Streszczenie. Kamila Lenkiewicz. Promotor: Dr hab. n. med. Anita Bryńska

Transkrypt

1 Kamila Lenkiewicz Ocena trafności kryterialnej diagnozy zaburzeń osobowości u młodzieży oraz ich czynników ryzyka, ze szczególnym uwzględnieniem systemu rodzinnego i stylów przywiązania Promotor: Dr hab. n. med. Anita Bryńska Streszczenie Do końca lat 90. ubiegłego wieku uważano, że zaburzenia osobowości dotyczą tylko osób dorosłych. Najnowsze badania dowodzą, że zaburzenia osobowości są skrajnymi wariantami normatywnej osobowości, a ich cechy w okresie adolescencji są stabilne i dotyczą ok. 6-17% nastolatków. W grupach klinicznych rozpowszechnienie to jest istotnie wyższe i kształtuje się na poziomie 40-60%, przy jednoczesnej nadreprezentacji zaburzeń osobowości typu borderline. W etiologii zaburzeń osobowości zwraca się uwagę na interakcję czynników biologicznych i środowiskowych. Badania retrospektywne wskazują na istotną rolę czynników rodzinnych, co znajduje swoje uzasadnienie w modelach teoretycznych. Ze względu na to, jak duże wyzwanie diagnostyczne i terapeutyczne stanowi problem nieprawidłowo kształtującej się osobowości, a także konsekwencje tego zjawiska dla samego pacjenta, oraz systemu opieki psychiatrycznej, niezwykle ważnym jest prowadzenie badań nad występowaniem zaburzeń osobowości w wieku rozwojowym i mechanizmami ich powstawania. Cel: (1) ocena trafności kryterialnej oraz stabilności w czasie diagnozy zaburzeń osobowości u młodzieży oraz (2) ocena związków między spełnieniem kryteriów diagnostycznych zaburzeń osobowości a funkcjonowaniem systemu rodzinnego i wykształconym stylem przywiązania Hipotezy badawcze: (1) Osoby w wieku rozwojowym spełniają kryteria diagnostyczne dla zaburzeń osobowości; (2) Istnieje związek między wzorcem przywiązania wykształconym we wczesnym okresie rozwoju a rozpoznaniem zaburzeń osobowości w wieku dorastania; (3) Istnieje związek między zaburzoną strukturą i funkcją systemu rodzinnego a rozpoznaniem zaburzeń osobowości w wieku dorastania; (4) Istnieje związek między doświadczaniem przemocy (emocjonalnej, psychicznej lub seksualnej) a rozpoznaniem zaburzeń osobowości w wieku dorastania; (5) Istnieje związek między podejmowaniem prób samobójczych oraz dokonywaniem samookaleczeń a rozpoznaniem zaburzeń osobowości w wieku dorastania.

2 Materiał: n=50 nastolatków (n=46 dziewcząt oraz n=4 chłopców) w wieku lat ( =15.7), hospitalizowanych w oddziale psychiatrii oraz n=59 rodziców (n=36 matek i n=23 ojców), którzy wyrazili świadomą zgodę na udział w badaniu. Kryteria wyłączenia z badania stanowiło (1) wychowywanie się nastolatka poza rodziną (Dom Dziecka, Młodzieżowy Ośrodek Socjoterapii, Młodzieżowy Ośrodek Wychowawczy i inne placówki wychowawcze) oraz (2) ustalenie rozpoznania całościowych zaburzeń rozwoju, zaburzeń psychotycznych, choroby afektywnej dwubiegunowej lub upośledzenia umysłowego. Metoda: weryfikacji hipotez dokonano w oparciu o badania kwestionariuszowe, dane pozyskane z wywiadu od rodziców oraz ankietę demograficzną. Zastosowano Ustrukturalizowany Wywiad Kliniczny do Badania Zaburzeń Osobowości SCID-II wg osi II DSM-IV, Kwestionariusz Przywiązania IPPA, Kwestionariusz Relacji Rodzinnych KRR, Kwestionariusz do Oceny Rodziny FAM. Badanie przeprowadzono dwukrotnie, w odstępnie jednego roku. W etapie I (Pomiar I) przy pomocy Ustrukturalizowanego Wywiadu Klinicznego do Badania Zaburzeń Osobowości SCID-II wg osi II DSM-IV wyodrębniono grupę osób spełniających kryteria zaburzeń osobowości oraz dokonano oceny przy pomocy Kwestionariusza IPPA, Kwestionariusza Oceny Rodziny FAM oraz Kwestionariusza Relacji Rodzinnych KRR. W etapie II (Pomiar II) przeprowadzono badanie stabilności objawów zaburzeń osobowości w grupie osób spełniających kryteria diagnostyczne w etapie I (powtórne badanie- Ustrukturalizowanym Wywiadem Klinicznym do Badania Zaburzeń Osobowości SCID-II wg osi II DSM-IV). Metody statystyczne: Analizę przeprowadzono za pomocą programu STATISTICA 13.1.Do oceny związków wykorzystano test χ 2, współczynnik V Cramera oraz korelacji r-persona. Wartości p< 0.001, p< 0.01, p< 0.05 przyjęto za istotne statystycznie. Wyniki: Jakościowe oraz ilościowe kryteria diagnostyczne dla różnych rodzajów zaburzeń osobowości potwierdzono u N=41 (82%) z 50 adolescentów. Średnia ilość potwierdzonych w Pomiarze I kryteriów wyniosła x =5.9, SD=3.14, w tym dla zaburzeń osobowości typu broderline x =7.9 (SD=1.34), dla typu obsesyjno-kompulsyjnego x =5.4 (SD=1.14), dla typu narcystycznego x =8.0 (SD=0.00), dla depresyjnego i unikającego x =6.0 (SD=1.00). Najczęściej potwierdzano kryteria dla zaburzeń osobowości typu borderline (N=26 spośród 41 osób spełniających kryteria). W Pomiarze II przebadano N=21 (51.2%) adolescentów spośród 41 zdiagnozowanych w Pomiarze I. Odmowy wynikały przede wszystkim z konieczności zgłoszenia się na badanie do oddziału. Średnia ilość potwierdzonych w Pomiarze II kryteriów wyniosła x =6.6 (SD=3.17), w tym dla zaburzeń osobowości typu broderline x =8.6 (SD=0.81), dla typu unikającego x =5.3 (SD=0.96), dla typu narcystycznego x =8.5 (SD=0.71). W

3 przypadku N=16 (76.2%) rodzaj spełnianych kryteriów diagnostycznych nie uległ zmianie w stosunku do Pomiaru I. Po względem jakościowym, najczęściej spełniane były kryteria diagnostyczne dla zaburzeń osobowości typu borderline (N=11). U 82% nastolatków przebadanych w Pomiarze I stwierdzono pozabezpieczny styl przywiązania z matką, zaś w przypadku 18% bezpieczny styl przywiązania. W najliczniej reprezentowanej grupie spełniającej kryteria dla zaburzeń osobowości typu borderline dominował lękowo-unikający styl przywiązania (83%). 66% badanych potwierdziło dokonywanie samookaleczeń, a 49% podejmowanie prób samobójczych (w grupie spełniającej kryteria zaburzeń osobowości typu borderline było to 65%). 41% potwierdziło doświadczenie różnego rodzaju przemocy, w tym najczęściej przemocy emocjonalnej (27%). Wykazano istotne statystycznie związki pomiędzy: (1) jakościowym spełnieniem kryteriów diagnostycznych dla zaburzeń osobowości w Pomiarze I a spełnieniem tych kryteriów w Pomiarze II (V Cramera=0.86, p<0.001) (2) ilością spełnionych kryteriów diagnostycznych dla zaburzeń osobowości w Pomiarze a ilością spełnionych kryteriów w Pomiarze II (r=0.58, p<0.010) (3) jakościowym spełnianiem kryteriów diagnostycznych a dysfunkcją diady małżeńskiej w wymiarze komunikacji (V Cramera=0.760, p<0.010) oraz spójności (V Cramera=0.675, p<0.050) (4) jakościowym spełnianiem kryteriów diagnostycznych a nieprawidłowym pełnieniem ról w rodzinie w perspektywie nastolatka (V Cramera=0.616, p<0.050) oraz poziomu wymiany informacji i strategii przewracających równowagę w rodzinie (V Cramera=0.534, p<0.050) (5) jakościowym spełnianiem kryteriów diagnostycznych a dokonywaniem przez nastolatka samookaleczeń (V Cramera=0.558, p<0.050) lub podejmowaniem prób samobójczych (V Cramera=0.558, p<0.050). Związki na poziomie trendu statystycznego wykazano pomiędzy: (1) jakościowym spełnianiem kryteriów diagnostycznych a pozabezpiecznym stylem przywiązania w relacji z matką (V Cramera= 0.737, p=0.060) (2) jakościowym spełnianiem kryteriów diagnostycznych a dysfunkcją rodziny w zakresie wartości i norm (V Cramera=0.523, p=0.080), wypełniania zadań (V Cramera=0.597, p=0.070), pełnienia ról (V Cramera= 0.703, p=0.060) oraz kontroli (V Cramera= 0.651, p=0.09). Nie wykazano istotnego statystycznie związku pomiędzy spełnieniem kryteriów diagnostycznych dla zaburzeń osobowości w wieku rozwojowym a doświadczeniem przemocy. Wnioski:

4 (1) Cechy zaburzeń osobowości w wieku nastoletnim, szczególnie typu borderline, są trwałe na przestrzeni roku, a liczba cech ulega istotnemu zwiększeniu, co uzasadnia ustalenie rozpoznania zaburzeń osobowości wg DSM-5. (2) Spełnienie kryteriów diagnostycznych dla zaburzeń osobowości w wieku nastoletnim, szczególnie typu borderline, wiąże się z występowaniem dysfunkcji w obszarze komunikacji w systemie rodzinnym, komunikacji i spójności w diadzie małżeńskiej oraz podejmowaniem przez nastolatka prób samobójczych i/ lub samookaleczeń. (3) Spełnienie kryteriów diagnostycznych dla zaburzeń osobowości w wieku nastoletnim, szczególnie typu borderline, może pozostawać w związku z wykształceniem pozabezpiecznego stylu przywiązania w relacji z matką oraz dysfunkcją systemu rodzinnego w obszarze wypełniania zadań, pełnienia ról, wartości i norm oraz kontroli. Summary Until the end of 90 s, the diagnosis of personality disorders was considered only in adults. The latest studies have shown that personality disorders are extreme variants of normative personality which traits remain stable during adolescence in 6-17% of teenagers. In clinical groups the prevalence is much higher and ranges between 40-60%, with overrepresentation of borderline personality disorder. The etiological models of personality disorders focus on the interaction between biological and environmental factors. Retrospective studies underlie the importance of family factors, which is in line with theoretical models. The goal of the study:(1) the evaluation of criterion validity and stability in the course of personality disorder diagnosis in adolescence and (2) the evaluation connections between meeting the diagnostic criteria for personality disorder and the functioning of the family system and attachment patterns. Research hypotheses: (1) Adolescents meet with diagnostic criteria for personality disorders; (2) A relationship exists between early attachment patterns and the diagnosis of personality disorder at adolescence; (3) A relationship exists between impaired structure and family dysfunction and the diagnosis of personality disorder at adolescence; (4) A relationship exists between an experience of abuse (emotional, psychological or sexual) and the diagnosis of personality disorder at adolescence; (5) A relationship exists between attempted suicide and self mutilation and the diagnosis of personality disorder in adolescence.

5 Material: Participants: n=50 adolescents (n=46 girls and n=4 boys) at the age of ( =15.7), hospitalized in psychiatric ward and n=59 parents (n=36 mothers and n=23 fathers), who signed informed consent of participation.. The following exclusion criteria were used: (1) upbringing outside of the family ( such as Orphanage, Youth Correction Center, and others) and/or the diagnosis of pervasive development disorders, psychosis, bipolar spectrum disorder or intellectual disability. Method: Apart from interview with parents and demographic questionnaire the following methods were used for the verification of hypotheses: Structured Clinical Interview for DSM-IV-TR Axis II Personality Disorders (SCID-II), Inventory of Parent and Peer Attachment IPPA, Family Relationships Questionnaire - KRR, Family Assessment Measures FAM. The assessment was made twice with one year interval. In stage I (Measurement I), a group of adolescent who met the criteria of personality disorders according to Structured Clinical Interview for DSM-IV-TR Axis II Personality Disorders (SCID-II) was evaluated using Inventory of Parent and Peer Attachment IPPA, Family Assessment Measures FAM or Family Relations Questionnaire KRR. In stage II (Measurement II), the stage I group was reevaluated to test the stability of personality disorder symptoms with Structured Clinical Interview for DSM-IV-TR Axis II Personality Disorders (SCID-II). Statistical methods: Analysis was conducted by STATISTICA Chi-square test( χ 2), V Cramer coefficient and r-pearson test were used to test for relationships. Values of p <0.001, p <0.01, p <0.05 were considered statistically significant. Results: Qualitative and quantitative diagnostic criteria for different types of personality disorders were confirmed in N=41 (82%) out of 50 adolescents. The mean number of confirmed criteria for personality disorders in Measurement I was x =5.9, SD=3.14, including x =7.9 (SD=1.34) for borderline personality type, x =5.4 (SD=1.14) for obsessive-compulsive type, x =8.0 (SD=0.00) for narcissistic personality, x =6.0 (SD=1.00) for depressive and avoidant personality type. The dominant prevalence was observed for borderline personality type (N=26 out of 41 participants). In Measurement II, N=21 adolescents were reevaluated (51.2% of the baseline group). The mean number of confirmed criteria for personality disorders in Measurement II was x =6.6 (SD=3.17) ), including x =8.6 (SD=0.81) for borderline personality type, x =5.3 (SD=0.96) for avoidant personality, x =8.5 (SD=0.71) for narcissistic personality. In N=16

6 (76.2%) adolescents no change in diagnostic criteria was observed. Again, the dominant prevalence was observed for borderline personality disorder type (N=11). 82% adolescents examined in Measurement I were diagnosed with insecure attachment pattern to mother with as little as 18% with safe attachment pattern. Anxious-avoidant type was observed in the majority of participants with borderline personality. 66% of examined people admitted to self-harming and 49% admitted to suicide attempts (65% of participants diagnosed with borderline personality criteria) 41% admitted to having an experience of abuse, mostly emotional (27%). Significant relationships were found between: (1) qualitative completion of diagnostic criteria for personality disorder in Measurement I and Measurement II (V Cramer=0.86, p<0.001) (2) quantity of diagnostic criteria met for personality disorder in Measurement I and Measurement II (r=0.58, p<0.010) (3) qualitative completion of diagnostic criteria and dysfunctional marriage dyad regarding communication (V Cramer=0.760, p<0.010) and consistency (V Cramer=0.675, p<0.050) (4) qualitative completion of diagnostic criteria and incorrect family roles in the perspective of teenager (V Cramer=0.616, p<0.050), information exchange and strategies resulting in imbalance in family dynamic (V Cramer=0.534, p<0.050) (5) qualitative completion of diagnostic criteria and self-harm (V Cramer=0.558, p<0.050) or suicide attempts (V Cramer=0.558, p<0.050). Trend relationships level were found between: (1) qualitative completion of diagnostic criteria and insecure attachment pattern to mother (V Cramer= 0.737, p=0.060) (2) qualitative completion of diagnostic criteria and family dysfunction regarding values and standards (V Cramer=0.523, p=0.080), obligation fulfilment (V Cramer=0.597, p=0.070), family roles (V Cramer= 0.703, p=0.060) and control (V Cramer= 0.651, p=0.09). No relationship was found between completion of diagnostic criteria and the experience of abuse. Conclusions: (1) Personality disorder qualities in adolescence, especially borderline personality type, remain stable across one year. An increase in prevalence is observed, which justifies the diagnosis of personality disorders in DSM-5.

7 (2) The completion of diagnostic criteria for personality disorders at adolescence, especially borderline personality type, is related to dysfunction in communication in family system, communication and consistency in marriage dyad and adolescent s suicide attempts and/or self-harm. (3) The completion of diagnostic criteria for personality disorders at adolescence, especially borderline personality type, may be related with insecure attachment pattern to mother and dysfunction of family system regarding obligation fulfilment, family roles, values and standards and control.