Próchnica zębów u chorych na cukrzycę
|
|
- Maciej Smoliński
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 PRACE POGLĄDOWE Dent. Med. Probl. 2007, 44, 4, ISSN X Copyright by Silesian Piasts University of Medicine in Wrocław and Polish Stomatological Association JOANNA KUNERT, ELŻBIETA BOŁTACZ RZEPKOWSKA Próchnica zębów u chorych na cukrzycę Dental Caries in Diabetic Patients Zakład Stomatologii Zachowawczej, Katedry Stomatologii Zachowawczej, Endodoncji i Periodontologii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi Streszczenie Próchnica zębów jest najbardziej rozpowszechnionym procesem patologicznym u człowieka. Próchnica występu je w każdej populacji na świecie. Interesującym i mało zbadanym problemem wydaje się wpływ różnych chorób ogólnych, a szczególnie metabolicznych, np. cukrzycy, na stan jamy ustnej oraz powstawanie i rozwój próchnicy zębów. Cukrzyca (diabetes mellitus) jako proces przewlekły prowadzi do licznych powikłań ogólnoustrojowych. W przebiegu choroby dochodzi do zmian jakościowych i ilościowych śliny, zmienia się także metabolizm płytki nazębnej oraz dieta. Wymienione elementy modyfikują przebieg choroby próchnicowej u chorych na cukrzycę. Istotną rolę odgrywa również czas trwania cukrzycy, stopień jej wyrównania oraz uwarunkowania socjoekono miczne i środowiskowe. Na podstawie piśmiennictwa przedstawiono wpływ wybranych parametrów śliny na wy stępowanie i rozwój próchnicy zębów u pacjentów chorych na cukrzycę. Opisano zmiany patomorfologiczne za chodzące w śliniankach w przebiegu cukrzycy, które mają wpływ na zmniejszone wydzielanie śliny zarówno w pierwszym (insulinozależnym), jak i drugim (insulinoniezależnym) typie choroby. Zwrócono także uwagę na ro lę bakterii Streptococcus mutans i Lactobacillus acidophilus w przebiegu próchnicy w wyżej wymienionej jedno stce chorobowej. Zaprezentowano poglądy dotyczące wpływu stopnia wyrównania gospodarki węglowodanowej na intensywność próchnicy u chorych na cukrzycę (Dent. Med. Probl. 2007, 44, 4, ). Słowa kluczowe: próchnica zębów, cukrzyca, ślina. Summary Dental caries is one of the most widespread pathological process in the human body, omnipresent in every popu lation across the world. The influence of various chronic illnesses, particularly those of metabolic nature, e.g. dia betes, on the state of the oral cavity as well as development of dental caries, seems truly engaging. Diabetes mel litus as a chronic disease may lead to numerous systemic complications. During the course of the illness, qualita tive and quantitative changes in the saliva occur as well as the metabolism of dental plaque and diet. The above mentioned elements modify the course of the illness in patients suffering from diabetes. The crucial role is also pla yed by the duration of diabetes, the degree of its leveling, socioeconomic and environmental conditions. Based on the published literature, the impact of the selected parameters on the occurrence and development of dental caries in patients suffering from diabetes has been presented. The paper discussed patho morphological changes taking place in the salivary gland in the course of diabetes, which decrease the secretion of saliva in the first (insulin de pendant) as well as the second (insulin non dependant) type of disease. Attention is also drawn to the role of the bacteria Lactobacillus acidophilus, Streptococcus mutans. The influence of the regulation level of carbohydrate metabolism on the incidence of the caries development has also been presented (Dent. Med. Probl. 2007, 44, 4, ). Key words: dental caries, diabetes, saliva. Cukrzyca towarzyszy człowiekowi od zawsze. Już w 1550 r. p.n.e. w papirusie Ebersa można zna leźć opis choroby charakteryzującej się wielomo czem. Kilkaset lat później Hipokrates ( r. p.n.e.) zwrócił uwagę na chorobę, w której mocz chorych był słodki, a chorzy poprzez fazę śpiączki często umierali. Chorobę tę w 270 r. p.n.e. nazwano diabetes co oznacza syfon. Prawdopodobnie na zwa ta określała nadmierną ucieczkę płynów z ustro ju przy jednocześnie zwiększonym pragnieniu. Nowoczesny kierunek prac badawczych nad cukrzycą zapoczątkowali niemieccy uczeni Joseph
2 496 J. KUNERT, E. BOŁTACZ RZEPKOWSKA van Mehring i Oskar Minkowski, którzy w 1889 r. zaobserwowali związek między substancjami wy dzielanymi przez trzustkę, a występowaniem cu krzycy, co doprowadziło do odkrycia insuliny 30 lat później. Pomimo tak długiej historii cukrzycy wiele lat nie znano metody jej leczenia. Dopiero odkrycie insuliny i zastosowanie jej w terapii znacznie ograniczyło śmiertelność spowodowaną tą choro bą. Na skutek wydłużenia długości życia pacjen tów diabetologicznych poważnie wzrosła liczba osób z powikłaniami cukrzycy [1] Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) defi niuje obecnie cukrzycę jako grupę chorób metabo licznych charakteryzujących się hiperglikemią wynikającą z zaburzeń wydzielania lub działania insuliny. Przewlekła hiperglikemia wiąże się z za burzeniem czynności, uszkodzeniem oraz niewy dolnością różnych narządów, szczególnie oczu, nerwów, serca i naczyń krwionośnych [2]. Główne typy cukrzycy to: 1. Cukrzyca typu 1 spowodowana zniszcze niem komórek β, związana z bezwzględnym nie doborem insuliny (dawniej insulinozależna). 2. Cukrzyca typu 2 związana z niedoborem in suliny lub/i insulinoopornością (dawniej insulino niezależna). 3. Cukrzyca o znanej etiologii związana z de fektami genetycznymi czynności komórek β lub działania insuliny, polekowa, związana z procesa mi zapalnymi i nowotworowymi trzustki, współ istniejąca z zespołami genetycznymi i endokryno patiami. 4. Cukrzyca ciężarnych. Cukrzyca jako choroba przewlekła jest przy czyną wielu powikłań, takich jak: kwasica i śpiączka ketonowa, kwasica mleczanowa lub hi poglikemia polekowa. Prowadzi do powikłań przewlekłych, dotyczących zmian w makro i mi krokrążeniu, które są głównym problemem współ czesnej terapii diabetologicznej. Następstwa ma kroangiopatyczne są związane ze zmianami o cha rakterze miażdżycowym, do których zalicza się: chorobę niedokrwienną serca, udar mózgu, niedo krwienie kończyn dolnych oraz nadciśnienie tętni cze. Do przewlekłych powikłań mikroangiopa tycznych zalicza się: powikłania oczne, nerkowe oraz neuropatię cukrzycową [3]. W ostatnich latach przedmiotem wielu badań [4 9] były powikłania stomatologiczne obserwo wane u pacjentów chorujących na cukrzycę. Wia domo, że w przebiegu tej choroby dochodzi do licznych zmian patologicznych w obrębie jamy ustnej, takich jak: postępujące stany zapalne przy zębia, zaburzenia smaku, zmniejszone wydziela nie śliny, powiększenie ślinianek, zanikowe zapa lenie jamy ustnej, zakażenia grzybicze oraz próch nica zębów. Niektórzy autorzy [10, 11] są zdania, że na występowanie opisywanych zmian w więk szym stopniu niż typ cukrzycy wpływa wiek pa cjenta oraz czas trwania i stopień kontroli metabo licznej choroby. Prezentowany jest również po gląd, że powikłania cukrzycowe w jamie ustnej występują częściej i mają bardziej gwałtowny przebieg w źle kontrolowanej cukrzycy w porów naniu z cukrzycą o stabilnym przebiegu [12]. Patogenetyczne mechanizmy powstawania i rozwoju periodontologicznych następstw cukrzy cy są zagadnieniem stosunkowo dobrze poznanym [13 16]. Wiadomo, że w przebiegu cukrzycy do chodzi do znacznego uszkodzenia tkanek podpo rowych zęba i destrukcji przyzębia. Częste zaka żenia w jamie ustnej wymagają szybkiej i dokład nej diagnostyki oraz leczenia. Zapobiega to zaostrzeniom zakażenia, które może spowodować rozregulowanie gospodarki węglowodanowej. Z powyższych rozważań wynika wzajemna zależ ność między cukrzycą i występowaniem powi kłań. Zaburzenia metaboliczne obserwowane w przebiegu cukrzycy są przyczyną powikłań sto matologicznych i odwrotnie, zmiany chorobowe w jamie ustnej mogą powodować wahania stęże nia glukozy, co wpływa na występowanie powi kłań ogólnoustrojowych w cukrzycy. Można za tem pokusić się o stwierdzenie, że zapobiegając następstwom cukrzycy, zapobiega się postępowi samej choroby. Obecnie cukrzyca jest jedną z najczęściej ob serwowanych chorób przewlekłych, a liczba osób z cukrzycą zgłaszających się do stomatologa cią gle rośnie. Właśnie dlatego istotne jest posiadanie wiedzy dotyczącej objawów i powikłań, jakie mo gą wystąpić w jamie ustnej w przebiegu tej choro by oraz metod leczenia i profilaktyki. Często spotykaną dolegliwością zgłaszaną przez pacjentów z cukrzycą jest suchość w jamie ustnej. Może być przyczyną zanikowego zapalenia języka i błony śluzowej. W przebiegu cukrzycy dochodzi również do powiększenia gruczołów śli nowych na skutek procesów zwyrodnieniowych. Prawdopodobnie jest to wynikiem zmian zacho dzących w błonie podstawnej przewodów ślinia nek lub innych, nie do końca jeszcze poznanych, zmian histopatologicznych [17]. Powiększenie śli nianek bywa odwracalne, jeżeli stopień kontroli stężenia glukozy poprawi się [18 20]. W piśmien nictwie istnieją jednak doniesienia [21, 22], że łagodnie zmniejszające się wydzielanie śliny i wzrost stężenia glukozy w ślinie mogą występo wać również w przypadkach dobrej kontroli go spodarki węglowodanowej. Kserostomia jest często występującą dolegli wością u pacjentów chorych na cukrzycę [23]. Kserostomia cukrzycowa jest procesem złożo
3 Próchnica zębów w cukrzycy 497 nym i nadal budzi wiele kontrowersji. Rola, jaką przypisuje się cukrzycy w patogenezie kserostomii nie jest do końca poznana. Niektórzy badacze [24] sugerują, że powikłania naczyniowe i nerwowe, czyli angiopatia i neuropatia, są przyczyną zabu rzeń w wydzielaniu śliny. Warto także przytoczyć obserwacje von Bültzingslöwen et al. [25], którzy stwierdzili, że w cukrzycy dochodzi do zastępo wania komórek wydzielniczych ślinianek przez tkankę tłuszczową, w wyniku czego zmniejsza się ilość wydzielanej śliny. Na spadek wydzielania śliny wpływa również towarzysząca cukrzycy po liuria. Nie bez znaczenia jest też zaburzenie go spodarki wodnej oraz leki stosowane w leczeniu powikłań cukrzycy [26, 27]. Badania kliniczne [28 30] udowodniły, że zmniejszone wydzielanie śliny ogranicza fizjologiczne oczyszczanie zębów oraz powoduje wzrost lepkości i spadek zdolności buforowych śliny, co istotnie przyczynia się do po wstawania i rozwoju ubytków próchnicowych. Rezultaty badań podejmujących problem związku między cukrzycą a częstością występowa nia i intensywnością próchnicy nie są jednoznacz ne. Badania doświadczalne [30] przeprowadzone na szczurach, u których wykonano pankreatomię, pozbawiając ich całkowicie insuliny dowiodły, że u wszystkich zwierząt nastąpił znaczący wzrost frekwencji próchnicy już po 45 dniach po zabiegu. Zaobserwowano również pojawienie się nowych ubytków próchnicowych o ostrym przebiegu oraz wczesne stadia destrukcji koron zębów. Brak bezpośredniej zależności między fre kwencją i intensywnością próchnicy zębów a cu krzycą u ludzi wskazuje, że jest to problem znacz nie bardziej złożony. Autorzy licznych publikacji [32 37] dotyczących tego tematu nie zauważyli istotnych różnic w wartości wskaźnika PUW u pa cjentów chorych na cukrzycę w porównaniu z oso bami zdrowymi. Również w grupie pacjentów dia betologicznych z dobrą i słabą kontrolą glikemii wartości tego wskaźnika były zbliżone. Należy jednak zauważyć, że szczegółowa analiza wskaź nika PUW dokonana przez autorki polskie [38] wykazała istotnie większą wartość składowej U, czyli liczby zębów usuniętych z powodu próchni cy i jej powikłań, u pacjentów z cukrzycą. Istnieją również doniesienia [39, 40], których autorzy stwierdzili istotnie wyższy indeks PUW w populacji chorych na cukrzycę niż wśród osób zdrowych. W cytowanych pracach zwrócono szcze gólną uwagę na dużą liczbę ubytków przyszyjko wych oraz często występującą próchnicę cementu korzeniowego u osób z cukrzycą. Procesy destrukcji twardych tkanek zęba w okolicy przydziąsłowej są często związane z gwałtownie przebiegającą perio dontopatią i przemieszczaniem przyczepu nabłonko wego w kierunku wierzchołka korzenia zęba. Na występowanie próchnicy zębów wpływa wiele czynników, takich jak: dieta, higiena jamy ustnej, właściwości fizykochemiczne śliny, obec ność próchnicogennych szczepów bakteryjnych w środowisku jamy ustnej oraz stabilizacja gospo darki węglowodanowej. Do monitorowania stop nia wyrównania cukrzycy wykorzystuje się ozna czanie poziomu hemoglobiny glikowanej HbA 1c. Wskaźnik ten informuje o średniej glikemii, nie obrazując dobowych wahań glukozy we krwi. Jest to ważne ze względu na fakt, że kilkunastominuto we epizody podwyższonego stężenia cukru we krwi mogą istotnie wpływać na występowanie przewlekłych powikłań cukrzycy [3]. W przypadkach niewłaściwie kontrolowanej cukrzycy duże stężenie glukozy we krwi powoduje zwiększenie stężenia cukru w ślinie oraz w płynie dziąsłowym. Bogata w sacharydy płytka nazębna jest optymalnym podłożem do rozwoju Streptococ cus mutans i Lactobacillius acidophilus, zwiększa jąc ryzyko wystąpienia próchnicy [41]. Autorzy kilku prac [38, 42, 43] podkreślili wpływ stopnia wyrównania cukrzycy, mierzonego poziomem HbA 1c, na wzrost frekwencji i intensywności próchnicy zębów. W innych badaniach [44 48] na tomiast nie wykazano zależności między próchnicą zębów a dużym stężeniem HbA 1c we krwi. Na uwa gę zasługuje najnowsza praca Mirrales et al. [49], w której podjęto problem wpływu stopnia wyrów nania metabolicznego cukrzycy, czasu jej trwania i współistnienia przewlekłych powikłań na wystę powanie próchnicy zębów. Cytowane badania [49] zostały przeprowadzone w grupie 90 chorych na cukrzycę 1 typu. U 44 obserwowanych pacjentów stężenie hemoglobiny glikowanej HbA 1c przekro czyło wartość 7,5% co wskazywało na dekompen sację cukrzycy, a u pozostałych 46 osób stężenie HbA 1c wynosiło poniżej 7%. W obu badanych gru pach porównano frekwencję i intensywność próch nicy i nie stwierdzono istotnych różnic, co sugeru je brak związku między stopniem wyrównania cu krzycy a występowaniem próchnicy zębów. Omawiając związek między próchnicą zębów a właściwościami śliny należy zwrócić uwagę na jej zdolność do neutralizacji kwasów, czyli tzw. po jemność buforową śliny. Biorąc pod uwagę, że w warunkach fizjologicznych ph śliny wynosi 6,5 7,4, można mieć wątpliwości co do skutecznoś ci zobojętniania kwasów. Obecność jonów fosfora nowych jednak, a przede wszystkim jonów wodoro węglanowych powoduje, że proces ten jest sku teczny [50]. Systemy buforowe śliny pełnią rolę ochronną w stosunku do twardych tkanek zęba, zmniejszając postęp demineralizacji szkliwa i zębi ny. Stężenie jonów biorących udział w neutraliza cji kwaśnych substancji w jamie ustnej oraz ph śli ny są ściśle uzależnione od szybkości jej wydziela
4 498 J. KUNERT, E. BOŁTACZ RZEPKOWSKA nia. Wraz ze zmniejszonym wydzielaniem śliny następuje progresja demineralizacji tkanek i zwięk szona aktywność procesu próchnicowego, szcze gólnie w miejscach retencji płytki bakteryjnej, naj częściej wzdłuż brzegu dziąsła i na powierzchni korzenia. Dlatego u pacjentów chorujących na cu krzycę z towarzyszącą kserostomią nawet przy sta rannej higienie jamy ustnej i regularnych kontro lach stomatologicznych może utrzymywać się wy soka aktywność procesu próchnicowego. Niskie ph i słabe zdolności buforowe śliny umożliwiają rozwój kwasotwórczej i próchnico twórczej flory bakteryjnej, głównie z gatunku Streptococcus mutants i Lactobacillus acidophilus [51]. Pałeczki kwasu mlekowego Lactobacillus acidophilus rzadko izolowano z płytki nazębnej przed powstaniem ubytku próchnicowego. Rola tych bakterii w rozwoju próchnicy zębów nie zo stała do końca wyjaśniona. Wiadomo, że częściej występują one w ogniskach próchnicy głębokiej niż w jej początkowych stadiach oraz że jako pierwsze mikroorganizmy powodują deminerali zację zębiny [52]. Wysokie miano Lactobacillus acidophilus w jamie ustnej zależy, w dużej mierze, od obecności fermentujących węglowodanów w pokarmach i może być czynnikiem powiązanym z przestrzeganiem zaleceń dietetycznych. Nie którzy badacze [53] są również zdania, że duża liczba kolonii Lactobacilus acidophilus jest wy znacznikiem hiposalwacji. Badania [54] przeprowadzone w populacji chorych na cukrzycę wykazały występowanie większej liczby szczepów Streptococcus mutans i Lactobacilus acidophilus u pacjentów z aktywną próchnicą. Autorzy wcześniejszych doniesień [48] podkreślili również istnienie ścisłej zależności między wysokim mianem kolonii wymienionych bakterii a próchnicą zębów, szczególnie u chorych ze słabą kontrolą glikemii. Do chwili obecnej poglądy na temat zależności między stopniem wyrównania cukrzycy a inten sywnością próchnicy zębów są kontrowersyjne. Dlatego dalsze badania, dotyczące tego zagadnie nia, powinny być ukierunkowane na poszukiwanie odpowiedzi na pytanie: czy i w jaki sposób kontro la gospodarki węglowodanowej u pacjentów z cu krzycą wpływa na parametry śliny oraz na frekwen cję i intensywność choroby próchnicowej? Wyjaś nienie tego zagadnienia pozwoliłoby na określenie profilu ryzyka próchnicy i przygotowanie adekwat nego i skutecznego postępowania profilaktyczno leczniczego u osób chorych na cukrzycę. Piśmiennictwo [1] DE FRONZO R.A, FERRANNINI E., KEEN H., ZIMMET P. (red): International textbook of diabetes mellitus. Chiche ster, Wiley, [2] World Health Organization: Definition, diagnosis and classification of diabetes mellitus and its complications. Re port of WHO consultation. Part 1. Diagnosis and classification of diabetes mellitus. WHO, Genewa [3] SZCZEKLIK A. (red): Choroby wewnętrzne. Medycyna Praktyczna, Kraków [4] ALBRECHT M., BANOCZY J., TAMAS G. Jr.: Dental and oral symptoms of diabetes mellitus. Commun. Dent. Oral Epidemiol. 1988, 16, [5] COLLIN H.L., UUISTUPA M., NISKANEN L., KOIVISTO A. M., MARKKANEN H., MEURMAN J. H.: Caries in patients with non insulin dependent diabetes mellitus. Oral Surg. Oral Med. Oral Pathol. Oral Radiol. Endod. 1998, 85, [6] ENBLAD E., LUNDIN S.A., SJODIN B., AMAN I.: Caries and salivary status in young adults with type 1 diabetes. Swed. Dent. J. 2001, 25, [7] KNECHT M.C., SYRJALA A.M., LAUKKANEN P., KNUUTTILA M.L.: Self efficacy as a common variable in oral health behaviour and diabetes adherence. Eur. J. Oral Sci. 1999, 107, [8] LOE H.: Periodontal disease: the sixth complication of diabetes mellitus. Diabetes Care 1993, 16, [9] PONTE E., TABAJ D., MAGLIONE M., MELATO M.: Diabetes mellitus and oral diseases. Acta Diabetol. 2001, 38, [10] TENOVUO J., ALANEN P., LARJAVA H., VIIKARI J., LEHTONEN O.P.: Oral health of patients with insulin dependent diabetes mellitus. Scand. J. Dent. Res. 1986, 94, [11] BACIC M., CIGLAR I., GRANIC M., PLANCAK D., SUTALO J.: Dental status in a group of adult diabetic patients. Com mun. Dent. Oral Epidemiol. 1989, 17, [12] KARJALAINEN K.M., KNUUTTILA M.L., KÄÄR M.L.: Relationship between caries and level of metabolic balance in children and adolescents with insulin dependent diabetes mellitus. Caries Res. 1997, 31, [13] SEPPALA B., SEPPALA M., AINAMO J.: A longitudinal study of insulin dependent diabetes mellitus and periodontal disease. J. Clin. Periodontol. 1993, 20, [14] STAWICKA R., GÓRSKA R.: Choroba przyzębia a cukrzyca. Stomat. Współcz. 1999, 6, [15] MATTSON J.S., CERULIS D.R.: Diabetes mellitus. A review of the literature and dental implication. Compend. Con tin. Educ. Dent. 2001, 9, [16] KNECKT M.C., KNUUTTILA M.L.: Attributions to dental and diabetes health outcomes. J. Clin. Periodontol. 2000, 27, [17] RUSSOTO S.B.: Asymptomatic parotid gland enlargement in diabetes mellitus. Oral Surg. Oral Med. Oral Pathol. 1981, 52,
5 Próchnica zębów w cukrzycy 499 [18] MURRAH V.A., CROSSON J.T., SAUK J.J.: Parotid gland basement membrane variation in diabetes mellitus. J. Oral Pathol. 1985, 14, [19] MUSUMECI V., CHERUBINI P., ZUPPI C., ZAPPACOSTA B., GHIRLANDA G., DI SALVO S.: Aminotransferases and lacta te dehydrogenase in saliva of diabetic patients. J. Oral Pathol. Med. 1993, 22, [20] THORSTENSSON H., FALK H., HUGOSON A., OLSSON J.: Some salivary factors in insulin dependent diabetics. Acta Odontol. Scand. 1989, 47, [21] AMER S., YOUSUF M., SIDDQIUI P.Q., ALAM J.: Salivary glucose concentrations in patients with diabetes mellitus a minimally invasive technique for monitoring blood glucose levels. Pak. J. Pharm. Sci. 2001, 14, [22] REUTERVING C.O., REUTERVING G., HAGG E., ERICSON T.: Salivary flow rate and salivary glucose concentration in patient with diabetes mellitus influence of severity of diabetes. Diabet. Metab. 1987, 13, [23] SREEBNY L.M., YU A., GREEN A., VALDINI A.: Xerostomia in diabetes mellitus. Diabet. Care 1992, 7, [24] CARDA C., MOSQUERA LLOREDA N., SALOM L., GOMEZ DE FERRARIS M.E., PEVDRO A.: Structural and functional salivary disorders in type 2 diabetic patients. Med. Oral Patol. Oral. Cir. Bucal. 2006, 11, E309 E314. [25] VON BÜLTZINGSLÖWEN I., SOLLECITO T.P., FOX P.C., DANIELS T. et al.: Salivary disfunction associated with syste mic diseases: systemic review and clinical management recommendation. Oral Surg. Oral Med. Oral Pathol. Oral Radiol. Endod. 2007, 103, [26] GREENSPAN D.: Xerostomia: diagnosis and management. Oncology 1996, 10, [27] GUGGENHEIMER J, MOORE P.A.: Xerostomia: etiology, recognition and treatment. J. Am. Dent. Assoc. 2003, 134, [28] BEN ARYEH H., COHEN M., KANTER Y., SZARGEL R., LAUFER D.: Salivary composition in diabetes patients. J. Dia bet. Complicat. 1988, 2, [29] LIN B., TAYLOR G.W., ALLEN D.J., SHIP J.A.: Dental caries in older adults with diabetes mellitus. Spec. Care Den tist 1999, 19, [30] TWETMAN S., NEDERFORS T., STAHL B., ARONSON S.: Two years longitudinal observations of salivary status and dental caries in children with insulin dependent diabetes mellitus. Pediatr. Dent. 1992, 14, [31] BORGHELLI R.F., DEVOTO F.CH., VOGLIA V.G., ERAUSQUIN J.: Dental caries in diabetic and prediabetic rats. J. Dent. Res. 1966, 45, [32] AKYUZ S., OKTAY C.: The relationship between periodontitis and tooth decay in juvenile diabetes mellitus cases and in healthy children. J. Marmara Univ. Dent. Fac. 1990, 1, [33] ALBRECHT M., BANOCZY J., DINYA E., TAMAS G. Jr.: Caries status in diabetic patients. Fogorv. Sz. 1991, 84, [34] CANEPARI P., ZERMAN N., CAVALLERI G.: Lack of correlation between salivary Streptococcus mutans and lactoba cilli counts and caries in IDDM children. Minerva Stomatol. 1994, 43, [35] FAULCONBRIDGE A.R., BRADSHAW W.C.L., JENKINS P.A., BAUM J.D.: The dental status of a group of diabetic chil dren. Br. Dent. J. 1981, 151, [36] SWANLJUNG O., MEURMAN J.H., TOKKO H., SANDHOLM L., CAPRIO E., MAENPA J.: Caries and saliva in year old diabetes and controls. Scan. J. Dent. Res. 1992, 100, [37] TWETMAN S., PETERSON G.H., BRATTHAL D.: Caries risk assessment as a predictor of metabolic control in young l type diabetics. Diabet. Med. 2005, 22, [38] KURCHAŃSKA FLISYKOWSKA A., STOPA J., BRYL J., WOJTKO E.: Stan zdrowia jamy ustnej chorych na cukrzycę. Do niesienie wstępne. Pozn. Stomat. 1994, 22, [39] BEN ARYEH H., SEROUYA R., KANTER Y., SZARGEL R., LAUFER D.: Oral health and salivary composition in diabe tic patients. J. Diabet. Complicat. 1993, 7, [40] CIGLAR I., SUTALO J., SJALIAC STAUDT G., VUKSAN V.: Saliva as a risk factor for caries in diabetic patients. Acta Stomatol. Croat. 1991, 25, [41] KARJALAINEN K.M., KNUUTTILA M.L.E., KÄÄR M.L.: Salivary factors in children and adolescents with insulin de pendent diabetes mellitus. Pediatr. Dent. 1996, 18, [42] TWETMAN S., NEDERFORS T., STAHL B., ARONSON S.: Two years longitudinal observations of salivary status and dental caries in children with insulin dependent diabetes mellitus. Pediatr. Dent. 1992, 14(3), [43] KARJALAINEN K.M., KNUUTTILA M.L., KÄÄR M.L.: Relationship between caries and level of metabolic balance in children and adolescents with insulin dependent diabetes mellitus. Caries Res. 1997, 31, [44] COLLIN H.L., UUISTUPA M., NISKANEN L., KOIVISTO A.M., MARKKANEN H., MEURMAN J.H.: Caries in patients with non insulin dependent diabetes mellitus. Oral Surg. Oral Med. Oral Pathol. 1998, 85, [45] ENBLAD E., LUNDIN S.A., SJODIN B., AMAN I.: Caries and salivary status in young adults with type 1 diabetes. Swed. Dent. J. 2001, 25, [46] MOORE P.A, WEYNANT R.J., ETZEL K.R., GUGGENHEIMER J., MONGELLUZZO M. B., MYERS D.E., ROSSIE K., HUBAR H., BLOCK H.M., ORCHARD T.: Typ 1 diabetes mellitus and oral health: assessment of coronal and root ca ries. Commun. Dent. Oral Epidemiol. 2001, 29, [47] POHJAMO L., KNUUTTILA M. NURKKALA H., TERVONEN T., HAUKIPURO K.: Increment of caries in diabetic adults. A two year longitudinal study. Commun. Dent Health 1991, 8, [48] SYRJALA A. M.H., NYSKANEN M.C., YOSTALO P., KNUUTTILA M.L.E.: Metabolic control as a modifier of the asso ciation between salivary factors and dental caries among diabetic patients. Caries Res. 2003, 37, [49] MIRALLES L., SILVESTRE F.J., HERNANDEZ MIJARES A., BAUTISTA D., LLAMBRES F., GRAU D.: Dental caries in type 1 diabetes: influence of systemic factors of the disease upon the development of dental caries. Med. Oral Patol. Oral Cir. Bucal. 2006, 11, E256 E260.
6 500 J. KUNERT, E. BOŁTACZ RZEPKOWSKA [50] FEATHERSTONE J.D. The caries balance: the basis for caries management by risk assessment. Oral Health Prev. Dent. 2004, Suppl 1, [51] TENUOVO J.: Salivary parameters of relevance for assessing caries activity in individuals and populations. Com mun. Dent. Oral Epidemiol. 1997, 25, [52] VAN HOUTE J.: Role of micro organisms in caries etiology. J. Dent. Res. 1994, 73, [53] NEDERFORS T.: Xerostomia and hyposalivation. Adv. Dent. Res. 2000, 14, [54] HINTAO J., TEANPAISAN R., CHONQSUVIVATWONG V., RATARSAN C., DAHLEN G.: The microbilogical profiles of sa liva, supragingival plaque and dental caries in adult with or without type 2 diabetes mellitus. Oral Microbiol. Immunol. 2007, 22, Adres do korespondencji: Joanna Kunert Zakład Stomatologii Zachowawczej UM ul. Pomorska Łódź tel e mail: asia_kunert@yahoo.com Praca wpłynęła do Redakcji: r. Po recenzji: r. Zaakceptowano do druku: r. Received: Revised: Accepted:
Ocena stanu uzębienia u pacjentów z niewyrównaną cukrzycą typu 1 i typu 2*
PROTET. STOMATOL., 2009, LIX, 4, 242-248 Ocena stanu uzębienia u pacjentów z niewyrównaną cukrzycą typu 1 i typu 2* Assessment of dentition in patients with uncontrolled diabetes type 1 and type 2 Ewa
Bardziej szczegółowoCukrzyca typu 2 Novo Nordisk Pharma Sp. z o.o.
Cukrzyca typu 2 Cukrzyca typu 2 Jeśli otrzymałeś tę ulotkę, prawdopodobnie zmagasz się z problemem cukrzycy. Musisz więc odpowiedzieć sobie na pytania: czy wiesz, jak żyć z cukrzycą? Jak postępować w wyjątkowych
Bardziej szczegółowoEDUKACJA PACJENTA I JEGO RODZINY MAJĄCA NA CELU PODNIESIENIE ŚWIADOMOŚCI NA TEMAT CUKRZYCY, DOSTARCZENIE JAK NAJWIĘKSZEJ WIEDZY NA JEJ TEMAT.
EDUKACJA PACJENTA I JEGO RODZINY MAJĄCA NA CELU PODNIESIENIE ŚWIADOMOŚCI NA TEMAT CUKRZYCY, DOSTARCZENIE JAK NAJWIĘKSZEJ WIEDZY NA JEJ TEMAT. Prowadząca edukację: piel. Anna Otremba CELE: -Kształtowanie
Bardziej szczegółowoOcena ph i pojemności buforowej śliny u dzieci i młodzieży z cukrzycą typu 1*
Czas. Stomatol., 2009, 62, 3, 192-196 2009 Polish Dental Society http://www.czas.stomat.net Ocena ph i pojemności buforowej śliny u dzieci i młodzieży z cukrzycą typu 1* Assessment of ph and buffer capacity
Bardziej szczegółowoCHOROBA PRÓCHNICOWA U DZIECI W WIEKU 0-5 LAT W POLSCE I NA ŚWIECIE.
CHOROBA PRÓCHNICOWA U DZIECI W WIEKU 0-5 LAT W POLSCE I NA ŚWIECIE Próchnica zębów o przewlekła, bakteryjna, wieloczynnikowa choroba zakaźna, która aktualnie pozostaje najczęstszym schorzeniem wieku dziecięcego,
Bardziej szczegółowoUrząd Miasta Bielsko-Biała - um.bielsko.pl Wygenerowano: /14:10: listopada - Światowym Dniem Walki z Cukrzycą
14 listopada - Światowym Dniem Walki z Cukrzycą Cukrzyca jest chorobą, która staje się obecnie jednym z najważniejszych problemów dotyczących zdrowia publicznego. Jest to przewlekły i postępujący proces
Bardziej szczegółowoOstre infekcje u osób z cukrzycą
Ostre infekcje u osób z cukrzycą Sezon przeziębień w pełni. Wokół mamy mnóstwo zakatarzonych i kaszlących osób. Chorować nikt nie lubi, jednak ludzie przewlekle chorzy, jak diabetycy, są szczególnie podatni
Bardziej szczegółowoAKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY. Cukrzyca co powinniśmy wiedzieć
AKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY Cukrzyca co powinniśmy wiedzieć Cukrzyca jest chorobą metaboliczną, której głównym objawem jest podwyższone stężenie glukozy we krwi (hiperglikemia). Stan taki
Bardziej szczegółowoCzy jest możliwe skuteczne leczenie cukrzycy w grupie chorych otyłych ze znaczną insulinoopornością?
Jerzy Maksymilian Loba Klinika Chorób Wewnętrznych i Diabetologii Uniwersytet Medyczny w Łodzi Czy jest możliwe skuteczne leczenie cukrzycy w grupie chorych otyłych ze znaczną insulinoopornością? Definicja
Bardziej szczegółowoinwalidztwo rodzaj pracy
Zdrowie jest najważniejsze Wykłady wraz z konsultacjami medycznymi realizowane przez Stowarzyszenia na rzecz rozwoju wsi Bogufałów Źródło Baryczy w ramach wspierania realizacji zadania publicznego przez
Bardziej szczegółowoUwarunkowania genetyczne. w cukrzycy
Uwarunkowania genetyczne Kliknij, aby edytować styl wzorca podtytułu w cukrzycy Lek. Sylwia Wenclewska Klinika Chorób Wewnętrznych, Diabetologii i Farmakologii Klincznej Kliknij, aby edytować format tekstu
Bardziej szczegółowoPróchnica u osób dorosłych. Zalecenia higieniczne - informacje dla zespołów stomatologicznych
Próchnica u osób dorosłych Zalecenia higieniczne - informacje dla zespołów stomatologicznych Dokładna diagnostyka choroby próchnicowej uwzględnia:» stopień zaawansowania zmian próchnicowych z użyciem systemu
Bardziej szczegółowoStan uzębienia i przyzębia chorych na cukrzycę pacjentów hemodializowanych z terenu północno-wschodniej Polski
Postępy Nauk Medycznych, t. XXVI, nr 3, 2013 Borgis *Magdalena Wilczyńska-Borawska 1, Edyta Zbroch 2, Jolanta Małyszko 2, Michał Myśliwiec 2, Wanda Stokowska 1 Stan uzębienia i przyzębia chorych na cukrzycę
Bardziej szczegółowoProfilaktyka próchnicy u kobiet ciężarnych zalecenia dla lekarzy stomatologów
Profilaktyka próchnicy u kobiet ciężarnych zalecenia dla lekarzy stomatologów W 2014 roku, z inicjatywy Polskiego Towarzystwa Stomatologii Dziecięcej i firmy Colgate powołany został Polski Oddział Sojuszu
Bardziej szczegółowoPróchnica zębów. Antonina Kawecka PSSE w Kamieniu Pomorskim 2015roku
Antonina Kawecka PSSE w Kamieniu Pomorskim 2015roku Rodzaje zębów Zęby (łac. dens ząb, l.mn. dentes) złożone, twarde twory anatomiczne w jamie ustnej. Stanowią element układu trawienia i służą do rozdrabniania
Bardziej szczegółowoKierunek Lekarsko- dentystyczny Wydziału Lekarskiego Oddziału Stomatologicznego
Kierunek Lekarsko- dentystyczny Wydziału Lekarskiego Oddziału Stomatologicznego KARTA PRZEDMIOTU 1. Nazwa przedmiotu, typ przedmiotu (podstawowy, kierunkowy) Stomatologia dziecięca i profilaktyka stomatologiczna
Bardziej szczegółowoSTOMATOLOGIA ZACHOWAWCZA
STOMATOLOGIA ZACHOWAWCZA Stomatologia zachowawcza- zajmuje się metodami zachowania naturalnych właściwości zębów, które zostały utracone na skutek działania bodźców zewnętrznych. Najgroźniejszym z nich
Bardziej szczegółowoW kierunku sztucznej trzustki Nowoczesne systemy kontroli glikemii i ochrony pacjenta przed hipoglikemią w cukrzycy typu 1.
W kierunku sztucznej trzustki Nowoczesne systemy kontroli glikemii i ochrony pacjenta przed hipoglikemią w cukrzycy typu 1. prof. dr hab. med. Małgorzata Myśliwiec Katedra i Klinika Pediatrii, Diabetologii
Bardziej szczegółowoStopa cukrzycowa. Dr med. Anna Korzon-Burakowska Katedra Nadciśnienia Tętniczego i Diabetologii AMG Kierownik prof.dr hab. med. B.
Stopa cukrzycowa Dr med. Anna Korzon-Burakowska Katedra Nadciśnienia Tętniczego i Diabetologii AMG Kierownik prof.dr hab. med. B. Wyrzykowski Stopa cukrzycowa - definicja Infekcja, owrzodzenie lub destrukcja
Bardziej szczegółowo10 FAKTÓW NA TEMAT CUKRZYCY
10 FAKTÓW NA TEMAT CUKRZYCY FAKT 1. Około 347 mln ludzi na świecie choruje na cukrzycę. Istnieje rosnąca globalna epidemia cukrzycy, u której podłoża leży szybki przyrost przypadków nadwagi i otyłości
Bardziej szczegółowoParoCheck. Oznaczanie bakterii odpowiedzialnych za chorobę przyzębia (periopatogenów)
ParoCheck Oznaczanie bakterii odpowiedzialnych za chorobę przyzębia (periopatogenów) JAK POWSTAJE CHOROBA PRZYZĘBIA? Zapalenie przyzębia jest chorobą infekcyjną tkanek podtrzymujących ząb. Nawet w zdrowej
Bardziej szczegółowoNowe terapie w cukrzycy typu 2. Janusz Gumprecht
Nowe terapie w cukrzycy typu 2 Janusz Gumprecht Dziś już nic nie jest takie jak było kiedyś 425 000 000 Ilość chorych na cukrzycę w roku 2017 629 000 000 Ilość chorych na cukrzycę w roku 2045 International
Bardziej szczegółowoPOSTĘPOWANIE W CUKRZYCY I OPIEKA NAD DZIECKIEM W PLACÓWKACH OŚWIATOWYCH
POSTĘPOWANIE W CUKRZYCY I OPIEKA NAD DZIECKIEM W PLACÓWKACH OŚWIATOWYCH CUKRZYCA.? cukrzyca to grupa chorób metabolicznych charakteryzujących się hiperglikemią (podwyższonym poziomem cukru we krwi) wynika
Bardziej szczegółowoAKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY. Powikłania cukrzycy Retinopatia
AKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY Powikłania cukrzycy Retinopatia PRZEWLEKŁE POWIKŁANIA CUKRZYCY Cukrzyca najczęściej z powodu wieloletniego przebiegu może prowadzić do powstania tak zwanych
Bardziej szczegółowoI. Cukrzycowa choroba nerek (nefropatia cukrzycowa)
Spis treści 1. Wprowadzenie 13 Wstęp do wydania II 16 I. Cukrzycowa choroba nerek (nefropatia cukrzycowa) 2. Podstawowa charakterystyka struktury i czynności nerek 21 3. Czynniki wpływające na rozwój uszkodzenia
Bardziej szczegółowoCzęść I Choroba próchnicowa 1. Rozdział 1 Kliniczna kariologia i stomatologia zachowawcza w XXI wieku 3
Spis treści [Kolorowe tablice zamieszczone są po stronach 78 i 302] Przedmowa: wskazówki redaktorów dotyczące korzystania z książki Przedmowa do wydania polskiego Autorzy XI XVI XVII Część I Choroba próchnicowa
Bardziej szczegółowoOcena ryzyka próchnicy zębów wśród studentów III roku Wydziału Lekarsko-Dentystycznego UM w Łodzi doniesienie wstępne*
Czas. Stomatol., 2010, 63, 3, 174-182 2010 Polish Dental Society http://www.czas.stomat.net Ocena ryzyka próchnicy zębów wśród studentów III roku Wydziału Lekarsko-Dentystycznego UM w Łodzi doniesienie
Bardziej szczegółowoSpis treści. śelazo... 46 Wapń i witamina D... 47 Cynk... 47
Spis treści Przedmowa... 9 1. Ustalanie zapotrzebowania energetycznego w róŝnych stanach chorobowych (Danuta Gajewska)... 11 Wiadomości ogólne... 11 Całkowita przemiana materii... 12 Wprowadzenie... 12
Bardziej szczegółowo8 osób na 10 cierpi na choroby przyzębia! Wiemy jak Państwu pomóc
Terapia vectorowa bezbolesny powrót przyzębia do zdrowia W terapii tej wykorzystujemy najlepszą dostępną technologię Vector Paro, która gwarantuje delikatne i bezbolesne leczenie przyczynowe oraz podtrzymujące,
Bardziej szczegółowoAKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY. Cukrzyca co powinniśmy wiedzieć
AKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY Cukrzyca co powinniśmy wiedzieć Cukrzyca jest chorobą metaboliczną, której głównym objawem jest podwyższone stężenie glukozy we krwi (hiperglikemia). Stan taki
Bardziej szczegółowoCHOROBY PRZYZĘBIA jak zmotywować pacjenta do zmiany nawyków?
CHOROBY PRZYZĘBIA jak zmotywować pacjenta do zmiany nawyków? BADANIE EPIDEMIOLOGICZNE Tylko 1,7% populacji dorosłych Polaków nie wymaga działań profilaktyczno-leczniczych w zakresie chorób przyzębia 1,7%
Bardziej szczegółowodr Przemysław Bury Centrum Stomatologii Uniwersytetu Medycznego im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu
Projekt badań profilaktycznych z zakresu zdrowia jamy ustnej, skierowany do dzieci uczęszczających w roku szkolnym 2010/2011 do klas I i VI szkół podstawowych prowadzonych przez Gminę Śrem Opracowanie:
Bardziej szczegółowoLiofilizowany ocet jabłkowy 80% (±5%), mikronizowany błonnik jabłkowy 20% (±5%), celulozowa otoczka kapsułki.
Suplement diety Składniki: Liofilizowany ocet jabłkowy 80% (±5%), mikronizowany błonnik jabłkowy 20% (±5%), celulozowa otoczka kapsułki. Przechowywanie: W miejscu niedostępnym dla małych dzieci. Przechowywać
Bardziej szczegółowoS YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne. Choroby błony śluzowej
Kod modułu Rodzaj modułu Wydział PUM Kierunek studiów Specjalność Poziom studiów Forma studiów S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) Nazwa modułu Rok studiów 4 Semestr studiów 8 Liczba przypisanych punktów
Bardziej szczegółowoDostępność innowacyjnych metod ciągłego monitorowania glukozy
Dostępność innowacyjnych metod ciągłego monitorowania glukozy Dr hab.n.med. Tomasz Klupa Uniwersytet Jagielloński, Katedra i Klinika Chorób Metabolicznych Konflikt interesów Wykłady i seminaria dla firmy
Bardziej szczegółowoDr hab. n. med. Beata Czarnecka, Prof. U.M. Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego. w Poznaniu
Dr hab. n. med. Beata Czarnecka, Prof. U.M. Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Ocena rozprawy doktorskiej lek. stom. Agaty Trzcionki pt.: "Wybrane potrzeby stomatologiczne u pacjentów
Bardziej szczegółowoANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI,58 SECTIO D 2005
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI,58 SECTIO D 2005 Studenckie Koło Naukowe przy Zakładzie Podstawowej Opieki Zdrowotnej i Katedrze Medycyny Rodzinnej Akademii
Bardziej szczegółowoPRACE ORYGINALNE. Aktywność α amylazy w ślinie u dzieci chorych na cukrzycę. α Amylase Activity in Saliva of Diabetic Children
PRACE ORYGINALNE Dent. Med. Probl. 2005, 42, 3, 449 456 ISSN 1644 387X URSZULA KACZMAREK, MONIKA MYSIAK DĘBSKA Aktywność α amylazy w ślinie u dzieci chorych na cukrzycę α Amylase Activity in Saliva of
Bardziej szczegółowoMolekularne i komórkowe podstawy treningu zdrowotnego u ludzi chorych na cukrzycę
Molekularne i komórkowe podstawy treningu zdrowotnego u ludzi chorych na cukrzycę Cukrzyca grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią (podwyższonym poziomem cukru we krwi) wynikającą
Bardziej szczegółowokwestionariusze badania ankietowego, karta badania, broszura informacyjna dla pacjentek,
Dr hab. o. med. Jerzy Krupiński, emeryt. profesor oadzw. ŚUM Katedra i Zakład Stomatologii Zachowawczej z Endodoocją ŚUM w Katowicach Kraków, 5 kwietnia 2018 Recenzja pracy doktorskiej lek. dent. Marty
Bardziej szczegółowo[2ZSP/KII] Diabetologia
1. Ogólne informacje o module [2ZSP/KII] Diabetologia Nazwa modułu DIABETOLOGIA Kod modułu Nazwa jednostki prowadzącej moduł Nazwa kierunku studiów Forma studiów Profil kształcenia Semestr Status modułu
Bardziej szczegółowoprace oryginalne Magdalena Napora A, B, D F, Ewa Ganowicz B, C E, Renata Górska A, D Streszczenie Abstract
prace oryginalne Dent. Med. Probl. 2013, 50, 3, 322 327 ISSN 1644-387X Copyright by Wroclaw Medical University and Polish Dental Society Magdalena Napora A, B, D F, Ewa Ganowicz B, C E, Renata Górska A,
Bardziej szczegółowoRetinopatia cukrzycowa
Retinopatia cukrzycowa Retinopatia cukrzycowa jest w krajach rozwiniętych jedną z głównych przyczyn ślepoty. Rozwija się u znacznej liczby pacjentów długo chorujących na cukrzycę, która może być przyczyną
Bardziej szczegółowoOrganizacje pozarządowe w diabetologii: realne problemy pacjentów. problem z postrzeganiem cukrzycy typu 2 POLSKIE STOWARZYSZENIE DIABETYKÓW
POLSKIE STOWARZYSZENIE DIABETYKÓW Organizacje pozarządowe w diabetologii: realne problemy pacjentów problem z postrzeganiem cukrzycy typu 2 Małgorzata Marszałek POSTRZEGANIE CUKRZYCY TYPU 2 Łagodniejszy,
Bardziej szczegółowoZmiany w jamie ustnej u chorych na cukrzycę insulinozależną. Oral Lesions in Patients with Insulin Dependent Diabetes Mellitus
PRACE POGLĄDOWE Dent. Med. Probl. 2004, 41, 1, 113 118 ISSN 1644 387X ANNA KURNATOWSKA 1, EWA BIENIEK 2 Zmiany w jamie ustnej u chorych na cukrzycę insulinozależną Oral Lesions in Patients with Insulin
Bardziej szczegółowoStan tkanek przyzębia a stopień kontroli cukrzycy wyrażony stężeniem hemoglobiny glikowanej HbA1c
418 M. Napora et al. prace oryginalne Dent. Med. Probl. 2010, 47, 4, 418 423 ISSN 1644-387X Copyright by Wroclaw Medical University and Polish Dental Society Magdalena Napora 1, Jarosław Krajewski 1, Krystyna
Bardziej szczegółowoFetuina i osteopontyna u pacjentów z zespołem metabolicznym
Fetuina i osteopontyna u pacjentów z zespołem metabolicznym Dr n med. Katarzyna Musialik Katedra Chorób Wewnętrznych, Zaburzeń Metabolicznych i Nadciśnienia Tętniczego Uniwersytet Medyczny w Poznaniu *W
Bardziej szczegółowoPostępowanie orzecznicze wobec kierowców z zaburzeniami tolerancji węglowodanów i cukrzycą
Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę, 2013 Aneks 2 Postępowanie orzecznicze wobec kierowców z zaburzeniami tolerancji węglowodanów i cukrzycą Opracowano we współpracy z dr.
Bardziej szczegółowoDieta może być stosowana również przez osoby chorujące na nadciśnienie tętnicze, zmagające się z hiperlipidemią, nadwagą oraz otyłością.
Dieta może być stosowana również przez osoby chorujące na nadciśnienie tętnicze, zmagające się z hiperlipidemią, nadwagą oraz otyłością. Jadłospis 14-dniowy Anna Piekarczyk Dieta nie jest dietą indywidualną
Bardziej szczegółowoPacjent z cukrzycą w gabinecie stomatologicznym
Pacjent z cukrzycą w gabinecie stomatologicznym Przegląd piśmiennictwa Katarzyna Lewusz 1, Artur Perz 2, Anna Godzieba 1, Kinga Kaczor 3, Katarzyna Sporniak Tutak 1 Patient with diabetes in the dental
Bardziej szczegółowoDavid Levy. P raktyczna OPIEKA DIABETOLOGICZNA
David Levy P raktyczna OPIEKA DIABETOLOGICZNA David Levy m d P raktyczna OPIEKA DIABETOLOGICZNA Redakcja naukowa tłumaczenia prof. dr hab. n. med. W ALDEM AR KARNAFEL Z języka angielskiego tłumaczyła dr
Bardziej szczegółowoOryginalne pełnotekstowe prace naukowe
Oryginalne pełnotekstowe prace naukowe 2012 1. Bandurska-Stankiewicz E., Matuszewski W., Wiatr-Bykowska D., Kuglarz E., Olszewska M., Rutkowska J. Algorytm przejścia u chorych na cukrzycą typu 2 leczonych
Bardziej szczegółowoChoroby przyzębia. Rok IV
Choroby przyzębia Rok IV Seminaria interaktywne 1. Budowa tkanek przyzębia brzeżnego. Rola i funkcja przyzębia w układzie stomatognatycznym. Kontrola odnowy tkanek w przyzębiu (powtórka z roku II i III).
Bardziej szczegółowoBadanie zaburzeń wydzielania śliny u pacjentów leczonych z powodu schorzeń kardiologicznych
PERIODONTOLOGIA I CHOROBY BŁONY ŚLUZOWEJ Borgis Prace oryginalne Original papers Badanie zaburzeń wydzielania śliny u pacjentów leczonych z powodu schorzeń kardiologicznych Arkadiusz Sękiewicz 1, Agata
Bardziej szczegółowoRadiologiczna ocena progresji zmian próchnicowych po zastosowaniu infiltracji. żywicą o niskiej lepkości (Icon). Badania in vivo.
Renata Zielińska Radiologiczna ocena progresji zmian próchnicowych po zastosowaniu infiltracji żywicą o niskiej lepkości (Icon). Badania in vivo. Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych Zakład Stomatologii
Bardziej szczegółowoAKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY. Powikłania cukrzycy Zespół stopy cukrzycowej
AKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY Powikłania cukrzycy Zespół stopy cukrzycowej PRZEWLEKŁE POWIKŁANIA CUKRZYCY Cukrzyca najczęściej z powodu wieloletniego przebiegu może prowadzić do powstania
Bardziej szczegółowoEpidemia niewydolności serca Czy jesteśmy skazani na porażkę?
Epidemia niewydolności serca Czy jesteśmy skazani na porażkę? Piotr Ponikowski Klinika Chorób Serca Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu Ośrodek Chorób Serca Szpitala Wojskowego we Wrocławiu Niewydolność
Bardziej szczegółowoDIETA W PRZEWLEKŁEJ CHOROBIE NEREK
KURS 15.04.2016 Szczecinek DIETA W PRZEWLEKŁEJ CHOROBIE NEREK dr hab. n. med. Sylwia Małgorzewicz, prof.nadzw. Katedra Żywienia Klinicznego Klinika Nefrologii, Transplantologii i Chorób Wewnętrznych Gdański
Bardziej szczegółowoRyzyko próchnicy? Nadwrażliwość zębów? Choroby dziąseł? Profilaktyka u dzieci. Co może dać Ci profilaktyczne dbanie o zęby?
3M ESPE Skuteczna ochrona jamy ustnej Ryzyko próchnicy? Choroby dziąseł? Nadwrażliwość zębów? Profilaktyka u dzieci Co może dać Ci profilaktyczne dbanie o zęby? Drogi Pacjencie, Czy odczuwasz ból podczas
Bardziej szczegółowoDO PŁUKANIA KIESZONEK DZIĄSŁOWYCH
01 2019 DO PŁUKANIA KIESZONEK DZIĄSŁOWYCH Laboratorium Farmakologii Stomatologicznej Nasutów 99 C 21-025 Niemce www.arkonadent.com DO PŁUKANIA KIESZONEK DZIĄSŁOWYCH - PŁUCZE, PRZEMYWA I OCZYSZCZA KIESZONKI
Bardziej szczegółowoProgram profilaktyki próchnicy zębów u dzieci w wieku przedszkolnym, 3-5 lat
Program profilaktyki próchnicy zębów u dzieci w wieku przedszkolnym, 3-5 lat 1. Podstawy prawne działań Gminy w obszarze zdrowia publicznego 1. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym Rozdział
Bardziej szczegółowoZMIANY W ORGANIZMIE SPOWODOWANE PICIEM ALKOHOLU
ZMIANY W ORGANIZMIE SPOWODOWANE PICIEM ALKOHOLU ( na podstawie artykułu zamieszczonego na portalu internetowym www.wp.pl zebrał i opracował administrator strony www.atol.org.pl ) Przewlekłe nadużywanie
Bardziej szczegółowoStan zdrowia jamy ustnej chorych na cukrzycę
ROZDZIAŁ X ZAGROŻENIE ŻYCIA I ZDROWIA CZŁOWIEKA ¹Oddział Diabetologii, Instytut Medycyny Wsi im. Witolda Chodźki w Lublinie 1 Department of Diabetology, Witold Chodźko Institute of Rural Health in Lublin
Bardziej szczegółowoDostępność terapii z zastosowaniem pomp insulinowych. Dr hab.n.med. Tomasz Klupa Uniwersytet Jagielloński, Katedra i Klinika Chorób Metabolicznych
Dostępność terapii z zastosowaniem pomp insulinowych Dr hab.n.med. Tomasz Klupa Uniwersytet Jagielloński, Katedra i Klinika Chorób Metabolicznych Konflikt interesów Wykłady i seminaria dla firmy Medtronic.w
Bardziej szczegółowoJama ustna zwierciadłem organizmu
Światowy Dzień Zdrowia Jamy Ustnej Jama ustna zwierciadłem organizmu Anna Lella Przewodnicząca Komisji ds. Współpracy Międzynarodowej NRL Prezydent ERO-FDI Dlaczego o tym mówimy? FDI podaje kluczowe fakty
Bardziej szczegółowoCukrzyca. epidemia XXI wieku
Cukrzyca epidemia XXI wieku Typy cukrzycy Cukrzyca typu 2 Cukrzyca typu 1 (Insulinozależna, Młodzieńcza) Cukrzyca ciążowa i przedciążowa Cukrzyca noworodków (wrodzona i przejściowa) Cukrzyca typu LADA
Bardziej szczegółowoUSG Power Doppler jest użytecznym narzędziem pozwalającym na uwidocznienie wzmożonego przepływu naczyniowego w synovium będącego skutkiem zapalenia.
STRESZCZENIE Serologiczne markery angiogenezy u dzieci chorych na młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów - korelacja z obrazem klinicznym i ultrasonograficznym MIZS to najczęstsza przewlekła artropatia
Bardziej szczegółowoŚWIATOWY DZIEŃ CUKRZYCY 14 LISTOPADA
ŚWIATOWY DZIEŃ CUKRZYCY 14 LISTOPADA 14 listopada, jak co roku, obchodzony jest Światowy Dzieo Cukrzycy. Decyzją Międzynarodowej Federacji Diabetologicznej (IDF), motywem przewodnim w tym roku będzie cukrzyca
Bardziej szczegółowoChoroby wewnętrzne - diabetologia Kod przedmiotu
Choroby wewnętrzne - diabetologia - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Choroby wewnętrzne - diabetologia Kod przedmiotu 12.0-WL-Lek-ChW-D Wydział Wydział Lekarski i Nauk o Zdrowiu Kierunek
Bardziej szczegółowoPOWIKŁANIA. Personal solutions for everyday life.
POWIKŁANIA Personal solutions for everyday life. Powikłania Cukrzyca występuje u osób, w przypadku których organizm nie potrafi sam kontrolować poziomu glukozy we krwi (określanego również jako poziom
Bardziej szczegółowoCukrzyca a kamica żółciowa
PRACA ORYGINALNA ISSN 1640 8497 Paweł Kotarski, Agnieszka B. Niebisz, Janusz Krzymień Katedra i Klinika Gastroenterologii i Chorób Przemiany Materii Uniwersytetu Medycznego w Warszawie Cukrzyca a kamica
Bardziej szczegółowoWarszawa, r.
Klinika Chorób Wewnętrznych i Diabetologii Warszawski Uniwersytet Medyczny SP CSK ul. Banacha 1a, 02-097 Warszawa Tel. 599 25 83; fax: 599 25 82 Kierownik: dr hab. n. med. Leszek Czupryniak Warszawa, 24.08.2016r.
Bardziej szczegółowoDZIECKO Z CUKRZYCĄ W SZKOLE
DZIECKO Z CUKRZYCĄ W SZKOLE Sylwia Musioł STATYSTYKI NA ŚWIECIE ŻYJE BLISKO 3OO MILIONÓW LUDZI CHORYCH NA CUKRZYCĘ SZACUJE SIĘ, ŻE LICZBA TA W CIĄGU JEDNEGO POKOLENIA WZROŚNIE DO OKOŁO 500 MILIONÓW W POLSCE
Bardziej szczegółowoMinister van Sociale Zaken en Volksgezondheid
http://www.maggiedeblock.be/2005/11/18/resolutie-inzake-de-klinischebiologie/ Minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid Obecna Minister Zdrowia Maggy de Block wraz z Yolande Avontroodt, i Hilde Dierickx
Bardziej szczegółowoŚwiatowy Dzień Zdrowia 2016 - Pokonaj cukrzycę!
Światowy Dzień Zdrowia 2016 - Pokonaj cukrzycę! Cukrzyca logo -międzynarodowy symbol walki z cukrzycą Tło slajdów: http://www.scitecnutrition.com/pl/catalog/guide_to_vitamins/images/guide_to_vitamins-07.jpg?v=2
Bardziej szczegółowoNZOZ CENTRUM UŚMIECHU PRÓCHNICA ZĘBÓW. lek. dent. Joanna Goraś lek. dent. Paulina Pieniążek
PRÓCHNICA ZĘBÓW lek. dent. Joanna Goraś lek. dent. Paulina Pieniążek Czym jest próchnica? Jest chorobą zakaźną tkanek twardych zęba wywołaną przez bakterie. Aby doszło do rozwoju próchnicy muszą zaistnieć
Bardziej szczegółowoCUKRZYCA U OSOBY W WIEKU STARCZYM. Klinika Diabetologii i Chorób Wewnętrznych Dr med. Ewa Janeczko-Sosnowska
CUKRZYCA U OSOBY W WIEKU STARCZYM Klinika Diabetologii i Chorób Wewnętrznych Dr med. Ewa Janeczko-Sosnowska CHARAKTERYSTYKA PACJENTA Wiek 82 lata Cukrzyca typu 2 leczona insuliną Choroba wieńcowa, stan
Bardziej szczegółowoUNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA.
UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA Małgorzata Biskup Czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego u chorych na reumatoidalne zapalenie
Bardziej szczegółowoNiedożywienie i otyłość a choroby nerek
Niedożywienie i otyłość a choroby nerek Magdalena Durlik Klinika Medycyny Transplantacyjnej, Nefrologii i Chorób Wewnętrznych Warszawski Uniwersytet Medyczny Częstość przewlekłej choroby nerek na świecie
Bardziej szczegółowoZALECENIA W ZAKRESIE ZAPOBIEGANIA PRÓCHNICY U DZIECI NIEPEŁNOSPRAWNYCH. Opracowanie
Projekt współfinansowany przez Szwajcarię w ramach szwajcarskiego programu współpracy z nowymi krajami członkowskimi Unii Europejskiej oraz ze środków Ministerstwa Zdrowia ZALECENIA W ZAKRESIE ZAPOBIEGANIA
Bardziej szczegółowoEpidemiologia cukrzycy
Cukrzyca kiedyś Epidemiologia Epidemiologia - badanie występowania i rozmieszczenia stanów lub zdarzeń związanych ze zdrowiem w określonych populacjach oraz wpływu czynników wpływających na stan zdrowia
Bardziej szczegółowoOsoby z cukrzycą pomagają innym prewencja cukrzycy w rodzinie
3 Osoby z cukrzycą pomagają innym prewencja cukrzycy w rodzinie Samokontrolne, przesiewowe rozpoznanie ryzyka stanu przedcukrzycowego lub cukrzycy utajonej mogą wykonać pacjenci w swoich rodzinach. W praktyce
Bardziej szczegółowoPRZEWODNIK DYDAKTYCZNY PRZEDMIOTU
PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY PRZEDMIOTU (SYLABUS) NAZWA JEDNOSTKI PROWADZĄCEJ KIERUNEK: Zakład Stomatologii Ogólnej, Zakład Stomatologii Zachowawczej, Pracowna Zaburzeń Czynnościowych Narządu Żucia NAZWA KIERUNKU:
Bardziej szczegółowoZe względu na brak potwierdzenia w badaniu przeprowadzonym wśród młodzieży (opisanym poniżej) wyniki zostały uznane za niedostatecznie przekonujące.
ZAŁĄCZNIK II WNIOSKI NAUKOWE I PODSTAWY DO WYDANIA POZYTYWNEJ OPINII ORAZ ZMIANY CHARAKTERYSTYKI PRODUKTU LECZNICZEGO, OZNAKOWANIA OPAKOWAŃ I ULOTKI DLA PACJENTA PRZEDSTAWIONE PRZEZ EUROPEJSKĄ AGENCJĘ
Bardziej szczegółowoWYDZIAŁ ZDROWIA PUBLICZNEGO STUDIA STACJONARNE I STOPNIA KIERUNEK DIETETYKA ROK III SEMESTR ZIMOWY ROK AKADEMICKI 2016/2017 ŻYWIENIE KLINICZNE
WYDZIAŁ ZDROWIA PUBLICZNEGO STUDIA STACJONARNE I STOPNIA KIERUNEK DIETETYKA ROK III SEMESTR ZIMOWY ROK AKADEMICKI 2016/2017 ŻYWIENIE KLINICZNE WYKŁADY: Sala wykładowa - Budynek WZP SUM w Bytomiu, ul. Piekarska
Bardziej szczegółowoANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 7 SECTIO D 2005
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIESKŁODOWSKA LUBLIN POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 7 SECTIO D 200 Katedra i Klinika Endokrynologii Akademii Medycznej im. prof. F. Skubiszewskiego w Lublinie Kierownik Kliniki:
Bardziej szczegółowoZnaczenie wczesnego wykrywania cukrzycy oraz właściwej kontroli jej przebiegu. Krzysztof Strojek Śląskie Centrum Chorób Serca Zabrze
Znaczenie wczesnego wykrywania cukrzycy oraz właściwej kontroli jej przebiegu Krzysztof Strojek Śląskie Centrum Chorób Serca Zabrze Czynniki ryzyka rozwoju i powikłania cukrzycy Nadwaga i otyłość Retinopatia
Bardziej szczegółowoSERIA PRODUKTÓW TIENS DO HIGIENY JAMY USTNEJ. Zdrowe zęby, wspaniały uśmiech!
SERIA PRODUKTÓW TIENS DO HIGIENY JAMY USTNEJ Zdrowe zęby, wspaniały uśmiech! Znaczenie opieki stomatologicznej Światowy Dzień Zdrowia Jamy Ustnej 12 września Zęby mają wpływ na: Rozdrabnianie pokarmu Poprawność
Bardziej szczegółowoSANPROBI Super Formula
SUPLEMENT DIETY SANPROBI Super Formula Unikalna formuła siedmiu żywych szczepów probiotycznych i dwóch prebiotyków Zdrowie i sylwetka a w super formie Zaburzenia metaboliczne stanowią istotny problem medyczny
Bardziej szczegółowoStan jamy ustnej pacjentów chorych na cukrzycę. The Oral Cavity of Patients with Diabetes Mellitus
prace poglądowe Dent. Med. Probl. 2011, 48, 3, 412 416 ISSN 1644-387X Copyright by Wroclaw Medical University and Polish Dental Society Barbara Burzyńska, Elżbieta Mierzwińska-Nastalska Stan jamy ustnej
Bardziej szczegółowoHiperglikemia. Schemat postępowania w cukrzycy
Hiperglikemia Schemat postępowania w cukrzycy Postępowanie w przypadku stwierdzenia wysokiego poziomu glukozy we krwi, czyli hiperglikemii Codzienne monitorowanie poziomu cukru (glukozy) we krwi stanowi
Bardziej szczegółowoMateriały edukacyjne. Diagnostyka i leczenie nadciśnienia tętniczego
Materiały edukacyjne Diagnostyka i leczenie nadciśnienia tętniczego Klasyfikacja ciśnienia tętniczego (mmhg) (wg. ESH/ESC )
Bardziej szczegółowoHemoglobina glikowana (HbA1c) a cukrzyca
Hemoglobina glikowana (HbA1c) a cukrzyca Cukrzyca jest najpopularniejszą chorobą cywilizacyjną XXI wieku. Dotyczy osób w różnym przedziale wiekowym. Niezależnie od typu cukrzycy, głównym objawem choroby
Bardziej szczegółowoStreszczenie pracy doktorskiej lek. dent. Joanny Waligóry pt.: Ocena stanu zdrowia jamy ustnej u kobiet w ciąży chorujących na cukrzycę
Streszczenie pracy doktorskiej lek. dent. Joanny Waligóry pt.: Ocena stanu zdrowia jamy ustnej u kobiet w ciąży chorujących na cukrzycę Streszczenie. WSTĘP Zarówno ciąża, jak i cukrzyca zwiększają ryzyko
Bardziej szczegółowoAKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY. Jak cukrzyca może wpłynąć na Twoje życie Hipoglikemia. Hiperglikemia
AKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY Jak cukrzyca może wpłynąć na Twoje życie Hipoglikemia. Hiperglikemia CUKRZYCA ZAGROŻENIA W CHOROBIE Cukrzyca to poważna choroba. Ponieważ występuje dość często,
Bardziej szczegółowoHiperglikemia. Jak postępować przy wysokich poziomach cukru?
Hiperglikemia Jak postępować przy wysokich poziomach cukru? POSTĘPOWANIE W PRZYPADKU STWIERDZENIA WYSOKIEGO POZIOMU GLUKOZY WE KRWI, CZYLI HIPERGLIKEMII Codzienne monitorowanie poziomu cukru (glukozy)
Bardziej szczegółowoCo trzeba wiedzieć, rozpoczynając leczenie insuliną?
Co trzeba wiedzieć, rozpoczynając leczenie insuliną? Co trzeba wiedzieć, rozpoczynając leczenie insuliną? Do czego służy insulina? Insulina to hormon białkowy, wytwarzany w komórkach β (beta) trzustki,
Bardziej szczegółowoPoprawa jakości życia w wyniku edukacji niewidomych chorych na cukrzycę
PRACA ORYGINALNA ISSN 1640 8497 Zofia Ruprecht, Izabela Czaplicka, Małgorzata Żmudzińska, Agata Bronisz, Joanna Kłubo-Gwieździńska, Roman Junik Katedra i Klinika Endokrynologii i Diabetologii Akademii
Bardziej szczegółowoLP Panel tarczycowy 1. TSH 2. Ft3 3. Ft4 4. Anty TPo 5. Anty Tg. W przypadku występowania alergii pokarmowych lub wziewnych
Proszę o wykonanie następujących badań laboratoryjnych (z krwi), na część z nich można uzyskać skierowanie od lekarza*: Dodatkowo: Badania podstawowe: W przypadku podejrzenia nieprawidłowej pracy tarczycy
Bardziej szczegółowo