WPŁYW ZAJĘĆ ARTETERAPEUTYCZNYCH NA PROCES LECZENIA PACJENTEK DOTKNIĘTYCH JADŁOWSTRĘTEM PSYCHICZNYM

Transkrypt

1 JOANNA KONDRACKA WPŁYW ZAJĘĆ ARTETERAPEUTYCZNYCH NA PROCES LECZENIA PACJENTEK DOTKNIĘTYCH JADŁOWSTRĘTEM PSYCHICZNYM ROZPRAWA NA STOPIEŃ DOKTORA NAUK O ZDROWIU Promotor: Prof. dr hab. n. med. TOMASZ WOLAŃCZYK Warszawski Uniwersytet Medyczny KLINIKA PSYCHIATRII WIEKU ROZWOJOWEGO Warszawa, 2019

2 STRESZCZENIE Jadłowstręt psychiczny (AN) jest jednym z najpoważniejszych zaburzeń psychicznych dotykających populacji dzieci i młodzieży. Choroba ta charakteryzuje się stosunkowo niską wyleczalnością, chorzy borykają się z licznymi powikłaniami, a przewlekła choroba może skutkować poważnymi, często nieodwracalnymi zmianami somatycznymi. Do zagrożeń należy też dołączyć wysoki odsetek przypadków śmiertelnych. CELE Ocena, czy w wyniku zastosowania arteterapii wystąpiły zmiany w obszarze cech osobowości chorobowej pacjentek cierpiących na jadłowstręt psychiczny, szczególnie w wymiarach takich, jak: poczucie efektywności własnych działań, skłonność do perfekcjonizmu, zewnętrzna lub wewnętrzna lokalizacja subiektywnego odczuwania wpływu i kontroli we własnym życiu w obszarach sukces i porażka. Ocena wpływu arteterapii na somatyczne wskaźniki choroby oraz przebieg choroby w okresie krótkoterminowym. Ocena zadowolenia pacjentek z proponowanego oddziaływania. Poszerzenie wiedzy dotyczącej potencjalnych korzyści mogących płynąć ze stosowania AT w terapii jadłowstrętu psychicznego. MATERIAŁ W badaniu uczestniczyły pacjentki Oddziału Psychiatrii wieku Rozwojowego Samodzielnego Publicznego Dziecięcego Szpitala Klinicznego w Warszawie. Badane były dwie grupy: eksperymentalna i kontrolna pacjentek liczących lat, obie wyodrębnione z osób hospitalizowanych w Oddziale.

3 Grupa eksperymentalna W skład grupy eksperymentalnej weszły uczestniczki warsztatów arteterapii prowadzonych w oddziale od grudnia 2011 roku do stycznia W tym okresie odbyło się 14 cykli warsztatowych po 8 spotkań każdy czyli w sumie 112 oddzielnych zajęć. Wzięło w nich udział 50 pacjentek z rozpoznaniem jadłowstrętu psychicznego, w tym 35 z nich ukończyło warsztat zgodnie z kryteriami włączającymi do badania. Kryteria kwalifikujące do udziału w badaniu to: pisemna zgoda rodziców na udział w zajęciach AT; diagnoza AN według ICD-10 oraz DSM-IV potwierdzona przez lekarza specjalistę psychiatrii dzieci i młodzieży; wczesna faza hospitalizacji (1-2 miesiące od rozpoczęcia leczenia, lub później, jeśli stan zdrowia pacjentki wymagał, by pozostawała ona w łóżku); udział w co najmniej 4 zajęciach AT. Wypełnione kwestionariusze oddało 30 osób. Grupa kontrolna Wytyczne kwalifikujące do udziału w badaniu były bardzo zbliżone do grupy eksperymentalnej: Hospitalizacja w oddziale psychiatrii dziecięcej i młodzieżowej SPDSK w Warszawie w latach Diagnoza AN według ICD-10 oraz DSM-IV potwierdzona przez lekarza specjalistę psychiatrii dzieci i młodzieży; Wypełnienie pierwszej serii kwestionariuszy we wczesnej fazie hospitalizacji oraz drugiej w 6-9 miesięcy od wypełnienia pierwszej. Wypełnione kwestionariusze oddało 28 osób.

4 METODA Po wyrażeniu zgody, osoby badane kwalifikujące się do grupy eksperymentalnej zostały poproszone o wypełnienie trzech kwestionariuszy: Kwestionariusza Zaburzeń Odżywiania (EDI), Kwestionariusza do Badania Poczucia Kontroli (KBPK) oraz Kwestionariusza Samooceny Młodzieży (YSR). Następnie wskazane pacjentki wzięły udział w zajęciach arteterapii odbywających się w oddziale. Na zakończenie cyklu zajęć uczestniczki wypełniły ankietę ewaluacyjna przygotowana przez autorkę. W 6-9 miesięcy od wypełnienia kwestionariuszy po raz pierwszy, zostały one poproszone o ponowne ich wypełnienie. Analogicznie, pacjentki, które nie brały udziału w zajęciach, tworzące grupą kontrolną zostały poproszone o wypełnienie tych samych 3 kwestionariuszy w niedługi czas od rozpoczęcia hospitalizacji (1-2 miesiące) oraz w 6-9 miesięcy później. Wyniki badań obu grup porównano. Metody statystyczne: do oceny skuteczności opisywanych oddziaływań wykorzystano testy parametryczne dla wartości średniej, czyli testowano hipotezę, że obydwie próby eksperymentalna i kontrolna zostały wylosowane z populacji o tej samej wartości średniej. Testy opierały się na statystyce t-studenta, czyli zakładano, że nieznana jest wariancja w populacji i jest ona szacowana z wyników z próby. W porównaniu wyników badań uzyskanych w kolejnych etapach badania zastosowano Test Istotności Średnich przy założeniu, że H0 hipoteza zerowa wskazuje na nieistotną statystycznie różnicę pomiędzy średnimi, a H1 jest hipotezą alternatywną i wskazuje na istotność różnic pomiędzy średnimi. WYNIKI Wyniki średnie uzyskane w obszarach opisujących cechy osobowości chorobowej pacjentek z jadłowstrętem psychicznym, dla których autorka spodziewała się widocznych zmian, nie wykazały różnic istotnych statystycznie u pacjentek z grupy eksperymentalnej po wprowadzeniu arteterapii w porównaniu z pacjentkami z grupy kontrolnej, nie korzystających z zajęć arteterapii. Badania wykazały istotną statystycznie zmianę w grupie eksperymentalnej dla zmiennej Bulimia. Średnia wyników dotyczących tej zmiennej wskazuje na wzrost

5 skłonności do zachowań bulimicznych po zakończeniu warsztatów AT w badaniu kwestionariuszowym powtórzonym w 6-9 miesięcy od czasu pierwszego badania. Nie obserwuje się istotnych statystycznie zmian dla somatycznych wskaźników choroby. Badanie przeprowadzone przy pomocy ankiety ewaluacyjnej po odbyciu cyklu zajęć arteterapii przez pacjentki z grupy eksperymentalnej wskazuje na zadowolenie uczestniczek z udziału w zajęciach. WNIOSKI Przypuszcza się, że widoczny w obliczeniach statystycznych wzrost nasilenia cechy opisywanej przez zmienną Bulimia dla grupy eksperymentalnej po powtórzeniu badania w stosunku do pomiarów wykonanych na jego początku wskazuje na poprawę u pacjentek z tej grupy, polegającą na obniżeniu w trakcie leczenia tendencji do dysymulacji skłonności bulimicznych. Brak istotnej statystycznie różnicy pomiędzy kolejnymi etapami badania dla grupy kontrolnej zależeć może od braku wprowadzenia oddziaływania co potwierdzałoby pozytywny wpływ zajęć arteterapeutycznych dla pacjentek z jadłowstrętem psychicznym. Prowadzone badania nie potwierdziły hipotezy na rzecz spodziewanych zmian w pozostałych obszarach charakterystycznych dla zaburzenia. Obserwacje bezpośrednie oraz odpowiedzi ankietowanych uczestniczek zajęć AT wskazują, że warsztaty były dla nich cennym urozmaiceniem w trudnym czasie hospitalizacji, pomagały w budowaniu zdrowych relacji rówieśniczych i wspierały komunikację w grupie.

6 ABSTRACT Anorexia nervosa (AN) is one of the most serious mental disorders affecting children and youth. The illness is characterized by a relatively low curability rate, the ill deal with numerous complications and a persistent illness may result in serious and often irreversible somatic changes. The threats include also a high mortality rate. AIMS Evaluation of possible changes resulting from application of art therapy in personality of female patients suffering from anorexia nervosa especially in such dimensions as the sense of effectiveness of one s own activities, the inclination for perfectionism, the external or the internal locus of the subjective feeling of influence and control in one s own life in the fields of success and failure Evaluation of the influence of art therapy on somatic illness indicators and on the course of illness in a short-term perspective. Evaluation of the patients satisfaction from the proposed influence. Extension of knowledge concerning potential benefits from application of AT in anorexia nervosa treatment. MATERIAL The study has been participated by female patients of the Ward of Developmental Age Psychiatry of the Autonomous Public Children Clinical Hospital in Warsaw (Oddział Psychiatrii Wieku Rozwojowego Samodzielnego Publicznego Dziecięcego Szpitala Klinicznego w Warszawie). There were two studied groups of patients aged 12-18: the experimental one and the control one. Both were selected from among hospitalized persons.

7 The experimental group The experimental group included participants of an art therapy workshop which was being held on the ward from December 2011 to January During that period 14 workshop cycles, each consisting of 8 meetings that is 112 separate classes altogether took place. They were participated by 50 female patients with recognized anorexia nervosa, there were 35 among them who completed the workshop according to the criteria making them eligible for taking part in the study. The qualifying criteria for participation in the study were the following: parents written permission for participation in the AT classes; a diagnosis of AN according to the ICD-10 and the DSM-IV confirmed by a doctor specialized in children and adolescent psychiatry; an early phase of hospitalization (1-2 months from the beginning of treatment, or later if a patient s health required staying in bed); participation in at least 4 AT classes. Filled in questionnaires were returned by 30 persons. The control group The guidelines qualifying for participation in the study were very similar to those in the case of the experimental group: Hospitalization on the ward of children and adolescent psychiatry of the Autonomous Public Children Clinical Hospital in Warsaw in the years Diagnosis of AN according to the ICD-10 and the DSM-IV confirmed by a doctor specialized in children and adolescent psychiatry; Filling in the first series of questionnaires in an early stage of hospitalization and the second one 6-9 months after filling in the first one. Filled in questionnaires were returned by 28 persons.

8 METHOD After giving their consent, the persons eligible for participation in the experimental group were asked for filling in three questionnaires: the Eating Disorder Inventory (EDI), the Sense of Control Research Questionnaire (SCRQ) and the Youth Self-Report (YSR). Then the pointed out patients participated in art therapy classes taking place on the ward. At the end of the cycle the participants filled in an evaluative questionnaire prepared by the author. 6-9 months after filling in the questionnaires for the first time they were asked for filling them in again. Analogously, the patients who did not take part in the classes, constituting the control group, were asked for filling in the same three questionnaires a short time (1-2 months) after the beginning of hospitalization and 6-9 months later. The results of the groups were compared. Statistical methods: in order to evaluate effectiveness of the described influences there were used parametric tests for the mean value: that is, there was tested a hypothesis that both samples the experimental one and the control one had been sampled from the population with the same mean value. The tests were based on Student s t-test statistics that is, it was assumed that variance in the population is unknown and it is estimated on the basis of results in the sample. In comparison of results of research obtained in subsequent stages of the study there was used the Significance Test for Means under the assumption that the H0 zero hypothesis points out to statistically insignificant difference between the means and the H1 is an alternative hypothesis and points out to significance of differences between the means. RESULTS

9 Mean results obtained in those fields describing traits of illness personality of the patients suffering from anorexia nervosa where the author had expected visible changes did not manifest statistically significant changes in the patients from the experimental group after introduction of art therapy in comparison with the patients from the control group which had not participated in art therapy classes. The study proved that there is a statistically significant change in the experimental group for the variable Bulimia. The mean of results concerning that variable points out to an increase in inclinations for bulimic activities after completing the AT workshop in a survey repeated 6-9 months after the first survey. There were not observed statistically significant changes in somatic indicators of the illness. The survey made with an evaluative questionnaire after participation in the cycle of art therapy classes by patients from the experimental group points out to the participants satisfaction from taking part in the classes. CONCLUSIONS It is supposed that a visible statistical increase in the trait described by the variable Bulimia, which took place in the experimental group after repeating the survey in relation to measurements made at the beginning of the study, points out to improvement in patients from that group consisting in a decrease in a tendency for dissimulation of bulimic inclinations during treatment. Lack of a statistically significant difference between the subsequent stages of the study for the control group may result from lack of influence, what would confirm a positive influence of art therapeutic activities on patients with anorexia nervosa. The conducted study did not confirm the hypothesis about changes in the other fields characteristic for the disorder. Direct observations and responses of participants of the AT activities show that the workshop had been for them a valuable diversion in a difficult time of hospitalization, that it facilitated building of healthy peer relations and supported communication in the group.

10