10 Wprowadzenie dualnych, zdolności, twórczości i sztuki. Jest twórcą Kwestionariusza KANH oraz Interakcyjnego Modelu Rozwoju Zdolności. Jego prace, t

Transkrypt

1 Wprowadzenie Stanisław Leon Popek urodził się 20 lutego 1936 roku w Korytynie na Zamojszczyźnie. Uczęszczał do Państwowego Liceum Pedagogicznego w Zamościu oraz Studium Nauczycielskiego o kierunku wychowanie plastyczne. W latach pracował jako nauczyciel wychowania plastycznego i muzycznego w liceach pedagogicznych w Leśnej Podlaskiej oraz Zamościu. Studiował historię sztuki Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu. Następnie podjął studia pedagogiczne na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, które ukończył z wyróżnieniem w 1969 roku, specjalizując się w zakresie psychologii pod kierunkiem prof. dr. hab. Józefa Reutta. W latach pełnił funkcję kierownika sekcji wychowania plastycznego Okręgowego Ośrodka Metodycznego w Lublinie, natomiast od 1969 do 1972 roku kierownika Zespołu Szkolnictwa Ogólnokształcącego, prowadząc jednocześnie eksperyment psychopedagogiczny w Zakładach Kształcenia Nauczycieli w Chełmie, Zamościu oraz Lublinie. Rozprawę doktorską Analiza psychologiczna kryzysów w twórczości plastycznej dzieci i młodzieży pisał pod kierunkiem prof. dr. hab. Józefa Reutta, obronił ją w 1973 roku, uzyskując stopień doktora nauk humanistycznych. W 1979 roku uzyskał habilitację na podstawie rozprawy Rozwój twórczości plastycznej dzieci i młodzieży, która zdobyła I nagrodę w konkursie naukowym w zakresie nauk społecznych. W 2000 roku uzyskał tytuł profesora zwyczajnego w zakresie psychologii. Profesor Stanisław Popek od 1973 roku do chwili obecnej pracuje na Wydziale Pedagogiki i Psychologii UMCS w Lublinie, gdzie w latach pełnił funkcję prodziekana, w latach dyrektora Instytutu Psychologii, natomiast w latach oraz dziekana Wydziału Pedagogiki i Psychologii UMCS. Natomiast w latach był rektorem Wyższej Szkoły Humanistyczno-Ekonomicznej im. Jana Zamoyskiego w Zamościu. Dotychczas wypromował 26 doktorów, 750 magistrów. Jest autorem 280 rozpraw i artykułów oraz redaktorem naukowym 26 książek; w latach był redaktorem naukowym Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, sectio J. Zainteresowania naukowe Profesora Stanisława Popka skupiają się wokół psychologii różnic indywi-

2 10 Wprowadzenie dualnych, zdolności, twórczości i sztuki. Jest twórcą Kwestionariusza KANH oraz Interakcyjnego Modelu Rozwoju Zdolności. Jego prace, takie jak: Rozwój twórczości plastycznej dzieci i młodzieży, Analiza twórczości plastycznej dzieci i młodzieży, Barwy i Psychika. Percepcja. Ekspresja. Projekcja, Człowiek jako jednostka twórcza, Psychologia twórczości plastycznej, Kwestionariusz Twórczego Zachowania KANH, cieszą się zainteresowaniem zarówno w środowisku naukowym, jak i pozanaukowym, wśród nauczycieli, wychowawców oraz osób zagłębiających się w tajniki wiedzy na temat twórczości i zdolności człowieka. Dużej aktywności na polu naukowym Profesora Popka towarzyszy aktywność artystyczna. Profesor Stanisław Popek jest pisarzem, poetą, malarzem, ze znakomitym dorobkiem w tych dziedzinach. Opublikował 12 zbiorów poezji w języku polskim, flamandzkim, rosyjskim oraz rumuńskim. Jest autorem dwóch powieści Dwunaste skrzypce (2011) oraz Oczy ikony (2013). W latach był prezesem Lubelskiego Oddziału Związku Literatów Polskich. Jest również członkiem honorowym Polskiego Stowarzyszenia Kreatywności i Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych. Zorganizował 45 wystaw indywidualnych w kraju i za granicą. Jest laureatem wielu nagród naukowych i artystycznych. Został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, medalami: Zasłużonego Działacza Kultury, Za Zasługi dla UMCS oraz Złotym Wawrzynem Literackim. W roku 2012 uzyskał międzynarodowy certyfikat Mistrz Pedagogii. Praca niniejsza jest dedykowana Profesorowi Stanisławowi Popkowi z okazji 55-lecia działalności naukowo-artystycznej. Autorami tekstów są wychowankowie, przyjaciele, współpracownicy Profesora oraz osoby reprezentujące najważniejsze nurty w psychologii twórczości i zdolności. W ten sposób chcemy przybliżyć problematykę, którą od wielu lat z wielkim zaangażowaniem i pasją zajmuje się Profesor, podejmując istotne, złożone tematy z zakresu psychologii twórczości w sposób rzetelny i profesjonalny, oraz podziękować za inspirujące, ciekawe dyskusje, które dla wielu z nas były okazją do pogłębienia własnych zainteresowań i odkrycia kierunku indywidualnego rozwoju naukowego. Rozprawa składa się z czterech części. W pierwszej z nich zawarto teksty dotyczące szeroko pojętej problematyki twórczości. Otwiera ją rozdział zatytułowany Esej o twórczości Wiesławy Limont, w którym Autorka zaprezentowała różne podejścia do rozumienia tego pojęcia, wybrane interaktywne modele twórczości oraz podejście do zdolności uwzględniające osobę, proces, wytwór oraz oddziaływania ze strony środowiska. Kolejny tekst Aleksandry Tokarz nawiązuje do sposobu podmiotowego podejścia do jednostki twórczej w koncepcji Profesora Popka. Autorka zdefiniowała pojęcia, takie jak podmiot, motywacja i twórczość, zaprezentowała model stylu zachowania i model twórczej przedsiębiorczości Strzałeckiego oraz autorską koncepcję motywacji i emocji typowych dla procesu twórczego. Następny tekst autorstwa Barbary Gawdy dotyczy relacji pomiędzy emocjami

3 Wprowadzenie 11 i procesem twórczym. Autorka zaprezentowała najnowsze badania z tego zakresu oraz znaczenie czynników modyfikujących wpływ emocji na proces twórczy, takich jak kontekst motywacyjny czy rodzaj twórczości. Zwróciła także uwagę na funkcje emocji w procesie twórczym oraz wskazała perspektywy badawcze w tym obszarze. W kolejnym tekście Anna Tychmanowicz przybliżyła wybrane koncepcje psychologii twórczości w Polsce: Stefana Szumana, skupioną wokół twórczości rysunkowej dzieci oraz wychowania estetycznego, Andrzeja Strzałeckiego, dotyczącą zachowań twórczych w kontekście rozwiązywania problemów praktycznych, Józefa Kozieleckiego, ujmującego twórczość w kontekście transgresyjnej koncepcji człowieka, oraz interakcyjny model osobowości twórczej Stanisława L. Popka. W następnym rozdziale Cezary W. Domański zaprezentował koncepcję myślenia twórczego według Adama Cygielstrejcha w ujęciu historycznym. Autor przedstawił warunki powstawania, mechanizm oraz istotę jego koncepcji. Joanna Posłuszna natomiast zaprezentowała sylwetkę Tadeusza Garbowskiego, jako twórcy, przyrodnika i humanisty. Kolejny tekst Doroty Turskiej odwołuje się do hipotezy Kogana o relatywnej równowadze w twórczości pomiędzy mężczyznami i kobietami. Autorka zaprezentowała przegląd prac potwierdzających przedstawione stanowisko w odniesieniu do twórczości potencjalnej. Podjęła również próbę wyjaśnienia zjawiska niespójności pomiędzy kompetencyjnie rozumianą relatywną równowagą płci a męską supremacją w twórczych osiągnięciach. Następny rozdział autorstwa Krystyny Kusiak traktuje o znaczeniu twórczości w procesie kształcenia uczniów. Autorka podkreśla, że twórczość w procesie kształcenia powinna być obecna zarówno w czynnościach uczniów, jak i nauczycieli. Kolejny tekst autorstwa Małgorzaty Kostki-Szymańskiej dotyczy twórczości językowej dzieci w wieku przedszkolnym. Zaprezentowano tu ciekawe wyniki badań opierających się na analizie wierszy budowanych przez dzieci przedszkolne pod kątem jakości i częstości używania przez nie fonologicznych środków językowych. Anna Stawecka podjęła problem rozwojowych walorów twórczości plastycznej dzieci przewlekle chorych. Autorka podkreśla, jak ważna jest rola rodziców, lekarzy, pedagogów i psychologów w podejmowaniu oddziaływań skierowanych na zdrowie somatyczne i psychiczne dzieci. Istotną rolę w tym względzie odgrywać może twórczość plastyczna. Praca Janusza Kirenki dotyczy związku rehabilitacji i działalności twórczej osób niepełnosprawnych. Autor podkreśla, że aktywność twórcza ułatwia osobie doświadczonej niepełnosprawnością odzwierciedlenie uczuć, stanów emocjonalnych i potrzeb oraz wyrażenie ich na zewnątrz, co umożliwia pokazanie się, daje szansę na samorealizację i jest okazją, aby porozumieć się ze społeczeństwem, a niekiedy pokonywać samotność. Katarzyna Markiewicz w kolejnym artykułu podjęła temat twórczości jako sposobu ekspresji emocjonalnej osób z niepełnosprawnością umysłową. Następny tekst Macieja Karwowskiego i Jacka Gralewskiego dotyczy analizy psychometrycznej Kwestionariusza KANH autorstwa S. Popka. Uzyskane rezultaty badań nad wymienionym

4 12 Wprowadzenie narzędziem mogą stanowić cenny wkład w rozwój wiedzy nad postawą twórczą i odtwórczą oraz być wykorzystane w pracach nad jego ulepszeniem. Marta Taracha natomiast podjęła problem zagrożeń, jakie może nieść kreatywność. Zdaniem Autorki rozpoznanie ciemnej strony kreatywności pozwoli na unikanie jej negatywnych konsekwencji i może skłaniać jednostkę do podejmowania działań ukierunkowujących twórczą energię w pożądane formy zachowania się. Część pierwszą zamyka rozdział wspólnie opracowany przez E., P., M., J. i W. Bereziewiczów, którzy podjęli problem jednostki twórczej w organizacji uczącej się według modelu Senge a (na przykładzie pracy dyrygenta jako lidera w organizacji we współpracy z zespołem muzycznym). Część druga niniejszego opracowania poświęcona została zdolnościom i uzdolnieniom i składa się z czterech artykułow. Pierwszy z nich, autorstwa Anny Żukowskiej, dotyczy historii kształcenia plastycznego w polskim szkolnictwie ogólnokształcącym. W następnym Irena Pufal-Struzik zaprezentowała wybrane aspekty tożsamości młodzieży zdolnej na podstawie rezultatów badań własnych z tego zakresu. Kolejne opracowanie Małgorzaty Kuśpit dotyczy społeczno-emocjonalnych aspektów funkcjonowania uczniów uzdolnionych plastycznie. Agnieszka Mielniczuk natomiast przedstawiła perspektywy badań i analiz dotyczących zdolności matematycznych i rachunkowych dokonanych przez jednego ze znaczących psychologów XX wieku Stefana Błachowskiego. Trzecia część księgi poświęconej Jubilatowi jest zbiorem tekstów odnoszących się do różnorodnych przejawów aktywności twórczej. Janusz Plisiecki pisze o specyfice plakatu filmowego i roli grafika w jego tworzeniu. Autor podkreśla znaczącą rolę kulturotwórczą tej formy sztuki. W następnym rozdziale Beata Walęciuk-Dejneka podjęła się interpretacji wybranych motywów w twórczości literackiej Bolesława Leśmiana oraz malarskiej Jacka Malczewskiego. Kolejny tekst Krzysztofa Śmigórskiego i Andrzeja Sękowskiego, jest prezentacją wyników badań własnych nad procesami zaangażowanymi w podejmowanie decyzji leksykalnych, a w szczególności mechanizmy rozpoznawania słów. Ryszarda Bernacka w czwartym rozdziale przedstawiła analizy wyników badań autorskich nad wartościami nonkonformistów konstruktywnych i pozornych. Część tę zamyka tekst Beaty Tęczy dotyczący akmeicznej psychologii kultury oraz zawartej w niej filozoficznej teorii twórczości kreologii. Ostatnia, czwarta część księgi została poświęcona twórczości naukowej oraz artystycznej Jubilata. Małgorzata Kuśpit i Anna Tychmanowicz przybliżyły problematykę zdolności i uzdolnień z perspektywy interakcyjnej teorii Profesora S. Popka. W kolejnych opracowaniach Waldemar Michalski pisze o poezji, natomiast Zbigniew Okoń o prozie Profesora. Tekst Urszuli Tomasiak został poświęcony twórczości malarskiej szacownego Jubilata.

5 Wprowadzenie 13 Teksty zawarte w księdze dedykowanej Profesorowi Stanisławowi Popkowi zawierają się w obszarze refleksji teoretycznej i badań podejmowanych przez Jubilata, który skupił wokół siebie osoby zainteresowane twórczością i zdolnościami, stając się mentorem lubelskiej szkoły psychologii twórczości. Każdy z autorów jest w jakimś sensie uczniem Profesora, czego dowodem jest niniejsza księga jubileuszowa. Ad multos annos, Panie Profesorze! Małgorzata Kuśpit