAŁ 2 KSZTAŁTOWANIE DZIAŁAŃ POLITYCZNYCH POPRZEZ NOWE WSKAŹNIKI UZUPEŁNIAJĄCE WOBEC PKB, DOTYCZĄCE ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU I JAKOŚCI ŻYCIA OPRÓCZ PKB NIEZBĘDNE SĄ NOWE WSKAŹNIKI DOTYCZĄCE KSZTAŁTOWANIA I MONITOROWANIA STRATEGII EUROPA GŁÓWNE CECHY NIEZBĘDNYCH WSKAŹNIKÓW W JAKI SPOSÓB OKREŚLIĆ NOWE WSKAŹNIKI SUGESTIE DOTYCZĄCE POTENCJALNYCH WSKAŹNIKÓW STRATEGII EUROPA ROZDZIAŁ 3 W JAKI SPOSÓB MIASTA I REGIONY MOGĄ STAĆ SIĘ AKTYWNYMI PODMIOTAMI W REALIZACJI STRATEGII EUROPA 2020? PARTNERSKA WSPÓŁPRACA MIĘDZY RÓŻNYMI POZIOMAMI ADMINISTRACJI RZĄDOWEJ JEST KLUCZOWA DLA STRATEGII EUROPA WKŁAD WŁADZ LOKALNYCH I REGIONALNYCH W STRATEGIĘ EUROPA PARTNERSKA REALIZACJA PROJEKTÓW PRZEWODNICH Unia na rzecz innowacyjności Mobilna młodzież Europejska agenda cyfrowa Europa efektywnie korzystająca z zasobów Polityka przemysłowa w erze globalizacji Program na rzecz nowych umiejętności i zatrudnienia Europejski program walki z ubóstwem SCEPTYCZNY PUNKT WIDZENIA NA PROJEKTY PRZEWODNIE ZNALEZIENIE NOWYCH ROZWIĄZAŃ W ZAKRESIE ZARZĄDZANIA REALIZACJĄ STRATEGII PRZEZ WŁADZE LOKALNE I REGIONALNE LUB ULEPSZENIE ROZWIĄZAŃ JUŻ ISTNIEJĄCYCH

3 3.5.1 Różnorodność istniejących systemów zarządzania Wprowadzanie nowych systemów zarządzania i poprawa już istniejących kanałów uczestnictwa miast i regionów ROZDZIAŁ 4 UZUPEŁNIANIE SIĘ I WZAJEMNE WZMACNIANIE STRATEGII EUROPA 2020 I POLITYKI SPÓJNOŚCI WZAJEMNIE WZMACNIAJĄCE SIĘ RELACJE MIĘDZY STRATEGIĄ EUROPA 2020 I POLITYKĄ SPÓJNOŚCI Cele spójności potrzebują strategii Europa Cele strategii Europa 2020 potrzebują spójności Potrzeba spójności w czasach kryzysu ZWIĄZEK MIĘDZY STRATEGIĄ EUROPA 2020 I POLITYKĄ SPÓJNOŚCI PRZYGOTOWYWANIE BUDŻETU UE Z UWZGLĘDNIENIEM POLITYKI SPÓJNOŚCI I STRATEGII EUROPA ZAGWARANTOWANIE ODPOWIEDNIEGO POZIOMU FINANSOWANIA I BARDZIEJ PRECYZYJNE, UPROSZCZONE I NAKIEROWANE NA WYNIKI WYDATKOWANIE WYDAWANIE PIENIĘDZY W RAMACH UMOWY O PARTNERSTWIE ROZDZIAŁ 5 INFORMOWANIE O STRATEGII EUROPA 2020 W UKIERUNKOWANY I ATRAKCYJNY SPOSÓB SZERSZE I SKUTECZNIEJSZE INFORMOWANIE NA TEMAT STRATEGII EUROPA OPRACOWYWANIE INFORMACJI DLA POSZCZEGÓLNYCH GRUP ODBIORCÓW STRATEGIA ZAUWAŻALNA PRZEZ SPOŁECZEŃSTWO ORAZ PRZEZ POSZCZEGÓLNE GRUPY INTERESÓW POŁĄCZENIE WYSIŁKÓW NA WSZYSTKICH POZIOMACH NA RZECZ INFORMOWANIA O STRATEGII EUROPA NARZĘDZIA DO WYKORZYSTANIA W DZIAŁANIACH KOMUNIKACYJNYCH W RAMACH STRATEGII EUROPA WYKAZ RESPONDENTÓW

4 WSTĘP Na podstawie wniosku Komisji Europejskiej pt. Europa 2020 Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu, opublikowanego 3 marca 2010 r., Rada Europejska przyjęła tę strategię na posiedzeniach w marcu i w czerwcu 2010 r. 1 Przyjęto główne cele nowej strategii oraz nowe zintegrowane wytyczne. Komisja Europejska przedstawi siedem projektów przewodnich związanych ze strategią pod koniec 2010 r., równocześnie zostanie opracowany system nadzoru i sprawozdawczości, który będzie wspierał realizację nowej strategii oraz posłuży odpowiedniemu jej ukierunkowaniu. Już w marcu 2009 r. Komitet Regionów przeprowadził konsultacje z europejskimi miastami i regionami w sprawie nowej strategii na rzecz zrównoważonego wzrostu gospodarczego 2. Na podstawie ich wyników w grudniu 2009 r. Komitet przyjął opinię z inicjatywy własnej 3, którą częściowo uwzględniono w wyżej wspomnianym wniosku Komisji. Niemniej jednak pewne ważne kwestie dotyczące władz lokalnych i regionalnych pozostały otwarte w projekcie strategii Europa Są nimi: potrzeba zróżnicowanych celów na poziomie terytorialnym, potrzeba przyjęcia wychodzących poza PKB wskaźników dotyczących kształtowania polityk, rzeczywista rola władz lokalnych i regionalnych w opracowywaniu i realizacji nowej strategii, związki między strategią Europa 2020, polityką spójności i budżetem UE oraz potrzeba informowania wszystkich obywateli Unii Europejskiej na temat nowej strategii. Dlatego też KR zdecydował się pogłębić wspomniane kwestie i dał wszystkim władzom lokalnym i regionalnym UE możliwość wyrażenia poglądów dzięki kolejnym konsultacjom zatytułowanym Twój głos w sprawie strategii»europa 2020«. Zorganizowano je w marcu 2010 r. w formie kwestionariusza opublikowanego we wszystkich językach urzędowych UE na stronie internetowej Platformy Monitorowania Strategii Europa W sprawozdaniu tym streszczono wypowiedzi zawarte w 97 kwestionariuszach otrzymanych do 28 kwietnia 2010 r. od 21 z 27 państw członkowskich 4. Liczba ankiet przesłanych przez miasta i regiony była podobna. 24 kwestionariusze przesłali członkowie Platformy Monitorowania Strategii Europa 2020 sieci zrzeszającej około 120 miast i regionów, zajmującej się od 2006 r. monitorowaniem wdrażania strategii lizbońskiej w terenie. 10 kwestionariuszy przesłali członkowie Porozumienia Burmistrzów, koalicji ponad 1700 miast UE, popularyzowanej przez Komisję Europejską w celu wspierania przyjęcia strategii politycznych w zakresie efektywności energetycznej. Kwestionariusze przesłały także krajowe i europejskie stowarzyszenia władz lokalnych i regionalnych, jak również transgraniczne ugrupowania regionów. Wszystkie odpowiedzi w oryginalnych wersjach językowych oraz w języku angielskim, jak również czysty formularz kwestionariusza można znaleźć na stronie internetowej Platformy Monitorowania Strategii Europa 2020 ( Oficjalne dokumenty dotyczące strategii Europa 2020 można znaleźć na stronie: Pełny tekst sprawozdania oraz opinie respondentów znajdują się na stronie: Przyszłość strategii lizbońskiej po 2010 r. (CdR 25/2009). Nie otrzymano kwestionariuszy z Bułgarii, Cypru, Irlandii, Łotwy, Malty i Słowenii. Wykaz respondentów znajduje się na końcu niniejszego dokumentu. 4

5 W przedstawionych poniżej najważniejszych wnioskach prezentujemy zagadnienia, co do których istnieje najszerszy konsensus pomiędzy respondentami; pełen wachlarz indywidualnych opinii i komentarzy respondentów przedstawiono w głównej części sprawozdania. Treść raportu niekoniecznie odzwierciedla oficjalne stanowisko Komitetu Regionów. NAJWAŻNIEJSZE USTALENIA, OCENA I SKUTKI POLITYCZNE MIASTA I REGIONY UE: STRATEGIA EUROPA 2020 JEST WAŻNA W badaniu przeprowadzonym przez Komitet Regionów wzięło udział 97 miast i regionów z 21 państw członkowskich UE. Respondenci przesłali szereg doskonałej jakości dokumentów ilustrujących ich zaangażowanie w nową strategię Europa 2020 na rzecz inteligentnego, zrównoważonego i sprzyjającego włączeniu społecznemu wzrostu. Przedstawili oni mnóstwo uwag i sugestii, a także konkretne przykłady, w jaki sposób mogliby przyczynić się do realizacji tej strategii. Respondenci docenili przyjęte w projekcie strategii Europa 2020 wyważone podejście, którego odzwierciedleniem są wyznaczone priorytety, jak również ambitne zaangażowanie strategii na rzecz celów ogólnounijnych. Ich zdaniem projekty przewodnie są konkretnymi instrumentami, które przybliżą strategię Europa 2020 obywatelom UE. Niemniej jednak projekt Komisji nie uwzględnia w należyty sposób potrzeby odniesienia się w nowej strategii do kwestii różnorodności obszarów i dysproporcji między nimi; nie proponuje nowych wskaźników, uzupełniających wobec PKB, które posłużyłyby za narzędzie kształtowania działań politycznych; nie przezwycięża dotychczasowej fragmentacji programów politycznych i związanych z nimi kanałów finansowania; nie nadaje priorytetu kwestii uproszczeń administracyjnych; nie skłania do wdrożenia zasady partnerstwa między władzami krajowymi, regionalnymi i lokalnymi; nie stawia też czoła wyzwaniu w zakresie komunikacji, jakim jest przybliżenie nowej strategii zwykłym obywatelom. Z tych względów większość respondentów obawia się, że z powodu bardzo napiętego harmonogramu przyjęcia nowej strategii, zgodnie z propozycją przedstawioną w chwili prowadzenia konsultacji, ich wkład w przyjęcie strategii Europa 2020 i powodzenie jej realizacji mogą być ograniczone 5. Dlatego też przedstawili oni szeroki wachlarz konkretnych propozycji, jak można by poprawić aktualny projekt strategii Europa 2020 z myślą o zagwarantowaniu jej skutecznej realizacji. OPRACOWANIE I WDROŻENIE NOWEJ STRATEGII: WYZWANIA I SZANSE 1. Strategia Europa 2020 nie uwzględnia występujących obecnie dysproporcji społecznogospodarczych ani nierównomiernego rozkładu możliwości między poszczególnymi regionami i miastami oraz w ich obrębie. Różnice, które pogłębiły się w ciągu ostatniego dziesięciolecia, odzwierciedlają nie tylko tradycyjny dystans między regionami bardziej i mniej rozwiniętymi. 5 W czerwcu 2010 r. zobowiązano państwa członkowskie, by do jesieni 2010 r. wdrożyły krajowe programy reform w celu przyczynienia się do realizacji celów strategii Europa

6 Można je także dostrzec na niektórych najbardziej rozwiniętych obszarach, np. w ubogich dzielnicach różnych miast UE. Poprzez przyjęcie wyłącznie celów krajowych i unijnych w ramach odgórnej procedury, zaproponowana w strategii Europa 2020 struktura sprawowania rządów uniemożliwia dostosowanie celów i wskaźników w taki sposób, by uwzględniały wspomniane różnice lokalne i regionalne. Dzięki dostosowaniu celów i wskaźników do zróżnicowanych warunków lokalnych i regionalnych nowa strategia stałaby się bardziej realistyczna i skuteczna: środki lokalne przyczynią się do zrównoważonego wzrostu gospodarczego, powodując poprawę warunków życia obywateli UE i wpływając w ten sposób na pogłębienie spójności. 2. Strategia Europa 2020 nie propaguje wskaźników zrównoważonego rozwoju, uzupełniających wobec PKB. Przyjęcie takich wskaźników, w kontekście elastycznego wdrażania nowej strategii, za które odpowiadają właściwe szczeble administracji i inne zainteresowane podmioty, jest niezbędnym elementem ustalania celów lokalnych i regionalnych oraz pomaga w kształtowaniu odpowiednich sposobów wdrażania strategii na poziomie lokalnym. Przedstawiono szereg możliwych wskaźników. 3. Podobnie jak w przypadku strategii lizbońskiej, instrumenty polityki i związane z nimi kanały finansowania strategii Europa 2020 pozostają rozczłonkowane, co może pozbawić je skuteczności. Ponadto w strategii Europa 2020 uproszczenia administracyjne nie należą do priorytetów. Instrumenty polityki wymagają koordynacji, a ich stosowanie uproszczenia, aby można było skupić się na ograniczonej liczbie celów w sposób spójny i skuteczny. Zapewniłoby to również niezbędną integrację różnych obszarów polityki UE, w tym polityki spójności i innych właściwych polityk sektorowych. 4. W ostatecznym rozrachunku skuteczna realizacja celów strategii Europa 2020 zależeć będzie nie tylko od poczynań wszystkich właściwych organów, lecz w głównej mierze od koordynacji i synchronizacji ich działań. W przypadku wdrażania szeregu aspektów siedmiu planowanych projektów przewodnich pierwszoplanową rolę odgrywać będą samorządy lokalne i regionalne. Jednakże ich roli nie uznano ani w procesie ustalania celów, ani w projektach przewodnich, nie wspominając już o opracowaniu krajowych programów reform. W istocie w kilku krajach UE przynajmniej niektóre aspekty nowej strategii należą do kompetencji władz lokalnych i regionalnych, natomiast wniosek Komisji opiera się na podejściu odgórnym i pośpiesznym. Jeżeli strategia ma spełnić pokładane w niej nadzieje, należy od samego początku zapewnić stałą koordynację między wszystkimi właściwymi szczeblami administracji rządowej. Szczególnie w 2010 r. władze lokalne i regionalne, rządy krajowe i instytucje UE powinny współpracować na zasadach partnerskich, aby najpierw ustalić cele, również na szczeblu regionalnym, a następnie opracować i zapoczątkować projekty przewodnie i krajowe programy reform. Należy przy tym uważnie przestrzegać zasad pomocniczości i proporcjonalności. 6

7 5. Choć stwierdza się słusznie, że instrumenty polityki spójności przyczyniają się do realizacji celów strategii Europa 2020, to jednak w projekcie nie przedstawia się wyraźnie potencjalnego wkładu strategii Europa 2020 w zwiększanie spójności w całej UE. Jeżeli strategia nie zostanie wdrożona w sposób elastyczny, możemy faktycznie zaprzepaścić okazję, by wykorzystać lokalne zasoby ludzkie i inne aktywa do propagowania inteligentnego i zrównoważonego wzrostu gospodarczego sprzyjającego włączeniu społecznemu. Respondenci jednomyślnie podkreślali fakt, że strategię Europa 2020 i politykę spójności należy traktować jako wzmacniające się wzajemnie narzędzia realizowania polityki służące stymulowaniu zrównoważonego wzrostu i jednocześnie zwiększające spójność społeczną, gospodarczą i terytorialną. Z uwagi na rosnące obawy dotyczące spójności terytorialnej, nawet w bogatszych regionach UE, polityka spójności powinna nadal obejmować wszystkie regiony, a jednocześnie realizować swoje cele o charakterze redystrybucyjnym. Nie należy zmniejszać poziomu finansowania strategii Europa 2020 i polityki spójności, a jeśli to możliwe, powinno się je zwiększyć. Ważniejsze jest jednak, aby zadbać o racjonalizację, uproszczenie i zwiększenie skuteczności wydatków poprzez udoskonalenie procedur monitorowania i oceny. Należałoby również zbadać potencjalne możliwości nagradzania regionów i miast, które potrafią wydatkować dostępne środki w efektywny sposób, tak aby wspierać te, które skłonne są do poprawy, i zastosować sankcje w stosunku do tych, które są mało skuteczne. Kluczowymi podmiotami z punktu widzenia pomyślnej realizacji strategii Europa 2020 powinny być samorządy miejskie, ponieważ mogą one być motorem wzrostu. Jednakże samorządy borykają się z największymi problemami w zakresie spójności gospodarczej i społecznej. Obszary wiejskie należy wspierać w wysiłkach zmierzających do stymulowania wzrostu opartego na nowych, solidnych podstawach. Większe wysiłki, w wymagających tego przypadkach, na rzecz poprawy podstawowej infrastruktury, planowane w strategii Europa 2020, napędzałyby wzrost gospodarczy w UE i zapewniałyby spójność. Wielu respondentów podkreślało również, że jako partnerów należy także traktować koalicje regionów odpowiadających za kształtowanie polityki, w tym koalicje transgraniczne (takie jak EUWT i makroregiony). 6. Informowanie społeczeństwa o Unii Europejskiej, ze względu na postrzeganie jej przez wielu obywateli jako odległy byt, zawsze było trudnym zadaniem przedstawienie strategii Europa 2020 w jej obecnym kształcie wcale nie będzie łatwiejsze. Bez względu na to, jak trudne będzie informowanie o strategii Europa 2020, wysiłki informacyjne powinny skupiać się na jej autentycznym wkładzie w zrównoważony rozwój gospodarczy, także w kontekście lokalnym lub regionalnym z punktu widzenia całej społeczności i grup sektorowych. Przesłanie to należy przekazywać za pośrednictwem nowoczesnych narzędzi i z aktywnym udziałem władz lokalnych i regionalnych. 7

8 OCENA I SKUTKI POLITYCZNE Duże zainteresowanie strategią Europa 2020 wśród respondentów nie dziwi, zważywszy że: wprowadzenie nowej strategii zbiega się w czasie z najgłębszą od dziesięcioleci recesją, która dotknęła i to w nierównym stopniu państwa członkowskie, regiony i miasta, pogłębiając dotychczasowe różnice społeczno-gospodarcze i wpływając niekorzystnie na perspektywy wzrostu całej UE; obecne obawy dotyczące równowagi monetarnej strefy euro zwiększają tylko potrzebę powiązania silniejszej dyscypliny fiskalnej z poprawą długookresowych perspektyw wzrostu UE, co ma na celu zapewnienie zrównoważonej polityki budżetowej państw członkowskich, a zarazem uniknięcie długotrwałej recesji. Te niepokojące perspektywy gospodarcze tym bardziej zwiększają potrzebę zastąpienia strategii lizbońskiej nową, skuteczniejszą strategią, która miałaby poprawić konkurencyjność Europy i tym samym umożliwić wzrost gospodarczy. Odpowiedzi respondentów świadczą o tym, że władze lokalne i regionalne w UE zdają sobie sprawę z tego, jaka jest stawka. Zobowiązały się one do osiągnięcia wyznaczonych celów i są gotowe wypełnić swoje obowiązki, aby zagwarantować pomyślną realizację założeń (zob. np. Porozumienie Burmistrzów). Niemniej jednak samorządy, które odpowiedziały na pytania postawione w badaniu, wątpią, by nowa strategia Europa 2020 w jej obecnym kształcie przyniosła oczekiwane efekty. Aby jak najlepiej wykorzystać tę jakże potrzebną okazję do pokonania kryzysu gospodarczego i aby stymulować zrównoważony, długoterminowy wzrost, zmniejszając zarazem dysproporcje i poprawiając jakość życia obywateli UE, strategia Europa 2020 powinna przewidywać udział wszystkich szczebli administracji, w tym władz lokalnych i regionalnych, w jej opracowywaniu i realizacji na zasadzie trwałych stosunków partnerskich. W roku 2010 powinno się to odnosić zarówno do ustalania celów, jak i opracowywania projektów przewodnich i krajowych programów reform. Dlatego właśnie Komitet Regionów przedstawił swój projekt paktu terytorialnego władz lokalnych i regionalnych w sprawie strategii Europa 2020, mając na celu zagwarantowanie wielopoziomowej realizacji przyszłej strategii poprzez skuteczne partnerstwo między władzami lokalnymi, regionalnymi, krajowymi i unijnymi. Paktowi temu powinny towarzyszyć również krajowe pakty terytorialne, w ramach których państwa członkowskie powinny pracować wspólnie z miastami i regionami, aktywnie wykorzystując dostępne narzędzia instytucjonalne. Komitet Regionów, za pośrednictwem Platformy Monitorowania Strategii Europa 2020, będzie nadal śledził w terenie postępy w działaniach związanych z tą strategią i regularnie składał sprawozdania Radzie, Komisji Europejskiej i Parlamentowi Europejskiemu. 8

9 ROZDZIAŁ 1 OPRACOWANIE DOSTOSOWANYCH TERYTORIALNIE CELÓW W STRATEGII EUROPA Strategia Europa 2020 w sposób zrównoważony uwzględniająca filary gospodarczy, społeczny i ochrony środowiska Znaczna większość respondentów doceniła wyważone podejście przedstawione w projekcie strategii Europa 2020, które znalazło swoje odbicie w jej priorytetach w inteligentnym i zrównoważonym rozwoju sprzyjającym włączeniu społecznemu oraz w jej ambitnym zaangażowaniu się w realizację ogólnoeuropejskich, najważniejszych celów 6. W szczególności respondenci: uważają, że cel polegający na wzmocnieniu (zrównoważonego) rozwoju gospodarczego jest niezbędny i że pociąga on za sobą zwiększenie konkurencyjności krajów i regionów; potwierdzają, że kwestie dotyczące środowiska naturalnego, w szczególności zmiany klimatu, powinny być postrzegane jako najważniejszy z priorytetów; zdecydowanie wszyscy postrzegają koncepcję wzrostu umożliwiającego włączenie społeczne w szerszych ramach, wynikających z potrzeby pogłębienia spójności społecznej i terytorialnej. Spójność społeczna polega na tworzeniu nowych możliwości zatrudnienia, a spójność terytorialna dotyczy istniejących dysproporcji społeczno-gospodarczych nie tylko między regionami i państwami, ale w szczególności na terenie najbardziej rozwiniętych obszarów UE. 1.2 Uzupełnienie najważniejszych celów celami regionalnymi i krajowymi, za których realizację odpowiedzialne są wszystkie zainteresowane podmioty Większość respondentów zgadza się, że cele powinny pełnić funkcję związaną z kształtowaniem polityk, co oznacza, że należy je wykorzystywać jako narzędzie, które umożliwi objęcie wszystkich zainteresowanych podmiotów wielopoziomowym planowaniem politycznym na różnych poziomach terytorialnych (lokalnym, regionalnym, krajowym, UE). W tym celu, zdaniem większości respondentów, wskaźniki i cele powinny być: ograniczone ilościowo, tak jak w obecnym wniosku dotyczącym strategii Europa 2020 ; jasno powiązane z długoterminowymi celami strategii i zrozumiałe dla społeczeństwa; mierzalne, zgodnie ze znormalizowanymi definicjami, które umożliwią ich porównanie; powiązane ze sobą i spójne, aby uniknąć potencjalnych konfliktów między różnymi celami strategii politycznych; realistyczne, a zarazem ambitne; umożliwiające ich elastyczne dostosowanie do uwarunkowań społeczno-gospodarczych każdego z terytoriów. 6 Najważniejsze cele strategii Europa 2020 przedstawiono w kolejnym rozdziale. 9

10 Ostatni postulat jest jednym z najważniejszych wniosków wypływających z badania: według większości respondentów różne sytuacje początkowe i różne punkty wyjścia wymagają różnych celów i strategii politycznych. Rzeczywiście, w celu zapewnienia, że każde państwo członkowskie przyczyni się do realizacji celów strategii Europa 2020 zgodnie z odpowiednimi uwarunkowaniami lokalnymi i punktami wyjścia, Komisja Europejska wystąpiła do państw członkowskich o przełożenie tych celów na cele krajowe jeszcze przed posiedzeniem czerwcowej Rady Europejskiej. Odnosząc się do tego podejścia, niemal wszyscy respondenci stwierdzili, że cele na poziomie UE nie powinny być postrzegane jako automatycznie obowiązujące dla wszystkich społeczności lokalnych i regionalnych UE. Uważają oni, że te konkretne cele należy przyjmować nie tylko na poziomie krajowym, ale również na poziomie regionalnym, biorąc pod uwagę także tereny miejskie i wiejskie. Regionom zapóźnionym proces określania celów powinien dopomóc w skupieniu wszystkich dostępnych zasobów na zadaniu polegającym na wyeliminowaniu dysproporcji między nimi a obszarami bardziej rozwiniętymi. To dałoby strategii Europa 2020 i polityce spójności właściwy impuls, dzięki któremu zmierzałyby w tym samym kierunku pod warunkiem, że polityce spójności przyznane zostaną środki finansowe odpowiednie do wsparcia inwestycji publicznych w dziedzinach konwergencji. (Zob. rozdział 4, przedstawiający opinie respondentów na temat powiązań strategii Europa 2020 i unijnej polityki spójności). Jeżeli cele mają być wiarygodne i mają wspomagać mobilizację terytorialną, w procesie ustalania celów powinny uczestniczyć wszystkie zainteresowane podmioty. Kilku respondentów przypomniało, że określanie celów powinno odbywać się zgodnie z zasadą pomocniczości i proporcjonalności. Ogólnie rzecz biorąc, określanie celów uważa się za skomplikowane zadanie, które jednakże jest niezbędne dla pomyślnej realizacji nowej strategii. Dlatego właśnie większość respondentów uważa, że harmonogram realizacji strategii Europa 2020 powinien umożliwić przeprowadzenie uczciwych i skutecznych konsultacji oraz zapewnić koordynację między zainteresowanymi podmiotami w szczególności między różnymi poziomami administracji rządowej. 1.3 Komentarze i uwagi na temat najważniejszych celów Wielu respondentów odniosło się krytycznie do każdego z pięciu najważniejszych celów i zasugerowało określenie celów dodatkowych, których przyjęcie mogłyby rozważyć ich kraje % ludności w wieku lat powinno mieć zatrudnienie Wielu respondentów podkreśliło znaczenie wysokiego poziomu zatrudnienia, jednakże zakwestionowało możliwość realizacji celu UE ze względu na uwarunkowania lokalne w swoich regionach. Niektórzy stwierdzili, że cel ten powinien uwzględniać również jakość (a nie tylko ilość) miejsc pracy, dlatego też powinien on odnosić się do zatrudnienia długoterminowego, nie zaś do niepewnych miejsc pracy, bo zmniejszenie ich liczby powinno, zdaniem respondentów, stać się celem samo w sobie. Wielu respondentów zasugerowało poświęcenie szczególnej uwagi problemowi wprowadzenia młodzieży na rynek pracy. Niektórzy postulowali przyjęcie celu dotyczącego zwiększenia mobilności siły roboczej. 10

11 % unijnego PKB należy inwestować w badania i rozwój Jeżeli chodzi o drugi cel (tzn. konieczność inwestowania 3% unijnego PKB w badania i rozwój), interesujące wydaje się, że zdania respondentów były podzielone co do stopnia jego wykonalności (tzn. że cel uda się osiągnąć) lub zakresu (tzn. że powinien on być ambitniejszy). Zróżnicowanie to odzwierciedla różnice w punktach wyjścia poszczególnych regionów. Wielu respondentów wyraziło przekonanie, że cel ten nie jest wystarczająco konkretny (lub ukierunkowany na wyniki), aby przynieść wymierne wyniki; ponadto nie pomaga w ugruntowaniu przekazywania wiedzy do sektora biznesu. Jeżeli chodzi o cele dotyczące badań i rozwoju, powinien istnieć silniejszy związek między potrzebami realnej gospodarki i celami szkolnictwa wyższego oraz szkolenia na rzecz badań Cele związane z klimatem i energią 20/20/20 Trzeci zestaw celów w ramach strategii Europa 2020 odnosi się do celów związanych z klimatem i energią 20/20/20. Ogólnie respondenci przyjęli je z zadowoleniem, choć niektórzy stwierdzili, że mogłyby być ambitniejsze. Inni z kolei podkreślają, że aby je zrealizować, potrzebne są odpowiednie warunki (finansowe, prawne, technologiczne). Część respondentów wspomniała o potrzebie opracowania nowych celów mierzących zakres wdrażania bieżących przepisów w zakresie ochrony środowiska, większego skoncentrowania się na zachowaniu różnorodności biologicznej, ochronie zasobów wodnych i ich racjonalnym wykorzystaniu Cele związane z edukacją Wielu respondentów wspomniało o pozostawaniu edukacji w ramach kompetencji krajowych (lub w kilku przypadkach regionalnych) i przywołało w tym kontekście zasadę pomocniczości. Co więcej, cel ten powinien być zdefiniowany bardziej przejrzyście, powinien też aby był do przyjęcia obejmować jakość edukacji. Niektórzy respondenci stwierdzili nawet, że błędem jest rozważanie, ile lat powinna trwać nauka szkolna, ponieważ ich liczba nie zawsze jest gwarantem jakości edukacji. Inni odnotowują brak powiązania między jakością edukacji a oferowanymi miejscami pracy. Cel dotyczący edukacji nie obejmuje potrzeby uczenia się przez całe życie. Cele powinny w większym stopniu odnosić się do umiejętności edukacyjnych (wyrażonych zdolnością czytania, pisania, liczenia oraz umiejętnością obsługi komputera) i być podzielone ze względu na płeć. Należy opracować cel mierzący dążenie systemu oświaty do doskonałości oraz zdolność do wspierania przedsiębiorczości (tzn. tworzenia skutecznych powiązań między uniwersytetami, szkolnictwem zawodowym i sektorem biznesu) mln mniej ludzi zagrożonych ubóstwem Cel ograniczenia ubóstwa należy mierzyć z uwzględnieniem różnych czynników: płci, wieku i pochodzenia etnicznego. Należy uściślić definicję pojęcia zagrożenia ubóstwem ze względu na różne systemy zabezpieczenia socjalnego oraz różne sposoby postrzegania jakości życia. Obecny kryzys tylko pogłębia potrzebę rozwiązania problemu ubóstwa, jednakże z drugiej strony trudno oczekiwać zwiększenia inwestycji przeznaczonych na kwestie socjalne ze względu na obecne ograniczenia budżetowe. 11

12 Kilku respondentów przypomniało, że cele społeczne powinny raczej dotyczyć sprawiedliwej dystrybucji niż samej stopy ubóstwa (np. cele spójności społecznej). Również dostęp do opieki zdrowotnej powinien stać się odrębnym celem. Inni zastanawiają się, w jaki sposób za pomocą odpowiednich celów wzmocnić innowacyjność społeczną, tzn. tworzenie nowych rozwiązań na rzecz polityk społecznych obejmujących podmioty z terenu i wspieranych za źródeł finansowania zarówno publicznych, jak i prywatnych. Mogłoby się to okazać pomocne w łączeniu bardziej wymagających polityk społecznych z ograniczeniami (publicznych) budżetów. Niektórzy respondenci podkreślili również potrzebę opracowania dodatkowych celów odnoszących się do aktywnego starzenia się, równouprawnienia, średniej długości życia i dostępu do rynku pracy osób mających problemy z funkcjonowaniem w społeczeństwie. 1.4 Sugestie dotyczące nowych celów Wielu respondentów postulowało dodanie celów dotyczących gospodarki, infrastruktury i rozwoju zrównoważonego, takich jak np. liczba nowo tworzonych przedsiębiorstw, dostęp do infrastruktury transportowej, turystyka zrównoważona, zwiększenie lokalnej produkcji żywności, równe warunki dla zrównoważonego rozwoju na terenach wiejskich. Zaproponowano także dodanie szóstego, najważniejszego celu, dotyczącego ograniczenia różnic między regionami, odzwierciedlającego ideę pochodzącą od kilku innych respondentów i polegającą na silnym połączeniu polityki spójności ze strategią Europa 2020 (zob. szczegółowe komentarze w rozdziale 4). Nie przedstawiono jednak żadnych praktycznych przykładów na to, że aby zrealizować ten cel, strategia Europa 2020 powinna różnić się od realizowanego obecnie podejścia polityki spójności, w ramach której wydatki z funduszy strukturalnych koncentruje się na mniej rozwiniętych regionach. Niektórzy zasugerowali również, że cele powinny mieć wymiar transgraniczny i uwzględniać potrzeby i cele obszarów transgranicznych. 12

13 ROZDZIAŁ 2 KSZTAŁTOWANIE DZIAŁAŃ POLITYCZNYCH POPRZEZ NOWE WSKAŹNIKI UZUPEŁNIAJĄCE WOBEC PKB, DOTYCZĄCE ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU I JAKOŚCI ŻYCIA 2.1 Oprócz PKB niezbędne są nowe wskaźniki dotyczące kształtowania i monitorowania strategii Europa 2020 Podejmowanie decyzji odnośnie do celów strategii Europa 2020 na poziomie krajowym i europejskim i potencjalnie na poziomie lokalnym i regionalnym wymaga zbioru odpowiednich, dostępnych i porównywalnych wskaźników, aby: kształtować je z udziałem wszystkich zainteresowanych podmiotów, monitorować ich realizację, oceniać ich wyniki. Na pytanie dotyczące rodzaju wskaźników, które należy wykorzystać do monitorowania postępu w realizacji celów określonych na poziomie europejskim, większość respondentów udzielała jednej z dwóch odpowiedzi: nie można pominąć PKB, ponieważ jest on powszechnie porównywalnym wskaźnikiem, jednakże powinny mu towarzyszyć inne wskaźniki obejmujące jakość życia oraz kwestie społeczne i zrównoważonego rozwoju; wskaźników należy używać nie tylko w celu monitorowania, ale również jako narzędzia kształtującego strategie polityczne. Wychodząc z jednego z tych założeń, większość respondentów przedstawiła szczegółowe komentarze dotyczące cech, jakimi powinny charakteryzować się odpowiednie wskaźniki, oraz przedstawiła wiele przykładów i dodatkowych sugestii. 2.2 Główne cechy niezbędnych wskaźników Istnieje ogólna zgoda co do tego, że wskaźniki strategii Europa 2020 powinny być oparte na pewnych wspólnych cechach. Przede wszystkim powinny być zgodne i spójne z podstawowymi celem zrównoważonego wzrostu gospodarczego oraz spójności. Uważa się to za konieczność, jeżeli strategia ma być oparta na wszystkich trzech filarach gospodarczym, społecznym oraz ochrony środowiska, i jeżeli zależy nam na jej skutecznym objaśnieniu wszystkim obywatelom UE. Po drugie, wskaźniki te należy wykorzystać jako narzędzia służące kształtowaniu polityk i monitorowaniu przez cały czas trwania strategii: z jednej strony należy je zdefiniować w sposób zrozumiały, który umożliwi ich porównanie zarówno pomiędzy regionami UE, jak i po upływie określonego czasu w dziedzinie 13

14 edukacji, na przykład, kwestię różnic między państwami członkowskimi trzeba było rozwiązać podczas określania celów na poziomie UE, z drugiej strony powinny być wystarczająco elastyczne, aby można je było dostosować do różnych uwarunkowań społeczno-gospodarczych w poszczególnych regionach i obszarach. Po trzecie, w wyniku nacisku położonego na spójność terytorialną (zob. również rozdział 1 i 4) wskaźniki powinny być nie tylko precyzyjnie zdefiniowane i zrozumiałe, lecz także podzielone na poziomie regionalnym lub niższym od regionalnego. W szczególności powinny być one dostępne na poziomie regionalnym, a niektóre z nich także na poziomie niższym od regionalnego (NUTS 3). Respondenci są świadomi, że dostępność danych zawierających tego rodzaju podział terytorialny powoduje problemy finansowe ze względu na potrzebę zgromadzenia bardzo wielu próbek. Jednakże uważają oni, że problemy te należy rozwiązać, aby nie pozbawiać strategii Europa 2020 tak bardzo potrzebnego narzędzia służącego jej realizacji i monitorowaniu. 2.3 W jaki sposób określić nowe wskaźniki Wskaźników strategii Europa 2020 oraz ich wartości docelowych nie można przyjmować odgórnie. Wręcz przeciwnie: jeżeli wskaźniki te mają pełnić funkcję umożliwiającą kształtowanie polityk, tzn. służyć tworzeniu, realizacji i monitorowaniu nowej strategii oraz informowaniu na jej temat obywateli UE i przedsiębiorstw, w ich opracowanie powinny być zaangażowane wszystkie zainteresowane strony w drodze konsultacji i koordynacji. Władze lokalne i regionalne, które wzięły udział w badaniu, gotowe są wziąć na siebie odpowiedzialność związaną z przyczynieniem się do sukcesu nowej strategii. Uważają jednak, że nie będą w stanie wypełnić tego zobowiązania, jeżeli nie zostaną zaangażowane w cały proces jej realizacji, w tym również w opracowanie nowych wskaźników i powiązanych z nimi celów. 2.4 Sugestie dotyczące potencjalnych wskaźników strategii Europa 2020 Odpowiadając na pytanie, jakiego rodzaju wskaźniki powinny być zawarte w ramach strategii Europa 2020, wielu uczestników badania wskazało na takie, które będą pomocne w realizacji nowej strategii na poziomie regionalnym i krajowym. W niektórych przypadkach respondenci wyrazili wątpliwość co do tego, czy zaproponowane cele UE będą odpowiadać konkretnej sytuacji poszczególnych państw członkowskich. Poniższy zestaw opracowano na podstawie otrzymanych komentarzy. Zasugerowano w nim kilka wskaźników dotyczących każdego z celów, które można by wykorzystać do realizacji założeń strategii Europa 2020 lub w ramach innych regionalnych i krajowych priorytetów politycznych. Kilka regionów już teraz wykorzystuje niektóre z wyszczególnionych wskaźników. 14

15 Propozycje respondentów dotyczące wskaźników w ramach strategii Europa 2020 Niektóre z wyszczególnionych poniżej wskaźników są dobrze znane, tak samo jak ich źródła, pozostałe zasugerowano jedynie wstępnie wymagałyby one oceny metodologicznej i odpowiedniego przygotowania przed dopuszczeniem ich do użycia. Cel 1 Zatrudnienie Poziom zatrudnienia długoterminowego Liczba nowo utworzonych, długoterminowych miejsc pracy Poziom zatrudnienia kobiet, młodzieży, pracowników wykwalifikowanych Poziom zatrudnienia w sektorze zaawansowanych technologii Poziom zatrudnienia legalnych imigrantów, wpływ na PKB Stopa długoterminowego bezrobocia Liczba młodych osób nieuczestniczących w procesie edukacji, zatrudnienia lub szkolenia Cel 2 badania i rozwój, innowacyjność Procent PKB przeznaczony na badania, rozwój i innowacyjność Wydatki sektora prywatnego na badania i rozwój, inwestycje MŚP w badania i rozwój (wyrażone jako % obrotów) Dostęp społeczeństwa i podmiotów gospodarczych do nowych technologii, poziom ich wykorzystania w kanałach produkcji Innowacyjność produktów i procesów (wyrażona jako procent całkowitej sprzedanej produkcji przemysłowej i jako liczba przedsiębiorstw wprowadzających innowacje) Liczba przyznanych patentów (zarejestrowanych w Europejskim Biurze Patentowym) na jeden milion mieszkańców Zasięg szybkiego internetu, procent gospodarstw domowych i przedsiębiorstw posiadających łącze szerokopasmowe Cel 3 Środowisko naturalne Ślad ekologiczny Jakość powietrza i wody, stopień ich zanieczyszczenia Generowanie odpadów Odzyskiwanie materiałów, ilość materiałów poddawanych rocznie recyklingowi Materiały toksyczne Energia: o Procent wykorzystanej energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych (jako część całkowitego zużycia energii ze źródeł pierwotnych) o Inwestycje biznesowe w energię pochodzącą ze źródeł odnawialnych o Procent towarów wyprodukowanych z wykorzystaniem energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych o Całkowite zużycie energii, oszczędność energii Łączna emisja gazów cieplarnianych Wielkość terenów zielonych na jednego mieszkańca Koszty środowiskowe rozwoju gospodarczego Wskaźnik równowagi środowiska naturalnego Potencjał zasobów naturalnych Wskaźniki sumaryczne uwzględniające najważniejsze elementy trwałego i zrównoważonego rozwoju oraz ochronę środowiska naturalnego, takie jak: o Zestaw podstawowych wskaźników Europejskiej Agencji Środowiska o Unijny zestaw wskaźników zrównoważonego rozwoju o Wykaz indywidualnych warunków życia o Wskaźnik rzeczywistego postępu o (Regionalny) wykaz zrównoważonego dobrobytu gospodarczego oraz o Indeks społeczeństwa zrównoważonego Cel 4 Edukacja Poziom i wyniki edukacji i szkoleń: o Liczba młodych osób uzyskujących dyplomy o Udział studentów w danej grupie wiekowej 15

16 o Udział osób kończących edukację obowiązkową w danej grupie wiekowej o Udział uczniów opuszczających szkoły wyższe, którzy uzyskali uznawane kwalifikacje o Kwalifikacje zawodowe Szkolnictwo wyższe: o Liczba osób posiadających stopień doktora (na 100 tys. mieszkańców) o Procent absolwentów posiadających dyplom kierunków ścisłych o Znajomość języków Efektywność kosztowa systemu edukacji Postęp w eliminowaniu analfabetyzmu funkcjonalnego Procent osób przerywających naukę szkolną Cel 5 Sfera socjalna Indeks rozwoju społecznego Jakość życia i poczucie dobrobytu: o Standardy mieszkalnictwa i dostęp do niego o Zakres opieki zdrowotnej i dostęp do związanych z nią usług o Standardy życia (takie jak poziom płac i siły nabywczej) o Średnia długość życia (i wskaźnik umieralności) o Postrzegana jakość życia o Poziom bezpieczeństwa i przestępczości Integracja społeczna: o wskaźnik spójności i integracji społecznej o wskaźnik integracji społecznej (dostęp do edukacji, mobilność i usługi publiczne) o różnice w opiece zdrowotnej między różnymi grupami społeczno-gospodarczymi o stosunki społeczne o dystrybucja dochodów o wykluczenie cyfrowe Ubóstwo: o dochód na jednego mieszkańca o wskaźnik ubóstwa regionalnego o wielkość populacji żyjącej poniżej granicy ubóstwa w oparciu o statystyki krajowe o liczba osób zagrożonych ubóstwem o wskaźnik różnorakich niedostatków (najważniejsze dane gospodarcze i społeczne) o korzystanie z pomocy społecznej (liczba korzystających ze świadczeń socjalnych i zasiłków) struktura demograficzna (wiekowa) indeks równouprawnienia wskaźniki dotyczące działalności nierynkowej Pozostałe zaproponowane wskaźniki Poziom inwestycji Wydajność (PKB, PRB) Nowe przedsiębiorstwa Wolumen przetransportowanych towarów (jako udział w PKB) Obecność infrastruktury Liczba władz lokalnych objętych programami Wskaźniki umożliwiające porównanie z takimi krajami, jak USA, Japonia itp. Dane z programu ESPON (projekt SPAN 3 scenariusze przestrzenne i Nuts poziomu 3) Wskaźniki OECD opracowane zgodnie z kryteriami demokracji uczestniczącej Wskaźniki mierzące wydajność gospodarczą i postęp społeczny ze sprawozdania Stieglitza Inwestycje i wysokość zmobilizowanego finansowania z sektora prywatnego (stymulujący efekt wydatków publicznych) Wskaźnik wyspiarskości (mierzący, do jakiego stopnia położenie na wyspach jest ujemnym czynnikiem) 16

17 ROZDZIAŁ 3 W JAKI SPOSÓB MIASTA I REGIONY MOGĄ STAĆ SIĘ AKTYWNYMI PODMIOTAMI W REALIZACJI STRATEGII EUROPA 2020? 3.1 Partnerska współpraca między różnymi poziomami administracji rządowej jest kluczowa dla strategii Europa 2020 Przeważająca większość respondentów jest zdania, że w strategii Europa 2020 należy przełożyć potrzebę partnerskiej współpracy z władzami lokalnymi i regionalnymi na konkretne działania i że na tym polega zasadnicza słabość projektu strategii Europa Uważają oni, że odniesienia do władz lokalnych i regionalnych w tekście strategii powinny być bardziej wyraźne. Wielu respondentów podkreśliło, że jeżeli władze lokalne i regionalne nie zostaną odpowiednio zaangażowane w realizację strategii począwszy od ustalania celów na poziomie krajowym pojawi się ryzyko, że w nowej strategii: zignorowane zostaną uwarunkowania terytorialne, będzie brakować koordynacji z pozostałymi powiązanymi strategiami politycznymi na poziomie lokalnym, regionalnym i krajowym. W celu zapewnienia, że w strategii ujęte zostaną różnice lokalne i regionalne i że będzie ją można dostosować do lokalnych i regionalnych uwarunkowań, władze lokalne i regionalne powinny odegrać aktywniejszą rolę na wszystkich etapach jej opracowywania, realizacji i oceny. Powinno to przebiegać, zgodnie z opinią niektórych respondentów, z poszanowaniem zasady pomocniczości, szczególnie w dziedzinie edukacji i polityki socjalnej. Oznacza to przede wszystkim, że należy z rozwagą dokonać podziału opracowania wskaźników, celów oraz projektów przewodnich pomiędzy różne poziomy administracji rządowej. Na określenie realistycznych celów i włączenie ich do programów polityk terytorialnych potrzeba będzie czasu. Niektórzy respondenci podkreślili również, że harmonogram przyjęcia strategii Europa 2020 po prostu nie daje wystarczająco dużo czasu partnerom szczebla niższego niż krajowy na zaangażowanie ich w sposób konstruktywny 7. Respondenci z kilku krajów, w których istnieją ustrukturyzowane wzorce współpracy między administracją na szczeblu centralnym i niższym od krajowego, wyrazili obawę dotyczącą możliwości wykorzystania ich do opracowania strategii w sposób partnerski, ze względu na to, że harmonogram jej przyjęcia jest bardzo napięty. Według niektórych respondentów strategia lizbońska wykazała, że jeżeli miast i regionów nie postrzega się jako partnerów, nie odczują one, że mogą odnieść korzyści z samej strategii i dlatego nie uznają jej za swoją własną. 7 Problem krańcowo napiętego harmonogramu, narzuconego dla przyjęcia strategii i zintegrowanych wytycznych dostrzeżono również na konferencji przewodniczących komisji Parlamentu Europejskiego w dniu 5 maja 2010 r. Mimo to na posiedzeniu Rady Europejskiej w dniu 17 czerwca 2010 r. nie przyjęto jeszcze celów krajowych. Oczekuje się, że nastąpi to jesienią 2010 r. 17

18 Mówiąc krótko brak partnerstwa prowadzi do braku utożsamiania się ze strategią, co z kolei prowadzi do braku koordynacji między różnymi poziomami administracji rządowej oraz sprawia, że korzyści, które mogliby odnieść obywatele, są znacznie ograniczone. 3.2 Wkład władz lokalnych i regionalnych w strategię Europa 2020 Wielu respondentów zgadza się, że Europa 2020 stanowi szeroki przegląd strategiczny, który należy wdrożyć poprzez konkretne działania na poziomie regionalnym, w oparciu o podejście oddolne i ukierunkowane na konkretne obszary, zgodnie z zaleceniami zawartymi w sprawozdaniu Barki. Dlatego właśnie większość respondentów uważa się za aktywne podmioty realizujące strategię Europa 2020 podkreślają oni, że poza zaangażowaniem się w prace koncepcyjne i praktyczne związane z celami i wskaźnikami (jak wspomniano powyżej), mogą również na wiele innych sposobów przyczynić się do realizacji strategii Europa Respondenci zwrócili uwagę na swoją rolę w zarządzaniu funduszami strukturalnymi UE i we współfinansowaniu polityk w ramach strategii Europa 2020, w przypadkach gdy mogą one wspomóc realizację celów tej strategii poprzez politykę spójności. Gdy zajdzie taka potrzeba, mogą dokonać przeglądu programów regionalnych, aby jeszcze skuteczniej uwzględnić w nich założenia strategii Europa Podkreślają swoją rolę polegającą na informowaniu o wytycznych UE i jej propozycjach oraz na przyczynianiu się do ich lepszego zrozumienia. Mogą zarządzać najważniejszymi projektami w ramach projektów przewodnich, które mogą być realizowane we współpracy z innymi jednostkami terytorialnymi lub innymi zainteresowanymi podmiotami. Respondenci z miast i regionów przygranicznych zwrócili uwagę na swoją rolę w projektach transgranicznych i transnarodowych, związanych z realizacją celów strategii Europa Władze lokalne i regionalne bardzo często koordynują swoje działania z podmiotami pozarządowymi zaangażowanymi w realizację działań w ramach strategii Europa 2020 (np. z uniwersytetami, przedsiębiorcami, izbami handlowymi, organizacjami społecznymi). Mogą pełnić rolę pośrednika, angażując niższe szczeble administracji rządowej i powodując, że ich reakcje będą skuteczniejsze i bardziej wydajne. Kilkoro respondentów podkreśliło, jak ważna była dla nich możliwość zarządzania zamówieniami publicznymi w sposób przyczyniający się do realizacji strategii. 3.3 Partnerska realizacja projektów przewodnich Miasta i regiony pragną być zaangażowane i wnieść swój wkład we wszystkie projekty przewodnie w ramach strategii Europa 2020, jednakże chcą tego dokonać w różnym zakresie i w zależności od danego projektu przewodniego. Taka sytuacja ma miejsce szczególnie w przypadku regionów posiadających uprawnienia legislacyjne w różnych dziedzinach. Ważne jest, aby projekty przewodnie zazębiały się z lokalnymi i regionalnymi priorytetami i działaniami (np. z różnymi projektami mającymi na celu poprawę warunków życia), podkreślając łańcuch logicznych 18

19 powiązań między poziomem UE a poziomem lokalnym i regionalnym, niezbędnych dla powodzenia strategii Europa Kilkoro respondentów podkreśliło konieczność uwzględnienia wszystkich siedmiu projektów przewodnich w bieżącym okresie programowania polityk regionalnych, w szczególności projektów współfinansowanych przez fundusze strukturalne, oraz konieczność dostosowania już realizowanych programów w stosownych przypadkach. Na wspomnianych projektach można by jeszcze bardziej skoncentrować się w następnym okresie programowania. Należy konsultować się z władzami lokalnymi i regionalnymi oraz angażować je w realizację projektów przewodnich (w opracowywanie i wdrażanie we współpracy z rządami krajowymi i UE), ilekroć jest to użyteczne 8. Dzięki temu można ocenić ich specyficzną rolę i wartość dodaną w ramach koordynacji między różnymi szczeblami administracji rządowej. Inne właściwe podmioty regionalne, takie jak stowarzyszenia transgraniczne, makroregiony i EUWT, również należy włączyć jako partnerów w realizację projektów przewodnich. Wielu respondentów przedstawiło swój bieżący (oraz potencjalny) wkład w realizację działań przewidzianych w siedmiu projektach przewodnich. Przedstawiona poniżej lista nie jest wyczerpująca Unia na rzecz innowacyjności W przypadku inicjatyw związanych z innowacyjnością wielu respondentów zdecydowało o opracowaniu swoich własnych planów w zakresie innowacji i badań. Podkreślili oni rolę, jaką odgrywają we współpracy z sektorem prywatnym oraz z instytucjami naukowymi. Bardzo często regionalne programy wzrostu gospodarczego obejmują strategię innowacyjności opartą na trzech filarach: przedsiębiorczości, innowacyjnych małych i średnich przedsiębiorstwach oraz na klastrach badawczych. Umożliwia to przetestowanie nowych technologii w takich dziedzinach, jak transport, technologie informatyczne i ochrona środowiska. Tego rodzaju współpraca jest bardzo pożądana i należy ją ułatwiać Mobilna młodzież Władze lokalne propagują konkretne działania umożliwiające wymianę młodzieży, w szczególności poprzez programy twinningowe z partnerami europejskimi oraz przyznawanie młodzieży stypendiów naukowych. Inicjatywa Młodzieżowa Stolica Europy umożliwia wybranej gminie zaprezentowanie wyników działalności młodzieżowej w zakresie kultury, polityki i życia gospodarczego oraz rozwój w kontekście integracji europejskiej Europejska agenda cyfrowa Władze lokalne i regiony już teraz odgrywają ważną rolę w tej dziedzinie, dlatego też są gotowe jeszcze bardziej zaangażować się w realizację działań. W szczególności wspierają rozwój połączeń szerokopasmowych na terenach wiejskich i znajdujących się w niekorzystnej sytuacji, gdzie budowa tego rodzaju infrastruktury przebiega bardzo powoli ze względu na brak wsparcia sektora publicznego. Łącza 8 W rezolucji pt. W stronę większego zaangażowania władz lokalnych i regionalnych w strategię»europa 2020«Komitet Regionów proponuje, by zdecydowanie poprzeć zgłoszoną w Parlamencie Europejskim propozycję dotyczącą utworzenia Paktu Terytorialnego Władz Lokalnych i Regionalnych w sprawie strategii»europa 2020«, którego celem byłoby zapewnienie zaangażowania w przyszłą strategię na wielu poziomach poprzez skuteczne partnerstwo władz lokalnych, regionalnych, krajowych i europejskich. 19

20 szerokopasmowe umożliwiają takim terenom korzystanie z technologii informatycznych, tzn. z działalności nowych, innowacyjnych przedsiębiorstw z sektora IT. Pozostałe inicjatywy są już realizowane, a ich celem jest poprawa skuteczności administracji publicznej dzięki zastosowaniu oprogramowania do prowadzenia działalności administracyjnej przez internet. W celu skuteczniejszego wspierania wysiłków lokalnych w tych dziedzinach na poziomie europejskim powinny zostać ulepszone ramy dotyczące zakresu stosowania podpisu elektronicznego, a władze lokalne i regionalne powinny wspomagać ich wdrożenie, ponieważ to one są najważniejszymi instytucjami utrzymującymi relacje z obywatelami i przedsiębiorstwami. Inne zastosowania, w których rozwinięciu mogą być pomocne władze lokalne i regionalne, to na przykład program e-zdrowie (opieki zdrowotnej) oraz e-nauka (nauczania przez internet) Europa efektywnie korzystająca z zasobów W tej dziedzinie władze lokalne i regionalne już teraz są zaangażowane w łączenie innowacyjności ekologicznej, przedsiębiorczości, polityki przemysłowej i konsumentów. Niektórzy respondenci zwrócili uwagę na swoją przynależność do Porozumienia Burmistrzów. Władze lokalne i regionalne mogą wybrać najwłaściwsze miejsce zastosowania energii ze źródeł odnawialnych i pomóc gminom, właścicielom gospodarstw domowych i lokalnym firmom w podjęciu decyzji dotyczących najbardziej odpowiednich i efektywnych energetycznie technologii dla terenu, na którym się znajdują, i dla rodzaju budynków, które zajmują. W celu wzmocnienia rozwoju kultury efektywnej energetycznie wiele instytucji władz lokalnych i regionalnych przyjęło zieloną agendę, która może obejmować działania takie jak modernizacja i ulepszenie wodociągów, oczyszczalni ścieków, usługi i infrastrukturę związaną z recyklingiem i gospodarką odpadami, projekty w zakresie zrównoważonej mobilności oraz inicjatywy dotyczące zachowania różnorodności biologicznej, rolnictwa i zasobów naturalnych. Bardzo istotny jest sposób, w jaki niektóre organy władz szczebla niższego niż krajowy wykorzystują zamówienia publiczne do tego, by dostosować zwyczaje produkcyjne i konsumpcyjne do wymogów polityki ochrony środowiska Polityka przemysłowa w erze globalizacji Regiony zainwestowały w szeroko zakrojoną działalność inkubatorów przedsiębiorczości, w wielu przypadkach współfinansowaną ze środków pomocy regionalnej UE. Władze lokalne i regionalne często utrzymują dobre stosunki z partnerami prywatnymi. Lokalne i regionalne inicjatywy mają na celu poprawę warunków działalności przedsiębiorstw, szczególnie małych i średnich, oraz propagowanie silnych, prężnych i konkurencyjnych na skalę międzynarodową struktur przemysłowych. W niektórych przypadkach istnieją konkretne wydziały odpowiedzialne za przedsiębiorczość i przyciąganie inwestycji lub też ograniczanie biurokracji tam, gdzie to możliwe. Jak podkreśliło kilku respondentów, rola władz lokalnych i regionalnych w modernizowaniu przemysłu samochodowego (np. poprzez ekologiczne auta) jest fundamentalna Program na rzecz nowych umiejętności i zatrudnienia Respondenci podkreślili swoją rolę w realizacji związanych z zatrudnieniem projektów finansowanych ze środków UE (np. przez Europejski Fundusz Społeczny). Wymienili również inicjatywy mające na celu tworzenie nowych miejsc pracy i rozwój umiejętności, takich jak: zachęcanie do inwestowania w turystykę; kampanie informacyjne w ramach systemu oświaty mające na celu wzmocnienie ducha 20