AKTUALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY LEWIN BRZESKI NA LATA Z PERSPEKTYWĄ NA LATA

Transkrypt

1 AKTUALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY LEWIN BRZESKI NA LATA Z PERSPEKTYWĄ NA LATA Lewin Brzeski 2010

2 ul. Niemodlińska 79, pok Opole tel./fax , kom , mail: Wykonawcą Aktualizacji Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Lewin Brzeski na lata z perspektywą na lata był zespół firmy ALBEKO z siedzibą w Opolu w składzie: mgr inż. Beata Podgórska mgr inż. Jarosław Górniak mgr inż. Paweł Synowiec mgr inż. Marta Janowska lic. Mariusz Orzechowski lic. Marta Stelmach 2

3 SPIS TREŚCI 1. WPROWADZENIE METODYKA OPRACOWANIA PROGRAMU I GŁÓWNE UWARUNKOWANIA PROGRAMU CHARAKTERYSTYKA GMINY LEWIN BRZESKI INFORMACJE OGÓLNE POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE I ADMINISTRACYJNE WARUNKI KLIMATYCZNE UKSZTAŁTOWANIE POWIERZCHNI, GEOMORFOLOGIA, GEOLOGIA ANALIZA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY LEWIN BRZESKI Struktura zagospodarowania przestrzennego Formy użytkowania terenów Zabytki SYTUACJA DEMOGRAFICZNA SYTUACJA GOSPODARCZA ROLNICTWO INFRASTRUKTURA TECHNICZNO - INŻYNIERYJNA Zaopatrzenie Gminy Lewin Brzeski w energię cieplną Charakterystyka systemu zaopatrzenia w gaz ziemny Charakterystyka systemu zaopatrzenia w energię elektryczną Infrastruktura transportowa Zaopatrzenie w wodę Odprowadzenie ścieków ZAŁOŻENIA WYJŚCIOWE PROGRAMU UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE OPRACOWANIA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY LEWIN BRZESKI Zasady realizacji programu Polityka Ekologiczna Państwa Program Ochrony Środowiska Województwa Opolskiego na lata z perspektywą do 2014 roku REALIZACJA POLITYKI EKOLOGICZNEJ GMINY LEWIN BRZESKI ZAŁOŻENIA OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY LEWIN BRZESKI NA LATA Z PERSPEKTYWĄ NA LATA CELE EKOLOGICZNE Kryteria o charakterze organizacyjnym Kryteria o charakterze środowiskowym Cele ekologiczne dla Gminy Lewin Brzeski KIERUNKI DZIAŁAŃ SYSTEMOWYCH UWZGLĘDNIENIE ZASAD OCHRONY ŚRODOWISKA W STRATEGIACH SEKTOROWYCH Cel średniookresowy do 2017 r ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKOWE Cel średniookresowy do 2017 r UDZIAŁ SPOŁECZEŃSTWA W DZIAŁANIACH NA RZECZ OCHRONY ŚRODOWISKA Cel średniookresowy do 2017 r ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODY W ŚRODOWISKU Cel średniookresowy do 2017 r ASPEKT EKOLOGICZNY W PLANOWANIU PRZESTRZENNYM Cel średniookresowy do 2017 r OCHRONA ZASOBÓW NATURALNYCH OCHRONA PRZYRODY Cel średniookresowy do 2017 r OCHRONA I ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ LASÓW Cel średniookresowy do 2017 r RACJONALNE GOSPODAROWANIE ZASOBAMI WODNYMI Cel średniookresowy do 2017 r KSZTAŁTOWANIE STOSUNKÓW WODNYCH I OCHRONA PRZED POWODZIĄ

4 Cel średniookresowy do 2017 r OCHRONA POWIERZCHNI ZIEMI Cel średniookresowy do 2017 r GOSPODAROWANIE ZASOBAMI GEOLOGICZNYMI Cel średniookresowy do 2017 r POPRAWA JAKOŚCI ŚRODOWISKA I BEZPIECZEŃSTWA EKOLOGICZNEGO ŚRODOWISKO A ZDROWIE Cel średniookresowy do 2017 r JAKOŚĆ POWIETRZA Cel średniookresowy do OCHRONA WÓD Cel średniookresowy do 2017 r Cel priorytetowy ( ) GOSPODARKA ODPADAMI ODDZIAŁYWANIE HAŁASU Cel średniookresowy do ODDZIAŁYWANIE PÓL ELEKTROMAGNETYCZNYCH Cel średniookresowy do 2017 r POWAŻNE AWARIE Cel średniookresowy do 2017 r WYKORZYSTANIE ODNAWIALNYCH ŹRÓDEŁ ENERGII Cel średniookresowy do 2017 r HARMONOGRAM REALIZACJI PRZEDSIĘWZIĘĆ NA LATA SPOSÓB KONTROLI ORAZ DOKUMENTOWANIA REALIZACJI PROGRAMU ZARZĄDZANIE PROGRAMEM OCHRONY ŚRODOWISKA ASPEKTY FINANSOWE REALIZACJI PROGRAMU STRESZCZENIE W JĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM LITERATURA Spis rysunków: Rysunek 1. Położenie Gminy Lewin Brzeski na tle podziału administracyjnego Powiatu Brzeskiego Rysunek 2. Gmina Lewin Brzeski na tle podziału fizycznogeograficznego Polski Rysunek 3. Struktura powierzchni zasiewów zbóż ogółem w gminie Lewin Brzeski w 2002 r. (Powszechny Spis Rolny GUS) Rysunek 4. Przebieg gazociągów w okolicach Gminy Lewin Brzeski Rysunek 5. Przebieg linii energetycznych na terenie województwa opolskiego Rysunek 6. Mapa dróg krajowych i wojewódzkich na terenie województwa opolskiego Rysunek 7. Mapa sieci dróg na terenie Gminy Lewin Brzeski Rysunek 8. Mapa poglądowa połączeń kolejowych na terenie gminy Lewin Brzeski Rysunek 9. Mapa obszaru atura 2000 Grądy Odrzańskie PLB Rysunek 10. Mapa obszaru atura 2000 Bory iemodlińskie Rysunek 11. Mapa obszaru atura 2000 Dolina ysy Kłodzkiej Rysunek 12. Sieć hydrograficzna terenu Gminy Lewin Brzeski Rysunek 13. Główne zbiorniki wód podziemnych w województwie opolskim Rysunek 14. Schemat zarządzania programem ochrony środowiska Spis tabel: Tabela 1. Struktura użytkowania gruntów Gminy Lewin Brzeski Tabela 2. Liczba ludności w gminie Lewin Brzeski Tabela 3. Podział podmiotów gospodarki narodowej Tabela 4. Liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w latach

5 Tabela 5. Zestawienie gospodarstw indywidualnych i dużych gospodarstw rolnych w dzierżawie z uwzględnieniem położenia na terenie gminy Tabela 6. Powierzchnia zasiewów i struktura według rodzaju upraw w gminie Lewin Brzeski na tle Województwa Opolskiego i kraju w 2002 r. (Powszechny Spis Rolny GUS) Tabela 7. Struktura gospodarstw rolnych na terenie Powiatu Lewin Brzeski Tabela 8. Struktura zapotrzebowania miasta i gminy na moc cieplną Tabela 9. Zapotrzebowanie na ciepło dla miasta i gminy - budownictwo Tabela 10. Zapotrzebowanie na ciepło dla miasta i gminy na cwu Tabela 11. Parametry sieci średniego i niskiego napięcia Tabela 12. Sieć wodociągowa w Gminie Lewin Brzeski Tabela 13. Sieć kanalizacyjna w Gminie Lewin Brzeski Tabela 14. Dane dot. gospodarki wodno-ściekowej w Gminie Lewin Brzeski za rok Tabela 15. Podstawowe parametry oczyszczalni ścieków na terenie Gminy Lewin Brzeski Tabela 16. Pomniki przyrody na terenie Gminy Lewin Brzeski Tabela 17. Wykaz parków podworskich na terenie Gminy Lewin Brzeski Tabela 18. Udział powierzchni obszarów chronionych w gminach Powiatu Brzeskiego Tabela 19. Potrzeby wapnowania (ogólnie w przebadanych próbach glebowych) Tabela 20. Zasobność gleb Gminy Lewin Brzeski w fosfor, potas i magnez Tabela 21. Zawartość metali ciężkich w glebach Gminy Lewin Brzeski Tabela 22. Zasoby geologiczne i przemysłowe złóż na terenie Gminy Lewin Brzeski znajdujące się w bazie zasobów geologicznych PIG Tabela 23. Lokalizacja i parametry stacji pomiarowych na terenie Gminy Lewin Brzeski Tabela 24. Wyniki bieżącej oceny jakości powietrza za rok Tabela 25. Wyniki bieżącej oceny jakości powietrza za rok Tabela 26. Punkty pomiarowo-kontrolne monitoringu stanu jednolitych części wód powierzchniowych na terenie Gminy Lewin Brzeski w 2008 r Tabela 27. Ocena ogólna wód rzeki Ścinawa iemodlińska i ysa Kłodzka Tabela 28. Wyniki oceny eutrofizacji jednolitych części wód powierzchniowych w Gminie Lewin Brzeski w 2008r Tabela 29. Wyniki badań osadów dennych na terenie Gminy Lewin Brzeski w 2009 r Tabela 30. Ocena jakości wód w rzekach na terenie Gminy Lewin Brzeski ze względu na przydatność do bytowania ryb w warunkach naturalnych w roku Tabela 31. Wyniki badań Lewin Brzeski r Tabela 32. Wyniki badań Lewin Brzeski r Tabela 33. Wyniki badań Wronów r Tabela 34. Wyniki badań Wronów r Tabela 35. Urządzenia nadawczo odbiorcze telefonii komórkowej na terenie Gminy Lewin Brzeski Tabela 36. Priorytetowe cele krótkookresowe na terenie Gminy Lewin Brzeski w latach Tabela 37. Wskaźniki efektywności realizacji celów Programu ochrony środowiska Gminy Lewin Brzeski Tabela 38. ajważniejsze działania w ramach zarządzania środowiskiem Tabela 39. Podział środków w ramach poszczególnych Priorytetów RPO WO [w Euro] Tabela 40. Środki finansowe przeznaczone na ochronę środowiska w latach (w mln EU)

6 ARiMR ECONET EFRROW EMAS GPZ GSM GZWP JCW KAG KSE KSRG MEW MŚ OCK OCHK OSP PEM PEP PGR PIG PIP PIS PKP PN ppk PROW PSE PSP PSSE RPO WD SDR SRP THM UE UMTS WFOŚiGW WHO WIOŚ WWA RLM RZGW WUS WZMiUW WSSE ZZR ZDR WYKAZ SKRÓTÓW Agencja Rozwoju i Modernizacji Rolnictwa Krajowa Sieć Ekologiczna Europejski Fundusz Rolny Rozwoju Obszarów Wiejskich Eco Management and Audit Scheme Wspólnotowy System Ekozarządzania i Audytu Główny Punkt Zasilania Global System for Mobile Communication - standard telefonii komórkowej Główny Zbiornik Wód Podziemnych Jednolite Części Wód Podziemnych Kategorie Agronomiczne Gleb Krajowy System Energetyczny Krajowy System Ratowniczo Gaśniczy Małe Elektrownie Wodne Minister Środowiska Obrona Cywilna Kraju Obszar Chronionego Krajobrazu Ochotnicza Straż Pożarna Promieniowanie elektromagnetyczne Polityka Ekologiczna Państwa Państwowe Gospodarstwa Rolne Państwowy Instytut Geologiczny Państwowa Inspekcja Pracy Państwowa Inspekcja Sanitarna Polskie Koleje Państwowe Polska orma Punkt pomiarowo kontrolny Program Rozwoju Obszarów Wiejskich Polskie Sieci Energetyczne Państwowa Straż Pożarna Powiatowa Stacja Sanitarno Epidemiologiczna Regionalny Program Operacyjny Województwa Dolnośląskiego Średni dobowy ruch współczynnik przeliczeniowy Stacja redukcyjno-pomiarowa Trihalometanol Unia Europejska Universal Mobile Telecomunication System Uniwersalny System Telekomunikacji Ruchomej Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej World Health Organization Światowa Organizacja Zdrowia Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska Węglowodory aromatyczne Równoważna liczba mieszkańców Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej Wojewódzki Urząd Statystyczny Wojewódzki Związek Melioracji i Urządzeń Wodnych Wojewódzka Stacja Sanitarno Epidemiologiczna Zakład o zwiększonym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej Zakład o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej 6

7 1. WPROWADZENIE Rozwój cywilizacyjny i wielokierunkowa ekspansja człowieka spowodowały, szczególnie na terenach od wielu lat objętych presją przemysłu oraz gospodarstw rolnych (byłych PGR-ów), znaczną degradację środowiska naturalnego zanieczyszczenie jego poszczególnych komponentów, wyczerpywanie się zasobów surowcowych, ginięcie gatunków zwierząt i roślin, a także pogorszenie stanu zdrowia ludności na terenach przeobrażonych na niespotykaną dotychczas skalę. Dlatego przyjmuje się, że jednym z najważniejszych praw człowieka jest prawo do życia w czystym środowisku. Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997 roku stanowi, że Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju. Zrównoważony rozwój to taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń. Istota rozwoju zrównoważonego polega więc na tym, aby zapewnić zaspokojenie obecnych potrzeb bez ograniczania przyszłym generacjom możliwości rozwoju. Wskazane zostało również, że ochrona środowiska jest obowiązkiem władz publicznych, które poprzez swoją politykę powinny zapewnić bezpieczeństwo ekologiczne. Gminy należą do władz publicznych, zatem na nich również spoczywa obowiązek wykonywania zadań z zakresu ochrony środowiska oraz odpowiedzialność za jakość życia mieszkańców. Dodatkowym wyzwaniem stało się członkostwo w Unii Europejskiej oraz związane z nim wymogi. Trudnym zadaniem, czekającym samorządy jest wdrożenie tych przepisów i osiągnięcie standardów UE w zakresie m.in. ochrony środowiska. Efektywność działań w zakresie ochrony dziedzictwa przyrodniczego zależy przede wszystkim od polityki i rozwiązań przyjętych na szczeblu lokalnym oraz pozyskania zainteresowania i zrozumienia ze strony społeczności lokalnych. Działania takie, aby były skuteczne, muszą być prowadzone zgodnie z opracowanym uprzednio programem, sporządzonym na podstawie wnikliwej analizy sytuacji w danym rejonie. Zadanie takie ma spełniać wieloletni program ochrony środowiska. Program jest dokumentem planowania strategicznego, wyrażającym cele i kierunki polityki ekologicznej samorządu Gminy Lewin Brzeski i określającym wynikające z niej działania. Tak ujęty Program będzie wykorzystywany jako główny instrument strategicznego zarządzania gminą w zakresie ochrony środowiska, podstawa tworzenia programów operacyjnych i zawierania kontraktów z innymi jednostkami administracyjnymi i podmiotami gospodarczymi, przesłanka konstruowania budżetu gminy, płaszczyzna koordynacji i układ odniesienia dla innych podmiotów polityki ekologicznej, podstawa do ubiegania się o fundusze celowe. Cele i działania proponowane w Programie ochrony środowiska posłużą do tworzenia warunków dla takich zachowań ogółu społeczeństwa Gminy Lewin Brzeski, które służyć będą poprawie stanu środowiska przyrodniczego. Realizacja celów wytyczonych w programie powinna spowodować polepszenie warunków życia mieszkańców przy zachowaniu walorów środowiska naturalnego na terenie gminy. Program ochrony środowiska przedstawia aktualny stan środowiska, określa hierarchię niezbędnych działań zmierzających do poprawy tego stanu, umożliwia koordynację decyzji administracyjnych oraz wybór decyzji inwestycyjnych podejmowanych przez różne podmioty i instytucje. Sam program nie jest dokumentem stanowiącym, ingerującym w uprawnienia poszczególnych jednostek administracji rządowej i samorządowej oraz podmiotów użytkujących środowisko. Należy jednak oczekiwać, że poszczególne jego wytyczne i postanowienia będą respektowane i uwzględniane w planach szczegółowych i działaniach inwestycyjnych w zakresie ochrony środowiska. Zakłada się, że kształtowanie polityki ekologicznej w Gminie Lewin Brzeski będzie miało charakter procesu ciągłego, z jednoczesnym zastosowaniem metody programowania kroczącego, polegającej na cyklicznym weryfikowaniu perspektywicznych celów w przekrojach etapowych i wydłużaniu horyzontu czasowego Programu w jego kolejnych edycjach. 7

8 2. METODYKA OPRACOWANIA PROGRAMU I GŁÓWNE UWARUNKOWANIA PROGRAMU Sposób opracowania Programu został podporządkowany metodologii właściwej dla planowania strategicznego, polegającej na: - określeniu diagnozy stanu środowiska przyrodniczego dla Gminy Lewin Brzeski, zawierającej charakterystyki poszczególnych komponentów środowiska wraz z oceną stanu; - określeniu kreatywnej części Programu poprzez konkretyzację (uszczegółowienie) celów głównych w postaci sformułowania listy działań; - scharakteryzowaniu uwarunkowań realizacyjnych Programu w zakresie rozwiązań prawno-instytucjonalnych, źródeł finansowania, ocen oddziaływania na środowisko planowania przestrzennego; - określeniu zasad monitorowania. Źródłami informacji dla Programu były materiały uzyskane z Urzędu Gminy w Lewinie Brzeskim, ze Starostwa Powiatowego w Brzegu, Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego, Urzędu Marszałkowskiego Województwa Opolskiego, a także prace instytutów i placówek naukowo badawczych z zakresu ochrony środowiska oraz gospodarki odpadami, jak również dostępna literatura fachowa. Od podmiotów gospodarczych z terenu gminy uzyskano bieżące informacje dotyczące szerokiej problematyki ochrony środowiska, z których wnioski zostały uwzględnione w Programie. Jako punkt odniesienia dla programu ochrony środowiska przyjęto aktualny stan środowiska oraz stan infrastruktury ochrony środowiska na dzień (poza danymi statystycznymi GUS dostępnymi w chwili opracowywania dokumentu - za rok 2008 oraz danymi WIOŚ, również dostępnymi w raporcie o stanie środowiska za 2008 rok). Program oparty jest na zapisach następujących dokumentów: - Prawo ochrony środowiska z 27 kwietnia 2001 roku (Dz.U. z 2008 r. nr 25, poz. 150 tekst jednolity). Definiuje ono ogólne wymagania w odniesieniu do programów ochrony środowiska opracowywanych dla potrzeb województw, powiatów i gmin. - Polityka Ekologiczna Państwa w latach z perspektywą do roku Warszawa 2008 r. Zgodnie z zapisami tego dokumentu Program powinien definiować: - stan wyjściowy - cele średniookresowe do 2016 roku - kierunki działań w latach monitoring realizacji Programu - nakłady finansowe na wdrożenie Programu - Cele i zadania ujęte w kilku blokach tematycznych, a mianowicie: - kierunki działań systemowych, - ochrona zasobów naturalnych, - poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego. - Program Ochrony Środowiska Województwa Opolskiego na lata z perspektywą do roku W dokumentach tych określono długoterminową politykę ochrony środowiska odpowiednio dla województwa opolskiego, Powiatu Brzeskiego oraz Gminy Lewin Brzeski, przedstawiono cele krótkoterminowe i sposób ich realizacji, określono sposoby zarządzania środowiskiem i aspekty finansowe realizacji programu. - Wytyczne do sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym, które podają sposób i zakres uwzględniania polityki ekologicznej państwa w programach ochrony środowiska oraz wskazówki, co do zawartości programów. W gminnym programie powinny być uwzględnione: - zadania koordynowane (przez zadania koordynowane należy rozumieć pozostałe zadania związane z ochroną środowiska i racjonalnym wykorzystaniem zasobów naturalnych, które są finansowane ze środków samorządów gminnych, instytucji i przedsiębiorstw oraz osób fizycznych, a także ze środków zewnętrznych, będących w dyspozycji organów i instytucji szczebla wyższego, bądź instytucji działających na terenie gminy, ale podległych bezpośrednio organom centralnym) 8

9 - zadania własne gmin (przez zadania własne należy rozumieć te przedsięwzięcia, które będą finansowane w całości lub częściowo ze środków budżetowych i pozabudżetowych będących w dyspozycji gminy), Niniejszy dokument będzie uszczegóławiany, korygowany i koordynowany z projektowanymi obecnie dokumentami wyższego szczebla oraz aktami wykonawczymi do ustawy Prawo ochrony środowiska i do kilkunastu ustaw komplementarnych, których treść powinna być uwzględniana w Programie. 9

10 3. CHARAKTERYSTYKA GMINY LEWIN BRZESKI 3.1. Informacje ogólne Gmina Lewin Brzeski leży w zachodniej części Województwa Opolskiego. Zajmuje wschodnią część powiatu brzeskiego i usytuowana jest w odległości ok. 30 km na północny-zachód od miasta wojewódzkiego Opola i ok. 60 km od Wrocławia. Gmina Lewin Brzeski o powierzchni 159,64 km 2 ma charakter miejsko-wiejski, a oprócz miasta Lewin Brzeski, w jej skład wchodzi jeszcze 20 sołectw: Łosiów, Skorogoszcz, Przecza, Buszyce, Strzelniki, Różyna, Sarny Małe, Stroszowice, Oldrzyszowice, Mała N. Wieś, Mikolin, Kantorowice, Golczowice, Borkowice, Błażejowice, Jasiona, Wronów, Leśniczówka, Ptakowice, Chróścina. Głównym ośrodkiem jest miasto Lewin Brzeski, położone w środkowej części gminy. Wzdłuż drogi krajowej nr 94 rozlokowane są największe wsie, Łosiów i Skorogoszcz, które razem z miastem tworzą najbardziej zaludnioną oraz zainwestowaną centralną część gminy. Istnieje duża dysproporcja w gęstości zaludnienia części centralnej i pozostałych miejscowości gminy. Wzdłuż południowej granicy gminy przebiega autostrada A-4 bez możliwości zjazdu. Przez gminę przebiega również droga krajowa nr 94 (E40), łącząca Wrocław z Opolem oraz droga wojewódzka Obórki - Opole. W miejscowościach Lewin Brzeski, Przecza, Łosiów znajdują się stacje kolejowe magistrali kolejowej nr 132 Wrocław - Bytom. Łączna długość linii kolejowych w gminie wynosi 17,54 km. Obszar gminy charakteryzuje się głównie monotonną, płaskorówninną rzeźbą terenu. W krajobrazie wyróżniają się obniżenia rzek Odry, Nysy Kłodzkiej i Ścinawy Niemodlińskiej. Grunty leśne, zadrzewienia i zakrzewienia stanowią 11,1 % powierzchni gminy i zachowały się fragmentarycznie głównie we wschodniej części gminy na glebach gorszych, a obszary użytkowane rolniczo 80,2 %. Obszar Gminy Lewin Brzeski to w większości użytki rolne i tereny osadnicze. Dane te wskazują na rolniczy charakter użytkowania gminy. Zabudowa ma w większości charakter zwarty i leży głównie wzdłuż dróg. Czyste środowisko i bogactwo zbiorników wodnych stanowią bazę dla rozwoju turystyki i wypoczynku. W południowej części gminy położone są 4 stawy, będące częścią kompleksu Stawów Niemodlińskich. Północna część gminy znajduje się w obrębie Stobrawskiego Parku Krajobrazowego i ostoi Natura 2000 Grądy Odrzańskie. Natomiast część południowa w obrębie Obszaru Chronionego Krajobrazu Bory Niemodlińskie i ostoi Natura 2000 Bory Niemodlińskie. W części południowozachodniej gminy znajduje się ostoja Natury 2000 Opolska Dolina Nysy Kłodzkiej. Z sieci wodociągowej gminy korzysta 100% gospodarstw domowych. Poza obszarem miasta Lewin Brzeski sieć kanalizacyjna jest słabo rozwinięta. Ścieki komunalne odprowadzane są do 3 oczyszczalni ścieków na terenie gminy. Rysunek 1. Położenie Gminy Lewin Brzeski na tle podziału administracyjnego Powiatu Brzeskiego 10

11 3.2. Położenie geograficzne i administracyjne Gmina miejsko-wiejska Lewin Brzeski położona jest w zachodniej części województwa opolskiego, we wschodniej części powiatu brzeskiego. Od północy Gmina Lewin Brzeski graniczy z gminą wiejską Skarbimierz i z gminą wiejską Popielów (powiat opolski), od zachodu z gminą wiejską Olszanka, od wschodu z gminą wiejską Dąbrowa (powiat opolski), od południa z gminą miejskowiejską Niemodlin (powiat opolski). Według regionalizacji fizycznogeograficznej Gmina Lewin Brzeski położona jest w: Prowincji Niż Środkowoeuropejski, Podprowincji Niziny Środkowopolskie, Makroregionie Nizina Śląska, Mezoregionie: - Pradolina Wrocławska północna część gminy, - Dolina Nysy Kłodzkiej centralna część gminy, - Równina Grodkowska zachodnia część gminy, - Równina Niemodlińska wschodnia część gminy. Pradolina Wrocławska związana jest z doliną Odry. Obejmuje szeroką na ok km pradolinę rzeki wypełnioną osadami wyżej położonych nad poziom morza piaszczysto-żwirowych teras plejstoceńskich i położonych w strefie dna doliny, wysłanych madami, teras holoceńskich. Dolina Nysy Kłodzkiej obejmuje szeroką na 6-7 km dolinę Nysy Kłodzkiej, z charakterystycznymi dobrze rozwiniętymi, terasami holoceńskimi i plejstoceńskimi. Równina Grodkowska obejmuje wylesione, rolnicze, wyniesione ponad doliny Nysy Kłodzkiej i Odry obszary zalegania utworów lodowcowych. Równina Niemodlińska obejmuje tereny zdenudowanej równiny wodnolodowcowej z ostańcowymi odsłonięciami starszych utworów geologicznych, o słabych piaszczystych glebach, o wysokiej lesistości. Rysunek 2. Gmina Lewin Brzeski na tle podziału fizycznogeograficznego Polski Źródło: Opracowanie własne na podstawie Regionalizacji fizycznogeograficznej, J. Kondracki, 2002 r. Granica Gminy Lewin Brzeski 11

12 3.3. Warunki klimatyczne Klimat obszaru kształtuje się pod wpływem położenia geograficznego, rozmieszczenia wód, charakteru rzeźby terenu, rodzaju gleb, charakteru szaty roślinnej, ale także pod wpływem intensywności zainwestowania. Obszary Gminy Lewin Brzeski charakteryzuje się jednymi z najłagodniejszych warunków klimatycznych na Opolszczyźnie. Jest to wynik położenia obszaru w centralnej części Niziny Śląskiej, która należy do najłagodniejszych pod tym względem obszarów Polski. Klimat rejonu badań charakteryzuje się przewagą wpływu oceanicznego nad kontynentalnym, za sprawą migracji mas powietrza wzdłuż doliny Odry. Średnia temperatura roczna na badanym terenie wynosi ok. 8,5 o C. Średnia temperatura stycznia wynosi 1,5 o C, kwietnia 7,5 o C, października 9 o C, zaś lipca 18 o C. Odnotowywane tu średnie okresowe temperatury są charakterystyczne dla najcieplejszych terenów Opolszczyzny ciągnących się szerokim pasem wzdłuż Odry. Roczne sumy usłonecznienia faktycznego dla analizowanego terenu wynoszą MJ/m 2. Na półrocze ciepłe przypada ok. 2/3 łącznej sumy promieniowania, natomiast na półrocze zimne pozostałe 1/3. Termiczne pory roku rozpoczynają się na analizowanym obszarze odpowiednio: wiosna 25 III-01 IV, lato VI, jesień X, zima XII. Są to dla wiosny i lata wartości najwcześniejsze w regionie, zaś dla jesieni i zimy najpóźniejsze. Wczesne rozpoczęcie wiosny i późne nadejście zimy powoduje, że obszar badań charakteryzuje się długim okresem wegetacyjnym, korzystnym dla np. migrujących i zatrzymujących się na stawach i w dolinach rzecznych gatunków ptaków. Średnia roczna wilgotność względna powietrza dla badanego obszaru wynosi %. Jest to, w stosunku do wartości panujących w regionie, wartość przeciętna. Średnie roczne sumy opadów atmosferycznych wynoszą ok. 650 mm. Największe opady miesięczne notowane są w czerwcu, lipcu i sierpniu. W latach suchych sumy opadów mogą wynosić ok. 450 mm, w latach wilgotnych ok. 840 mm. Wskazuje to na duże zróżnicowanie warunków opadowych w poszczególnych latach. Pokrywa śnieżna trwa tu ok. 55 dni; zanika ona ok. 30 III. Średnia maksymalna grubość pokrywy śnieżnej wynosi od ok. 10 cm. Maksymalna grubość pokrywy śnieżnej wynosi ok. 50 cm. Średnia liczba dni z burzami atmosferycznymi wynosi ok. 23 dni, z opadem gradu 1,1 dnia. Obszar położony jest poza głównymi szlakami gradowymi. Średnia liczba dni z mgłą na terenie Gminy Lewin Brzeski jest wysoka i wynosi dni. Jest to uwarunkowane dużą powierzchnią dolin rzecznych, z płytkim poziomem wód gruntowych. Średnia liczba dni z rosą również w skali regionu jest wysoka dni. Dominującymi kierunkami wiatru są kierunki południowy i zachodni. Średnia roczna prędkość wiatru dochodzi do 3 m/s. Udział cisz atmosferycznych wynosi ok. 10% Ukształtowanie powierzchni, geomorfologia Rzeźba terenu na obszarze opracowania wykazuje niewielkie zróżnicowanie, zarówno pod względem struktury przestrzennej i bogactwa form morfologicznych, jak i deniwelacji terenu. Powierzchnia terenu jest generalnie słabo urozmaicona. Spadki terenu kształtują się w przedziale 0-3%, miejscami w strefach krawędziowych dolin mogą być większe. Rzeźba terenu jest w większości płaskorówninna, miejscami jedynie niskofalista i falista, a rzadko pagórkowata. Najwyżej wyniesione obszary gminy zlokalizowane są w okolicach Łosiowa - ok. 187 m n.p.m., najniżej w dolinie Odry, gdzie w części przykorytowej sięgają 138 m n.p.m. Zróżnicowanie wysokości na terenie gminy wynosi ok. 49 m, co jest wielkością bardzo małą, świadczącą o niewielkim zróżnicowaniu hipsometrycznym. Największe lokalne deniwelacje terenu związane są z pagórkami wału akumulacji szczelinowej zlodowacenia środkowopolskiego w okolicach Łosiowa, gdzie dochodzą do 30 m. Znaczne deniwelacje występują również na krawędziach denudacyjnych dolin rzecznych, w szczególności w zachodniej części doliny Nysy Kłodzkiej, gdzie sięgają 15 m. Podobne różnice wysokości występują również na południowy wschód od Skorogoszczy, gdzie ponad terasy plejstoceńskie Nysy Kłodzkiej (od zachodu) i Odry (od północy) wznosi się ostaniec denudacyjny zbudowany z plioceńskich piasków i żwirów ze szczątkowymi pokrywami utworów wodnolodowcowych. 12

13 W dolinach rzecznych, gdzie występują znacząco mniejsze deniwelacje, zróżnicowanie wysokości związane jest ze starorzeczami oraz krawędziami poszczególnych teras. Najwyraźniejsza krawędź towarzyszy terasie warciańskiej w dolinie Nysy Kłodzkiej, która wyniesiona jest o ok. 9 m ponad poziom współczesnej rzeki. W przypadku starorzeczy większość z nich została w procesach zagospodarowania przestrzennego zasypana, najlepiej wykształcone pozostają na terenach leśnych w dolinie Odry i Nysy Kłodzkiej. Na charakter obecnej rzeźby terenu miały wpływ przede wszystkim procesy akumulacji rzecznej okresu plejstoceńskiego i holoceńskiego oraz działalność lodowca i działalność człowieka w ciągu ostatnich stu lat. Obszar opracowania w dużej części leży w obrębie dolin rzecznych i równin wodnolodowcowych. Tak więc, w rzeźbie terenu dominującą rolę odgrywają formy pochodzenia rzecznego i wodnolodowcowego. Na obszarze opracowania wyróżniono zasadnicze elementy rzeźby: struktury dolinne - obejmują wycięte w obszarach polodowcowych rynny dolin rzecznych Odry, Nysy Kłodzkiej i Ścinawy Niemodlińskiej oraz innych, mniejszych cieków. Formy rzeźby związane z dolinami to: - płaskie holoceńskie terasy zalewowe zlokalizowane w dennej i najczęściej przykorytowej części dolin wymienionych rzek, - płaskie terasy plejstoceńskie nadzalewowe zlokalizowane na skrzydłach dolin, - krawędzie poszczególnych teras w różnym stopniu zachowane w dolinie Nysy Kłodzkiej i Odry, - pola piasków eolicznych z niewielkimi wzniesieniami wydm na terasach plejstoceńskich zlokalizowane na terasach w okolicach Golczowic i na południowy wschód od Skorogoszczy, - krawędzie denudacyjne dolin rzek najlepiej wykształcone na zachodnim skrzydle doliny Nysy Kłodzkiej, - systemy starorzeczy zlokalizowane w dolinie Odry i Nysy Kłodzkiej. struktury polodowcowe - obejmują obszary wyniesień i zrównań polodowcowych akumulacji szczelinowej oraz moreny dennej i powierzchniowej stadiału maksymalnego zlodowacenia środkowopolskiego. Lokalnie pokryte są również utworami lessopodobnymi. Licznie występują tu także ostańcowe odsłonięcia utworów starszych, głównie plioceńskich i mioceńskich. Formy rzeźby związane z terenami polodowcowymi to: - wały form akumulacji szczelinowej zlokalizowane koło Łosiowa, Strzelnik, Jasionej i na zachód od Buszyc. Pagórkowate, rozległe wyniesienia wałów częściowo pokryte są pokrywami lessowymi i lessopodobnymi, zakumulowanymi w warunkach peryglacjalnych, - wysoczyzny morenowe obejmujące tereny położone na obrzeżu dolin Odry i Nysy Kłodzkiej. Największe z nich występują u podstaw wału Łosiowa, - faliste równiny wodnolodowcowe występują powyżej krawędzi dolin rzecznych Odry i Nysy Kłodzkiej na linii Różyna Nowa Wieś Mała Ptakowice na zachodzie, a także w okolicach Skorogoszczy, Przeczy i Oldrzyszowic na wschodzie, - ostańce denudacyjne występują w największych obszarach koło Skorogoszczy i na wschód od Przeczy. Obejmują wzniesienia zbudowane z utworów plioceńskich i mioceńskich, które nie zostały pokryte formacjami lodowcowymi, lub które zostały po recesji lądolodu odsłonięte podczas procesów denudacji, - torfowiska występują w lokalnych zamkniętych obniżeniach bezodpływowych pomiędzy wyniesieniami, najpełniej wykształcone i największe w okolicach Buszyc. Zasadniczy wpływ na ukształtowanie terenu gminy Lewin Brzeski mają wysoczyzny Równiny Grodkowskiej i Równiny Niemodlińskiej, a także obniżenia Doliny Nysy Kłodzkiej i Pradoliny Wrocławskiej. Obszar gminy cechuje się płaskorówninnym ukształtowaniem terenu o deniwelacjach nie przekraczających 3 5m i spadkach terenu 0 3% oraz falistą rzeźbą terenu o deniwelacjach 5 10m i spadkach terenu 3 5%. Krajobraz urozmaicają płaskodenne obniżenia dolin cieków wodnych (Odry, Nysy Kłodzkiej, Ścinawy Niemodlińskiej, Borkowickiego Potoku), wypełnione systemami tras zalewowych i nadzalewowych. Gmina położona jest na terenie o małym zróżnicowaniu hipsometrycznym (wysokości bezwzględne wahają się od ok. 140 m.n.p.m. 13

14 w dolinie Nysy Kłodzkiej i Odry do ok. 180m n.p.m. w okolicy Łosiowa), a deniwelacje terenu gminy dochodzą tylko do 40m. Pod względem struktury rzeźby terenu można tu wyróżnić: wysoczyznę moreny dennej oraz denudowaną równinę akumulacji wodnolodowcowej, stanowiącą płaską równinę pokrytą w dużej części warstwą utworów lessowych i lessopodobnych (Równina Grodkowska obszar na zachód od Nysy Kłodzkiej), równinę trasy akumulacyjnej i erozyjnej denudacyjnej o rzeźbie równinnej lub falistej (obszar na wschód i południe od Skorogoszczy), równinę trasy niskiej, miejscami w pradolinie plejstoceńskiej o rzeźbie płaskiej lub lekko falistej (obszar na północ i północny wschód od Skorogoszczy), holoceńskie dna dolin rzecznych, występujące wzdłuż rzek, które od czasu ostatniego zlodowacenia posiadają potencjał akumulacyjny i erozyjny zdolny do wykształcenia własnej doliny. Na terenie gminy są to przede wszystkim: Odra, Nysa Kłodzka, Ścinawa Niemodlińska. Geomorfologia holoceńska dolin charakteryzuje się niewielkim zróżnicowaniem wysokościowym. Najsilniej zaznaczającymi się elementami rzeźby są obiekty antropogeniczne wały przeciwpowodziowe. Niewielkimi naturalnymi elementami różniącymi doliny są starorzecza, szczególnie liczne w dolinie Odry i Nysy. Obszar gminy leży w zasięgu dwóch dużych jednostek strukturalnych: Monokliny Przedsudeckiej i zachodzącej na nią Depresji Śląsko Opolskiej. Na utworach dolnego karbonu niezgodnie zalegają osady permu czerwonego spągowca, wykształcone w postaci szarobrunatnych zlepieńców z przewarstwieniami piaskowców szarogłazowych. Na osadach permskich zalegają utwory triasowe: pstry piaskowiec, wykształcony w postaci różnoziarnistych piaskowców z przewarstwieniami iłołupków i zlepieńców oraz wapień muszlowy zbudowany z utworów węglanowych, dolomitów i margli. Na utworach triasu zalegają utwory górnej kredy piaskowce ilaste oraz ilasto piaszczyste (turoń) oraz iły margliste i wapienie marglisto piaszczyste (koniak). Osady paleozoiczne i mezozoiczne przykrywają utwory trzeciorzędowe, reprezentowane przez piaski, żwiry, mułki, a w górnej części przez szare, szarozielone i seledynowe iły środkowego i górnego miocenu. Jednym z nielicznych miejsc na terenie gminy, gdzie nie występują osady trzeciorzędowe jest obszar północnej części miasta Lewin Brzeski. Bezpośrednio pod utworami czwartorzędowymi zalegają tu utwory dolnego i środkowego koniaku. Najważniejszą formacją decydującą o budowie geologicznej większości obszaru gminy są osady czwartorzędowe, reprezentowane przez kompleks utworów plejstoceńskich i holoceńskich. Na terenie wysoczyzny najczęściej spotykane są gliny zwałowe przykryte piaskami i żwirami wodnolodowcowymi oraz lessy oraz gliny lessopodobne, zalegające na znacznym obszarze gminy (głównie w części zachodniej). W obrębie dolin rzecznych występują osady piaszczysto żwirowe tras zalewowych i den dolinnych z lokalnie wykształconą pokrywą mady rzecznej. W obrębie doliny rzecznej Nysy Kłodzkiej i Odry występują utwory piaszczysto żwirowe budujące, trasę zalewową tych rzek Analiza zagospodarowania przestrzennego Gminy Lewin Brzeski Struktura zagospodarowania przestrzennego Strukturę przestrzenną Gminy Lewin Brzeski charakteryzują: niska zabudowa jednorodzinna oraz zagrodowa, wysoki stopień użytków rolnych, przebieg dróg kolejowych i drogowych o znaczeniu ponadregionalnym i regionalnym. Struktura przestrzenna gminy wynika z jej rozwoju oraz współczesnych działań antropogenicznych. Szkielet struktury przestrzennej gminy wyznaczają: - układ komunikacyjny (drogi krajowe, wojewódzkie, powiatowe, gminne), linia kolejowa, doliny rzek, przebiegające sieci elektroenergetyczne i telekomunikacyjne gazowe, które ze względu na strefy techniczne i zagrożenia wyłączają znaczne ilości terenów z zabudowy. 14

15 Gmina Lewin Brzeski należy do gmin typowo rolniczych. Gmina zajmuje obszar ,0 ha, z tego ,0 ha czyli 80,2 % zajmują użytki rolne wśród których przeważają kompleksy o dużej przydatności dla produkcji rolnej. Powierzchnia gruntów leśnych, zadrzewień i zakrzaczeń w gminie wynosi 1763,0 ha, co stanowi 11,0 % ogólnej powierzchni gminy. Nieużytki zajmują 181,0 ha, co stanowi 1,1 % ogólnej powierzchni gminy. Sieć osadnicza w gminie jest stosunkowo równomiernie rozmieszczona i obejmuje 18 wiejskich jednostek osadniczych (20 sołectw) oraz miasto Lewin Brzeski zaliczone do grupy małych miast. Jednostki wiejskie należą do wsi typowo rolniczych, natomiast miasto Lewin Brzeski ze względu na istniejący potencjał produkcyjny należało do miast przemysłowych, obecnie funkcja ta uległa osłabieniu na rzecz funkcji usługowej. Pod względem terenów zainwestowanych jak i ludnościowych miasto Lewin Brzeski należy do grupy miast małych, natomiast pod względem funkcjonalnym należał w przeszłości do miast przemysłowych. Działo się tak za sprawą istniejących wówczas dużych i ważnych dla gospodarki kraju i regionu zakładów o charakterze przemysłowym nastawionych na obsługę kraju i eksport. W 2008 r. został zamknięty największy zakład przemysłowy na terenie gminy Cukrownia Wróblin. Tereny działalności inwestycyjnej stanowią obszary położone we wschodniej części miasta przy linii kolejowej. Gmina Lewin Brzeski dysponuje terenami inwestycyjnymi położonymi w kilku miejscowościach gminy. Największy z nich - strefa inwestycji pn. "Lewińska Strefa Biznesu" znajduje się na terenie Lewina Brzeskiego i obejmuje prawie 100 ha powierzchni. Jest to teren z dostępem do wszystkich mediów, przeznaczony pod inwestycje przemysłowe i usługi. Do terenu bezpośrednio przylegają następujące drogi: droga gminna (ul. Kolejowa), droga powiatowa (ul. Kościuszki) oraz droga wojewódzka nr 458 (ul. Powstańców Śl.). Odległość od drogi krajowej nr 94 Opole-Wrocław wynosi 3 km. Lewińska Strefa Biznesu ma także dogodne połączenie z autostradą A4: kierunek Wrocław - węzeł Przylesie (21km) oraz kierunek Katowice/Kraków - węzeł Prądy (16 km). Przez teren Strefy przebiega nowoczesna magistrala kolejowa E-30 Katowice-Wrocław z dostępem do 2 bocznic kolejowych (odległość 100m i 400m). Najbliższe lotniska międzynarodowe mieszczą się: we Wrocławiu (dojazd do 1 godz.) oraz w Katowicach (dojazd ok.1,5 godz.) W obrębie Lewińskiej Strefy Biznesu są ulokowane 3 przedsiębiorstwa: Wipak Polska Spółka z o.o., MERA S.A. oraz nowo wybudowana fabryka KB CEZBED Spółka z o.o. Miasto posiada bogatą przeszłość historyczną i zachowało charakterystyczny układ urbanistyczny. Posiada duży rynek z ratuszem i otaczającą go zabudową niską (1 2 kondygnacyjną). W parterach budynków ulokowały się usługi handlu i gastronomii a także usługi kultury i administracji. Nowa zabudowa mieszkaniowa wielorodzinna realizowała się w kierunku północnym od rynku, a na jej obrzeżach zabudowa jednorodzinna. Miasto wyposażone jest w podstawowe usługi dla ludności, takie jak: ośrodki zdrowia, dom kultury, szkoły, przedszkola, pocztę, banki. Gmina aktualnie dokonuje zmian w planie zagospodarowania przestrzennego w Lewinie Brzeskim w kierunku rozwoju budownictwa mieszkaniowego. Nowe tereny pod budownictwo mieszkaniowe będą miały w sumie ponad 100 ha. Miasto położone jest w dolinie Nysy Kłodzkiej, która w jego regionie meandruje stwarzając dodatkowe atrakcje krajobrazowe i przyrodnicze. Niestety mimo istniejących zabezpieczeń wałowych miasto jest narażone na zalewy powodziowe. Powódź, która wystąpiła w 1997 roku w mieście a także w gminie wyrządziła duże szkody. Miasto położone jest na szlaku ważnych dróg krajowych i wojewódzkich, posiada niezbędne urządzenia infrastruktury technicznej, takie jak: ujęcie wody, oczyszczalnię ścieków, linie energetyczne i gazociągi co stanowi duży atut dla potencjalnych inwestorów z zewnątrz. Największe wsie w gminie to: Łosiów i Skorogoszcz. Rozwój tych jednostek związany był z obsługą gospodarki rolnej. Zabudowa wiejskich jednostek rozwija się głównie wzdłuż i wokół istniejących dróg i ulic. Wiejskie jednostki osadnicze cechują skupianie zabudowy. Wpłynęła na to m.in. wysoka klasa gleb, która ograniczała rozwój zabudowy na terenach korzystnych dla rozwoju rolnictwa. W jednostkach wiejskich występuje zabudowa niska 1, ½ i 2 kondygnacyjna o charakterze rolniczym (zagrodowym) i jednorodzinnym. W Łosiowie i Skorogoszczy występuje również zabudowa wielorodzinna o niskiej intensywności zabudowy realizowana głównie dla potrzeb obsługi gospodarki rolnej. Zabudowa zagrodowa to głównie zabudowa wybudowana przed

16 rokiem. W okresie powojennym następował rozwój zabudowy związanej z działalnością uspołecznionych jednostek rolniczych zarówno o charakterze gospodarczym jak i mieszkalnym. Wraz z rozwojem zabudowy mieszkaniowej realizowane były obiekty usługowe (szkoły podstawowe, dom kultury, świetlice, urządzenia sportowe itp.) głównie w lukach istniejącej zabudowy. Znaczna część zabudowy, zwłaszcza o charakterze zagrodowym, uległa przekształceniu funkcjonalnemu bez zmiany charakteru zainwestowania. Związane to jest głównie z sytuacją w rolnictwie. Część gospodarzy oprócz pracy w rolnictwie zmuszona jest do podejmowania innych źródeł zablokowania poza rolnictwem. Gmina Lewin Brzeski proponuje 4 lokalizacje, na których mogą powstać obiekty związane z usługami hotelarskimi. Trzy nieruchomości (działki) położone są w centrum miasta Lewin Brzeski w bezpośredniej granicy z Rynkiem (hotele na ok miejsc), a jedna położona jest we Wronowie na skraju Stobrawskiego Parku Krajobrazowego (8km od Lewina Brz.) - pałac z XIXw. spełnia warunki do utworzenia tam dużego (na ok. 100 miejsc noclegowych) centrum konferencyjnego lub ośrodka SPA. Gmina opracowała koncepcję zagospodarowania przestrzennego terenu na cele turystyczne (2 duże jeziora z czystą wodą, powierzchnia wody - 80 ha) położonego w miejscowości Kantorowice, 2 km od Lewina Brzeskiego Formy użytkowania terenów Pod względem struktury użytkowania gruntów w Gminie Lewin Brzeski przeważają użytki rolne zajmując 80,2 % powierzchni gminy. Wśród nich przeważają grunty orne i łąki, które odpowiednio stanowią 85,8 % oraz 8,2 % powierzchni użytków rolnych. Drugie miejsce pod względem powierzchni zajmują grunty leśne, zadrzewienia i zakrzewienia 11,1% powierzchni ogólnej gminy. Na trzecim miejscu plasują się tereny komunikacyjne (kolejowe, drogowe i inne) zajmując 3,8 % powierzchni gminy, natomiast tereny zabudowane i zurbanizowane stanowią 2,2 % powierzchni gminy. Cechą szczególną jest mały areał większości indywidualnych gospodarstw rolnych. Utrzymanie rolnictwa na obszarze gminy oraz zwiększenie dochodowości gospodarstw rolnych w powiązaniu z przetwórstwem i rynkiem regionalnym wymaga wzmocnienia w polu strategicznym Rolnictwo i przetwórstwo następujących procesów: uporządkowania rolniczej przestrzeni produkcyjnej poprzez koncentrację gruntów rolnych, ochrony gruntów rolnych i leśnych, zalesienia nieprzydatnych użytków rolnych; wzrostu liczby dużych gospodarstw rolnych, rozwoju gospodarstw rolnych nastawionych na działy specjalne produkcji rolnej (ogrodnictwo, warzywnictwo i hodowla ryb); rozwoju i modernizacji bazy przetwórczej w powiązaniu z regionalnym rynkiem zbytu; rozwoju specjalistycznych usług dla gospodarstw rolnych oraz zwiększenia specjalistycznych szkoleń dla rolników. Struktura użytkowania gruntów w Gminie Lewin Brzeski przedstawia się następująco: Tabela 1. Struktura użytkowania gruntów Gminy Lewin Brzeski Lp. Rodzaj Wielkość [ha] Procent powierzchni ogólnej [%] Powierzchnia ogólna Użytki rolne , Grunty orne Sady Łąki Pastwiska Grunty rolne zabudowane, pod stawami, pod rowami Grunty leśne oraz zadrzewienia i zakrzaczenia ,1 16

17 Lp. Rodzaj Wielkość [ha] 2.1 Lasy Grunty zadrzewione i zakrzewione Tereny zabudowane i zurbanizowane Tereny komunikacyjne: kolejowe, drogowe i inne Procent powierzchni ogólnej [%] 344 2, ,8 5. Grunty pod wodami 200 1,2 6. Nieużytki 181 1,1 7. Tereny różne 64 0,4 Źródło danych: Starostwo Powiatowe w Brzegu, Główny Urząd Geodezji i Kartografii Warszawa, stan na r Zabytki Śląsk opolski pod względem administracyjno terytorialnym należy do najstarszych i najtrwalszych struktur przestrzennych Polski. Region ten można zaliczyć do najzasobniejszych w obiekty dziedzictwa kulturowego w Polsce. Wojewoda Opolski opracował dokument pt. Ochrona i Konserwacja Zabytkowego Krajobrazu Kulturowego Województwa Opolskiego, wyszczególniający obszary o predyspozycjach rezerwatu kulturowego o znaczeniu krajowym. Na terenie Gminy Lewin Brzeski znajdują się ruchomości oraz nieruchomości objęte ochroną prawną na podstawie przepisów ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Najcenniejsze nieruchomości posiadają wpis do rejestru zabytków prowadzony przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Opolu. Ochroną prawną objęte są również tereny ochrony konserwatorskiej określone w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego Gminy Lewin Brzeski. Ze względu na znaczne wartości historyczne i kulturowe, ochronie konserwatorskiej podlegają wszystkie obiekty znajdujące się w rejestrze i ewidencji zabytków, zespoły urbanistyczne, obiekty architektury i budownictwa, parki, cmentarze, zabytki ruchome oraz udokumentowane stanowiska archeologiczne znajdujące się na terenie gminy: Borkowice - dwór (willa), 1872, nr rej.: A-2332/94 z , Buszyce - kościół fil. p.w. Świętej Trójcy, XVI, nr rej.: 715/64 z , Kantorowice - pałac, ok. 1600, XIX, nr rej.: 697/64 z , - zespół folwarczny, XVIII/XIX: o - spichrz, szach., nr rej.: 769/64 z , o - stodoła I, nr rej.: 979/65 z , o - stodoła II, nr rej.: 978/65 z , Lewin Brzeski - układ urbanistyczny miasta, nr rej.: 147/54 z (wypis z księgi rejestru) - kościół ewangelicki p.w. śś. Piotra i Pawła, ul. Wojska Polskiego 5, (XIV) XVI, 1660, nr rej.: 602/59 z , - mogiły żołnierskie W.P. (na cmentarzu rzym.-kat.), nr rej.: 226/89 z , - ratusz, 1837, XIX/XX, nr rej.: 1098/66 z , - zespół pałacowy, 1 poł. XVIII: o - pałac, nr rej.: 772/64 z , o - park, nr rej.: 63/81 z , o - ogrodzenie z bramami, nr rej.: 772/64 z , - dom, ul. Kilińskiego 11 (d. 3), 1 poł. XIX, nr rej.: 1243/66 z , - dom, ul. Kościuszki 3, nr rej.: 1244/66 z , - dom, ul. Kościuszki 5, nr rej.: 1245/66 z , - dom, ul. Kościuszki 9, nr rej.: 1246/66 z (nie istnieje), - dom, ul. Kościuszki 19, nr rej.: 1247/66 z (nie istnieje), 17

18 - dom, ul. Matejki 5, 1 poł. XIX, nr rej.: 1248/66 z , - dom, ul. Matejki 6, XIX, nr rej.: 1249/66 z , - dom, ul. Matejki 8, 1 poł. XIX, nr rej.: 1250/66 z , - dom, ul. Matejki 9, 1 poł. XIX, nr rej.: 1251/66 z , - dom, ul. Matejki 10/10a (d. 12), 1 poł. XIX, nr rej.: 1253/66 z , - dom, ul. Matejki 11, 1 poł. XIX, nr rej.: 1252/66 z , - dom, ul. Matejki 12 (d. 14), XIX, nr rej.: 1254/66 z (nie istnieje), - dom, ul. Pocztowa 3, 1 poł. XIX, nr rej.: 1258/66 z , - dom, ul. Pocztowa 5, 1 poł. XIX, nr rej.: 1259/66 z , - dom, Rynek 2 (d. 3), XIX, nr rej.: 1210/66 z , - dom, Rynek 2 (d. 31), XIX, nr rej.: 1288/66 z , - dom, Rynek 3 (d. 4), 1 poł. XIX, nr rej.: 1211/66 z , - dom, Rynek 3 (d. 5), 1 poł. XIX, nr rej.: 1212/66 z , - dom, Rynek 4 (d. 6), 1 poł. XIX, nr rej.: 1213/66 z , - dom, Rynek 4 (d. 7), 1 poł. XIX, nr rej.: 1214/66 z , - dom, Rynek 5 (d. 8), 1 poł. XIX, nr rej.: 1215/66 z , - dom, Rynek 5 (d. 9), 1 poł. XIX, nr rej.: 1216/66 z , - dom, Rynek 6 (d. 10), 1 poł. XIX, nr rej.: 1217/66 z , - dom, Rynek 6 (d. 11), 1 poł. XIX, nr rej.: 1218/66 z , - dom, Rynek 7 (d. 12), 1 poł. XIX, nr rej.: 1219/66 z , - dom, Rynek 7 (d. 13), 1 poł. XIX, nr rej.: 1220/66 z , - dom, Rynek 8 (d. 14), 1 poł. XIX, nr rej.: 1221/66 z , - dom, Rynek 8 (d. 15), 1 poł. XIX, nr rej.: 1961/72 z , - dom, Rynek 12 (d. 20), 1 poł. XIX, nr rej.: 1222/66 z , - dom, Rynek 12 (d. 21), 1 poł. XIX, nr rej.: 1223/66 z , - dom, Rynek 13 (d. 22), 1 poł. XIX, nr rej.: 1224/66 z , - dom, Rynek 14 (d. 23), 1 poł. XIX, nr rej.: 1225/66 z , - dom, Rynek 15 (d. 24), 1 poł. XIX, nr rej.: 1226/66 z , - dom, Rynek 15 (d. 25), 1 poł. XIX, nr rej.: 1227/66 z , - dom, Rynek 17 (d. 29), XIX, nr rej.: 1228/66 z , - dom, Rynek 17 (d. 30), 1 poł. XIX, nr rej.: 1241/66 z , - dom, Rynek 18 (d. 32), 1 poł. XIX, nr rej.: 1229/66 z , - dom, Rynek 18 (d. 33), 1 poł. XIX, nr rej.: 1230/66 z , - dom, Rynek 21 (d. 38), 1 poł. XIX, nr rej.: 1231/66 z , - dom, Rynek 21 (d. 39), 1 poł. XIX, nr rej.: 1232/66 z , - dom, Rynek 22 (d. 40), 1 poł. XIX, nr rej.: 1233/66 z , - dom, Rynek 22a (d. 41), XIX, nr rej.: 1234/66 z , - dom, Rynek 23 (d. 42), 1 poł. XIX, nr rej.: 1235/66 z , - dom, Rynek 24 (d. 43), 1 poł. XIX, nr rej.: 1236/66 z dom, Rynek 26 (d. 45), XIX, nr rej.: 1238/66 z , - dom, Rynek 27 (d. 46), 1 poł. XIX, nr rej.: 1239/66 z , - dom, Rynek 27/28 (d. 44), 1 poł. XIX, nr rej.: 1237/66 z , - spichrz, 1756, nr rej.: 1990/73 z , Łosiów - kościół par. p.w. św. Jana Chrzciciela, 1 poł. XVIII, nr rej.: 773/64 z , - park, nr rej.: 62/81 z , Mikolin - kaplica grobowa Jana von Sauer na cmentarzu, 1779, nr rej.: 847/64 z , - zespół dworski, 2 poł. XVIII, XIX/XX: o - dwór, nr rej.: 178/55 z (wypis z księgi rejestru) o - kaplica, nr rej.: 180/55 z (wypis z księgi rejestru) o - oficyna, nr rej.: 179/55 z (wypis z księgi rejestru) o - park, nr rej.: 126/85 z o - budynek gospodarczy, nr rej.: 846/64 z Nowa Wieś Mała - szkoła, XIX, nr rej.: 1505/66 z , 18

19 - zajazd, ob. dom nr 18, 1 poł. XIX, nr rej.: 1506/66 z , - dom nr 1, 1 poł. XIX, nr rej.: 1507/66 z , Oldrzyszowice - park dworski, nr rej.: 147/86 z , Przecza - kaplica z wieżą, XVI/XVII, XIX, nr rej.: 1659/66 z , Ptakowice - park, XIX, nr rej.: 105/84 z , Różyna - kościół fil. p.w. św. Mikołaja, XVIII, nr rej.: 1079/66 z , Skorogoszcz - kościół par. p.w. św. Jakuba, 1852, nr rej.: 1072/66 z , - cmentarz ewangelicki, ob. rzym.-kat., 1750, nr rej.: A-297/94 z , - ogrodzenie z bramą i furtą, nr rej.: j.w., - park, 1 poł. XVIII, XIX, nr rej.: 190/88 z , - wodociągowa wieża ciśnień, ul. Zamkowa, 1910, nr rej.: A-2391/99 z , Strzelniki - kościół fil. p.w. św. Antoniego, 1300, 1688, nr rej.: 708/64 z , - dom nr 7, XIX, nr rej.: 1530/66 z , - spichrz, ob. mieszkania, nr rej.: j.w., - dom nr 63, szach., nr rej.: 1531/66 z , - dom nr 69, nr rej.: 1532/66 z , Wronów - zespół pałacowy, XIX-XX: o - pałac, nr rej.: 2068/81 z , o - park, nr rej.: 171/88 z Sytuacja demograficzna Według danych pozyskanych z Urzędu Miejskiego w Lewinie Brzeskim liczba mieszkańców w gminie na koniec 2009 r. wynosiła osoby, z tego w mieście osób tj. 44,4 % a na terenach wiejskich osób tj. 55,6 %. W porównaniu z 2006 r. nastąpił wzrost liczby mieszkańców ogółem o ok. 0,02 % (3 osoby) - w mieście liczba mieszkańców wzrosła łącznie o 19 osób, a na terenach wiejskich liczba mieszkańców spadła o 16 osób. Średnia gęstość zaludnienia na koniec 2009 r. wyniosła ok. 85 osób na 1 km 2. Tabela 2. Liczba ludności w gminie Lewin Brzeski. Liczba ludności w roku: Gmina Szacunkowo Miasto Lewin Brzeski Sołectwa RAZEM Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych pozyskanych z ewidencji ludności z Urzędu Miejskiego w Lewinie Brzeskim Sytuacja gospodarcza Do niedawna, bo do roku 2008 największym a zarazem najlepiej prosperującym zakładem na terenie Gminy Lewin Brzeski była Cukrownia Wróblin, istniejąca od 1882 r. Była to jedna z największych cukrowni województwa opolskiego i miała istotny wpływ na kondycję regionalnego rolnictwa. Na terenie gminy swój zakład wydobywczy mają Opolskie Kopalnie Surowców Mineralnych w Opolu, Spółka z o.o. (obecnie występujące pod nazwą Górażdże Kruszywa). Położona na terenie gminy odkrywkowa Kopalnia Lewin Brzeski, produkuje najwyższej jakości kruszywa budowlane. W działalności usługowej gminy dominują usługi budowlane, instalacyjne, metalowe, transportowe, komunalne, motoryzacyjne i kamieniarskie. Z usług niematerialnych można wymienić krawiectwo, 19

20 fryzjerstwo, wideofilmowanie, naprawa sprzętu AGD i TV, rachunkowość, usługi geodezyjne oraz projektowanie i nadzór budowlany. Z działalności produkcyjnej dominującej w gminie wymienić należy kamieniarstwo, piekarnictwo, produkcję i przetwórstwo artykułów spożywczych i produkcję wyrobów metalowych. Z danych zgromadzonych przez GUS wynika, iż najwięcej podmiotów gospodarczych w mieście Lewin Brzeski działa w sektorach usług, budownictwa i przemysłu. Ze względu na charakter miejski obszaru, sektor rolnictwa nie jest rozwinięty. Wśród przeróżnych dziedzin gospodarczych warto wyróżnić przemysł, który w samym mieście Lewinie Brzeskim obejmuje: produkcję schodów i elementów drewnianych do klatek schodowych, produkcję elementów żelbetowych, produkcję worków foliowych do pakowania próżniowego, folii wielowarstwowych do pakowania próżniowego i w atmosferze gazów obojętnych, wydobywanie surowców mineralnych. Do najważniejszych zakładów na terenie Gminy Lewin Brzeski należą: MERA Sp. z o. o. - od 1996 roku zajmuje się produkcją i sprzedażą schodów i elementów drewnianych do klatek schodowych i od tego czasu przedsiębiorstwo przebyło długą drogę od małego zakładu rzemieślniczego do Spółki Akcyjnej posiadającej rozbudowaną strukturę sieci sprzedaży w kraju, jak i wielu klientów zagranicznych. Działalność Mery w Lewinie Brzeskim rozpoczęła się pod koniec 1998 r. po zakupie jednej z hal przy ul. Kościuszki 37. Wraz z rozwojem firmy powiększała się jej struktura, wzrastało zatrudnienie, pracę podejmowali mieszkańcy Lewina i okolic. Firma wykorzystuje najnowsze technologie maszynowe i softwarowe służące do konstruowania schodów, CEZBED Sp. z o. o. - jest jedną z największych w swojej branży firmą, świadczącą usługi z zakresu kompleksowych inwestycji budowlanych. Swoją działalnością obejmuje cały kraj. W zakładzie prefabrykacji w Lewinie Brzeskim odbywa się produkcja elementów żelbetowych wykorzystywanych przy budowie wiaduktów, mostów, hal magazynowych, produkcyjnych, itp. takich jak: stoposłupy, stopy, słupy, ściany, podwaliny. WIPAK Sp. z o. o. - jest fińskim przedsiębiorstwem istniejącym na rynku już przeszło 100 lat. Mimo tego, funkcjonującym na terenie całej Unii Europejskiej oraz w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie. Produkcja zakładowa obejmuje worki foliowe i folie wielowarstwowe do pakowania próżniowego. Jest to bardzo wąska specjalizacja. Firma dostarcza swoje produkty bezpośrednio do przedsiębiorstw przemysłowych, Opolskie Kopalnie Surowców Mineralnych (obecnie występujące pod nazwą Górażdże Kruszywa) Kopalnia Lewin Brzeski - kopalnia zlokalizowana jest na terenie Miasta Lewin Brzeski oraz wsi Stroszowice w dolinie rzeki Nysy Kłodzkiej, na jej prawym brzegu, przy drodze relacji Lewin Brzeski Niemodlin. Ze złóż wydobywany jest piasek i żwir, przeznaczony do budownictwa i wyrobu betonu, "Midrex" Przedsiębiorstwo Wielobranżowe w Lewinie Brzeskim, Europa-Stal-Polska Sp. z o.o. w Chróścinie, PPH Chemia-Bomar. w Skorogoszczy zajmujące się produkcją różnego rodzaju akcesorii samochodowych, Sega Przedsiębiorstwo Wielobranżowe w Łosiowie, Usługi Wodno-Kanalizacyjne Hydro-Lew Sp. z o.o. w Lewinie Brzeskim. Aktualnie na terenie wsi Oldrzyszowice powstaje ferma hodowlana i przetwórnia ślimaka jadalnego. Natomiast na terenach po Cukrowni Wróblin powstaje zakład zajmujący się produkcją peletów energetycznych. 20

21 Tabela 3. Podział podmiotów gospodarki narodowej. w sektorze publicznym: Gmina Lewin Brzeski - podmioty gospodarki narodowej ogółem 90 - państwowe i samorządowe jednostki prawa budżetowego ogółem 17 w sektorze prywatnym: - podmioty gospodarki narodowej ogółem osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą spółki prawa handlowego 35 - spółki z udziałem kapitału zagranicznego 8 - spółdzielnie 10 - stowarzyszenia i organizacje społeczne 24 Źródło r. Tabela 4. Liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w latach Liczba zarejestrowanych Lp. Rok podmiotów Sektor publiczny Sektor prywatny gospodarczych ogółem Źródło: W sektorze publicznym w 2008 roku zarejestrowano 90 podmiotów (7,5%), natomiast w sektorze prywatnym 1105 (92,5%) Rolnictwo Na terenie gminy Lewin Brzeski rolnictwo było zawsze jednym z głównych źródeł utrzymania ludności. Występują tu stosunkowo wysokiej klasy gleby a gospodarstwa indywidualne są dobrze zorganizowane. Korzystna jest także liczba zatrudnionych w tej gałęzi gospodarki. 80,2 % powierzchni gminy to tereny użytkowane w różny sposób przez rolników. Same grunty orne zajmują ha. Rolnictwo jest oparte na gospodarstwach indywidualnych oraz na dużych gospodarstwach przejętych przez Agencję Nieruchomości Rolnych po PGR-ach. Po zlikwidowaniu państwowych gospodarstw rolnych na terenie gminy powstało 7 nowych gospodarstw rolnych. Należą do nich: - Gospodarstwo Rolne Eryk Scholz w Ptakowicach; - Gospodarstwo Rolne w Przeczy; - Gospodarstwo Rolne sp. z o.o. we Wronowie; - Gospodarstwo Rolne przy Cukrowni Wróblin w Lewinie Brzeskim; - Przedsiębiorstwo Produkcyjno Handlowo Usługowe LESROL w Leśniczówce; - AGROPOL sp. jawna w Łosiowie; - AGROGAL sp. z o.o. w Błażejowicach; - MLEKOLAND. Gmina Lewin Brzeski znajduje się w obrębie grodkowskiego regionu glebowo-rolniczego. Charakteryzuje się on dominacją gleb średnio ciężkich. Stwarzają one korzystne warunki dla produkcji rolnej - można na nich uzyskiwać wysokie plony wszystkich roślin uprawnych. Oprócz regionu grodkowskiego, niewielkie fragmenty w zachodniej części gminy należą do regionu niemodlińskiego. 21

22 Według bonitacji gruntów ornych przeważają tu gleby średnie (ok. 38 %) oraz dobre (36 %). Gleby słabe zajmują ok. 25 % powierzchni gruntów ornych. Na terenie gminy Lewin Brzeski nie występują gleby najlepsze. Najsłabsze gleby orne występują we wschodniej części gminy. Według wskaźnika waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej, gmina posiada dobre możliwości produkcji rolnej (81,8 %). Wskaźnik ten lokuje ją w środkowej części listy wojewódzkiej (średnia dla województwa opolskiego 82,8 %). Wskaźnik intensywności produkcji roślinnej jest znacząco wyższy niż w całym makroregionie południowo - zachodnim. W Gminie osiąga on wartość 154, w Makroregionie zaś 124. Oznacza to, że w produkcji roślinnej występuje różnorodność upraw. Przeważają (na tle makroregionu) uprawy buraka cukrowego, rzepaku i rzepiku. Stosunkowo słabiej rozwinięta jest w gminie hodowla bydła i trzody chlewnej, ale i tak wskaźnik jej intensywności jest wyższy niż dla makroregionu. W roku 1997 gmina przystąpiła do programu Odnowa Wsi. Udział w programie, który wzorowany jest na doświadczeniach Landu Nadrenii Palatynatu i Austrii, zadeklarowały trzy sołectwa: Łosiów, Skorogoszcz i Przecza. Do nich, zgodnie z uchwałą Nr VII/59/2003 Rady Miejskiej w Lewinie Brzeskim z dnia 27 czerwca 2003r., dołączyło sołectwo Oldrzyszowice. Ponadto sołectwa biorą udział w corocznym konkursie "Piękna Wieś" Rolnikom Gminy Lewin Brzeski służy pomocą Opolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Łosiowie. Ważnym kierunkiem jego działalności jest upowszechnianie technologii proekologicznych i propagowanie produkcji zdrowej żywności. Indywidualne gospodarstwa rolne na terenie gminy są najważniejszym sektorem, ponieważ zajmują one około ¾ powierzchni użytków rolnych. Obecnie w Gminie Lewin Brzeski istnieje gospodarstw rolnych. Gospodarstwa bardzo małej tj. 1-2 ha stanowią aż 61,3% gospodarstw gminy. Gospodarstwa małe tj. o powierzchni 2-5 ha stanowią 13,1 % wszystkich gospodarstw. Gospodarstwa duże i bardzo duże tj. powyżej 20 ha stanowią 6,6 % wszystkich gospodarstw. Ogólnie można przyjąć że gospodarstwa wykazują duże rozdrobnienie. Gospodarstwa rolne powinny się skupić na poszukiwaniu dodatkowych pozarolniczych źródeł dochodu, a mianowicie na rozwoju agroturystyki i produkcji żywności wysokiej jakości. Ogólna powierzchnia zasiewów w gminie wynosi 6 907,33 ha, co stanowi 40,25 % powierzchni ogólnej gminy, w tym ha zasiewów znajduje się w gospodarstwach indywidualnych. Tabela 5. Zestawienie gospodarstw indywidualnych i dużych gospodarstw rolnych w dzierżawie z uwzględnieniem położenia na terenie gminy. Gospodarstwa indywidualne oraz duże gospodarstwa rolne w dzierżawie 1. Błażejowice -Gospodarstwo Rolne w Błażejowicach o powierzchni kilkaset hektarów 2. Borkowice -16 rolników indywidualnych o pow. gosp. powyżej 2 ha, w tym 1 rolnik o pow. gosp. powyżej 100 ha) 3. Buszyce -21 rolników indywidualnych o pow. gosp. powyżej 2 ha, w tym 1 rolnik o pow. gosp. powyżej 50 ha) 4. Chróścina - 13 rolników indywidualnych o pow. gosp. powyżej 2 ha, w tym 1 rolnik o pow. gosp. powyżej 30 ha) 5. Golczowice - 21 rolników indywidualnych o pow. gosp. powyżej 2 ha, w tym 2 rolników o pow. gosp. około 50 ha) 6. Jasiona - 23 rolników indywidualnych o pow. gosp. powyżej 3 ha, w tym 1 rolnik o pow. gosp. około 50 ha) 7. Kantorowice - 30 rolników indywidualnych o pow. gosp. powyżej 2 ha, w tym 1 rolnik o pow. gosp. -brak rolników indywidualnych -rozdrobnione rolnictwo (14 rolników indywidualnych posiadających gosp. o pow. od 1 do 2 ha) -rozdrobnione rolnictwo (20 rolników indywidualnych posiadających gosp. o pow. od 1 do 2 ha) - rozdrobnione rolnictwo (23 rolników indywidualnych posiadających gosp. o pow. od 1 do 2 ha) - rozdrobnione rolnictwo (17 rolników indywidualnych posiadających gosp. o pow. od 1 do 2 ha) - zła struktura gospodarstw, - zły dojazd na pola w złym stanie 22

23 powyżej 50 ha) 8. Lewin Brzeski - Gospodarstwo Rolne przy Cukrowni Wróblin w Lewinie Brzeskim o pow około 500 ha; 9. Leśniczówka - Gospodarstwo Rolne LESROL w Leśniczówce o pow. około 700 ha; 10. Łosiów - Gospodarstwo Rolne AGROPOL w Łosiowie s.c. o pow. około 300 ha -107 rolników indywidualnych o pow. gosp. powyżej 2 ha, w tym 15 rolników o pow. gosp. powyżej 20 ha) 11. Mikolin wraz z przysiółkiem Piaski - Gospodarstwo Rolne Mikolin Sp zo.o. o pow. około 260 ha -14 rolników indywidualnych o pow. gosp. powyżej 2 ha, w tym 8 rolników o pow. gosp. powyżej 20 ha) 12. Nowa Wieś Mała - 29 rolników indywidualnych o pow. gosp. powyżej 2 ha, w tym 4 rolników o pow. gosp. powyżej 15 ha) 13. Oldrzyszowice - 28 rolników indywidualnych o pow. gosp. powyżej 2 ha, w tym 4 rolników o pow. gosp. powyżej 20 ha) 14. Przecza - Gospodarstwo Rolne w Przeczy o pow. kilkuset hektarów - 22 rolników indywidualnych o pow. gosp. powyżej 2 ha, w tym 4 rolników o pow. gosp. powyżej 30 ha) 15. Ptakowice - Gospodarstwo Rolne w Ptakowicach o pow. kilkuset hektarów - 22 rolników indywidualnych o pow. gosp. powyżej 2 ha, w tym 2 rolników o pow. gosp. powyżej 30 ha) 16. Różyna - 64 rolników indywidualnych o pow. gosp. powyżej 2 ha, w tym 7 rolników o pow. gosp. powyżej 20 ha) 17. Sarny Małe - 32 rolników indywidualnych o pow. gosp. powyżej 2 ha, w tym 4 rolników o pow. gosp. powyżej 20 ha) 18. Skorogoszcz - 20 rolników indywidualnych o pow. gosp. powyżej 2 ha, w tym 2 rolników o pow. gosp. powyżej 50 ha) 19. Strzelniki - 42 rolników indywidualnych o pow. gosp. powyżej 2 ha, w tym 6 rolników o pow. gosp. powyżej 30 ha) 20. Stroszowice - 27 rolników indywidualnych o pow. gosp. powyżej 2 ha, w tym 2 rolników o pow. gosp. powyżej 30 ha) -RSP Wydrowice Zakład Gracze na terenie wsi znajdują się jedynie tereny technicznym drogi polne, - rozdrobnione rolnictwo (15 rolników indywidualnych posiadających gosp. o pow. od 1 do 2 ha) - rozdrobnione rolnictwo (15 rolników indywidualnych posiadających gosp. o pow. od 1 do 2 ha) - rozdrobnione rolnictwo (17 rolników indywidualnych posiadających gosp. o pow. od 1 do 2 ha) - rozdrobnione rolnictwo (34 rolników indywidualnych posiadających gosp. o pow. od 1 do 2 ha) - 6 rolników indywidualnych posiadających gosp. o pow. od 1 do 2 ha - 4 rolników indywidualnych posiadających gosp. o pow. od 1 do 2 ha - 9 rolników indywidualnych posiadających gosp. o pow. od 1 do 2 ha - 9 rolników indywidualnych posiadających gosp. o pow. od 1 do 2 ha) - upadłe gospodarstwo rolne po PGRzdewastowane budynki pustostany po PGR (m.in. deszczownia, pompownia), - rozdrobnione rolnictwo (13 rolników indywidualnych posiadających gosp. o pow. od 1 do 2 ha) - rozdrobnione rolnictwo (12 rolników indywidualnych posiadających gosp. o pow. od 1 do 2 ha) 23

24 uprawne RSP; 21. Wronów - Gospodarstwo Rolne AGROFARM Sp. z o.o. we Wronowie o powierzchni około pow. 450 ha, - 13 rolników indywidualnych o pow. gosp. powyżej 2 ha, w tym 1 rolnik o pow. gosp. powyżej 30 ha) Hodowla oraz produkcja roślinna 1. Błażejowice - produkcja rolno hodowlana - tendencja do zmniejszania 2. Borkowice - hodowla pszczół się ilości indywidualnych 3. Buszyce - indywidualna hodowla trzody chlewnej - uprawy: zboże, ziemniaki, buraki, rzepak, jęczmień oraz niewiele kukurydzy gospodarstw zajmujących się hodowlą trzody chlewnej, 4. Chróścina - rozdrabnianie gospodarstw 5. Golczowice - indywidualna hodowla trzody chlewnej rolnych, - hodowla bydła mlecznego (dostawcy mleka - brak produkcji roślinnej na do OSM) skalę przemysłową, 6. Jasiona - zanik hodowli bydła, 7. Kantorowice - brak wyspecjalizowanych 8. Lewin Brzeski gospodarstw rolnych w 9. Leśniczówka - uprawa zbóż określonej produkcji, 10. Łosiów - indywidualna hodowla bydła, mlecznego i trzody chlewnej, - uprawy: buraki, kukurydza, rzepak, pszenica, - hodowla pszczół, - 2 szkółki ogrodnicze 11. Mikolin wraz z przysiółkiem Piaski - hodowla trzody chlewnej dla własnych potrzeb, - uprawa zbóż 12. Nowa Wieś Mała - uprawa zbóż 13. Oldrzyszowice 14. Przecza - ogrodnictwo, warzywnictwo, - hodowla bydła i trzody chlewnej na sprzedaż 15. Ptakowice - w Gospodarstwie Rolnym uprawa zbóż, - w gospodarstwach indywidualnych: zboża, rzepak, burak cukrowy, - chów bydła i trzody chlewnej, - hodowla pszczół, 16. Różyna - uprawia się: pszenicę, rzepak, buraki cukrowe, ziemniaki do celów przemysłowych, pszenżyto, kukurydzę, - hodowla bydła i trzody chlewnej na własne potrzeby; 17. Sarny Małe - hodowla trzody chlewnej i bydła (głównie na potrzeby własne) - główne uprawy: rzepak, pszenica, buraki cukrowe 18. Skorogoszcz 19. Strzelniki - uprawa zbóż i buraków cukrowych - hodowla bydła i trzody chlewnej 20. Stroszowice -hodowla trzody chlewnej i bydła na sprzedaż i dla potrzeb własnych 21. Wronów -hodowla trzody chlewnej i bydła znikoma, głównie na własne potrzeby 24

25 Tabela poniżej przedstawia powierzchnię zasiewów i strukturę według rodzaju upraw na tle Województwa Opolskiego i kraju. W strukturze zasiewów największy odsetek zajmują uprawy zbożowe. Zajmują one 78,6 % ogólnej powierzchni zasiewów. Odsetek ten przewyższa nieznacznie średnią dla Polski i Województwa Opolskiego. W Gminie Lewin Brzeski zanotowano średni udział powierzchni zasiewów zbóż podstawowych z mieszankami zbożowymi na tle województwa i kraju. Następną pozycję w strukturze zasiewów zajmują rośliny przemysłowe (16,7 %). Jest to nieco więcej, niż w Polsce (7 %) i w Województwie Opolskim (13 %). Uprawa ziemniaków stanowi 3,2 % ogólnych zasiewów, co stawia gminę Lewin Brzeski na środkowym miejscu na tle porównywanych jednostek. Tabela 6. Powierzchnia zasiewów i struktura według rodzaju upraw w gminie Lewin Brzeski na tle Województwa Opolskiego i kraju w 2002 r. (Powszechny Spis Rolny GUS) Źródło: Powszechny Spis Rolny, 2002 r. GUS Rysunek 3. Struktura powierzchni zasiewów zbóż ogółem w gminie Lewin Brzeski w 2002 r. (Powszechny Spis Rolny GUS) Źródło: Powszechny Spis Rolny, 2002 r. GUS W gminie wśród upraw zbożowych dominuje uprawa pszenicy. Stanowi ona 74 % upraw zbożowych, tj ha. Drugie miejsce zajmuje uprawa jęczmienia (12 % ha). Pozostałe zboża i mieszanki stanowią 14 %. W porównaniu do roku 1998 r. (dane z Powszechnego Spisu Rolnego w 1998 r.) powierzchnia upraw zbóż podstawowych z mieszankami zbożowymi wzrosła z ha do w 2002 r. Natomiast powierzchnia zasiewów pszenicy wzrosła z ha w 1998 r. do ha w roku Rośliny przemysłowe uprawiane w gminie to przede wszystkim rzepak i rzepik 746 ha, co stanowi 11,1 % powierzchni zasiewów ogółem (w 1998 r. 465 ha) oraz buraki cukrowe ha, czyli 5,7 % (w 1998 r ha). 25

26 Drugim w gminie Lewin Brzeski kierunkiem działalności rolniczej jest produkcja zwierzęca. Dominuje w niej hodowla bydła i trzody chlewnej. Według danych uzyskanych w spisie powszechnym w Gminie Lewin Brzeski pogłowie bydła w 2002 roku wynosiło 790 sztuk, a pogłowie trzody chlewnej liczyło 2834 sztuk. Nastąpił zdecydowany spadek pogłowia, który jest przejawem przemian gospodarczych w kraju, zmniejszenia opłacalności drobnej hodowli. Tabela 7. Struktura gospodarstw rolnych na terenie Powiatu Lewin Brzeski. Lp. Gospodarstwa rolne Liczba 1. Ogółem: do 1 ha włącznie powyżej 1 ha do mniej niż 2 ha od 2 ha do mniej niż 5 ha od 5 ha do mniej niż 7 ha od 7 ha do mniej niż 10 ha od 10 ha do mniej niż 15 ha od 15 ha do mniej niż 20 ha od 20 ha do mniej niż 50 ha od 50 ha do mniej niż 100 ha ha i więcej Infrastruktura techniczno - inżynieryjna Zaopatrzenie Gminy Lewin Brzeski w energię cieplną. Na terenie gminy brak jest centralnego systemu zaopatrzenia w ciepło, a dominują indywidualne systemy zasilania budynków. Przeważa centralne ogrzewanie na paliwo stałe oraz małe lokalne kotłownie. System ciepłowniczy rozumiany jako system dalczynny oparty na wysokotemperaturowym źródle ciepła (powyżej 115 o C), wysokotemperaturowym systemie przesyłowym i węzłach ciepłowniczych na terenie miasta Lewin Brzeski. Brak możliwości współpracy w tym zakresie z sąsiednimi gminami. Na terenie gminy znajdują się dwie kotłownie o mocy cieplnej przekraczającej 1 MWt (olejowo gazowa w Łosiowie o mocy 1,44 MWt) oraz w Skorogoszczy (olejowa o mocy 1,43 MWt). Na terenie gminy znajduje się ponadto ok. 27 kotłowni o mocy nie przekraczającej 1 MWt. Ponadto na terenie miasta i gminy znajdują się jeszcze indywidualne źródła ciepła, których łączna moc na terenie miasta wynosi ok. 10,3 MWt, a na terenie gminy ok. 27,7 MWt. Ogólnie zapotrzebowanie dla miasta i gminy w zakresie ciepła z uwzględnieniem przemysłu i usług szacuje się na ok. 90 MW, w tym zapotrzebowanie na cwu 7 MW. Ogólne zapotrzebowanie dla miasta Lewin Brzeski z uwzględnieniem przemysłu i usług szacuje się na ok. 54 MW, w tym zapotrzebowanie na cwu ok. 2,3 MW. Na terenie gminy Lewin Brzeski potrzeby cieplne na cele grzewcze pokrywane z kotłowni lokalnych wynosi ok. 41,9 MW (w tym ok. 35,8 MW to przemysł i usługi). Aktualnie część potrzeb cieplnych miasta wynosząca ok. 3 MW jest pokrywana przez 2 kotłownie lokalne gazową i olejową, będące w zarządzie Zakładu Energetyki Cieplnej Grodków rejon Lewin Brzeski należącego do struktury organizacyjnej Energetyki Cieplnej Opolszczyzny SA w Opolu, co stanowi ok. 4 % całkowitego zapotrzebowania na ciepło dla miasta Lewin Brzeski. Główni odbiorcy ciepła zasilani przez kotłownie lokalne zarządzane przez ZEC Grodków rejon Lewin Brzeski: - obiekty Zakładu Gospodarki Mieszkaniowej (93 %), - obiekty użyteczności publicznej (6 %), - inne (1 %). Zapotrzebowanie na ciepło pokrywane przez ogrzewanie indywidualne określono na ok. 27,7 MW na terenie gminy i ok. 10,3 MW na terenie miasta. Potrzeby te w zdecydowanej większości 26

27 budynków jednorodzinnych zaspokajane są za pomocą paliw stałych. Sieć gazowa, rozprowadzona na obszarze niemal całego miasta, posiada duże rezerwy zarówno sieci dystrybucyjnej, jak i stacji redukcyjno pomiarowych I o Lewin Brzeski oraz Łosiów pozwalają na przyłączanie kolejnych odbiorców indywidualnych. Ze względu na fakt, iż przez teren gminy przebiegają gazociągi wysokiego ciśnienia oraz z uwagi na duże rezerwy przesyłu zarówno sieci jak i stacji redukcyjnych w Lewinie Brzeskim, istnieje możliwość gazyfikacji dużej części obszarów gminy wiejskiej. Według Studium rozwoju systemów energetycznych w województwie opolskim do 2015 r (Energoprojekt Katowice S.A na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego w Opolu) oraz Projektu założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energie elektryczną i paliwa gazowe dla Gminy Lewin Brzeski struktura zapotrzebowania gminy na moc cieplną przedstawia się następująco: Tabela 8. Struktura zapotrzebowania miasta i gminy na moc cieplną. Teren Kotłownie lokalne [%] Ogrzewanie indywidualne [%] Miasto 11,12 42,73 Teren wiejski 4,46 31,95 Ogółem miasto i gmina 43,07 47,19 Tabela 9. Zapotrzebowanie na ciepło dla miasta i gminy - budownictwo Lp. Rodzaj obiektów Miasto Teren wiejski Razem miasto i gmina 1. Budynki wielorodzinne 0 9, Budynki jednorodzinne 71 82, Obiekty użyteczności publicznej 18 2, Pozostałe 11 4, Przemysł i usługi Tabela 10. Zapotrzebowanie na ciepło dla miasta i gminy na cwu Lp. Rodzaj obiektów Miasto Teren wiejski Razem miasto i gmina 1. Budynki wielorodzinne 0 9, Budynki jednorodzinne 71 82, Obiekty użyteczności publicznej 18 2, Pozostałe 11 4, Przemysł i usługi - - Powierzchnia użytkowa budynków mieszkalnych na terenie gminy wynosi ok. 277 tys. m 2. Istniejące potrzeby cieplne c.o. i potrzeby technologiczne pokrywane są z kotłowni indywidualnych (kotłownie węglowe, gazowe, olejowe) oraz ze źródeł indywidualnych. Przygotowanie ciepłej wody użytkowej w znacznej części gminy odbywa się przy wykorzystaniu podgrzewaczy elektrycznych (przepływowych lub objętościowych). Duży udział w przygotowaniu ciepłej wody użytkowej mają również paleniska piecowe i kotły olejowe, a także węglowe kotłownie indywidualne. Instalacje spalania paliw stanowią zatem praktycznie wyłącznie lokalne źródła grzewcze budynków wieloi jednorodzinnych, szkół, przedszkoli itd., będące źródłem niskiej emisji zanieczyszczeń. Struktura pokrycia potrzeb cieplnych gminy przedstawia się następująco: - węgiel - 85 %, - gaz ziemny 9 %, - olej opałowy, gaz płynny 5 %, - energia elektryczna 1 %, - energia odnawialna 0 %. 27

28 Charakterystyka systemu zaopatrzenia w gaz ziemny Zaopatrzenie terenu województwa opolskiego w gaz ziemny wysokometanowy odbywa się z krajowego systemu przesyłowego gazociągami wysokiego ciśnienia. Województwo opolskie zaopatrywane jest w gaz ziemny wysokometanowy podgrupy GZ-50, poprzez system gazociągów wysokiego ciśnienia ze strony województwa śląskiego oraz dolnośląskiego. Sieć dystrybucyjna niskiego i średniego ciśnienia oraz stacje gazowe II 0 podlegają Zakładowi Gazowniczemu w Opolu. Przez teren województwa opolskiego przebiega trzynaście gazociągów wysokiego ciśnienia, które zasilają siedemdziesiąt stacji redukcyjno pomiarowych I-go stopnia. Przez teren miasta i gminy Lewin Brzeski przebiega sieć gazowa wysokiego ciśnienia relacji Obrowiec Racibórz: - gazociąg relacji Zdzieszowice Wrocław, - gazociąg relacji Lewin Brzeski Paczków od gazociągu Zdzieszowice Wrocław do SRP Lewin Brzeski, - gazociąg do SRP I o Lewin Brzeski, - gazociąg do SRP I o Łosiów. Stan techniczny sieci dystrybucyjnej jest dobry. Z gazociągów wysokiego ciśnienia relacji Obrowiec Racibórz oraz Lewin Brzeski Paczków poprzez odgałęzienie do stacji redukcyjno pomiarowych gaz ziemny wysokometanowy jest rozprowadzany na terenie miasta poprzez stacje redukcyjne położone przy ul. Mickiewicza siecią niskiego ciśnienia. Stacje II o położone przy ul. Moniuszki są wykorzystywane na potrzeby zakładów przemysłowych. Stan techniczny stacji redukcyjnych jest dobry i bardzo dobry, a ich lokalizacja umożliwia swobodne zaspokojenie obecnych i przyszłych potrzeb. W gminie Lewin Brzeski gaz doprowadzony jest do Łosiowa, gdzie znajduje się stacja redukcyjno pomiarowa I o. Do odbiorców w Łosiowie gaz doprowadzany jest siecią średniego ciśnienia. Mieszkańcy pozostałych miejscowości zaopatrywani są w gaz bezprzewodowy. Rysunek 4. Przebieg gazociągów w okolicach Gminy Lewin Brzeski 28

29 Charakterystyka systemu zaopatrzenia w energię elektryczną Przez teren gminy przebiegają jednotorowe i dwutorowe linia energetyczna 110 kv: w następujących relacjach: GPZ Groszowice GPZ Hermanowice, dwutorowa 120 mm 2 GPZ Groszowice GPZ Gracze, jednotorowa 120 mm 2, GPZ Gracze GPZ Hermanowice, jednotorowa 120 mm 2 o łącznej długości ok. 16 km. Na terenie Gminy Lewin Brzeski nie jest zlokalizowany żaden GPZ, odbiorcy energii elektrycznej z miasta i gminy Lewin Brzeski zasilani są ze zlokalizowanej poza granicami gminy okolicznych GPZ-tów głównie za pośrednictwem GPZ 110/15 kv Pawłów, Siołkowice i Gracze oraz częściowo z RS Michałów. Dostawa energii elektrycznej do poszczególnych odbiorców odbywa się liniami średniego napięcia 15 kv wykonanymi jako kablowe i napowietrzne. Wszyscy mieszkańcy Gminy Lewin Brzeski pobierają energię elektryczną niskiego napięcia. Właścicielem sieci i urządzeń elektroenergetycznych na terenie Gminy Lewin Brzeski są Polskie Sieci Elektroenergetyczne S.A. N terenie miasta i gminy znajduje się również 72 szt. stacji transfomatorowych, których średnie obciążenie na terenie miasta wynosi ok. 39 % i ok. 37 % na terenie gminy wiejskiej. Tabela 11. Parametry sieci średniego i niskiego napięcia Miasto [km] Gmina [km] Sieci średniego napięcia Długość sieci napowietrznej 5 98 Długość sieci kablowej 5 3 Sieci niskiego napięcia Długość sieci napowietrznej Długość sieci kablowej 13 9 Stan techniczny sieci średniego i niskiego napięcia na terenie miasta i gminy można ocenić jako dobry, na wszystkich liniach średniego napięcia występują rezerwy przesyłowe (ok. 40%), które umożliwią w przyszłości pokrycie ewentualnego wzrostu zapotrzebowania na energię elektryczną. 29

30 Rysunek 5. Przebieg linii energetycznych na terenie województwa opolskiego Infrastruktura transportowa. Z punktu widzenia połączeń regionalnych i międzynarodowych położenie Gminy Lewin Brzeski jest korzystne. Już od początku istnienia państwa polskiego przez teren gminy przebiegały szlaki łączące Śląsk z Małopolską. Dzisiaj na styku południowej granicy gminy przebiega główna linia komunikacyjna południowej Polski autostrada A4. Gmina Lewin Brzeski usytuowana jest na przebiegu trzeciego paneuropejskiego korytarza TRANSEUROPEJSKIEJ SIECI TRANSPORTOWEJ (TENs), integrującej kraje Unii Europejskiej ze wschodem Europy, zapewniającej powiązania Niemiec z Ukrainą poprzez Zgorzelec, Wrocław, Opole, Gliwice, Kraków, Rzeszów do przejścia granicznego w Medyce. Do sieci tej należy autostrada A4 przebiegająca w odległości ok. 5 km na południe od Lubszy (przez gminę Olszanka i Grodków) oraz międzyregionalna droga krajowa nr 94, przebiegająca przez centralną część gminy z południowego-wschodu na północny-zachód. Dodatkowo w skład TENs wchodzi droga wodna Odry w północno-wschodniej części gminy. Gmina Lewin Brzeski pozostaje w zasięgu oddziaływania TENs, a układ transportowy odgrywa niebagatelną rolę w stymulowaniu procesów rozwojowych (pasmo przyśpieszonego rozwoju). 30

31 Transport drogowy Układ komunikacyjny w gminie Lewin Brzeski przybiera charakter pasmowy. Podstawowe połączenia komunikacyjne, stanowiące szkielet siatki komunikacyjnej, przebiegają w kierunku od północnego zachodu na południowy wschód Jest to autostrada A-4, oraz droga krajowa nr 94. Uzupełnieniem są drogi wojewódzkie przecinające drogi krajowe w układzie zbliżonym do prostopadłego. Ze względu na charakterystyczne położenie miasta Lewin Brzeski, który nie leży przy żadnej z dróg krajowych, szczególnego znaczenia nabiera droga wojewódzka nr 458, zapewniająca połączenie Lewina Brzeskiego z drogą krajową nr 94 oraz z węzłem autostradowym, znajdującym się gminie Olszanka. Drogi lokalne, które łączą poszczególne miejscowości, są w większości utwardzone, o nawierzchni asfaltowej i sporadycznie brukowanej. Stan techniczny dróg w gminie nie odpowiada w pełni wymaganym standardom i nie zapewnia bezpieczeństwa ruchu komunikacyjnego. Fragmenty drogi krajowej nr 94 na odcinkach jej przebiegu przez wsie Leśniczówka, Łosiów, Buszyce i Skorogoszcz wymagają budowy obejść terenów mieszkaniowych. Podstawową obsługę komunikacji zapewniają stacje paliw w Lewinie Brzeskim, Chróścinie, Łosiowie oraz Leśniczówce. Obsługę serwisową pojazdów zapewniają prywatne warsztaty naprawcze, elektromechaniczne i lakiernicze, zlokalizowane na terenach zabudowy, najczęściej w okolicy drogi krajowej nr 94 oraz w mieście Lewin Brzeski. Najbliższe specjalistyczne ośrodki i stacje diagnostyczne znajdują się w Opolu i Brzegu. W 2009 r. w Lewinie Brzeskim została otwarta stacja diagnostyki przez Pana Marka Karaś. W skład systemu drogowego na terenie gminy Lewin Brzeski wchodzą: autostrada A-4 szlak komunikacyjny łączący granicę wschodnią i zachodnią naszego kraju z przejścia granicznego w Korczowej (z Ukrainą) ciągiem szlaków drogi krajowej nr 94 oraz drogi krajowej nr 4, w kierunku Wrocławia autostradą A-4 i dalej w kierunku przejścia granicznego w Olszynie (z Republiką Federalną Niemiec) ciągiem autostrady A-4 oraz A- 18. Autostrada na terenie gminy ma charakter przelotowy, gmina nie ma bezpośredniego połączenia, brak jest węzła komunikacyjnego. Najbliższe węzły znajdują się w sąsiednich gminach: Olszanka (ok. 22 km od centrum Lewina Brzeskiego) oraz Dąbrowa (ok. 20 km od centrum Lewina Brzeskiego) droga krajowa nr 94 Krzywa Kraków jest szlakiem komunikacyjnym będącym bezpłatną trasą alternatywną dla autostrady A4. DK94 w znacznej części jest poprowadzona starą trasą DK4. Po całkowitym wybudowaniu autostrady A4 na odcinku Brzeg - Kraków dawna droga DK4 na tym samym odcinku nabrała znaczenia drugorzędnego. W skali lokalnej droga jest podstawowym szlakiem komunikacyjnym łączącym miasto Lewin Brzeski i okoliczne miejscowości z większymi sąsiednimi miastami, z Brzegiem i Opolem drogi wojewódzkie: - nr 458, relacji Czeska Wieś Lewin Brzeski Skorogoszcz Popielów - nr 459, droga biegnąca na północ od drogi krajowej nr 94 przez Skorogoszcz do miejscowości Narok - nr 462 relacji Stobrawa Kopanie Łosiów Pogorzela - Krzyżowice drogi powiatowe: O Mikolin Golczowice o długości 3,187 km O droga przez miejscowość Golczowice o długości 1,824 km O Wronów DK-94 o długości 1,733 km O Różyna - Lewin Brzeski o długości 6,4 km O Stroszowice Rogi o długości 4,946 km O Skorogoszcz Oldrzyszowice o długości 9,252 km O Borkowice Przecza o długości 4,057 km O Niemodlin Lewin Brzeski o długości 6,722 km O Ciepielowice Przecza o długości 0, O Łosiów Kantorowice o długości 6,481 km O Prędocin Strzelniki o długości 1,708 km O Zwanowice Strzelniki o długości 1,26 km 31

32 O ul. Moniuszki o długości 0,64 km O ul. Powstańców Śląskich o długości 0,48 km O ul. Świerczewskiego o długości 0,12 km O al. Wojska Polskiego o długości 0,65 km drogi gminne 97 dróg gminnych o łącznej długości 59,032 km, w tym o nawierzchni bitumicznej 18,38 km a o nawierzchni brukowej 8,87 km. Rysunek 6. Mapa dróg krajowych i wojewódzkich na terenie województwa opolskiego. Źródło: 32

33 Rysunek 7. Mapa sieci dróg na terenie Gminy Lewin Brzeski Transport kolejowy Przez gminę Lewin Brzeski przebiega magistralna linia kolejowa nr 132 (E-30) o znaczeniu krajowym, relacji Wrocław Bytom. Jest to linia dwutorowa, prowadząca ruch kolejowy ze Szczecina przez Wrocław, Opole, Katowice, Kraków do Przemyśla. W gminie znajdują się trzy stacje kolejowe (w Łosiowie, Lewinie Brzeskim i Przeczy), na których zatrzymują się pociągi o charakterze lokalnym. Gmina posiada bezpośrednie połączenie kolejowe z takimi miastami jak: Wrocław, Opole, Kędzierzyn Koźle, Brzeg, Oława. Przewiduje się modernizację linii kolejowej nr 132 relacji Wrocław Bytom tak aby dostosować parametry techniczne umożliwiające pociągom rozwijanie prędkości 160 km/h. Nie przewiduje się rozbudowy sieci kolejowej na terenie gminy, jednakże zachowuje się jej przebieg i infrastrukturę z możliwościami wykorzystania na inne cele niż kolejowe. Wykorzystanie infrastruktury kolejowej może stanowić wsparcie, między innymi, dla rozwoju turystyki na obszarze gminy, gdyż zwiększa dostępność atrakcji turystycznych.. 33

34 Rysunek 8. Mapa poglądowa połączeń kolejowych na terenie gminy Lewin Brzeski Zaopatrzenie w wodę W Gminie Lewin Brzeski wszystkie miejscowości są zaopatrzone w wodę z sieci wodociągowej z dwóch studni głębinowych (1 studnia kopana, 1 studnia wiercona), zlokalizowanych w północnej części miasta Lewin Brzeski. W pobliżu znajdują się zbiorniki do magazynowania i stacja uzdatniania wody. Dwie studnie znajdują się w Mikrolinie i stanowią źródło zaopatrzenia w wodę przeznaczoną do spożycia dla ok. 200 mieszkańców tej miejscowości. Na terenie gminy znajduje się 5 pompowni wody, w Lewinie Brzeskim, Leśniczówce, Błażejowicach, Nowej Wsi Małej i Mikolinie. Zatwierdzone zasoby eksploatacyjne studni głębinowych to około 96 m 3 /h. Średnia przepustowość studni to 1160 m 3 /d, a maksymalna 1440 m 3 /d. Obsługują one miejscowości: miasto Lewin Brzeski oraz sołectwa Łosiów, Strzelniki, Różyna, Jasiona, Leśniczówka, Buszyce, Skorogoszcz, Chróścina, Wronów, Mikolin, Golczowice, Borkowice, Błażejowice, Mała Nowa Wieś, Kantorowice, Sarny Małe, Stroszowice, Oldrzyszowice, Przecza i Ptakowice. Sieć wodociągowa na terenie Gminy Lewin Brzeski ma długość 110 km i została wykonana z rur PCV, jedynie w miejscowości Łosiów jest 5 km rur cementowo azbestowych. Na terenie miasta jest 14,2 km sieci wodociągowej i wykonana jest z tworzywa PCV, żeliwa i rur azbestowo cementowych (rury A-C stanowią prawie 50 % sieci wodociągowej na terenie miasta, które zostały oddane do użytkowania w latach ). Te ostatnie wymagają wymiany. Ujęcie wody w Lewinie Brzeskim działa w oparciu o Pozwolenie wodno prawne OŚ-III-6210/41/91 z dnia r ważne do r. Stan techniczny ujęcia ocenia się na bardzo dobry. Ostatnia modernizacja została przeprowadzona w 2003 r. Parametry fizykochemiczne wody uzdatnionej spełniają wymogi Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia z dnia 29 marca 2007r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. z dnia 6 kwietnia 2007r.). Dla ujęcia zostały wyznaczone strefy ochrony: 34

35 - pośredniej wewnętrznej S-163 m, - pośredniej zewnętrznej - S m. Powierzchnia strefy pośredniej zewnętrznej wynosi 366 ha. Długość czynnej sieci rozdzielczej na obszarze Gminy Lewin Brzeski wynosi obecnie 78 km. Sieć wodociągowa wykazuje niską awaryjność oraz średnią wielkość strat wody. Zużycie wody na 1 mieszkańca Gminy Lewin Brzeski wynosi ok. 25,2 m 3 /rok (dane za 2009 r.). Tabela 12. Sieć wodociągowa w Gminie Lewin Brzeski Wodociągi: Długość czynnej sieci rozdzielczej km 77, Połączenia do budynków szt Woda dostarczana do gospodarstw domowych tys.m Źródło: Usługi wodno-kanalizacyjne Hydro-Lew Lewin Brzeski, Odprowadzenie ścieków Zanieczyszczenie wód odbywa się na wszystkich etapach jej obiegu w środowisku, a główne źródła zanieczyszczenia wód stanowią: - ścieki komunalne i przemysłowe odprowadzane z miast i wsi; - wody pochłodnicze przemysłu; - wody kopalniane; - spływy powierzchniowe z terenów rolniczych; - spływy z terenów przemysłowych oraz składowisk odpadów komunalnych; - zrzuty niezorganizowane ze źródeł lokalnych (z terenów nie posiadających kanalizacji); - zanieczyszczenia atmosferyczne. Ścieki z terenu miast obejmują zużytą wodę na cele bytowo gospodarcze, z wzrastającą ilością substancji chemicznych typu: fosforany pochodzące ze zużytych środków do mycia i prania. Źródłem zanieczyszczeń wód powierzchniowych i gruntowych są również opady atmosferyczne, które spłukują zanieczyszczenia zalegające na dachach, ulicach i placach. Natomiast skład ścieków przemysłowych jest bardziej zróżnicowany i zależy od procesu technologicznego, w których ścieki powstają i stosowanych w procesie surowców. Składnikami ścieków przemysłowych są najczęściej: siarczki, siarczany, azotany, kwasy i oleje kwasów, siarkowodór, dwusiarczek węgla, fenole, związki amonowe, oleje, metale ciężkie, cyjanki, chlorki, chlor, podchloryny, rozpuszczalniki organiczne, azotyny u fluorki. Stan istniejący Obecnie z sieci kanalizacyjnej korzysta mieszkańców tj. 52,1% ludności gminy. W Lewinie Brzeskim funkcjonuje kanalizacja sanitarna, której stan techniczny jest dobry, natomiast kanalizacja ogólnospławna wymaga remontu. Kanalizacja sanitarna znajduje się na ulicach: Narutowicza, Powstańców Śl., Kościuszki, Moniuszki, Kosynierów, Buczka. i na osiedlu Dzierżonia oraz Zatorze, ul. Cicha, szafirowa, Chopina. Została wykonana z tworzywa PCV, kamionki i betonu. W Lewinie Brzeskim znajdują się 3 przepompownie ścieków, tj. przy ul. Buczka, Dzierżonia i Pocztowej, skąd ścieki są odprowadzane do oczyszczalni miejskiej. Przepompownia znajduje się również w Skorogoszczy. Po likwidacji oczyszczalni będzie przepompowywać ścieki do Lewina Brzeskiego. Na terenie miasta i gminy znajdują się 3 czynne oczyszczalnie ścieków: w Lewinie Brzeskim - oddana do użytku w grudniu 2005 roku oczyszczalnia BIOCOS o przepustowości 1500 m³/d., spełniająca wszystkie wymogi ochrony środowiska i posiadająca zezwolenie na unieszkodliwianie płynnych odpadów komunalnych. Podłączone do niej zostaną: miejscowości z terenu gminy: Skorogoszcz, Chróścina, Borkowice, Przecza, Oldrzyszowice, Kantorowice, Nowa wieś Mała, Buszyce i Leśniczówka. Przepustowość oczyszczalni wynosi 1470 m 3 /d. Rocznie średnio 35

36 oczyszczanych jest 277 tys. m 3 ścieków. Bezpośrednim odbiornikiem oczyszczonych ścieków jest Nysa Kłodzka, w Leśniczówce wybudowana w 1985 r. oczyszczalnia obsługuje teren wsi Leśniczówka tj. 160 osób. Przepustowość oczyszczalni wynosi 21 m 3 /d. Rocznie średnio oczyszczanych jest 6 tys. m 3 ścieków. Bezpośrednim odbiornikiem oczyszczonych ścieków jest rów melioracyjny. Planuje się likwidację oczyszczalni, w Ptakowicach. W skład oczyszczalni ścieków w Lewinie Brzeskim wchodzą: - krata rzadka hakowo-taśmowa, - komora przelewu, - pompownia ścieków, - sito piaskownik, - reaktor Biocos, - zagęszczenie osadu, - stacja dmuchaw, - stacja odwadniania osadu (wirówka), - komora pomiarowa, - wylot. Dane charakteryzujące gospodarkę ściekową w Gminie Lewin Brzeski przedstawiają poniższe tabele: Tabela 13. Sieć kanalizacyjna w Gminie Lewin Brzeski Lp Kanalizacja Jednostka Gmina Ścieki odprowadzone komunalne razem, w tym: tys. m Długość czynnej sieci sanitarnej (bez przykanalików) na ścieki bytowo - gospodarcze km 17,5 17,5 17,5 17,5 3. Połączenia do budynków szt Ludność korzystająca z sieci kanalizacyjnej. osoba Źródło: Usługi wodno-kanalizacyjne Hydro-Lew Lewin Brzeski, 2010 Tabela 14. Dane dot. gospodarki wodno-ściekowej w Gminie Lewin Brzeski za rok Komunalne oczyszczalnie ścieków Ścieki oczyszczane odprowadzane ogółem Jednostka tys,m 3 /rok 300 Ścieki oczyszczane razem tys,m 3 /rok Ładunki zanieczyszczeń: BZT5 kg/rok ChZT kg/rok Zawiesina kg/rok Osady wytworzone w ciągu roku Mg Zużycie wody Ogółem tys,m 3 /rok Eksploatacja sieci wodociągowej tys,m 3 /rok Gospodarstwa domowe tys,m 3 /rok Źródło: Usługi wodno-kanalizacyjne Hydro-Lew Lewin Brzeski,

37 Tabela 15. Podstawowe parametry oczyszczalni ścieków na terenie Gminy Lewin Brzeski Użytkownik Hydro-Lew Sp. z o.o. Lokalizacja, rok uruchomienia /modernizacji 2005 nowa oczyszczalnia Obsługiwany teren Lewin Brzeski 1/3 Skorogoszcz Przepustowość/ średniodobowa ilość ścieków [m 3 /d] Roczna ilość oczyszczonych ścieków [tys. m 3 ] Bezpośredni odbiornik/rzeka wyższego rzędu 1470/ Nysa Kłodzka Hydro Lew Sp. z o.o Leśniczówka 21 6 Rów melioracyjny Zakład Gospodarki Komunalnej w Olszance z/s w Czeskiej Wsi Ptakowice 1990/2001 Ptakowice (Osiedle) Źródło: Usługi wodno-kanalizacyjne Hydro-Lew Lewin Brzeski, 2010, Raport WIOŚ 2008r. 309/220 b.d. Potok Ptakowicki Oprócz ścieków wytwarzanych przez bytowanie ludzi na terenie miejscowości powstają ścieki opadowe. Ten rodzaj ścieków związany jest z występowaniem zwartej zabudowy z małą ilością odsłoniętej gleby. Konieczne jest zatem zbieranie tych wód i odprowadzanie poza obręb miejscowości. Zanieczyszczenia wód ujmowanych do kanalizacji opadowej może mieć różne przyczyny: - zanieczyszczenie obejść wiejskich odchodami zwierzęcymi, resztkami pasz itp. - zanieczyszczenie ulic substancjami ropopochodnymi, - śmieci wyrzucone poza kubły, sterty śmieci usytuowanych na terenach do tego nie przygotowanych, - zanieczyszczenie dróg i ulic wynikające z ruchu samochodów i pieszych. Podstawowe zanieczyszczenia ścieków opadowych to przede wszystkim zawiesiny nieorganiczne i substancje ropopochodne. Miasto Lewin Brzeski posiada system kanalizacji deszczowej, gównie w części starego miasta oraz większych ulic, jednak nadal system ten jest niewystarczający. Na większości terenów wiejskich sieć kanalizacji deszczowej i burzowej jest również niewystarczająca lub nadaje się do modernizacji. Sieci takiej brakuje w miejscowościach: Borkowice, Chróścinie, Golczowicach, Kantorowicach, Nowej Wsi Małej, Sarnach Małych i Wronowie. W miejscach niedoboru powyższych sieci wody powierzchniowe spływają grawitacyjnie do rowów melioracyjnych oraz okresowych cieków wodnych. 37

38 4. ZAŁOŻENIA WYJŚCIOWE PROGRAMU Jako założenia wyjściowe do Programu ochrony środowiska Gminy Lewin Brzeski przyjęto uwarunkowania zewnętrzne i wewnętrzne, wynikające z obowiązujących aktów prawnych, programów wyższego rzędu oraz dokumentów planistycznych uwzględniających problematykę ochrony środowiska. Niezbędne było również uwzględnienie zamierzeń rozwojowych miasta zarówno w zakresie gospodarczym i przestrzennym, jak i społecznym. Uwarunkowania te, w powiązaniu z aktualnym stanem środowiska w gminie były podstawą do zdefiniowania priorytetów i celów w zakresie ochrony środowiska i racjonalnego użytkowania zasobów naturalnych Uwarunkowania zewnętrzne opracowania Programu Ochrony Środowiska Gminy Lewin Brzeski. Zasady ochrony środowiska wymuszają zachowanie kompleksowego, a zarazem sektorowego podejścia. Gmina nie jest układem zamkniętym, a poszczególne elementy środowiska zachowują ciągłość bez względu na granice terytorialne. Z tego względu, konieczne jest przyjęcie uwarunkowań wynikających z programów, planów i strategii zewnętrznych wyższego rzędu, umożliwiających szersze spojrzenie na poszczególne dziedziny ochrony środowiska. Główne uwarunkowania zewnętrzne dla Gminy Lewin Brzeski w zakresie ochrony środowiska wynikają z następujących dokumentów: - strategii trwałego i zrównoważonego rozwoju kraju, województwa opolskiego, Powiatu Brzeskiego oraz Gminy Lewin Brzeski, - strategii rozwoju regionalnego kraju, - koncepcji zagospodarowania przestrzennego kraju i województwa opolskiego, - polityki ekologicznej państwa wraz z programem wykonawczym, - systemu prawa ochrony środowiska w Polsce, w tym projektowanych aktów prawnych, - międzynarodowych zobowiązań Polski w zakresie ochrony środowiska, - zobowiązań Polski przyjętych w zakresie ochrony środowiska w ramach procesu akcesji do Unii Europejskiej, - programu ochrony środowiska dla województwa opolskiego, - strategii i polityk sektorowych (zwłaszcza w zakresie energetyki, energetyki odnawialnej, rolnictwa i obszarów wiejskich, rozwoju regionalnego, edukacji ekologicznej, transportu, leśnictwa) Zasady realizacji programu Zasady realizacji polityki ekologicznej, cele i zadania ujęte w "Polityce Ekologicznej Państwa w latach z perspektywą do roku 2016", Programie Ochrony Środowiska Województwa Opolskiego na lata z perspektywą do 2014 roku oraz w dostosowanej do wymagań ustawy Prawo ochrony środowiska, zostały przyjęte jako podstawa niniejszego programu. W świetle priorytetów aktualnej polityki ekologicznej Państwa, planowane działania w obszarze ochrony środowiska w Polsce wpisują się w priorytety w skali Unii Europejskiej i cele 6 Wspólnotowego programu działań w zakresie środowiska naturalnego. Zgodnie z ostatnim przeglądem wspólnotowej polityki ochrony środowiska do najważniejszych wyzwań należy zaliczyć: - działania na rzecz zapewnienia realizacji zasady zrównoważonego rozwoju, - przystosowanie do zmian klimatu, - ochrona różnorodności biologicznej Polityka Ekologiczna Państwa Nadrzędnym, strategicznym celem polityki ekologicznej państwa jest zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego kraju (mieszkańców, zasobów przyrodniczych i infrastruktury społecznej) i tworzenie podstaw do zrównoważonego rozwoju społeczno - gospodarczego. Realizacja tego celu osiągana będzie poprzez niezbędne działania organizacyjne, inwestycyjne (w tym wdrażanie postanowień Traktatu Akcesyjnego), tworzenie regulacji dotyczących zakresu korzystania ze środowiska i reglamentowania poziomu tego wykorzystania w najważniejszych 38

39 obszarach ochrony środowiska. W ten sposób realizacja krajowej polityki ekologicznej wpisywać się będzie w osiąganie celów tej polityki na poziomie całej Wspólnoty. Osiąganiu powyższych celów służyć będzie realizacja następujących priorytetów i zadań: 1. Kierunki działań systemowych polegające na: - uwzględnianiu zasad ochrony środowiska w strategiach sektorowych, - aktywizacji rynku na rzecz ochrony środowiska, - zarządzaniu środowiskowym, - udziale społeczeństwa w działaniach na rzecz ochrony środowiska, - rozwoju badań i postępie technicznym, - odpowiedzialności za szkody w środowisku, - uwzględnianiu aspektu ekologicznego w planowaniu przestrzennym. 2. Ochrona zasobów naturalnych polegająca na: - ochronie przyrody, - ochronie i zrównoważonym rozwoju lasów, - racjonalnym gospodarowaniu zasobami wodnymi, - ochronie powierzchni ziemi, - gospodarowaniu zasobami geologicznymi. 3. Poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego polegające na działaniach w obszarach: - środowisko a zdrowie, - jakość powietrza, - ochrona wód, - gospodarka odpadami, - oddziaływanie hałasu i pól elektromagnetycznych, - substancje chemiczne w środowisku Program Ochrony Środowiska Województwa Opolskiego na lata z perspektywą do 2014 roku. Program nie formułuje celu generalnego i podkreśla pierwszorzędną potrzebę zachowania dobrego stanu środowiska, jako podstawowego warunku zrównoważonego i harmonijnego rozwoju. Cele perspektywiczne, nawiązują do Polityki Ekologicznej Państwa w latach z perspektywą do roku 2016 oraz do Programu Ochrony Środowiska Województwa Opolskiego na lata z perspektywą do 2014 roku. Z uwagi na niewielki wpływ skali regionalnej na zmiany klimatu, nie formułuje się w tym zakresie celu perspektywicznego. Zagadnienia związane z przeciwdziałaniem i ograniczaniem negatywnych skutków wpływających na środowisko, zostały omówione w poniższych celach wraz z kierunkami działań. Sformułowano 4 cele perspektywiczne, o charakterze stałych dążeń, które spełniają rolę osi priorytetowych wyznaczają jednocześnie grupy celów realizacyjnych. Cele: 1 1. Włączanie aspektów ekologicznych do polityk sektorowych 2. Planowanie przestrzenne zgodne z ideą zrównoważonego rozwoju 3. Edukacja ekologiczna społeczeństwa i dostęp do informacji 4. Innowacyjność prośrodowiskowa. 1 Program Ochrony Środowiska Województwa Opolskiego na lata z perspektywą do 2014 roku 39

40 5. REALIZACJA POLITYKI EKOLOGICZNEJ GMINY LEWIN BRZESKI. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Lewin Brzeski, obejmujący lata z perspektywą do roku 2011 został uchwalony Uchwałą Rady Miejskiej w Lewinie Brzeskim nr XXV/260/2005 z dnia 31 maja 2005 roku i obejmował cele z Polityki Ekologicznej Państwa na lata z uwzględnieniem perspektywy na lata Przedstawione w programie działania zostały skierowane na realizacje polityki ekologicznej w obszarach: Ochrona przyrody i kształtowanie krajobrazu: w 2006 roku: - modernizacja boisk sportowych przy PSP w Lewinie Brzeskim wydatkowano zł, - zagospodarowanie terenu rekreacyjno-sportowego w Łosiowie wydatkowano zł, - rewaloryzacja parku w Mikolinie (zadanie finansowane z GFOŚiGW) wydatkowano zł, - promocja gminy - nagrody Piękna Wieś wydatkowano zł, - utrzymanie i konserwacja zieleni wydatkowano zł, - zagospodarowanie terenu rekreacyjno-sportowego w Łosiowie wydatkowano zł, - modernizacja boisk sportowych przy PSP w Lewinie Brzeskim wydatkowano zł, w 2007 roku: - zagospodarowanie terenu rekreacyjno-sportowego w Łosiowie wydatkowano zł, - nagrody w konkursie Piękna Wieś wydatkowano zł, - modernizacja boisk sportowych przy PSP w Lewinie Brzeskim wydatkowano zł, - utrzymanie i konserwacja zieleni wydatkowano zł, - zagospodarowanie terenu rekreacyjno-sportowego w Łosiowie - zadanie sfinansowane zostało w kwocie zł w ramach działania 2.3 Odnowa wsi oraz zachowanie i ochrona dziedzictwa kulturowego SPO Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich oraz z budżetu gminy w wysokości zł. w 2008 roku: - place zabaw wydatkowano zł, - teren rekreacyjno-sportowy Łosiów wydatkowano zł, - zakup znaków do uzupełnienia szlaku rowerowego wydatkowano 153 zł, - zakup materiału do odtworzenia populacji zwierzyny drobnej (bażanty) wydatkowano 1 000zł, - zakup drzew Piękna Wieś wydatkowano zł, - montaż znaków, udrożnienie szlaku rowerowego wydatkowano 2 500zł, - obsługa terenu rekultywowanego w Skorogoszczy wydatkowano zł, - nagrody w konkursie Piękna Wieś wydatkowano zł, - utrzymanie i konserwacja zieleni wydatkowano zł, w 2009 roku: - nagrody w konkursie Piękna Wieś Lewińska 2009, Najpiękniejszy Bukiet Różany, Koron żniwnych oraz Zielone Lato 2009 wydatkowano zł, - zagospodarowanie stawu we Wronowie (w ramach działania Odnowa i rozwój wsi ) wydatkowano 772 zł, - utrzymanie i konserwacja zieleni wydatkowano zł - zakup zestawów nowoczesnych urządzeń zabawowych dla Saren Małych, Nowej Małej Wsi i Różyny oraz uzupełnienie wyposażenia placu zabaw w Oldrzyszowicach. Ponadto na trwale w gruncie osadzono urządzenia zabawowe na placu w Niwie. Uzupełniono również wyposażenie placu zabaw na osiedlu Zatorze w Lewinie Brzeskim, przy ul. Narutowicza i w okolicy Rynku wydatkowano zł. Ochrona wód powierzchniowych i podziemnych: w 2006 roku: - konserwacja urządzeń melioracyjnych (wykop rowu w Chróścinie, konserwacja rowu w Oldrzyszowicach - wydatkowano zł, 40

41 - wykonanie centrum na Pl. Wolności w Skorogoszczy (odwodnienie terenu) wydatkowano zł, - budowa przepompowni ścieków w Skorogoszczy wraz z rurociągiem tłoczonym i kanalizacją do Lewina Brzeskiego wydatkowano zł, - kanalizacja Os. Zatorze wydatkowano zł, - oczyszczalnia ścieków BIOCOS (zobowiązanie z roku 2005) wydatkowano zł, - wykonanie robót ziemnych (przy stawie we Wronowie wykonanie przepustu we wsi Przecza - wydatkowano zł, - wymiana kanalizacji instalacyjnej i wodnej (L.B. ul. Moniuszki23/11) wydatkowano zł, - wymiana instalacji c.o. (L.B. ul. Wojska Polskiego) wydatkowano zł, - remonty instalacji gazowej, wodno-kanalizacyjnej, elektrycznej remonty pieców oraz montaż przewodów wentylacyjnych) wydatkowano zł, - gospodarka ściekowa i oczyszczanie wód wydatkowano zł. w 2007 roku: - monitoring przepompowni ścieków w Lewinie Brzeskim wydatkowano zł, - konserwacja urządzeń melioracyjnych (konserwacja rowu w Różynie i Ptakowicach) - wydatkowano zł - projekty techniczne pod przyszłe inwestycje - opracowano dokumentacje projektowe na: o budowę kanalizacji sanitarnej w Lewinie Brzeskim, o budowę kanalizacji sanitarnej we wsi Kantorowice, Nowa Wieś Mała wraz z terenami rekreacyjnymi, Leśniczówka i Buszyce, o budowę kanalizacji sanitarnej we wsi Borkowice, Przecza, Raski, Oldrzyszowice, o modernizację drogi transportu rolnego relacji Borkowice-Błażejowice, o zjazd z drogi wojewódzkiej nr 458 relacji Obórki-Popielów w m. Lewin Brzeski o windę przy ul. Kościuszki w Lewinie Brzeskim, o przebudowę ośrodka rekreacyjno-sportowego Willa XIX w Strzelnikach, o budowę boiska sportowego z infrastrukturą towarzyszącą w Przeczy wydatkując łącznie zł - monitoring przepompowni ścieków w Lewinie Brzeskim wydatkowano zł, - zabezpieczanie i udrażnianie studzienek burzowych i kanalizacyjnych, wykonanie przysiółków do przepustu pod rowami wydatkowano zł, w 2008 roku: - przyłącza kanalizacji sanitarnej w Łosiowie i Strzelnikach wydatkowano zł, - refundacja za materiały do przydomowych oczyszczalni ścieków wydatkowano zł, - konserwacja urządzeń melioracyjnych (konserwacja rowu w Łosiowie, Buszycach i Wronowie) wydatkowano zł, - projekty techniczne pod przyszłe inwestycje - opracowano dokumentacje projektowe na: o budowę kanalizacji sanitarnej we wsi Kantorowice, Nowa Wieś Mała wraz z terenami rekreacyjnymi, Leśniczówka i Buszyce, o budowę sali gimnastycznej dla PSP i Gimnazjum w Łosiowie, o mapa do celów projektowych Sarny Małe, o budowę kanalizacji sanitarnej w Skorogoszczy i Chróścinie, o budowę kanalizacji sanitarnej we wsi Borkowice, Przecza, Raski, Oldrzyszowice, o studium wykonalności inwestycji wraz z wnioskiem na dofinansowanie (budowa kanalizacji sanitarnej w mieście Lewin Brzeski i wsi Leśniczówka), o mapa do celów projektowych przebudowy drogi wzdłuż torów PKP, SWI Przebudowa drogi wzdłuż torów PKP w Lewinie Brzeskim wydatkując łącznie zł. - zabezpieczanie i udrażnianie studzienek burzowych i kanalizacyjnych, wykonanie przysiółków do przepustu pod rowami wydatkowano zł. w 2009 roku: - konserwacja urządzeń melioracyjnych wydatkowano zł, - remont instalacji wodno-kanalizacyjnych w budynkach komunalnych wydatkowano zł, - projekty techniczne pod przyszłe inwestycje - wykonano następujące dokumentacje projektowe: 41

42 o zmiana sposobu użytkowania części budynku zlokalizowanego w Oldrzyszowicach, o obiekty małej architektury (śmietników) w ilości 3 szt., o Studium Wykonalności Inwestycji wraz z wnioskiem o dofinansowanie dla zadania pn. Budowa kanalizacji sanitarnej w mieście Lewin Brzeski, o wykonano aktualizację kosztorysów inwestorskich, o Lokalnego Programu Rewitalizacji, o na wykonanie nawierzchni ul. Sąsiedzkiej w Lewinie Brzeskim, o projekt rozbudowy budynku socjalnego przy stadionie miejskim w Lewinie Brzeskim, o koncepcja przebudowy i rozbudowy budynku starej szkoły podstawowej w Skorogoszczy, o projekt zagospodarowania terenu rekreacyjno-sportowego w Przeczy, o mapy do celów projektowych wydatkując łącznie zł. - wykonano przyłącza do 21 nieruchomości o długości powyżej 25m we wsi Łosiów i Strzelniki wydatkowano zł, - budowa przyłącza kanalizacji deszczowej w m. Nowa Wieś Mała wydatkowano zł, - budowa kanalizacji sanitarnej grawitacyjnej i rurociągu tłocznego z przepompowniami dla miasta Lewin Brzeski, wykonano kanalizację sanitarną części ulicy Chopina w Lewinie Brzeskim (od studni S-79 z włączeniem do studni S-67 w ul. Moniuszki) wydatkowano zł, - ujęcie wody we wsi Błażejowice wydatkowano zł, - budowa kanalizacji sanitarnej wsi Kantorowice, Buszyce, Nowa Wieś Mała i Leśniczówka wraz z tranzytem ścieków do oczyszczalni ścieków w Lewinie Brzeskim etap I Kantorowice PK-3 i PK-4, Nowa Wieś Mała - wydatkowano zł, - zabezpieczanie i udrażnianie studzienek burzowych i kanalizacyjnych, wykonanie przysiółków do przepustu pod rowami - wydatkowano zł. Ochrona powietrza atmosferycznego: w 2006 roku: - odbudowa ul. Rolnej w Lewinie Brzeskim wydatkowano zł, - odbudowa ul. Cichej w Lewinie Brzeskim wydatkowano zł, - budowa dróg na Os. Zatorze (Ogrodowa) wydatkowano zł, - budowa ulic przy ul. Moniuszki wydatkowano zł, - wykonanie elewacji wraz z ociepleniem budynku Szkoły Podstawowej w Lewinie Brzeskim wydatkowano zł, - przebudowa kotłowni w Przedszkolu nr 2 wydatkowano zł, - remont drogi Lewin Brzeski Przecza wydatkowano zł, - remont drogi Przecza Błażejowice Skorogoszcz wydatkowano zł, - remont dróg Borkowice Mikolin Jasiona wydatkowano zł, - Przedszkole nr 1 w Lewinie Brzeskim (wymiana stolarki okiennej) wydatkowano zł, - Przedszkole w Łosiowie (modernizacja c.o., wykonanie ogrodzenia i instalacji elektrycznej) wydatkowano zł, w 2007 roku: - budowa dróg na Os. Zatorze w Lewinie Brzeskim wydatkowano zł, - wykonanie zjazdu z drogi ul. Sikorskiego w Lewinie Brzeskim - wydatkowano zł, - zakup pieca c.o. w gimnazjum w Skorogoszczy wydatkowano zł, - remonty bieżące dróg wydatkowano zł, - budowa drogi na osiedlu Zatorze wydatkowano zł, - wykonanie zjazdu z drogi ul. Sikorskiego w Lewinie Brzeskim - wydatkowano zł, - remont kominów Lewin Brzeski ul. Aleja Wojska Polskiego 30 wydatkowano zł, - termomodernizacja budynku oraz remont balkonów Lewin Brzeski ul. Moniuszki wydatkowano zł, - zakup pieca c.o. dla gimnazjum w Skorogoszczy wydatkowano zł, - PSP Łosiów remont instalacji c.o. i instalacji serwera) wydatkowano zł, w 2008 roku: - budowa dróg na Os. Zatorze w Lewinie Brzeskim wykonano ul. Leśną o powierzchni 1776 m² wydatkowano zł, 42

43 - budowa mostku na potoku w Kantorowicach; wykonano rozbiórkę starego mostu oraz zbudowano w jego miejscu nowy przepust żelbetonowy o ø 1000 mm na Starym Korycie Ptakowickim w ciągu drogi gminnej w Kantorowicach wydatkowano zł, - budowa ronda w Lewinie Brzeskim wydatkowano zł, - budowa drogi w Łosiowie wydatkowano zł, - zakup urządzeń czyszczących do powierzchni płaskich wydatkowano zł, - remonty bieżące dróg wydatkowano zł, - wykonanie inwentaryzacji dróg gminnych wydatkowano zł, w 2009 roku: - remonty bieżące dróg wydatkowano zł, - wykonanie projektu organizacji ruchu drogowego wydatkowano zł, - wykonanie zmiany organizacji ruchu drogowego wydatkowano zł, - udrażnianie dróg, zakup kruszywa, naprawa chodników, montaż znaków oraz wydatki sołeckie w zakresie utrzymania czystości na przystankach wydatkowano zł, - budowa dróg na osiedlu Zatorze (ul. Wiosenna i Wiśniowa wraz z łącznikiem w Lewinie Brzeskim), sumaryczna powierzchnia wykonanych dróg to 4.415,70m 2 wydatkowano zł, - rewitalizacja Placu Wolności w Skorogoszczy ul. Ojca Dominika ul. Ojca Dominika o długości ok. 185mb wydatkowano zł, - remont nawierzchni drogi w miejscowości Ptakowice (powierzchnia wykonanej drogi m 2 ) wydatkowano zł, - rozbudowa drogi wzdłuż torów PKP (ul. Kolejowa) w Lewinie Brzeskim wraz z odwodnieniem wydatkowano zł, - remont pieców w lokalach komunalnych wydatkowano zł, - budowa ulic wraz z odwodnieniem ul. Chopina, Kasztanowa w Lewinie Brzeskim wydatkowano zł. Ochrona przed hałasem w 2006 roku: - zakup kostki brukowej na drogę w Błażejowicach wydatkowano zł, - remont zatoki autobusowej w Stroszowicach wydatkowano zł, Zapobieganie poważnym awariom i klęskom żywiołowym: w 2006 roku: - zakup pługa dla OSP wydatkowano zł, - wydatki w zakresie Centrum Reagowania Kryzysowego wydatkowano zł, w 2007 roku: - dofinansowanie zakupu samochodu specjalistycznego wydatkowano zł, - utrzymanie stanowiska Gminnego Centrum Reagowania Kryzysowego wydatkowano zł, - wydatki w zakresie obrony cywilnej zł, - zakup garażu blaszanego dla OSP w Lewinie Brzeskim wydatkowano zł, - dotacja dla Starostwa Powiatowego w Brzegu na dofinansowanie zakupu samochodu specjalistycznego z podnośnikiem hydraulicznym wydatkowano zł. w 2008 roku: - zakup agregatu prądotwórczy wydatkowano zł, - monitoring centrum miasta wydatkowano zł, - zakup garażu blaszanego (potrzeby OSP) wydatkowano zł, - przygotowanie pomieszczeń na karetkę pogotowia wydatkowano zł, - utrzymanie stanowiska Gminnego Centrum Reagowania Kryzysowe wydatkowano zł, - wydatki w zakresie obrony cywilnej zł, w 2009 roku: - utrzymanie stanowiska Gminnego Centrum Reagowania Kryzysowego wydatkowano zł - wydatki w zakresie obrony cywilnej zł. 43

44 Edukacja ekologiczna: w 2006 roku: z GFOŚ: zakup materiałów i wyposażenia: - zakup drzew i krzewów, - zakup publikacji książkowych i prenumerata, Czasopism, - worki do segregacji odpadów, - inne - wydatkowano łącznie zł, w 2007 roku: z GFOŚiGW: zakup materiałów i wyposażenia: - zakup drzew i krzewów, - zakup publikacji książkowych i prenumerata, Czasopism, - worki do segregacji odpadów, - inne - wydatkowano łącznie zł, w 2008 roku: - edukacja ekologiczna oraz propagowanie działań proekologicznych i zasady zrównoważonego rozwoju wydatkowano 653 zł, Mimo krótkiego okresu czasu jaki upłynął od zatwierdzenia programu ochrony środowiska nastąpiły zmiany w przepisach na tyle znaczące, że część zadań zapisanych w programie uległa zdezaktualizowaniu. Ponadto niektóre z zadań obciążających samorząd wymagają znacznych nakładów środków finansowych, co niejednokrotnie jest podstawową przyczyną braku ich realizacji. Realizacja zadań leżących w obszarze ochrony przyrody i krajobrazu uwarunkowana była z kolei dużym zasobem form ochrony przyrody na terenie gminy, co wymaga współdziałania z organami zarządzającymi środowiskiem, pozwalającym na podejmowanie przemyślanych decyzji dotyczących realizowanych zadań, ustanawiania nowych obszarów i elementów chronionych i innych decyzji realizacyjnych. W tym przypadku ważną sprawą jest określenie priorytetów dla poszczególnych tematów zadań i określenie konieczności ich wykonania w określonym czasie. Prawo ochrony środowiska przewiduje wykonanie aktualizacji programów ochrony środowiska co 4 lata, co umożliwi doprowadzenie zapisów programu do zgodności z obowiązującymi przepisami. 44

45 6. ZAŁOŻENIA OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY LEWIN BRZESKI NA LATA Z PERSPEKTYWĄ NA LATA Naczelną zasadą przyjętą w przedmiotowym programie jest zasada zrównoważonego rozwoju w celu umożliwienia lepszego zagospodarowania istniejącego potencjału miasta (zasobów środowiska, surowców naturalnych, obiektów, sprzętu, jak i ludzi oraz wiedzy). Na podstawie raportu o stanie środowiska i źródłach jego przekształceń oraz zagrożeń przedstawiono poniżej propozycję działań programowych umożliwiających spełnienie zasady zrównoważonego rozwoju poprzez koordynację działań w sferze gospodarczej, społecznej i środowiskowej. Daje to możliwość planowania przyszłości gminy w perspektywie kilkunastu lat i umożliwia aktywizację społeczeństwa Gminy Lewin Brzeski, zwiększenie inicjatywy i wpływu społeczności na realizację działań rozwojowych. Cele i działania proponowane w programie ochrony środowiska powinny posłużyć do tworzenia warunków dla takich zachowań ogółu społeczeństwa, które polegać będą w pierwszej kolejności na niepogarszaniu stanu środowiska przyrodniczego na danym terenie, a następnie na jego poprawie. Realizacja wytyczonych celów w programie powinna spowodować zrównoważony rozwój gospodarczy, polepszenie warunków życia mieszkańców przy zachowaniu walorów środowiska naturalnego na terenie gminy Cele ekologiczne Kompleksowość zagadnień ochrony środowiska, a także zakres przeobrażeń na terenie gminy wymusiła wyznaczenie celów średniookresowych i priorytetowych, a także przyjęcie zadań z zakresu wielu sektorów ochrony środowiska. Spośród nich dokonano wyboru najistotniejszych zagadnień, których rozwiązanie przyczyni się w przyszłości do poprawy stanu środowiska na terenie gminy. Wyboru priorytetów ekologicznych dokonano w oparciu o diagnozę stanu poszczególnych komponentów środowiska na terenie Gminy Lewin Brzeski, uwarunkowania zewnętrzne (obowiązujące akty prawne) i wewnętrzne, a także inne wymagania w zakresie jakości środowiska. Wybór priorytetowych przedsięwzięć ekologicznych na terenie Gminy Lewin Brzeski na lata z perspektywą przeprowadzono przy zastosowaniu następujących kryteriów organizacyjnych i środowiskowych Kryteria o charakterze organizacyjnym - wymiar zadania przedsięwzięcia (ponadlokalny i publiczny), - konieczność realizacji przedsięwzięcia ze względów prawnych, - zabezpieczenia środków na realizację lub możliwość uzyskania dodatkowych zewnętrznych środków finansowych (z Unii Europejskiej z innych źródeł zagranicznych lub krajowych), - efektywność ekologiczna przedsięwzięcia, - znaczenie przedsięwzięcia w skali regionalnej, - spełnianie wymogów zrównoważonego rozwoju - zgodność przedsięwzięcia dla rozwoju gospodarczego gminy Kryteria o charakterze środowiskowym - możliwość likwidacji lub ograniczenia najpoważniejszych zagrożeń środowiska i zdrowia ludzi, - zgodność z celami ekologicznymi i zasadniczymi kierunkami zadań wynikających ze Strategii rozwoju województwa opolskiego, - zgodność z celami i priorytetami ekologicznymi określonymi w Polityce Ekologicznej Państwa w latach z perspektywą do roku 2016 i Programie Ochrony Środowiska Województwa Opolskiego na lata z perspektywą do 2014 roku, - zgodność z międzynarodowymi zobowiązaniami Polski w zakresie ochrony środowiska, - skala dysproporcji pomiędzy aktualnym i prognozowanym stanem środowiska a stanem wymaganym przez prawo, 45

46 - skala efektywności ekologicznej przedsięwzięcia (efekt planowany, tempo jego osiągnięcia), - wieloaspektowość efektów ekologicznych przedsięwzięcia (możliwość jednoczesnego osiągnięcia poprawy stanu środowiska w zakresie kilku elementów środowiska), - w odniesieniu do gospodarki odpadami istotnym kryterium była zgodność proponowanych zadań z wymogami kształtowania nowoczesnej gospodarki odpadami poprzez priorytetowe traktowanie tworzenia systemów, działań w zakresie zbiórki i transportu, odzysku i unieszkodliwiania odpadów Cele ekologiczne dla Gminy Lewin Brzeski. Kierując się podanymi powyżej kryteriami, wyznaczono następujące cele dla Gminy Lewin Brzeski z zakresu ochrony środowiska: - środowisko dla zdrowia dalsza poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego, - wzmocnienie systemu zarządzania środowiskiem oraz podniesienie świadomości ekologicznej społeczeństwa, - ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrody, - zrównoważone wykorzystanie materiałów, wody i energii. 46

47 7. KIERUNKI DZIAŁAŃ SYSTEMOWYCH 7.1. Uwzględnienie zasad ochrony środowiska w strategiach sektorowych Stan wyjściowy Wszystkie działania człowieka są prowadzone w środowisku przyrodniczym, mają więc wpływ na jego stan obecny i przyszły. Oznacza to konieczność takiego gospodarowania, aby zachować środowisko w możliwie dobrym stanie dla przyszłych pokoleń. Tak więc kryteria zrównoważonego rozwoju powinny być uwzględnione we wszystkich dokumentach strategicznych sektorów gospodarczych. Dokumenty te, zgodnie z art. 46 ustawy z dn. 3 października 2008 roku o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, powinny być poddawane tzw. strategicznym ocenom oddziaływania na środowisko w celu sprawdzenia, czy rozwiązania w nich zawarte nie przyniosą zagrożenia dla środowiska teraz i w przyszłości Cel średniookresowy do 2017 r. Dążenie, aby projekty dokumentów strategicznych były zgodne z obowiązującym prawem 7.2. Zarządzanie środowiskowe Stan wyjściowy: Systemy Zarządzania Środowiskowego (SZŚ) zapewniają włączenie środowiska i jego ochrony do celów strategicznych firmy i przypisanie zagadnień do kompetencji jej zarządu. Systemy te są dobrowolnym zobowiązaniem się organizacji w postaci przedsiębiorstwa, placówki sektora finansów, szkolnictwa, zdrowia, jednostki administracji publicznej i innej do podejmowania działań mających na celu zmniejszanie oddziaływań na środowisko, związanych z prowadzoną działalnością. Posiadanie przez daną firmę prawidłowo funkcjonującego SZŚ gwarantuje, iż firma ta działa zgodnie ze wszystkimi przepisami ochrony środowiska. W ostatnim pięcioleciu nastąpił dynamiczny rozwój systemów zarządzania środowiskowego. Blisko organizacji w Polsce posiada certyfikowane systemy zgodnie z normą PN - EN ISO Od 2002 r. prowadzone były intensywne przygotowania do stworzenia możliwości rejestracji polskich organizacji w systemie EMAS. Pierwszą krajową organizacją w tym systemie zarejestrowano we wrześniu 2005 r. Wspólnotowy System Ekozarządzania i Audytu (EMAS) (ang. Eco-Management and Audit Scheme) to system zarządzania środowiskowego, w którym dobrowolnie mogą uczestniczyć organizacje (przedsiębiorstwa, instytucje, organizacje, urzędy). Głównym założeniem systemu jest wyróżnienie tych organizacji, które wychodzą poza zakres minimalnej zgodności z przepisami i ciągle doskonalą efekty swojej działalności środowiskowej. Podstawowe zasady systemu określa rozporządzenie 761/2001 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 19 marca 2001 r. dopuszczające dobrowolny udział organizacji we wspólnotowym systemie ekozarządzania i audytu (EMAS). Rozporządzenie z dniem 1 maja 2004 r. zaczęło obowiązywać w Polsce. System EMAS wykazuje duże podobieństwo do normy ISO Od roku 2001 treść normy ISO została włączona do rozporządzenia EMAS, pozwalając na ograniczenie się do identyfikacji dodatkowych wymagań stawianych organizacjom w systemie EMAS. Wdrożenie systemu zarządzania środowiskowego w oparciu o wymagania normy ISO można traktować jako krok w kierunku rejestracji w systemie EMAS Na terenie Gminy Lewin Brzeski działają przedsiębiorstwa posiadające certyfikowane Systemy Zarządzania Jakością (PN-EN ISO 9001:2000, ISO 14001, HACCP). 2 Polityka Ekologiczna Państwa w latach z perspektywą do roku 2016 Warszawa

48 Cel średniookresowy do 2017 r. Upowszechnianie i wspieranie wdrażania systemów zarządzania środowiskowego Kierunki działań: Zadania własne: Rodzaj zadania Wdrożenie systemu informowania społeczeństwa o stanie środowiska, udziału społeczeństwa w postępowaniu w sprawie ochrony środowiska Współpraca z pozarządowymi organizacjami ekologicznymi Prowadzenie w formie elektronicznej publicznie dostępnych wykazów danych o dokumentach zawierających informacje o środowisku i jego ochronie oraz ich udostępniania w Biuletynie Informacji Publicznej Zachęcanie organizacji do wzięcia udziału w programach szkoleniowoinformacyjnych dotyczących EMAS Jednostka odpowiedzialna Gmina Lewin Brzeski Gmina Lewin Brzeski, Organizacje pozarządowe Gmina Lewin Brzeski Gmina Lewin Brzeski 7.3. Udział społeczeństwa w działaniach na rzecz ochrony środowiska Stan wyjściowy Rola edukacji ekologicznej w procesie realizacji polityki środowiskowej, a więc i obowiązków ekologicznych, jest szczególnie istotna. Problem niedostatków w zakresie ochrony środowiska jest widoczny nie tylko z punktu widzenia stosowanych przez przedsiębiorców technologii (a raczej ich niestosowania, braku polityki segregacji odpadów, braku odpowiedniej ilości odpowiednich jakościowo składowisk odpadów itp.), jak i wyrobienia w społeczeństwie, szacunku do otaczającej przyrody. Nie chodzi również tylko o edukację w ścisłym tego słowa znaczeniu, czyli proces nauczania, świadczony w ramach systemu oświaty, ale o kształtowanie świadomości ekologicznej w każdej dziedzinie życia, mającej jakikolwiek związek z ochroną środowiska. Na terenie Gminy Lewin Brzeski prowadzone były następujące działania m.in: - konkursy ekologiczne, - przedstawienie ekologiczne - organizacja akcji Dzień Ziemi i Sprzątanie Świata, - refundacja kosztów wycieczki na wysypisko śmieci dla uczniów szkół, - odtworzenie populacji zwierzyny drobnej, - zakupy wydawnictw, - utrzymanie szlaku rowerowego na terenie gminy, - SP w Łosiowie środki na prowadzenie działalności ekologicznej w szkole - organizacja kolejnych edycji konkursu Gospodarstwo rolne przyjazne środowisku w OODR w Łosiowie, - wydanie publikacji ABC rolnictwa ekologicznego przez OODR w Łosiowie Cel średniookresowy do 2017 r. Podnoszenie świadomości ekologicznej społeczeństwa, zgodnie z zasadą: myśl globalnie, działaj lokalnie Kierunki działań: Zadania własne: Rodzaj zadania Kontynuacja realizacji programu edukacji ekologicznej Wspieranie merytoryczne i finansowe aktywnych form edukacji ekologicznej dzieci i młodzieży np. organizowanie konkursów i sesji popularno-naukowych związanych z tematyką środowiskową Jednostka odpowiedzialna Gmina Lewin Brzeski Gmina Lewin Brzeski, organizacje pozarządowe 48

49 Wsparcie finansowe projektów z zakresu edukacji ekologicznej o zasięgu ponadgminnym Współdziałanie władz gminnych z mediami w zakresie prezentacji stanu środowiska i działań podejmowanych na rzecz jego ochrony Udział przedstawicieli Urzędu Gminy w szkoleniach z zakresu publicznego dostępu do informacji o środowisku Doskonalenie metod udostępniania informacji o środowisku i jego ochronie przez wszystkie instytucje publiczne Edukacja ekologiczna oraz promowanie działalności proekologicznej Gmina Lewin Brzeski, organizacje pozarządowe Gmina Lewin Brzeski, Organizacje pozarządowe Gmina Lewin Brzeski, Organizacje pozarządowe Gmina Lewin Brzeski Gmina Lewin Brzeski, organizacje pozarządowe, szkoły 7.4. Odpowiedzialność za szkody w środowisku Stan wyjściowy 3 października 2008 roku Sejm uchwalił w ustawę o zapobieganiu i naprawie szkód w środowisku, która określa zasady odpowiedzialności za zanieczyszczenia. Ustawa dostosowuje polskie prawo do dyrektywy unijnej z 2004 roku. Zasada zakładająca, że zanieczyszczający środowisko płaci, jest stosowana w Polsce już od lat. System opłat i kar za zanieczyszczenia i szkody w środowisku był wprowadzony w latach 80. Działał skutecznie, ale nie był rozwiązaniem kompatybilnym z jednolitą polityką w tym zakresie w Unii. Ustawa określa zasady odpowiedzialności za naprawę szkód w środowisku. Z powodu nie wywiązywania się sprawców z tego obowiązku, instytucje publiczne ponoszą straty w wysokości od 25 do 125 mln zł rocznie. Nowe prawo przewiduje, że osoby poszkodowane lub inne zainteresowane strony (np. organizacje ekologiczne) będą mogły zgłaszać zaistniałe szkody do organów ochrony środowiska. W przypadku, gdy nie będzie można rozpoznać sprawcy lub nie będzie można wobec niego rozpocząć egzekucji, naprawą szkody zajmie się regionalny dyrektor ochrony środowiska. Na nim ciąży również obowiązek podjęcia działań w przypadkach wystąpienia zagrożenia życia lub zdrowia ludzi albo pojawienia się nieodwracalnych szkód w środowisku. Jeśli zagrożenie zostanie wywołane przez organizmy genetycznie zmodyfikowane, organem odpowiedzialnym będzie minister środowiska. Ustawa Prawo ochrony środowiska rozróżnia dwa rodzaje odpowiedzialności związanej z występowaniem szkody w środowisku: - odpowiedzialność administracyjna związana z egzekwowaniem administracyjnych, - obowiązków ciążących na podmiotach korzystających ze środowiska, - odpowiedzialność cywilnoprawna pozostająca w gestii sądów powszechnych. Chociaż polskie podejście do kwestii odpowiedzialności sprawcy za szkody w środowisku jest szersze od wspólnotowego, to w najbliższych latach polityką w tym zakresie kształtować będą przepisy UE zawarte w Dyrektywie 2004/35/WE w sprawie odpowiedzialności za zapobieganie i naprawę szkód w środowisku. Do zadań Głównego Inspektora Ochrony Środowiska należeć będzie prowadzenie rejestru zagrożeń i szkód w środowisku. 49

50 Cel średniookresowy do 2017 r. Stworzenie systemu prewencyjnego, mającego na celu zapobieganie szkodom w środowisku i sygnalizacja możliwości wystąpienia szkody Kierunki działań: Zadania koordynowane: Rodzaj zadania Stworzenie bazy danych o szkodach w środowisku i działaniach naprawczych Prowadzenie szkoleń na temat odpowiedzialności sprawcy za szkody w środowisku dla pracowników administracji, sądownictwa oraz podmiotów gospodarczych Jednostka odpowiedzialna Inspektorat Ochrony Środowiska Inspektorat Ochrony Środowiska, organizacje pozarządowe 7.5. Aspekt ekologiczny w planowaniu przestrzennym Stan wyjściowy Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, zgodnie z ustawą o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z 2003 r., jest podstawowym instrumentem kształtowania ładu przestrzennego pozwalającym gminom na racjonalną gospodarkę terenami. Poza planem miejscowym w systemie planowania przestrzennego występują instrumenty pomocnicze, w postaci decyzji lokalizacyjnych. Pomimo istnienia ustawy oraz ustaw określających kompetencje w tym zakresie samorządów wszystkich szczebli znaczna powierzchnia kraju nie jest objęta miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego. W Gminie Lewin Brzeski istnieje aktualne Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego oraz Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego. Ww dokumenty są w głównej mierze podstawą do podejmowania najbardziej racjonalnych decyzji dot. kształtowania ładu przestrzennego oraz ochrony środowiska Cel średniookresowy do 2017 r. Opracowanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, które powinny być podstawą lokalizacji nowych inwestycji Kierunki działań: Zadania własne: Rodzaj zadania Uwzględnianie w planach zagospodarowania przestrzennego wymagań ochrony środowiska i gospodarki wodnej, w szczególności wynikających z opracowań ekofizjograficznych, prognoz oddziaływania na środowisko Wprowadzenie mechanizmów ochrony zasobów złóż kopalin przed zagospodarowaniem powierzchni uniemożliwiającym przyszłe wykorzystanie Uwzględnienie w planach zagospodarowania przestrzennego wyników monitoringu środowiska, w szczególności w zakresie powietrza, wód i hałasu Jednostka odpowiedzialna Gmina Lewin Brzeski Gmina Lewin Brzeski Gmina Lewin Brzeski 50

51 Zadania koordynowane: Rodzaj zadania Przeprowadzanie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko już na etapie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Jednostka odpowiedzialna Organ opracowujący projekt dokumentu, Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska, Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny 51

52 8. OCHRONA ZASOBÓW NATURALNYCH 8.1. Ochrona przyrody Stan wyjściowy dominujące zbiorowiska roślinne. Roślinność rzeczywista obszaru oraz jej zróżnicowanie jest odzwierciedleniem znacznej ilości siedlisk, jakie wykształciły się tu w wyniku dużej żyzności gleb, zmiennych warunków wodnych oraz działalności człowieka. Zróżnicowanie warunków edaficznych umożliwiło rozwój wielu zbiorowiskom roślinnym zarówno naturalnym (m.in. leśne, wodne, szuwarowe), jak i półnaturalnym i antropogenicznym (m.in. łąkowe, polne, ruderalne). Dominującymi zbiorowiskami na obszarze opracowania są zbiorowiska nieleśne - użytków rolnych oraz zbiorowiska ruderalne. Wczesne osiedlenie się człowieka na tym terenie zmniejszyło, bowiem znacznie areał występowania lasów wskutek wyrębu drzew i wzięcia ziemi pod uprawę. Zmniejszenie się powierzchni zadrzewień spowodowane zostało również przez prace regulacyjne koryta rzeki Odry i Nysy Kłodzkiej. Odra i Nysa Kłodzka ze starorzeczami i zakolami, piaskownie, żwirownie, stawy hodowlane oraz strumienie i rowy melioracyjne stanowią dogodne siedliska dla rozwoju zbiorowisk wodnych, reprezentowanych na terenie omawianych gmin przez 19 fitocenoz z klasy Lemnetea minoris, Potametea i Littorelletea uniflorae. Zbiorowiska wodne w zależności od warunków siedliskowych przedstawiają różne postacie organizacji - od dobrze wykształconych fitocenoz, skupiających większość gatunków charakterystycznych, do agregacji jednogatunkowych, trudnych do identyfikacji. Najczęściej spotykanym zbiorowiskiem wodnym na terenie gminy Lewin Brzeski jest zespół rzęsy drobnej i spirodeli wielokorzeniowej Spirodeletum polyrhizae, który występuje często w różnego rodzaju płytkich zbiornikach wodnych. W zbiorowisku tym najczęściej dominuje jeden gatunek charakterystyczny rzęsa drobna Lemna minor. Niemniej pospolity jest zespół moczarki kanadyjskiej Elodeetum canadensis spotykany na rozproszonych stanowiskach w różnego rodzaju ciekach i drobnych zbiornikach wodnych na obszarze całej gminy. Oprócz zbiorowisk leśnych, zbiorowiska wodne mają największą wartość przyrodniczą tego obszaru, gdyż występują w nich liczne gatunki chronione i rzadkie, często zanikające w skali kraju. Do najbardziej interesujących, ze względu na rzadkość występowania w skali kraju lub regionu, zespołów wodnych na badanym terenie należą: zespół kotewki orzecha wodnego Trapetum natantis występujący w starorzeczach na północ od Zawadna, zespół z dominacją salwinii pływającej Lemno minoris-salvinietum natantis spotykany w starorzeczu na północny-wschód od Zawadna, zespół lilii wodnych Nupharo-Nymphaeetum stwierdzony w starorzeczach w okolicach Lewina Brzeskiego, Zawadna oraz w Ruskowie, Golczowicach, Kantorowicach, Wronowie, Mikolinie oraz na północny-zachód od Skorogoszczy, zespół rdestnicy stępionej Potametum obtusfolii występujący w wodach żwirowni w Kantorowicach oraz niewielkiego zbiornika na południe od Ruskowa, zespół rdestnicy ostrolistnej Potametum acutifolii stwierdzony w starorzeczu koło drogi na północny-zachód od Skorogoszczy oraz zespół okrężnicy bagiennej Hottonietum palustris spotykany koło Lewina Brzeskiego i Zawadna. Na badanym obszarze zbiorowiska szuwarowe i wielkoturzycowe zajmują stosunkowo duże powierzchnie, są jednak coraz rzadsze. Do najczęściej spotykanych należą płaty zespołów ze związku Phragmition. Tworzą one otulinę zbiorników wodnych lub porastają zbiorniki wypłycone. Do najbardziej rozpowszechnionych należy zespół trzciny pospolitej Phragmitetum australis, pałki szerokolistnej Typhetum latifoliae, pałki wąskolistnej, manny mielec Glycerietum maximae oraz zbiorowisko z pałką wąskolistną Typha angustifolia. Wzdłuż cieków wodnych, w lokalnych obniżeniach terenu lub nad brzegami silnie wypłyconych stawów i starorzeczy rozwijają się zespoły wysokich turzyc ze związku Magnocaricion. Zbiorowiska te na badanym terenie nie zajmują większych powierzchni, co jest skutkiem stałej presji gospodarki człowieka na żyznych terenach dolin rzecznych. Najczęściej spotykanym zbiorowiskiem jest mokra łąka turzycowa Caricetum gracilis i szuwar turzycy błotnej Caricetum acutiformis. Najlepiej zachowane płaty tych fitocenoz można zaobserwować w okolicach Zawadna, Wronowa i Mikolina. Zabagnione partie dużych kompleksów łąkowych zajmuje zespół kosaćca żółtego Iridetum pseudacori, któremu towarzyszą liczne gatunki łąkowe i szuwarowe. 52

53 Obszar badanej gminy obfituje we właściwe siedliska dla rozwoju fitocenoz związanych z czasową lub trwałą obecnością wody w podłożu. Siedliska te skupiają się w pobliżu zbiorników wodnych i koryt Odry i Nysy Kłodzkiej. Do najpospolitszych należą fitocenozy zespołu z dominacją rdestów Polygono-Bidentetum, rozwijające się w postaci wąskich pasm wzdłuż brzegów rzek, wypłyconych lub wyschniętych częściach starorzeczy. Rzadziej obserwowano płaty zespołu szczawiu kędzierzawego i wyczyńca kolankowego Rumici-Alopecuretum wykształcające się na czasowo podtapianych brzegach starorzeczy. Płaty dobrze wykształconego, rzadkiego w Polsce, pionierskiego zespołu ponikła jajowatego Eleocharetum ovatae z klasy Isoëto-Nanojuncetea zostały stwierdzone w stawie Kamaszka i Książęcym na południe od Oldrzyszowic Seminaturalne i antropogeniczne zbiorowiska żyznych łąk kośnych z klasy Molinio-Arrhenatheretea reprezentuje na terenie omawianej gminy 13 zespołów łąkowych, pastwiskowych i dywanowych. Łąki świeże z rzędu Arrhenatheretalia są najczęściej spotykanymi zbiorowiskami łąkowymi na tym obszarze. Występują na wyższych terasach dolin rzecznych i użytkowane są jako łąki kośne lub kośno - pastwiskowe. Są to zbiorowiska bardzo ubogie florystycznie. Łąki wilgotne z rzędu Molinietalia występują na niższych terasach, na siedliskach łęgów i grądów niskich. Intensyfikacja rolnictwa spowodowała zmiany w składzie i strukturze tych zespołów, dlatego też są najczęściej dosyć ubogie w gatunki i zajmują małe powierzchnie. Dobrze wykształcone płaty tych łąk występują m.in. w okolicach Zawadna, Mikolina, Wronowa i Ruskowa. Większość zbiorowisk łąkowych, zwłaszcza wrażliwych na zmiany wilgotnościowe, należy na tym terenie do potencjalnie zagrożonych. Zaprzestanie wykaszania lub zmiana sposobu ich użytkowania jest przyczyną zarastania wielu łąk łanami trzcinnika piaskowego Calamagrostis epigejos, różnymi gatunkami nawłoci Solidago sp. oraz wrotyczem pospolitym Tanacetum vulgare. Grupa zbiorowisk psammofilnych i kserotermicznych reprezentowana jest na tym obszarze przez zespoły z klasy Sedo-Scleranthetea. Należy do nich subatlantycki zespół szczotlichy siwej Spergulo-Corynephoretum oraz zespół goździka kropkowanego Diantho- Armerietum. Płaty pierwszego zaobserwowano na niewielkich powierzchniach w piaskowniach, natomiast płaty drugiego występują na silnie osuszonych i intensywnie wypasanych łąkach rajgrasowych i różnego rodzaju suchych murawach m.in. w okolicach Oldrzyszowic. Grupa zespołów chwastów towarzyszących uprawom rolnym, zarówno zbożowym, jak i okopowym z klasy Stellarietea mediae, reprezentowana jest na tym terenie przez 10 zespołów. Grupa zbiorowisk roślinnych o charakterze antropogenicznym z klas Artemisietea vulgaris i Epilobietea jest bogato reprezentowana na obszarze gminy Lewin Brzeski. Zbiorowiska te związane są z terenami zmienionymi przez człowieka, tj. terenami zabudowanymi, zrębami leśnymi, okrajkami i miejscami wydeptywanymi. Najczęściej w zbiorowiskach tych brak jest gatunków rzadkich i chronionych. Obszary przyrodniczo cenne Walory faunistyczne i florystyczne gminy koncentrują się w określonych miejscach. Obszary takie, na których dochodzi do nagromadzenia walorów przyrodniczych w postaci: stanowisk rzadkich, zagrożonych, chronionych gatunków zwierząt i roślin lub zbliżonych do naturalnych zespołów nazywamy ostojami. Dolina Nysy Kłodzkiej stanowi korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym. Tworzy ekologiczne kontinuum funkcjonalno przestrzennych obszarów wodno błotnych leżących poza gminą Lewin Brzeski, jak i w jej obszarze. Równocześnie łączy system ekosystemów wodnych, łąkowych i leśnych typowych dla tej części Polski. Dzięki temu zachowana jest możliwośc migracji gatunków typowych dla tych siedlisk. Rozpoczynający się w gminie koło wsi Ptakowice odcinek doliny łączy funkcjonalne obszary o bardzo wysokich, w skali regionalnej, walorach przyrodniczych zlokalizowanych w Gminie Grodków ze środowiskiem przyrodniczym Gminy Lewin Brzeski. Dolina Odry stanowi korytarz ekologiczny o znaczeniu miedzynarodowym. W okolicach ujścia Nysy Kłodzkiej występuje bardzo silne powiązanie struktury ekologicznej gminy ze strukturą korytarza. Kompleksy leśne we wschodniej części gminy przy granicy z Gminą Dąbrowa Niemodlińska stanowią połączenie ekologicznego systemu przestrzennego Borów Niemodlińskich z systemem 53

54 korytarza ekologicznego Doliny Odry, a przez to również z systemem ekologicznym Lasów Stobrawsko Turawskich w północnej części regionu. Wielkoprzestrzenne ekosystemy leśne Gminy Lewin Brzeski są częścią Borów Niemodlińskich, będących pozostałością dawnej Puszczy Śląskiej. Kompleksy Stawów Niemodlińskich występuje połączenie funkcjonalne z pozostałymi stawami jednego z większych kompleksów ekosystemów wodnych w otoczeniu leśnym na Opolszczyźnie. Występują tu ścisłe powiazania systemu ekologicznego gminy z systemami ekologicznymi Gmin Dąbrowa i Niemodlin. Głównymi korytarzami ekologicznymi Gminy Lewin Brzeski są Dolina Odry oraz Dolina Nysy Kłodzkiej. Struktura przestrzenna dolin, w której występuje mozaika ekosystemów wodnych, łąkowych i leśnych wskazuje na wielofunkcyjny charakter korytarzy. Korytarzem ekologicznym o znaczeniu regionalnym jest Dolina Ścinawy Niemodlińskiej oraz kompleksy leśne położone na osi Lipowa Borkowice Błażejowice Gołczowice. Obszarami o szczególnych walorach przyrodniczych w Gminie Lewin Brzeski są: Park krajobrazowy obejmuje obszar chroniony ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe, w celu zachowania, popularyzacji tych wartości w warunkach zrównoważonego rozwoju." Park krajobrazowy tworzony jest w drodze uchwały sejmiku województwa (do końca czerwca 2009 r. było to rozporządzenie wojewody) wojewody po uzgodnieniu z właściwą miejscowo radą gminy. W parku krajobrazowym można kontynuować działalność gospodarczą z pewnymi ograniczeniami, np. nie przewiduje się wznoszenia nowych obiektów budowlanych (z wyjątkiem potrzebnych miejscowej ludności). Park taki ma służyć rekreacji krajoznawczej, to znaczy turystyce niepobytowej, wypoczynkowi, a także edukacji. Obecnie na terenie Gminy Lewin Brzeski znajduje się jeden Park Krajobrazowy: Stobrawski Park Krajobrazowy utworzony 2 listopada 1999 r., jest największym parkiem krajobrazowym w województwie opolskim. Zajmuje on ogółem powierzchnię ,5 ha. Granice parku obejmują w gminie Lewin Brzeski znaczną część doliny Odry i większość terenów leśnych należących do dużego kompleksu Lasów Stobrawsko- Turawskich. Podstawowymi walorami uzasadniającymi powołanie Parku było występowanie wielu chronionych i zagrożonych roślin, zbiorowisk roślinnych i zwierząt, występowanie jednego z większych obszarów wydmowych, występowanie ekosystemów typowych dla dużych rzek: licznych starorzeczy, kompleksów grądów, olsów, łęgów i łąk zalewowych, występowanie ostoi ptactwa o znaczeniu międzynarodowym, wysoka lesistość terenu, w tym lasów zróżnicowanych gatunkowo i siedliskowe, niska gęstość zaludnienia i uprzemysłowienia. Rezerwat przyrody jest obszarem obejmującym zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym ekosystemy, w tym siedliska przyrodnicze, a także określone gatunki roślin i zwierząt, elementy przyrody nieożywionej, mające istotną wartość ze względów naukowych, przyrodniczych, kulturowych bądź krajobrazowych. Na terenie Gminy Lewin Brzeski nie występują. Obszary chronionego krajobrazu tworzone są w celu zachowania wyróżniających się krajobrazowo terenów o różnych typach ekosystemów. Zwyczajowo przyjęło się, że obejmują tereny większe od parku krajobrazowego o walorach przyrodniczo-krajobrazowych charakterystycznych dla danego regionu. Działalność gospodarcza na takim obszarze nie ulega poważniejszym ograniczeniom, lecz powinna być prowadzona w sposób nie naruszający stanu względnej równowagi ekologicznej. Szczególnymi celami ochrony obszarów jest zachowanie terenów o walorach przyrodniczych i kulturowych oraz stabilizacja środowiska przyrodniczego przez tworzenie tzw. korytarzy ekologicznych. Wyznaczenie obszaru chronionego krajobrazu następuje w drodze uchwały sejmiku województwa, które określa jego nazwę, położenie, obszar, sprawującego nadzór, ustalenia dotyczące czynnej ochrony ekosystemów. Na terenie Gminy Lewin Brzeski znajduje się fragment obszaru chronionego krajobrazu Bory Niemodlińskie: 54

55 Bory Niemodlińskie - położone w lewobrzeżnej części Nysy Kłodzkiej, na Opolszczyźnie Uchwałą Wojewódzkiej Rady Narodowej z 26 maja 1988 r. ustanowiono siedem obszarów chronionego krajobrazu (OChK). Drugi co do wielkości Obszar Chronionego Krajobrazu Bory Niemodlińskie obejmuje swoimi granicami południowowschodni skraj gminy, na południe od wsi Oldrzyszowice i Przecza oraz na południowywschód od wsi Stroszowice. Walory przyrodniczo- krajobrazowe tego terenu związane są z mozaiką krajobrazową tworzoną przez ekosystemy leśne o urozmaiconej granicy polnoleśnej, ekosystemy wodne stawów oraz ekosystemy terenów otwartych, takich jak np. pastwiska i nieużytki. Obszar Chronionego Krajobrazu Bory Niemodlińskie generalnie obejmuje położony na Równinie Niemodlińskiej zwarty kompleks leśny z licznymi stawami, będący ostańcem dawnej Puszczy Niemodlińskiej. Drzewostany Borów Niemodlińskich to przeważnie bory i bory mieszane, a więc zbiorowiska sprzyjające intensywnej penetracji ludzkiej. Bliskie sąsiedztwo ośrodków miejskich (Opole, Krapkowice, Prószków, Niemodlin, Gogolin, Korfantów) stwarza warunki dla rozwoju form turystyki rekreacyjnowypoczynkowej. Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe na terenie Gminy Lewin Brzeski: Stawy Niemodlińskie, głównym przedmiotem ochrony obszaru jest grupa ptaków wodnobłotnych. W okresie przelotów stwierdzono tu do 230 osobników gęsi zbożowej Anser fabalis, do 50 osobników gęsi białoczelnej Anser albifrons, do 3 tysięcy osobników krzyżówki Anas platyrhynchos i do 60 osobników czapli siwej Ardea cinerea (G. Hebda - mat. npbl.). W okolicznych lasach występuje trzmielojad Pernis apivorus, krogulec Accipiter nisus, żmija zygzakowata Vipera berus, padalec Anguis fragilis i ropucha szara Bufo bufo. Lewin Brzeski, obszar położony jest przy korycie Nysy Kłodzkiej na zachód od Lewina Brzeskiego. Zajmuje on powierzchnię około 160 ha. Pod względem warunków abiotycznych teren obejmuje najniższą terasę zalewową doliny Nysy Kłodzkiej z licznymi pozostałościami jej starych koryt oraz około 3 km współczesnego koryta rzeki. Na obszarze tym w obrębie międzywala wykształciły się liczne ekosystemy wodno-błotne o bardzo wysokich walorach przyrodniczych. Należą do nich lasy na siedliskach lasów łęgowych, ekosystemy łąkowe oraz ekosystemy wodne w starorzeczach i korycie Nysy. Koryto rzeki oraz przyległe tereny charakteryzują się bardzo wysokimi walorami florystycznymi i faunistycznymi. Mają również wysokie walory fizjonomiczne krajobrazu. Z chronionych gatunków roślin występuje tu bluszcz pospolity Hedera helix, grążel żółty Nuphar lutea, grzybienie białe Nymphaea alba, kotewka orzech wodny Trapa natans oraz rzadkie gatunki takie jak kosaciec żółty Iris pseudacorus i okrężnica bagienna Hottonia palustris. Grądy Odrzańskie, obszar obejmuje bardzo szeroką reprezentację naturalnych ekosystemów typowych dla dolin rzecznych: odcinek Odry z ujściem Nysy Kłodzkiej, 3 położone blisko siebie kompleksy lasów grądowych, stosunkowo duże powierzchnie podmokłych łąk, zadrzewienia o charakterze łęgowym, kilka dużych i kilkadziesiąt małych starorzeczy i oczek wodnych oraz niewielkie enklawy roślinności szuwarowej. Największymi walorami przyrodniczymi tego terenu są pozostałości nielicznych na Opolszczyźnie zwartych i stosunkowo dużych kompleksów nadrzecznych grądów z typową dla nich roślinnością i fauną. Większość drzewostanów budują dęby, w dużej części ich starodrzewia. Teren jest siedliskiem i ostoją wielu typowych dla dolin rzecznych, rzadkich i chronionych gatunków zwierząt. Szczególnie wartościowa jest ornitofauna. Flora reprezentowana jest przez następujące gatunki chronione i rzadkie: występujące pospolicie: śnieżyczkę przebiśnieg Galanthus nivalis, przytulię wonną Galium odoratum i kruszynę pospolitą Frangula alnus, a także konwalię majową Convallaria maialis, listerę jajowatą Listera ovata, grzybienie białe Nymphaea alba, grążela żółtego Nuphar luteum, porzeczkę czarną Ribes nigrum i kotewkę orzecha wodnego Trapa natans. Dolina Nysy, obszar położony jest w przykorytowej części doliny Nysy Kłodzkiej na wschód od Wronowa. Zajmuje powierzchnię około 170 ha. Pod względem warunków abiotycznych teren obejmuje najniższą terasę zalewową doliny Nysy Kłodzkiej z licznymi pozostałościami jej starych koryt oraz około 2,8 km współczesnego koryta rzeki zlokalizowanego w większości w leśnym otoczeniu i tworzącego rzadko występujące ekotony woda las. Obszar położony jest w międzywalu, co sprawia, że podlega częstym 55

56 zalaniom i podtopieniom. Na tym terenie wykształciły się liczne ekosystemy wodno-błotne o bardzo wysokich walorach przyrodniczych. Dominują zróżnicowane ekosystemy leśne. Obszar charakteryzuje się bardzo wysoką bioróżnorodnością i wysokimi walorami fizjonomicznymi krajobrazu. Z gatunków ściśle chronionych roślin stwierdzono na tym obszarze m.in.: grążela żółtego Nuphar lutea, grzybienie białe Nymphaea alba, kruszczyka szerokolistnego Epipactis helleborine, śnieżyczkę przebiśnieg Galanthus nivalis. Ponadto występuje tu częściowo chronione grążele żółte Nuphar lutea, grzybienie białe Nymphaea alba kalina koralowa Viburnum opulus oraz należące do rzadkich gatunki takie jak: kosaciec żółty Iris pseudacorus i łuskiewnik różowy Lathraea squamaria. Użytki ekologiczne Użytkami ekologicznymi są zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej - naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieużytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego przebywania. Na terenie Gminy Lewin Brzeski występują następujące użytki ekologiczne: Ptakowice, obszar projektowanego leśnego rezerwatu przyrody położony jest nad Nysą Kłodzką na południe od Ptakowic i obejmuje zachowany w stanie naturalnym, izolowany kompleks łęgów i grądów o powierzchni około 7,5 ha (oddział 280 Obrębu Karłowice, Nadleśnictwa Brzeg). Występujące tu biocenozy należą do ginących w skali kraju ekosystemów wodno-błotnych. Istotnym wyróżnikiem tego fragmentu lasu jest bardo dobrze zachowany drzewostan łęgu jesionowo-wiązowego, z licznym udziałem przestoi wiązu pospolitego. Zespół ten, charakterystyczny niegdyś dla obszaru dolin dużych rzek, został niemal doszczętnie wyniszczony przez człowieka. Zachowało się jedynie około 5 % jego pierwotnej powierzchni, a w stanie zbliżonym do naturalnego jedynie około 1%. Ponieważ lasy łęgowe są biotopem wielu gatunków roślin oraz zwierząt rzadkich i zagrożonych wyginięciem, ich zachowanie powinno być najwyższym priorytetem służb ochrony przyrody; Torfowisko k. Buszyc, obszar zlokalizowany jest na zachód od Buszyc, po obu stronach drogi w kierunku Łosiowa. Ma łączną powierzchnię około 5 ha i składa się z dwu przedzielonych drogą podobszarów. Pod względem warunków abiotycznych teren ten obejmuje największe w gminie i najlepiej wykształcone torfowisko niskie związane z dużym zagłębieniem pomiędzy wyniesionymi obszarami pagórków akumulacji szczelinowej zlodowacenia Odry. Pomimo zaznaczonej degradacji terenu zachowały się tu zróżnicowane biocenozy wodno-błotne od turzycowisk, poprzez trzcinowiska do podmokłych biocenoz leśnych. Zróżnicowanie biocenoz związane jest z dużym zróżnicowaniem florystycznym i faunistycznym. Jest to jeden z najciekawszych biocenotycznie i geologicznogeomorfologicznie obszarów w gminie. Do rzadkich i zagrożonych gatunków zwierząt spotykanych na tym terenie należą: błotniak stawowy Circus aeruginosus, cyranka Anas qurquedula, kląskawka Saxicola torquata, płaskonos Anas clypeata, potrzeszcz Miliaria calandra, żaba śmieszka Rana ridibunda. Z roślin na uwagę zasługuje występujący tu gatunek objęty ochroną ścisłą arcydzięgiel litwor nadbrzeżny Angelica archangelica subsp. Litoralis. Rdestnica, obszar położony jest w dolinie Nysy Kłodzkiej przy drodze Skorogoszcz Lewin Brzeski. Zajmuje powierzchnię około 0,25 ha. Pod względem warunków abiotycznych jest to niewielkie starorzecze Nysy Kłodzkiej położone na krawędzi holoceńskiej terasy zalewowej, zachowujące otwarte lustro wody. Starorzecze położone jest w otoczeniu podmokłych łąk wykształconych na namułach piaszczystych, madach, mułkach i innych utworach akumulacji rzecznej. Otoczenie oraz wykształcona tu biocenoza charakteryzują się znaczną bioróżnorodnością florystyczną. Przedmiotem ochrony tego użytku powinny być przede wszystkim zbiorowiska roślin wodnych oraz szuwaru przybrzeżnego z rzadkimi gatunkami roślin, takimi jak rdestnica ostrolistna Potamogeton acutifolius, rdestnica włosowata Potamogeton trichoides, łączeń baldaszkowy Butomus umbellatus oraz częściowo chronionymi tj.: grążel żółty Nuphar lutea i grzybienie białe Nymphaea alba. 56

57 Riparia, położony jest na zachodnim brzegu Nysy Kłodzkiej, około 1,25 km na południe od ujścia tej rzeki do Odry w gminie Lewin Brzeski. Teren jest objęty ochroną ze względu na zachowany w stanie zbliżonym do naturalnego przebieg rzeki, tworzącej w wielu miejscach meandry. Ochronie ma podlegać przede wszystkim odsłonięty profil glebowy (skarpa rzeki) wykształcony na długości około 100 m o wysokości do 3 m. W skarpie tej ma również swoją kolonię rzadka na Opolszczyźnie jaskółka brzegówka Riparia riparia. Stawki nad Nysą, teren chroniony położony jest 2,5 km na północny-zachód od Mikolina, w międzywalu Nysy Kłodzkiej na wschodnim jej brzegu. Obejmuje on stawki z bardzo silnie rozwiniętą roślinnością szuwarową i pływającą, pokrywającą całe lustro wody. Nad brzegami oczek wodnych rosną łęgi wierzbowe (wiklinowiska nadrzeczne), które wykazują się również ekspansją w kierunku lustra wody. Stawy otoczone są rozległym kompleksem łąk, w przeważającej części podmokłych. Całość stanowi naturalny, nie przekształcony krajobraz doliny rzecznej z różnymi typami ekosystemów (łąki, turzycowiska, starorzecza, lasy łęgowe i zadrzewienia). Nad stawkami gniazdują: żuraw (jedyne stanowisko na terenie doliny Odry od Naroka do granicy z województwem dolnośląskim), błotniak stawowy, dzięciołek, dziwonia, remiz, trzcinniczek i łyska. Jest to także ostoja licznych płazów wśród których wymienić można następujące gatunki: żabę jeziorkową, wodną, trawną, ropuchę szarą i rzekotkę drzewną; Nad Nysą, obejmuje starorzecze Nysy Kłodzkiej położone w oddz. 267 i 268, poniżej ujścia rzeki do Odry. Wydłużone, zachowane w stanie naturalnym starorzecze Nysy Kłodzkiej, położone jest równolegle do koryta rzeki wśród zwartego kompleksu leśnego. Brzegi tego ekosystemu porośnięte są bardzo nielicznie reprezentowanym w dolinie Odry lasem łęgowym oraz liczniej reprezentowanym grądem (160 l). W wodach starorzecza występuje bardzo rzadki, wpisany na Listę roślin wymierających i zagrożonych w Polsce (w kategorii zagrożony wyginięciem ) gatunek - kotewka orzech wodny Trapa natans oraz dwa inne chronione gatunki: grążel żółty Nuphar lutea, grzybienie białe Nymphaea alba. Z ptaków na uwagę zasługują związane z lasami łęgowymi dzięcioł średni i muchołówka biało szyja; Staw pod pomnikiem, położony jest 0,9 km na północny-wschód od Mikolina (około 50 m od koryta rzeki Odry). Obszar ochrony obejmuje położone w międzywalu oczka wodne powstałe w miejscu wydobywania piasku. Teren charakteryzuje się zróżnicowaną rzeźbą; zbiorniki wodne posiadają bardzo dobrze wykształconą roślinność szuwarową oraz wyraźnie zaznaczoną linię brzegową. Wokół oczek występują wikliniska tworzące zwarte łęgi wierzbowe - ekosystemy zagrożone w swej egzystencji. Urozmaicona struktura terenu powoduje, że występuje tutaj duże bogactwo gatunkowe ptaków z gatunkami rzadkimi i zagrożonymi, do których należą: cyranka, dziwonia, błotniak stawowy, srokosz, kląskawka i remiz. Płytkie wody tych zbiorników stanowią miejsca rozrodu płazów; Leśniczówka, teren położony jest na północ od drogi Leśniczówka Łosiów. Od przysiółka Leśniczówka oddalony jest o około 1,5 km. Zajmuje powierzchnię około 1 ha. Pod względem warunków abiotycznych obszar obejmuje zagłębienie terenu pochodzenia antropogenicznego wypełnione namułami, i częściowo torfami, z licznymi pozostałościami ekosystemów wodnych. Podłoże geologiczne stanowią gliny zwałowe zlodowacenia Odry. Obszar charakteryzuje się bardzo wysoką bioróżnorodnością w stosunku do przylegających wielkoprzestrzennych gruntów ornych. Występują tu biocenozy łąkowe, wodne i zadrzewieniowe o dobrze wykształconej strukturze pionowej i znacznej mozaikowatości. Jest to enklawa różnorodności biologicznej wśród sztucznych monokultur rolnych i stąd potrzeba jej zachowania. Występuje tu szereg gatunków chronionych i rzadkich w skali gminy oraz regionu, takich jak podkolan biały Platanthera bifolia i podkolan zielonawy P. chlorantha, ostrożeń siwy Cirsium canum oraz czosnek kątowaty Allium angulosum. Najcenniejszą partię użytku ekologicznego stanowią łąki okresowo wilgotne ze związku Molinion. Wysoką wartość w rolnym krajobrazie mają też zbiorowiska szuwarowe z turzycą błotną Carex acutiformis i turzycą pęcherzykowatą Carex vesicaria. Istotny walor dla różnorodności faunistycznej mają też zarośla wierzbowo-kruszynowe. Pomniki przyrody Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupiska, o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz 57

58 odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa i krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie (Ustawa o ochronie przyrody z dn. 16 kwietnia 2004 r., Dz. U r., Nr 92, poz. 880). Na terenie Gminy Lewin Brzeski znajdują się obecnie następujące pomniki przyrody wpisane do Rejestru Form Ochrony Przyrody Województwa Opolskiego prowadzonego przez Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska w Opolu (stan r.): Tabela 16. Pomniki przyrody na terenie Gminy Lewin Brzeski. Nr rejestru Lp Obiekt Obręb Podstawa prawna wojewódzkiego Pomniki utworzone Rozporządzeniem Wojewody Opolskiego pojedynczy okaz z gatunku topola kanadyjska (Populus xeuramericana) pojedynczy okaz z gatunku grujecznik japoński (Cercidyphyllum japonicum) pojedynczy okaz z gatunku glediczja trójcierniowa (Gleditsia triacanthos) pojedynczy okaz z gatunku platan klonolistny (Platanus x hispanica) pojedynczy okaz z gatunku platan klonolistny (Platanus x hispanica) pojedynczy okaz z gatunku platan klonolistny (Platanus x hispanica) pojedynczy okaz z gatunku platan klonolistny (Platanus x hispanica) pojedynczy okaz z gatunku klon srebrzysty (Acer saccharinum) pojedynczy okaz z gatunku sosna wejmutka (Pinus strobus) pojedynczy okaz z gatunku dąb szypułkowy (Qercus robur) pojedynczy okaz z gatunku dąb szypułkowy (Qercus robur) grupa drzew z gatunku: dąb szypułkowy - 30 szt. (Qercus robur) i lipa drobnolistna - 10 szt.(tilia cordata) grupa drzew z gatunku cis pospolity - 4 szt. (Taxus baccata) pojedynczy okaz z gatunku lipa szerokolistna (Tilia platyphyllos) pojedynczy okaz z gatunku lipa drobnolistna (Tilia cordata) Lewin Brzeski Lewin Brzeski Lewin Brzeski Skorogoszcz Skorogoszcz Skorogoszcz Skorogoszcz Skorogoszcz Skorogoszcz Buszyce R Leśniczówka Buszyce R Leśniczówka Buszyce R Leśniczówka Łosiów Łosiów Łosiów Dz.Urz.Woj.Opolskiego z dnia 8 sierpnia 2002r. Nr 81, poz.1097 Dz.Urz.Woj.Opolskiego z dnia 8 sierpnia 2002r. Nr 81, poz.1097 Dz.Urz.Woj.Opolskiego z dnia 8 sierpnia 2002r. Nr 81, poz.1097 Dz.Urz.Woj.Opolskiego z dnia 8 sierpnia 2002r. Nr 81, poz.1097 Dz.Urz.Woj.Opolskiego z dnia 8 sierpnia 2002r. Nr 81, poz.1097 Dz.Urz.Woj.Opolskiego z dnia 8 sierpnia 2002r. Nr 81, poz.1097 Dz.Urz.Woj.Opolskiego z dnia 8 sierpnia 2002r. Nr 81, poz.1097 Dz.Urz.Woj.Opolskiego z dnia 8 sierpnia 2002r. Nr 81, poz.1097 Dz.Urz.Woj.Opolskiego z dnia 8 sierpnia 2002r. Nr 81, poz.1097 Dz.Urz.Woj.Opolskiego z dnia 8 sierpnia 2002r. Nr 81, poz.1097 Dz.Urz.Woj.Opolskiego z dnia 8 sierpnia 2002r. Nr 81, poz.1097 Dz.Urz.Woj.Opolskiego z dnia 8 sierpnia 2002r. Nr 81, poz.1097 Dz.Urz.Woj.Opolskiego z dnia 8 sierpnia 2002r. Nr 81, poz.1097 Dz.Urz.Woj.Opolskiego z dnia 8 sierpnia 2002r. Nr 81, poz.1097 Dz.Urz.Woj.Opolskiego z dnia 8 sierpnia 2002r. Nr 81, poz

59 pojedynczy okaz z gatunku platan klonolistny (Platanus x hispanica) pojedynczy okaz z gatunku klon polny (Acer campestre) pojedynczy okaz z gatunku magnolia drzewiasta (Magnolia acuminata) - trzypienna pojedynczy okaz z gatunku orzech czarny (Junglas nigra) pojedynczy okaz z gatunku żywotnik olbrzymi (Thuja plicata) pojedynczy okaz z gatunku glediczja trójcierniowa (Gleditsia triacanthos) grupa drzew z gatunku dąb czerwony (Qercus rubra) - 11 szt. grupa drzew z gatunku dąb szypułkowy (Qercus robur) -15 szt. pojedynczy okaz z gatunku dąb szypułkowy (Qercus robur) pojedynczy okaz z gatunku dąb szypułkowy (Qercus robur) pojedynczy okaz z gatunku dąb szypułkowy (Qercus robur) pojedynczy okaz z gatunku dąb szypułkowy (Qercus robur) grupa drzew z gatunku dąb szypułkowy (Qercus robur) -12 szt. pojedynczy okaz z gatunku cis pospolity (Taxus baccata) - 4 szt. pojedynczy okaz z gatunku dąb szypułkowy (Qercus robur) pojedynczy okaz z gatunku klon srebrzysty (Acer saccharinum) pojedynczy okaz z gatunku klon srebrzysty (Acer saccharinum) pojedynczy okaz z gatunku klon srebrzysty (Acer saccharinum) pojedynczy okaz z gatunku dąb szypułkowy (Qercus robur) pojedynczy okaz z gatunku dąb szypułkowy (Qercus robur) Łosiów Łosiów Łosiów Łosiów Łosiów Łosiów Wronów Wronów Wronów Ptakowice Oldrzyszowice Kantorowice Kantorowice Mikolin Mikolin Skorogoszcz Skorogoszcz Skorogoszcz Skorogoszcz Skorogoszcz Dz.Urz.Woj.Opolskiego z dnia 8 sierpnia 2002r. Nr 81, poz.1097 Dz.Urz.Woj.Opolskiego z dnia 8 sierpnia 2002r. Nr 81, poz.1097 Dz.Urz.Woj.Opolskiego z dnia 8 sierpnia 2002r. Nr 81, poz.1097 Dz.Urz.Woj.Opolskiego z dnia 8 sierpnia 2002r. Nr 81, poz.1097 Dz.Urz.Woj.Opolskiego z dnia 8 sierpnia 2002r. Nr 81, poz.1097 Dz.Urz.Woj.Opolskiego z dnia 8 sierpnia 2002r. Nr 81, poz.1097 Dz.Urz.Woj.Opolskiego z dnia 8 sierpnia 2002r. Nr 81, poz.1097 Dz.Urz.Woj.Opolskiego z dnia 8 sierpnia 2002r. Nr 81, poz.1097 Dz.Urz.Woj.Opolskiego z dnia 8 sierpnia 2002r. Nr 81, poz.1097 Dz.Urz.Woj.Opolskiego z dnia 8 sierpnia 2002r. Nr 81, poz.1097 Dz.Urz.Woj.Opolskiego z dnia 8 sierpnia 2002r. Nr 81, poz.1097 Dz.Urz.Woj.Opolskiego z dnia 8 sierpnia 2002r. Nr 81, poz.1097 Dz.Urz.Woj.Opolskiego z dnia 8 sierpnia 2002r. Nr 81, poz.1097 Dz.Urz.Woj.Opolskiego z dnia 8 sierpnia 2002r. Nr 81, poz.1097 Dz.Urz.Woj.Opolskiego z dnia 8 sierpnia 2002r. Nr 81, poz.1097 Dz.Urz.Woj.Opolskiego z dnia 15 października 2004r. Nr 68, poz.1820 Dz.Urz.Woj.Opolskiego z dnia 15 października 2004r. Nr 68, poz.1820 Dz.Urz.Woj.Opolskiego z dnia 15 października 2004r. Nr 68, poz.1820 Dz.Urz.Woj.Opolskiego z dnia 15 października 2004r. Nr 68, poz.1820 Dz.Urz.Woj.Opolskiego z dnia 15 października 2004r. Nr 68, poz

60 pojedynczy okaz z gatunku klon zwyczajny (Acer platanoides) pojedynczy okaz z gatunku wiąz górski (Ulmus glabra) pojedynczy okaz z gatunku lipa drobnolistna (Tilia cordata) pojedynczy okaz z gatunku dąb szypułkowy (Qercus robur) pojedynczy okaz z gatunku dąb szypułkowy (Qercus robur) pojedynczy okaz z gatunku platan klonolistny (Platanus acerifolia) pojedynczy okaz z gatunku dąb szypułkowy (Qercus robur) pojedynczy okaz z gatunku jesion wyniosły (Fraxinus exelsior) pojedynczy okaz z gatunku grab pospolity (Carpinus betulus) pojedynczy okaz z gatunku grab pospolity (Carpinus betulus) pojedynczy okaz z gatunku grab pospolity (Carpinus betulus) pojedynczy okaz z gatunku klon jawor (Acer pseudoplatanus) pojedynczy okaz z gatunku lipa szerokolistna (Tilia oplatyphyllos) pojedynczy okaz z gatunku lipa drobnolistna (Tillia cordata) pojedynczy okaz z gatunku lipa drobnolistna (Tillia cordata) pojedynczy okaz z gatunku lipa drobnolistna (Tillia cordata) pojedynczy okaz z gatunku lipa drobnolistna (Tillia cordata) pojedynczy okaz z gatunku kasztanowiec "Baumani" (Aesculus baumannii) pojedynczy okaz z gatunku dąb szypułkowy (Qercus robur) grupa drzew z gatunku klon pospolity (Acer platanoides)- pomnik grupowy Skorogoszcz Skorogoszcz Oldrzyszowice Oldrzyszowice Wronów Wronów Wronów Wronów Wronów Wronów Wronów Łosiów Łosiów Łosiów Łosiów Lewin Brzeski Lewin Brzeski Lewin Brzeski Lewin Brzeski Lewin Brzeski Dz.Urz.Woj.Opolskiego z dnia 15 października 2004r. Nr 68, poz.1820 Dz.Urz.Woj.Opolskiego z dnia 15 października 2004r. Nr 68, poz.1820 Dz.Urz.Woj.Opolskiego z dnia 15 października 2004r. Nr 68, poz.1820 Dz.Urz.Woj.Opolskiego z dnia 15 października 2004r. Nr 68, poz.1820 Dz.Urz.Woj.Opolskiego z dnia 15 października 2004r. Nr 68, poz.1820 Dz.Urz.Woj.Opolskiego z dnia 15 października 2004r. Nr 68, poz.1820 Dz.Urz.Woj.Opolskiego z dnia 15 października 2004r. Nr 68, poz.1820 Dz.Urz.Woj.Opolskiego z dnia 15 października 2004r. Nr 68, poz.1820 Dz.Urz.Woj.Opolskiego z dnia 15 października 2004r. Nr 68, poz.1820 Dz.Urz.Woj.Opolskiego z dnia 15 października 2004r. Nr 68, poz.1820 Dz.Urz.Woj.Opolskiego z dnia 15 października 2004r. Nr 68, poz.1820 Dz.Urz.Woj.Opolskiego z dnia 15 października 2004r. Nr 68, poz.1820 Dz.Urz.Woj.Opolskiego z dnia 15 października 2004r. Nr 68, poz.1820 Dz.Urz.Woj.Opolskiego z dnia 15 października 2004r. Nr 68, poz.1820 Dz.Urz.Woj.Opolskiego z dnia 15 października 2004r. Nr 68, poz.1820 Dz.Urz.Woj.Opolskiego z dnia 15 października 2004r. Nr 68, poz.1820 Dz.Urz.Woj.Opolskiego z dnia 15 października 2004r. Nr 68, poz.1820 Dz.Urz.Woj.Opolskiego z dnia 15 października 2004r. Nr 68, poz.1820 Dz.Urz.Woj.Opolskiego z dnia 15 października 2004r. Nr 68, poz.1820 Dz.Urz.Woj.Opolskiego z dnia 15 października 2004r. Nr 68, poz

61 pojedynczy okaz z gatunku wiąz szypułkowy (Ulmus leavis) pojedynczy okaz z gatunku dąb czerwony (Quercus rubra) grupa drzew z gatunku grab pospolity (Carpinus betulus)- pomnik grupowy pojedynczy okaz z gatunku lipa drobnolistna (Tillia cordata) pojedynczy okaz z gatunku cis pospolity (Taxus baccata) Źródło: Wykaz form ochrony przyrody, RDOŚ w Opolu, Lewin Brzeski Lewin Brzeski Lewin Brzeski Lewin Brzeski Lewin Brzeski Dz.Urz.Woj.Opolskiego z dnia 15 października 2004r. Nr 68, poz.1820 Dz.Urz.Woj.Opolskiego z dnia 15 października 2004r. Nr 68, poz.1820 Dz.Urz.Woj.Opolskiego z dnia 15 października 2004r. Nr 68, poz.1820 Dz.Urz.Woj.Opolskiego z dnia 15 października 2004r. Nr 68, poz.1820 Dz.Urz.Woj.Opolskiego z dnia 15 października 2004r. Nr 68, poz.1821 Na terenie Gminy Lewin Brzeski znajdują się również następujące parki podworskie: Tabela 17. Wykaz parków podworskich na terenie Gminy Lewin Brzeski. Lp Miejscowość Gmina Charakterystyka 1. Oldrzyszowice 2. Ptakowice 3. Wronów Lewin Brzeski Lewin Brzeski Lewin Brzeski 4. Mikolin Lewin Brzeski 5. Lewin Brzeski Lewin Brzeski 6. Skorogroszcz Lewin Brzeski na podstawie Parki podworskie w województwie opolskim Park o pow. 2,37 ha powstały w XVIII w. Park ma charakter ogrodu ozdobnego. Występują tu: zachowana fragmentarycznie aleja grabowa, dąb szypułkowy, lipa drobnolistna oraz drzewa owocowe. Park powstały w drugiej połowie XIX w. W drzewostanie występują: lipa drobnolistna, jesion wyniosły, grab zwyczajny, sosna wejmutka, robinia akacjowa, kasztanowiec zwyczajny, cis pospolity. Park o pow. 5,5 ha powstały w XIX w. Park ma charakter parku krajobrazowego. Występują tu m.inn. jesion wyniosły, lipa drobnolistna, klon jawor, robinia akacjowa, buk zwyczajny, sosna czarna, świerk kłujący, jodła jednobarwna, cyprysik groszkowy. Powierzchnia obszarów chronionych na terenie Gminy Lewin Brzeski wynosi 3 506,6 ha (wg. stan na rok 2008), co stanowi ok. 21,96 % powierzchni gminy, jest to wartość mniejsza od średniej wartości dla powiatów województwa opolskiego wynoszącej 24,5 %. Udział powierzchni obszarów chronionych w poszczególnych gminach Powiatu Brzeskiego przedstawia tabela poniżej (wg. stan na rok 2008): Tabela 18. Udział powierzchni obszarów chronionych w gminach Powiatu Brzeskiego Lp. Gmina % powierzchni obszarów chronionych 1. Lubsza 50,78 2. Lewin Brzeski 21,96 3. Grodków 1,61 4. Olszanka 0,18 5. Brzeg 0 6. Skarbimierz 0 61

62 Stanowiska dokumentacyjne przyrody nieożywionej: - Piaski - równoleżnikowy wał wydm śródlądowych, w obrębie stanowiska dokumentacyjnego występują rzadkie formy geomorfologiczno -geologiczne, związane z działalnością wiatru; obręb Piaski - Koniak - wychodnia utworów górnej kredy - odsłonięcie Depresji Śląsko Opolskiej, występują tu utwory mezozoiczne; obręb Leśniczówka Obszary NATURA 2000 Obszar Natura 2000 to nowa forma ochrony przyrody (obok istniejących parków narodowych, rezerwatów przyrody, parków krajobrazowych, czy innych) wprowadzana w naszym kraju od czasu wstąpienia Polski do Unii Europejskiej. Za obszary Natura 2000 uznaje się tereny najważniejsze dla zachowania zagrożonych lub bardzo rzadkich gatunków roślin, zwierząt czy charakterystycznych siedlisk przyrodniczych, mających znaczenie dla ochrony wartości przyrodniczych Europy. Na terenie Gminy Lewin Brzeski znajdują się następujące obszary NATURA 2000: - Grądy Odrzańskie PLB020002, - Bory Niemodlińskie PLH160005, - Dolina Nysy Kłodzkiej PLH Spośród obszarów Natury 2000 jedynie obszar Natura 2000 Grądy Odrzańskie został powołany na mocy rozporządzenia Ministra Środowiska (Dz.U. z 2008 r. Nr. 198, poz. 1226). Proponowane obszary Natura 2000 Bory Niemodlińskie i Opolska Dolina Nysy Kłodzkiej znalazły się na liście obszarów mających znaczenie dla Wspólnoty, przekazane do Komiski Europejskiej dnia 29 października 2009 r. Charakterystyka obszarów: Grądy Odrzańskie PLB POWIĄZANIA Z INNYMI OBSZARAMI NATURA 2000: powiązany z obszarem PLH POWIERZCHNIA: ,28 ha OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA OBSZARU: Klasy siedlisk % pokrycia cieki wodne 5,00 % grunty orne 40,00 % lasy iglaste 0,00 % lasy liściaste 26,00 % lasy mieszane 3,00 % lasy w stanie zmian 1,00 % łąki i pastwiska 14,00 % tereny luźno zabudowane 0,00 % tereny przemysłowe 0,00 % tereny rolnicze z dużym udziałem elementów naturalnych 9,00 % zbiorniki wodne 0,00 % złożone systemy upraw i działek 2,00 % zwarta zabudowa miejska 0,00 % OPIS OBSZARU Obszar obejmuje 70-cio kilometrowy odcinek doliny Odry między Narokiem a Wrocławiem. Dolina pokryta jest lasami, łąkami, pastwiskami i polami uprawnymi. Lasy składają się przede wszystkim z drzewostanów dębowo-grabowych, jednakże zachowały się małe płaty zadrzewień olszowo wiązowych i wierzbowo-topolowych. Znajdują się tu liczne cieki wodne, stare koryta rzeczne, pozostałości rozlewisk i stawów. Teren jest silnie zmeliorowany. 62

63 ZAGROŻENIA - zanieczyszczenia wód; osuszanie terenu. - zagrożenia mogłyby wystąpić w wypadku odstąpienia od obowiązujących zasad gospodarki leśnej. STATUS OCHRONY Występują następujące formy ochrony: Rezerwat Przyrody: - Grodzisko Ryczyńskie (1,8 ha) - Kanigóra (5,1 ha) - Łacha Jelcz (6,9 ha) - Zwierzyniec (9,0 ha) Park Krajobrazowy: - Stobrawski (52637,0 ha) STRUKTURA WŁASNOŚCI Własność mieszana - Skarb Państwa i własność prywatna. Rysunek 9. Mapa obszaru Natura 2000 Grądy Odrzańskie PLB Żródło: Bory Niemodlińskie PLH POWIERZCHNIA: 5 646,7 ha Typy SIEDLISK wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Nazwa siedliska % pokrycia Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion) 0,60 Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris) 0,10 Torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą (żywe) 0,60 Torfowiska wysokie zdegradowane, lecz zdolne do naturalnej i stymulowanej regeneracji 0,60 63

64 Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio-Caricetea) 0,60 Obniżenia na podłożu torfowym z roślinnością ze związku Rhynchosporion 0,60 Kwaśne buczyny (Luzulo-Fagenion) 0,50 Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum) 3,40 Pomorski kwaśny las brzozowo-dębowy (Betulo-Quercetum) 2,50 Bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi-betuletum pubescentis, Vaccinio uliginosi-pinetum, Pino 16,80 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion 3,20 Łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum) 0,60 OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA OBSZARU: Klasy siedlisk % pokrycia Lasy iglaste 26% Lasy liściaste 19% Lasy mieszane 28% Siedliska leśne (ogólnie) 6% Siedliska łąkowe i zaroślowe (ogólnie) 3% Siedliska rolnicze (ogólnie) 7% Wody śródlądowe (stojące i płynące) 11% OPIS OBSZARU: Obszar Borów Niemodlińskich jest rozległym kompleksem leśnym rozciągającym się na falistej i równinnej wysoczyźnie polodowcowej porozcinanej dolinkami rzecznymi, między dolinami Nysy Kłodzkiej i Odry. Równiny wodnolodowcowe oraz ostańce denudacyjne zbudowane z osadów plioceńskiej sieci rzecznej i iłów mioceńskich, urozmaicają zespoły wydm dochodzących do 15 m wysokości, a także bezodpływowe zagłębienia, w których zlokalizowane są bory bagienne i torfowiska. Większa część ostoi jest zalesiona, głównie lasami o charakterze gospodarczym, wśród których zachowały się liczne fragmenty lasów o charakterze rodzimym. Wśród lasów występują duże kompleksy stawów z charakterystycznymi dla tych ekosystemów zespołami roślinności i fauny wodno-błotnej. Większe kompleksy zbiorowisk łąkowych występują w dolinach rzecznych, w tym Ścinawy Niemodlińskiej i Wytoki oraz ich dopływów. Obszar stanowi część dużego zwartego kompleksu leśnego, którego część zachodnia, proponowana do ochrony jako ostoja siedliskowa, charakteryzuje się bardzo dużą różnorodnością siedliskową, od siedlisk suchych na wydmach do skrajnie wilgotnych torfowisk i stawów. Mozaikowaty charakter siedlisk oraz silne związki funkcjonalno-przestrzenne między nimi uzasadniają objęcie ochroną większego obszaru niż zespołu chronionych dyrektywą UE siedlisk przyrodniczych. Jednocześnie charakter zagospodarowania oraz liczne strefy nieciągłości występujących siedlisk decydują o konieczności delimitacji ostoi w pięciu podobszarach, nie połączonych ze sobą przestrzennie. WARTOŚĆ PRZYRODNICZA I ZNACZENIE: Szczególną wartość prezentuje zespół torfowisk przejściowych, trzęsawisk i torfowisk wysokich - jedne z ostatnich zachowanych kompleksów tego typu na terenie województwa opolskiego. Torfowiskom towarzyszą bory bagienne o charakterze priorytetowym oraz duże powierzchnie lasów grądowych. Na podkreślenie zasługuje bogata fauna kręgowa, z 3 gatunkami nietoperzy z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej, których siedliska związane są z licznie występującymi tu zbiornikami wodnymi oraz starodrzewami grądowymi. Jedno z dwóch znanych w województwie, stanowisk Emys orbicularis. 64

65 Rysunek 10. Mapa obszaru Natura 2000 Bory Niemodlińskie Źródło: ZAGROŻENIA: Do podstawowych zagrożeń należy zaliczyć intensyfikację gospodarki leśnej powiązane z osuszaniem bagien i torfowisk. Na przebiegającej przez obszar autostradzie A4 brakuje przejść ekologicznych dla dużych zwierząt. STATUS OCHRONNY: Obszar Chronionego Krajobrazu "Bory Niemodlińskie", niewielkie powierzchnie zajmują rezerwaty przyrody "Prądy" (2001 r, 36,45 ha) oraz "Złote Bagna" (2001 r, 33,17 ha). STRUKTURA WŁASNOŚCI: Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Katowicach, Nadleśnictwo Tułowice. Niewielkie fragmenty we własności prywatnej. Dolina Nysy Kłodzkiej PLH Powierzchnia: 1439,6 ha Typy SIEDLISK wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Typy siedlisk % pokrycia -Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion 1,00 %, Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris) - 0,40%, Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum) 27,00%, Pomorski kwaśny las brzozowo-dębowy (Betulo-Quercetum) 1,10%, Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion 3,70%, Łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum) 0,40%. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA OBSZARU: Klasy siedlisk % pokrycia Lasy liściaste 86%, Lasy mieszane 7%, Siedliska rolnicze (ogólnie) 7%. 65

66 OPIS OBSZARU Obszar rozciąga się wzdłuż Nysy Kłodzkiej od okolic Michałowa do Ptakowic. Główną część stanowią obszary leśne położone na zachód od koryta rzeki. Obszar obejmuje płaską dolinę zalewową Nysy Kłodzkiej oraz fragmenty teras nadzalewowych. Dolinę wyścielają mady rzeczne podścielone piaskami i żwirami aluwialnymi i wodnolodowcowymi. W spągu występują iły mioceńskie. Rzeźba terenu jest płaska, lokalnie zaznaczają się starorzecza i niewielkie obniżenia terenowe. Koryto rzeki jest silnie wcięte w bazę erozyjną. W ostoi przeważa dobrze wykształcony grąd środkowoeuropejski. Koryto Nysy Kłodzkiej zachowuje naturalny charakter. Ze względu na zwarty charakter siedlisk przyrodniczych występujących głównie w lasach i jednocześnie izolację przestrzenną kompleksów zaproponowano ostoję w trzech fragmentach. Główny obejmuje kompleksy przyległe do koryta rzecznego wraz z krótkim odcinkiem łącznika między nimi wzdłuż koryta rzeki. Pozostałe dwa są izolowane i obejmują kompleks leśny koło Żelaznej i koło Ptakowic. WARTOŚĆ PRZYRODNICZA I ZNACZENIE Główną wartością przyrodniczą obszaru jest dobrze wykształcona i zachowana dolina rzeczna o charakterze podgórskim. Część grądów Galio-Carpinetum znajdująca się w proponowanej ostoi jest bardzo dobrze zachowana. Duża część z nich to drzewostany przeszło 150-letnie. Oprócz grądów zachowały się również płaty bardzo dobrze wykształconych łęgów Ficario-Ulmetum. Wzdłuż koryta występują również naturalne zbiorniki eutroficzne i starorzecza. Rysunek 11. Mapa obszaru Natura 2000 Dolina Nysy Kłodzkiej. Źródło: ZAGROŻENIA Wprowadzanie do zbiorowisk grądów i łęgów gatunków niezgodnych siedliskowo np. świerków; osuszanie łęgów i grądów oraz łąk, regulacja koryta rzecznego, odwadnianie starorzeczy, przekształcanie łąk na pola uprawne, inwazja obcych gatunków wzdłuż koryta rzecznego. STATUS OCHRONNY W obrębie proponowanej ostoi znajdują się dwa rezerwaty przyrody: Dębina (2000 r, 58,95 ha) oraz Kokorycz (2000 r, 41,30 ha), w których przedmiotem ochrony są bardzo dobrze zachowane grądy i łęgi. Część obszaru ostoi zlokalizowana jest w granicach OChK Bory Niemodlińskie. STRUKTURA WŁASNOŚCI RDPL Katowice, Nadleśnictwo Tułowice, RZGW Wrocław; grunty prywatne; 66

67 Flora Na podstawie dostępnych opracowań, w niniejszym rozdziale wymieniono aktualnie występujące rośliny chronione, rzadkie i ginące na obszarze Gminy Lewin Brzeski. Znalazły się tu gatunki chronione na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną [Dz. U. nr 168, poz. 1764] oraz Konwencji Waszyngtońskiej o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem. Przedstawiono również wybrane gatunki zagrożone i rzadkie w skali regionu i kraju, nie podlegające ochronie prawnej, które występują dziko na terenie Gminy Lewin Brzeski. Rośliny chronione i rzadkie Obszar Gminy Lewin Brzeski, w związku ze znacznym zróżnicowaniem siedlisk, obfituje w chronione i rzadkie gatunki roślin. Związane jest to między innymi z faktem położenia obszaru gminy w widłach Nysy Kłodzkiej i Odry, które warunkują istnienie wilgotnych i wodnych biotopów. Występują tu gatunki, których ochrona ma znaczenie ponadregionalne. Flora badanego obszaru poniosła jednak także znaczne straty w przeciągu ostatnich około 100 lat. Jest to związane z antropopresją, szczególnie działaniami ochrony przeciwpowodziowej, intensywnym rolnictwem oraz rabunkową gospodarką leśną, które w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat doprowadziły do znacznego zubożenia flory. Prawdopodobnie z terenu gminy ustąpiły bezpowrotnie takie cenne w skali kraju gatunki jak goździk pyszny Dianthus superbus i kruszczyk błotny Epipactis palustris oraz ginące w skali regionalnej rosiczka okrągłolistna Drosera rotundifolia, jeżogłówka najmniejsza Sparganium minimum czy osoka aloesowata Stratiotes aloides. Zwrócić warto uwagę, że niemal wszystkie wyżej wymienione gatunki są roślinami związanymi z siedliskami wilgotnymi, co wskazuje podstawową przyczynę obniżenia się różnorodności siedliskowej badanego obszaru. Jest nią zmiana stosunków wód gruntowych, a szczególnie oddzielenie wałami przeciwpowodziowymi dolin rzecznych od cyklicznych zalewów oraz odwadniające melioracje na terenach łąkowych i leśnych. Obecnie na badanym terenie stwierdzono występowanie stanowisk 11 gatunków roślin naczyniowych ściśle chronionych oraz 6 gatunków chronionych częściowo. Część z tych taksonów znalazła się na Czerwonej liście roślin naczyniowych zagrożonych w Polsce (Zarzycki, Szeląg 1992), regionalnej Czerwonej liście roślin naczyniowych Górnego Śląska (Parusel i in. red. 1996), wojewódzkiej Czerwonej liście roślin zagrożonych w województwie opolskim (Spałek 1997), a także Liście zagrożonych gatunków chwastów segetalnych w Polsce (Warcholińska 1994). Jeden gatunek grzyba został umieszczony na Czerwonej liście grzybów wielkoowocnikowych zagrożonych w Polsce (Wojewoda, Ławrynowicz 1992) oraz regionalnej i wojewódzkiej Czerwonej liście grzybów wielkoowocnikowych Górnego Śląska (Wojewoda 1999). Na terenie badanego obszaru Gminy Lewin Brzeski stwierdzono występowanie następujących gatunków roślin prawnie chronionych: Gatunki roślin objęte ochroną ścisłą: 1. Arcydzięgiel litwor nadbrzeżny Angelica archangelica subsp. litoralis 2. Centuria pospolita Centaurium erythraea 3. Kotewka orzech wodny Trapa natans 4. Kruszczyk szerokolistny Epipactis helleborine 5. Nadwodnik sześciopręcikowy Elatine hexandra 6. Podkolan biały Platanthera bifolia 7. Podkolan zielonawy Platanthera chlorantha 8. Salwinia pływająca Salvinia natans 9. Śnieżyczka przebiśnieg Galanthus nivalis 10. Wawrzynek wilczełyko Daphne mezereum 11. Zimowit jesienny Colchicum autumnale Gatunki roślin objęte ochroną częściową: 1. Bluszcz pospolity Hedera helix 2. Czosnek niedźwiedzi Allium ursinum 67

68 3. Grążel żółty Nuphar lutea 4. Grzybienie białe Nymphaea alba 5. Kalina koralowa Viburnum opulus 6. Konwalia majowa Convallaria majalis 7. Kopytnik pospolity Asarum europaeum 8. Kruszyna zwyczajna Frangula alnus 9. Przytulia wonna Galium odoratum Gatunki roślin rzadkich i ginących: Na uwagę zasługują również gatunki rzadkie w skali województwa i regionu. Najciekawsze z nich to: 1. Bebłek błotny Peplis portula 2. Ciemiężyk białokwiatowy Vincetoxicum hirundinaria 3. Czosnek kątowaty Allium angulosum 4. Groszek bulwiasty Lathyrus tuberosus 5. Kąkol polny Agrostemma githago 6. Kokorycz pusta Corydalis cava 7. Kosaciec żółty Iris pseudacorus 8. Krwawnik kichawiec Achillea ptarmica 9. Lulek czarny Hyoscyamus niger 10. Łączeń baldaszkowy Butomus umbellatus 11. Łuskiewnik różowy Lathraea squamaria 12. Namulnik brzegowy Limosella aquatica 13. Okrężnica bagienna Hottonia palustris 14. Ostrożeń siwy Cirsium canum 15. Pałka wąskolistna Typha angustifolia 16. Ponikło igłowate Eleocharis acicularis 17. Ponikło jajowate Eleocharis ovata 18. Przetacznik długolistny Veronica longifolia 19. Rdestnica ostrolistna Potamogeton acutifolius 20. Rdestnica stępiona Potamogeton obtusifolius 21. Rdestnica włosowata Potamogeton trichoides 22. Rutewka wąskolistna Thalictrum lucidum 23. Turzyca ciborowata Carex bohemica 24. Turzyca nibyciborowata Carex pseudocyperus 25. Turzyca wczesna Carex praecox 26. Włosienicznik krążkolistny Batrachium circinatum Dodatkowo stwierdzono występowanie podlegającego ochronie interesującego grzyba - czarki szkarłatnej Sarcoscypha coccinea oraz włóknouszek szczotkowaty (Inonotus hispidus). Fauna Świat zwierząt obszaru opracowania charakteryzuje się w większości, za wyjątkiem doliny Odry i Nysy Kłodzkiej oraz stawów, silnym przekształceniem naturalnych ekosystemów i co się z tym wiąże, niewielkimi walorami faunistycznymi. Występują tutaj głównie gatunki pospolite dla niżu Polski, związane z ekosystemami rolniczymi oraz z siedliskami ludzkimi. Skład fauny na większości obszaru jest mocno ograniczony ze względu na intensywną gospodarkę rolną, zabudowę mieszkalną oraz przmysłową i szlaki komunikacyjne. Gatunki związane z powyższymi siedliskami charakteryzują się umiejętnością dostosowania do silnie przekształconych ekosystemów i często szeroką tolerancją ekologiczną na różne czynniki środowiska. Okres wzrostu zbóż sprzyja występowaniu organizmów preferujących siedliska upraw, w szczególności należących do gatunków z rzędu pająków (Ąraneida), motyli (Lepidopterd), dwuskrzydłych (Dipterd), błonkówek (Hymenoptera). Jednak obok zwierząt pospolitych występuje tu wiele gatunków chronionych oraz rzadkich i ginących w skali kraju i Europy. Część z nich wymieniono w załącznikach do Dyrektywy Ptasiej 68

69 i Siedliskowej oraz w aneksie II Konwencji Berneńskiej. W wyniku przeprowadzonej inwentaryzacji przyrodniczej [Inwentaryzacja ( ), 2001] na terenie gminy Lewin Brzeski stwierdzono: występowanie 19 gatunków ssaków, w tym 4 gatunki chronione. Dodatkowo w kilku miejscach stwierdzono także liczne występowanie nietoperzy, występowanie 130 gatunków ptaków, w tym 120 gatunków chronionych (wśród nich 106 gatunków lęgowych), występowanie 4 chronionych gatunków gadów i 9 chronionych gatunków płazów, występowanie 3 chronionych gatunków bezkręgowców, dodatkowo występuje tu chroniony rodzaj trzmiel Bombus Cel średniookresowy do 2017 r. Kierunki działań: Zachowanie bogatej różnorodności biologicznej Ochrona i rozwój systemu obszarów chronionych: Zadania własne i koordynowane: Rodzaj zadania Wykonanie inwentaryzacji przyrodniczej terenu Gminy Lewin Brzeski Zachowanie i ochrona zasobów przyrodniczych w istniejących kompleksach leśnych Ochrona i zwiększanie różnorodności biologicznej Ochrona terenów przyrodniczo cennych przed niewłaściwym sposobem użytkowania Ochrona starych i nowych pomników przyrody Jednostka odpowiedzialna Gmina Lewin Brzeski Nadleśnictwo, właściciele, Starosta Nadleśnictwo, właściciele Nadleśnictwo, właściciele Nadleśnictwo, właściciele Ochrona fauny i flory: Zadania własne: Rodzaj zadania Zachowanie istniejących zbiorników wodnych Stały nadzór nad rozwojem uciążliwego przemysłu Jednostka odpowiedzialna Organizacje pozarządowe, Gmina Lewin Brzeski Gmina Lewin Brzeski, Powiat Ochrona i utrzymanie krajobrazu rekreacyjnego: Zadania własne: Rodzaj zadania Wzmocnienie roli rekreacyjnej zieleni Jednostka odpowiedzialna Gmina Lewin Brzeski, Organizacje pozarządowe, 69

70 Rozwój sieci szlaków turystycznych i ścieżek dydaktycznych na terenach interesujących przyrodniczo Zachowanie istniejącej zieleni urządzonej Urządzanie i utrzymanie terenów zieleni, zadrzewień, zakrzewień i parków Rewitalizacja zabytkowych ulic Zamkowej, Kopernika, Pocztowej i Krótkiej w Lewinie Brzeskim Kształtowanie centrum wsi Skorogoszcz poprzez rewitalizację Placu Wolności z wykonaniem dojść o dojazdu do zabytkowego parku. Zagospodarowanie stawu we Wronowie Place zabaw na terenie gminy Zagospodarowanie terenu rekreacyjno sportowego w miejscowości Przecza Zagospodarowanie terenów poeksploatacyjnych dla celów rekreacyjnych w Lewinie, Kantorowicach, Nowej Wsi Małej i Ptakowicach Nadleśnictwo, Organizacje pozarządowe, Gmina Lewin Brzeski Gmina Lewin Brzeski Gmina Lewin Brzeski Gmina Lewin Brzeski Gmina Lewin Brzeski Gmina Lewin Brzeski Gmina Lewin Brzeski Gmina Lewin Brzeski Gmina Lewin Brzeski 8.2. Ochrona i zrównoważony rozwój lasów Stan wyjściowy lasy: Lasy spełniają istotną rolę w odniesieniu do hydrosfery i atmosfery. Oprócz tego posiadają funkcje produkcyjne i społeczne, przede wszystkim rekreacyjne. W Gminie Lewin Brzeski lasy zajmują ok. 10,0 % powierzchni gminy. Wskaźnik lesistości Gminy Lewin Brzeski jest dużo niższy od przeciętnej lesistości powiatu (18,7 %), i od wskaźnika dla województwa (26,5 %) oraz kraju (29,0 %). Tak niski udział lasów w strukturze użytkowania gruntów jest wynikiem dużej presji na ich rolnicze wykorzystanie w związku z dobrą jakością gleb występujących w gminie. Najsłabiej zalesiona jest zachodnia część gminy. Tereny o większej lesistości znajdują się na wschód od Nysy Kłodzkiej, w części północno wschodniej i południowo wschodniej gminy. Lasy, tworzące tu większe lub mniejsze kompleksy, występują w północnej części gminy w dolinie Odry, w części południowowschodniej oraz w centralnej części gminy w dolinie Nysy Kłodzkiej. W dolinach Odry i Nysy Kłodzkiej miejscami dominują lasy liściaste. Natomiast na pozostałym terenie występują lasy iglaste, które są sztucznie nasadzonymi monokulturami sosny. Mają one najczęściej niewielką wartość przyrodniczą, gdyż są to przeważnie zbiorowiska wtórne, ze sztucznie nasadzoną sosną na siedliskach łęgu, grądu lub dąbrowy. W bardzo ubogim pod względem florystycznym runie tych lasów dominują różne gatunki jeżyn oraz trzcinnik piaskowy Calamagrostis epigejos, szczególnie bujnie rozwijające się w partiach nadmiernie prześwietlonych. Lasy liściaste występują już na mniejszych powierzchniach. Należą do nich: łęg jesionowowiązowy Ficario-Ulmetum campestris, który zajmuje obecnie niewielkie powierzchnie w dolinie Odry koło PGR Zawadno oraz na południe od Ptakowic i tworzy, najczęściej razem z grądami niskimi, drobnopowierzchniowy kompleks mozaikowy. Grąd środkowoeuropejski Galio sylvatici-carpinetum występuje w okolicach PGR Zawadno, Wronowa oraz Oldrzyszowic. W większości przypadków są to zbiorowiska powstałe w skutek sukcesji łęgów wywołanej zmianami stosunków wodnych w następstwie prac melioracyjnych i regulacji dolin rzecznych. Stopniowe odwadnianie tych terenów powoduje, że występuję tu szereg stadiów przejściowych od łęgu jesionowo-wiązowego do typowego grądu. Kolejnym zbiorowiskiem lasów liściastych występującym na terenie Gminy Lewin Brzeski jest łęg jesionowo-olszowy Fraxino-Alnetum, którego niewielkie płaty występują w dolinie Nysy Kłodzkiej koło Lewina Brzeskiego oraz w południowej części gminy w masywie leśnym koło Oldrzyszowic. Nadrzeczny łęg topolowy Populetum albae na badanym terenie występuje obecnie bardzo rzadko, a o jego dawnym liczniejszym tu występowaniu świadczą spotykane dosyć często pojedyncze topole białe Populus alba Fragmentarycznie wykształcony płat tego zbiorowiska znajduje się na 70

71 zachód od Lewina Brzeskiego. Nieco pospoliciej spotykany jest nadrzeczny łęg wierzbowy Salicetum albo-fragilis z dominacją wierzby białej Salix alba i kruchej S. fragilis. Kompleksy leśne leżące we wschodniej części gminy, wspólnie z lasami sąsiadującymi znajdującymi się na terenie Gminy Dąbrowa, stanowią korytarz ekologiczny łączący dolinę Odry z lasami Puszczy Niemodlińskiej. Do zbiorowisk zaroślowych na omawianym terenie należy zespół Rhamno-Cornetum sanguinei występujący dosyć często na skrajach grądów, na miedzach i obrzeżach dróg polnych. Natomiast wzdłuż brzegów Odry występują fitocenozy należące do zespołu z dominacją krzewiastych wierzb Salicetum pentandro-cinereae, który jest znacznie rzadszym zbiorowiskiem zaroślowym niż wyżej opisany. Występuje na siedlisku łęgu topolowego Populetum albae oraz czasem spotkać go można nad brzegami starorzeczy i w obniżeniach terenu z okresowo stagnującą wodą. Większość lasów w gminie jest własnością Skarbu Państwa, pod zarządem Lasów Państwowych. Wchodzą one w skład 2 nadleśnictw. Nadleśnictwa Opole (część obrębu Dąbrowa Opolska), Nadleśnictwa Brzeg (część obrębu Karłowice). Dominującymi siedliskami w gminie są siedliska żyzne lasy mieszane świeże i wilgotne oraz lasy łęgowe w dolinie Odry i Nysy Kłodzkiej. Najmniej żyzne siedliska borowe występują tylko na wschód od Nysy Kłodzkiej. W południowej części gminy, przy Stawach Niemodlińskich, występuje mały fragment lasu mieszanego bagiennego rzadkiego siedliska w województwie. Na terenach wysoczyznowych, na zachód od Nysy Kłodzkiej, gatunkiem dominującym jest sosna i dąb. Na terenach Odry i Nysy Kłodzkiej dominują topole i dęby. Pozostała część powierzchni przypada głównie na olchę, jesion, brzozę i wierzby. Najmniej jest tu modrzewia, świerku, osiki i lipy. Najliczniej reprezentowane są raczej młode drzewostany (do 60 lat), ale w pewnych fragmentach (szczególnie w Dolinie Odry) występują ponad 100 letnie drzewostany dębowe. Lasy w północno wschodniej części gminy (w dolinie Odry) należą do Stobrawskiego Parku Krajobrazowego, natomiast kompleksy leśne położone w południowo wschodniej części (przy Stawach Niemodlińskich) należą do Obszaru Chronionego Krajobrazu Bory Niemodlińskie. Kompleksy lasów we wschodniej części gminy, w sąsiedztwie gminy Dąbrowa Niemodlińska, stanowią łącznik ekologicznego systemu przestrzennego Borów Niemodlińskich z systemem korytarza ekologicznego Doliny Odry i z systemem ekologicznym Lasów Stobrawsko - Turawskich w północnej części regionu. Ekosystemy leśne gminy są pozostałością dawnej Puszczy Śląskiej. Zgodnie z zarządzeniem MOŚZNLL z dnia 22 sierpnia 1995 r. dla Nadleśnictwa Opole i z dnia 6 października 1994 r. dla Nadleśnictwa Brzeg większość lasów położonych w gminie uznano za lasy chronione. Za ochronne uznane zostały drzewostany: -wodochronne -chroniące środowisko przyrodnicze: do 10 km od granicy administracyjnej miast liczących ponad 50 tys. mieszkańców, stanowiące ostoje zwierząt podlegających ochronie gatunkowej (zajmują najmniejsze powierzchnie - przy Stawach Niemodlińskich i koło Borkowic), uszkodzone na skutek działalności przemysłu (znaczne powierzchnie znajdują się we wschodniej i południowej części gminy). Jednym z głównych zagrożeń środowiska leśnego jest presja zanieczyszczeń powietrza. Lasy w gminie tworzy sosna oraz na znacznych powierzchniach gatunki liściaste. Największe uszkodzenia wykazują sosny, gatunek bardzo wrażliwy na emisje przemysłowe, dlatego też lasy w gminie zakwalifikowano do I i II strefy uszkodzeń przemysłowych. Równoległe do osłabienia drzewostanów przez zanieczyszczenia powietrza, od paru lat powtarzające się susze i obserwowane obniżenie stanu wód gruntowych mają wpływ na kondycję zdrowotną lasu. Ataki szkodników owadzich są wskaźnikiem osłabienia drzewostanów i często ostatnim czynnikiem doprowadzającym do zamierania drzew. Zanik naturalnych reakcji obronnych to także wynik: niedostosowania składu gatunkowego drzew do siedlisk leśnych, zaburzonej naturalnej struktury wiekowej i gatunkowej (zakładanie jednogatunkowych i jednowiekowych upraw leśnych). Pewną pozytywną tendencją w gospodarce leśnej, zaznaczającą się w ostatnich latach, jest stopniowa przebudowa drzewostanów. 71

72 Cel średniookresowy do 2017 r. Racjonalne użytkowanie zasobów leśnych przez kształtowanie ich właściwej struktury gatunkowej i wiekowej, z zachowaniem bogactwa biologicznego Kierunki działań: Zadania własne: Rodzaj zadania Przedsięwzięcia związane z ochroną przyrody, urządzanie i utrzymanie zieleni, zadrzewień, zakrzewień na terenach będących własnością gminy gatunkami rodzimymi Inwentaryzacja i weryfikacja klasyfikacji gruntów pod kątem pełnego uwzględnienia gruntów zalesionych i zadrzewionych oraz ujęcie granicy rolno-leśnej w planach zagospodarowania przestrzennego Prowadzenie ciągłej kampanii edukacyjno informacyjnej w celu podnoszenia świadomości w zakresie celów i korzyści z trwale zrównoważonej gospodarki leśnej Zadania koordynowane: Rodzaj zadania Zapewnienie trwałości i wielofunkcyjności lasów Inwentaryzacja zasobów leśnych pod kątem ich stanu zdrowotnego Zachowanie istniejących kompleksów leśnych Prowadzenie gospodarki leśnej ze szczególnym uwzględnieniem pozaprodukcyjnych funkcji lasu Ochrona gleb leśnych Stały monitoring środowiska leśnego w celu przeciwdziałania stanom niepożądanym (pożary, choroby, szkodniki, nielegalne wysypiska śmieci) Realizacja Wojewódzkiego Programu Zwiększenia Lesistości gatunkami rodzimymi Aktualizacja granicy rolno-leśnej w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego Renaturalizacja obszarów leśnych gatunkami rodzimymi Zalesianie gruntów nieprzydatnych do produkcji rolnej oraz nieużytków i terenów zdegradowanych i przekształconych gatunkami rodzimymi Stały nadzór nad gospodarką leśną w lasach prywatnych Jednostka odpowiedzialna Gmina Lewin Brzeski Nadleśnictwo, Gmina Lewin Brzeski Gmina Lewin Brzeski, Nadleśnictwo, Starosta, właściciele gruntów Jednostka odpowiedzialna Nadleśnictwo, Starosta, właściciele gruntów Nadleśnictwo, Starosta, właściciele gruntów Nadleśnictwo, Starosta, właściciele gruntów Nadleśnictwo, Starosta, właściciele gruntów Nadleśnictwo, Starosta, właściciele gruntów Nadleśnictwo, Starosta, właściciele gruntów, Gmina Lewin Brzeski Nadleśnictwo, Właściciele gruntów Wojewoda, Marszałek Nadleśnictwo Starosta, ARiMR Starosta 72

73 8.3. Racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi Stan wyjściowy W ramach tego zagadnienia pod uwagę należy wziąć przede wszystkim zmniejszenie materiałochłonności, odpadowości, wodochłonności i energochłonności produkcji przemysłowej. Jest to podejście korzystne zarówno ze względów ochrony zasobów środowiska, jak też ekonomii prowadzonych procesów technologicznych w poszczególnych zakładach. Oprócz minimalizacji oddziaływania na środowisko, poprzez pobór wody, surowców naturalnych i energii, wytwórcy z sektora gospodarczego mają szansę ponosić niższe opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska oraz redukować koszty energii i surowców stosowanych w produkcji. Z uwagi na wprowadzanie nowych technologii oraz uwarunkowania ekonomiczne większość przedsiębiorstw, instytucji oraz spółdzielni realizuje zadania w celu osiągnięcia zrównoważonego wykorzystania surowców, materiałów, wody i energii m.in. poprzez: - wymianę starych odcinków sieci wodociągowej z zastosowaniem nowych technologii oraz stosowanie doszczelniaczy przy usuwaniu awarii, - stosowanie w miarę możliwości zamkniętych układów obiegu wody, - zarządy spółdzielni sukcesywnie wprowadzają w każdym budynku liczniki dostarczanej energii cieplnej oraz liczniki na ciepłą i zimną wodę Cel średniookresowy do 2017 r. Racjonalizacja gospodarowania zasobami wód powierzchniowych i podziemnych w taki sposób, aby uchronić gospodarkę od deficytów wody Kierunki działań: Zadania koordynowane: Rodzaj zadania Wspieranie stosowania zamkniętych obiegów wody w przedsiębiorstwach Stosowanie technologii przyjaznych dla środowiska naturalnego Promowanie wprowadzania systemów recyklingu umożliwiających wielokrotne użytkowanie materiałów Jednostka odpowiedzialna Podmioty gospodarcze, Powiat Brzeski Podmioty gospodarcze Podmioty gospodarcze trudniące się segregacją odpadów 8.4. Kształtowanie stosunków wodnych i ochrona przed powodzią Stan wyjściowy Zapisy w studium zagospodarowania przestrzennego określają, iż na terenie Gminy Lewin Brzeski tereny narażone na niebezpieczeństwo powodzi występują wzdłuż większych cieków wodnych, głównie wzdłuż rzeki Nysy Kłodzkiej, Odry oraz Ścinawy Niemodlińskiej. Na terenach zagrożonych powodzią należy ograniczyć zainwestowanie, a ewentualne zabudowania powinny mieć tzw. wysoki parter. W ramach koncepcji ochrony przeciwpowodziowej, zgodnie ze Studium zagospodarowania przestrzennego pasma Odry, przewiduje się zadania takie jak: - modernizacja obwałowań lewostronnych w Lewinie Brzeskim km 10,5-11,3, - budowa wałów prawostronnych w Lewinie Brzeskim km-12,4-14,2, - przebudowa jazu stałego na jaz ruchomy, o obniżonej koronie progu w Lewinie Brzeskim w km 13,8 - realizacja systemów zabezpieczeń przeciwpowodziowych w dolinie Nysy Kłodzkiej i Odry (Mikolin) w miejscowościach: Lewin Brzeski, Chróścina, Skorogoszcz i Mikolin, 73

74 - zwiększenie przepustowości przekrojów mostowych w drodze prac pogłębieniowych, obniżenia międzywala i zwiększenia szerokości koryta: most drogowy w Mikolinie, most drogowy na rzece Nysa Kłodzka w Lewinie Brzeskim, udrożnienie mostu drogowego na przewale ulgi w ciągu drogi Lewin Brzeski-Niemodlin; Wyznacza się na obszarze gminy sieć zbiorników małej i średniej retencji, które równocześnie mają znaczenie rekreacyjne dla regionu. W 2008 r. zlecone zostało przez Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej wykonanie studiów wykonalności dla modernizacji zbiornika Nysa, poprawy stanu ochrony przeciwpowodziowej Lewina Brzeskiego oraz ochrony przed powodzią Kotliny Kłodzkiej. W ramach Systemu Monitoringu i Osłony Kraju (SMOK) wybudowany został przez Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej system monitorowania i ostrzegania przed powodzią, który obejmuje swym zasięgiem również dorzecze Odry. Zapewnia on bardzo szybkie przekazywanie szczegółowych prognoz i danych służbom odpowiedzialnym za gospodarkę wodną i bezpieczeństwo. Projekt ten finansowany był ze środków pożyczki Banku Światowego. System ten umożliwiać będzie zatrzymanie ok. 500 mln m 3 wody. Aby uzyskać ten cel, w ramach Programu dla Odry 2006 w zlewni górnej i środkowej Odry powinny być zrealizowane jeszcze co najmniej takie zadania, jak: zwiększenie ochrony przeciwpowodziowej miast Lewin Brzeski i Skorogoszcz na Nysie Kłodzkiej. Obecny stan techniczny zbiornika Nysa oraz jego wadliwe rozwiązania konstrukcyjne, a w szczególności brak upustów dennych i przelewu powodziowego, nie gwarantują pełnego bezpieczeństwa tego obiektu. Wymagana jest gruntowna modernizacja zbiornika Nysa, uwzględniająca wykonanie upustów dennych, przelewu powierzchniowego oraz zapewnienie pełnej szczelności zapory czołowej i bocznej z uwzględnieniem aspektów przyrodniczych. Niezbędne jest również wykonanie skutecznego systemu alarmowania ludności mieszkającej poniżej zbiornika na wypadek zagrożeń oraz poprawienia warunków przepływu wód wezbraniowych w rejonie Lewina Brzeskiego i Skorogoszczy na Nysie Kłodzkiej (tj. miejscowości położonych poniżej zbiornika Nysa). W obecnych warunkach zrzut wody ze zbiornika Nysa większy niż 150 m 3 /s zagraża w rejonie Lewina Brzeskiego zabudowie miejskiej zarówno na lewym, jak i na prawym brzegu rzeki Nysy Kłodzkiej. Poprawienie warunków przepływu na tym obszarze do wartości 600 m 3 /s dałoby możliwość zapewnienia znacznej redukcji fali na Nysie Kłodzkiej, jak również przyczyniłoby się, we współpracy z projektowanym zbiornikiem Racibórz Dolny, do możliwości zapewnienia redukcji fali powodziowej w rejonie Wrocławia. Zwiększone rezerwy przeciwpowodziowe na zbiornikach Otmuchów i Nysa usprawniają w znacznym stopniu prowadzenie gospodarki sterowanej na tych obiektach. Odbywa się to jednak kosztem ograniczenia ilości wody dyspozycyjnej dla innych odbiorców, takich jak żegluga i turystyka. Modernizacja zbiornika Nysa i poprawienia warunków przepływu wód wezbraniowych w rejonie Lewina Brzeskiego i Skorogoszczy znacznie zatem poprawi możliwości wykorzystania istniejących zbiorników również do tych funkcji. Analiza przyczyn i skutków powodzi 1997 roku wykazała, że istniejący system ochrony przeciwpowodziowej, nawet po naprawie i odbudowie, nadal nie będzie spełniać standardów bezpieczeństwa i nie zagwarantuje bezpiecznego przepływu wód powodziowych o wielkościach z 1997 r. Rząd polski opracował program ochrony przeciwpowodziowej ODRA 2006, wdrażany na obszarze środkowej Odry (na odcinku Chałupki Brzeg Dolny) w latach Program ODRA 2006 obejmuje modernizację Odrzańskiego Systemu Wodnego, w obrębie 8 województw. Specjaliści gospodarki wodnej od lat zgłaszali postulaty kompleksowego rozwiązania spraw odrzańskich, ale dopiero po powodzi z 1997 roku powołany został Pełnomocnik rządu ds. usuwania skutków powodzi i w krótkim czasie opracowano Program dla Odry ". Celem Programu dla Odry jest zbudowanie systemu zintegrowanej gospodarki wodnej dorzecza Odry, uwzględniającej potrzeby zabezpieczenia przeciwpowodziowego, sporządzania prewencyjnych planów zagospodarowania przestrzennego, ochrony czystości wody, środowiska przyrodniczego i kulturowego, transportowe, ogólno - gospodarcze oraz konsumpcyjne, czyli modernizacja Odrzańskiego Systemu Wodnego oraz zrównoważony rozwój społeczny i gospodarczy obszaru Nadodrza, z uwzględnieniem bezpieczeństwa ludzi i realistycznie ocenianych możliwości finansowania przedsięwzięć. Zasady ekorozwoju są formułowane i respektowane we wszystkich komponentach Programu, zarówno na etapie planowania jak 74

75 i realizacji. Program dla Odry określa średniookresową strategię modernizacji Odrzańskiego Systemu Wodnego. Program dla Odry proponuje wizje Odry i Nadodrza jako nowocześnie zagospodarowanego korytarza ekologicznego tej części Europy wytyczając, zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju, konkretne zadania w zakresie: zwiększenia retencji wód w powiązaniu z ochroną przeciwpowodziową (poldery oraz zbiorniki), modernizacji i rozbudowy istniejącego systemu ochrony przeciwpowodziowej w ramach tzw. komponentu B pożyczki Banku Światowego system monitorowania i ostrzegania, ochrony czystości wody w ramach programu Komisji Ochrony Wód Odry przed Zanieczyszczeniem, utrzymania i stopniowego rozwoju żeglugi śródlądowej, wykorzystania siły wód do produkcji odnawialnej energii, zachowania i renaturyzowania ekosystemów rzek i ich dolin, zwrócenia się miast i gmin nadodrzańskich frontem ku rzece. Program dla Odry 2006 łączy zatem globalną wizję rozwoju z potrzebami środowisk lokalnych. Jego strategia zakłada ścisłą współpracę z gminami, powiatami i województwami samorządowymi. Program dla Odry zakłada: ochronę przed powodzią dużych skupisk ludności, zwiększenie retencji zbiornikowej w dorzeczu Odry o około 250 mln m 3 i retencji polderowej o 100 mln m 3, zbudowanie nowoczesnego systemu monitorowania sytuacji hydrologicznej w zlewni górnej i środkowej Odry i sprawnego systemu ostrzegania przed zagrożeniem powodziowym, rekonstrukcje zniszczeń powodziowych połączoną z modernizacją, Dla osiągnięcia tych celów konieczne jest dokonanie następujących przedsięwzięć: naprawa i modernizacja zniszczonych przez powódź obiektów hydrotechnicznych, planowanie i realizacja osłony przeciwpowodziowej na terenie zlewni przez Ośrodek Koordynacyjno - Informacyjny utworzony we Wrocławiu (oprogramowania do modelowania i przewidywania rozwoju sytuacji w zlewni i symulowania obszarów zalewowych), monitoring, prognozowanie i ostrzeganie jako instrument gospodarki zbiornikowej oraz przygotowania czynnej ochrony przeciwpowodziowej, ograniczenie zagrożenia powodziowego i program zapobiegania w oparciu o planowanie przestrzenne, budowa zbiornika Racibórz na rzece Odrze, budowa nowych polderów wzdłuż doliny Odry, zwiększających retencję przeciwpowodziową. Program dla Odry 2006 uznaje, że podstawowe zasady profilaktycznej ochrony przeciwpowodziowej są następujące: woda jest elementem profilaktycznej ochrony przeciwpowodziowej we wszystkich obszarach woda jest integralnym składnikiem użytkowania przestrzennego. Wody deszczowe powinny zostać zatrzymane w jak największym stopniu w miejscu ich opadania. Odpływ przez kanały i cieki wodne powinien zostać spowolniony, a lokalna gospodarka wodna zrenaturyzowana, wodę należy zatrzymywać w dorzeczach rzek. Na terenach zasiedlonych, w planowaniu urbanistycznym należy w większym stopniu uwzględnić służącą spowolnieniu odpływu, zbliżoną do naturalnej, rozbudowę otwartych akwenów, wodzie należy zrobić miejsce wodom należy stworzyć przestrzeń umożliwiającą opóźniony, nie stanowiący zagrożenia odpływ. Wody płynące i ich obszary zalewowe powinny być wolne dla możliwie jak największego zatrzymania wody. Należy zapobiec dalszemu wykorzystywaniu obszarów zalewowych i terenów błotnistych. Tam gdzie jest to możliwe powinny zostać odzyskane stracone obszary, należy utrzymywać w społeczeństwie świadomość możliwości zagrożenia powodziowego. Dlatego też zostaną ustalone i podane do wiadomości publicznej obszary zagrożone powodzią. 75

76 Za działania związane z ochroną przeciwpowodziową odpowiada, zgodnie z ustawą Prawo wodne, dyrektor Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej (RZGW). Z jego inicjatywy powstaje opracowanie projekt planu ochrony przeciwpowodziowej w regionie wodnym. RZWG są również odpowiedzialne za prowadzenie działań informacyjnych i koordynację w razie powodzi lub suszy na podległym terenie. Znajdujący się na terenie gminy zbiornik przeciwpowodziowy we Wronowie zostanie oczyszczony. Dzięki przebudowie zbiornika uda się nie tylko zapobiec podtopieniom gospodarstw we wsi, ale też domów w sąsiedniej Skorogoszczy. Wcześniej, kiedy tylko Nysa Kłodzka przybierała, spełniał swoją rolę. Obecny jego stan powoduje, iż nie spełnia on swojej roli. Pieniądze na modernizację zbiornika (460 tys. zł) przekaże gminie Lewin Brzeski opolski urząd marszałkowski. Zostanie również udrożniony rów łączący zbiornik z Nysą Kłodzką. Będzie to zarazem pierwszy etap prac związanych z ochroną przeciwpowodziową, jakie mają zostać wykonane w rejonie Skorogoszczy, a potem Lewina Brzeskiego Cel średniookresowy do 2017 r. Kierunki działań: Zabezpieczenie przed skutkami powodzi Zadania koordynowane i własne: Rodzaj zadania Systematyczna konserwacja rzek i cieków Przystosowanie terenów międzywala do szybkiego reagowania w przypadku powodzi (pielęgnacja lasów i zarośli łęgowych, odnowa użytków zielonych, konserwacja rowów melioracyjnych) Stworzenie systemu szybkiego ostrzegania i reagowania w przypadku zagrożenia powodzią Opracowanie planu awaryjnego na wypadek powodzi, uwzględniającego ochronę obiektów wrażliwych na terenie gminy (np. oczyszczalni ścieków, ujęć wód, terenów zabytkowych i przyrodniczo cennych, składowisk odpadów, itp.) Ochrona przed powodzią odbudowa i konserwacja urządzeń przeciwpowodziowych Budowa wałów przeciwpowodziowych Zagospodarowanie stawu we Wronowie Ochrona od powodzi Lewina Brzeskiego i Skorogoszczy Jednostka odpowiedzialna RZGW Wrocław, WZMiUW Opole RZGW Wrocław, Gmina Lewin Brzeski, WZMiUW Opole, Spółki wodne, właściciele terenu RZGW Wrocław, Gmina Lewin Brzeski RZGW Wrocław, Gmina Lewin Brzeski, WZMiUW Opole Gmina Lewin Brzeski, WZMiUW, RZGW Wrocław WZMiUW Opole Gmina Lewin Brzeski RZGW, OKI 8.5. Ochrona powierzchni ziemi Stan wyjściowy: Budowa geologiczna podłoża rozpatrywanego obszaru jest stosunkowo prosta. Bierze w niej udział dość jednolita seria osadów czwartorzędowych: piaszczystych, piaszczysto-żwirowych i gliniastych. Poszczególne warstwy mają różny skład granulometryczny i występują w różnym stanie plastyczności i spoistości. Miąższość osadów czwartorzędowych wynosi od kilku do kilkudziesięciu metrów. Najmłodsze utwory (holoceńskie) pokrywające od powierzchni teren opracowania to gliniasto - piaszczyste gleby zaliczone w większości do mad, pseudobielic i gleb brunatnych oraz czarnych 76

77 ziem, które występują jedynie w miejscach o słabym odpływie wód i przy ciekach. Utwory te stanowią pokrywę o miąższości średnio 0,3 0,5m, za wyjątkiem mad, których miąższość może dochodzić do kilku metrów. Jednakże głównym elementem budowy geologicznej obszaru są osady dolin rzecznych oraz wysoczyzny plejstoceńskiej: lodowcowe i wodnolodowcowe powstałe w okresie stadiału maksymalnego zlodowacenia środkowopolskiego, a także deluwialne. Wychodnie osadów trzeciorzędowych lokalnie odsłaniają się w okolicach Leśniczówki, Ptakowic, Skorogoszczy i Przeczy, a przedkenozoicznych (koniak) występują jedynie w okolicy Leśniczówki. Gmina Lewin Brzeski należy w większości do grodkowskiego regiony glebowo rolniczego. Charakteryzuje się on dominacją gleb średnio ciężkich. Stwarzają one korzystne warunki dla produkcji rolnej można na nich uzyskać wysokie plony wszystkich roślin uprawnych. Oprócz regionu grodkowskiego, niewielkie fragmenty w zachodniej części gminy należą do regionu niemodlińskiego. Użytki rolne w gminie zajmują ok. 78% powierzchni gminy. Występują tu głównie utwory gliniaste (67%), następnie piaskowce (26%), a tylko nieznaczne powierzchnie zajmują utwory pyłowe (6%), ilaste (0,5%) i organiczne (0,3%). Z utworów tych wytworzyły się następujące typy gleb: - pseudobielicowe gleby kwaśne w całym profilu, o jasnoszarym zabarwieniu, o małej miąższości poziomie próchniczym, gdzie przeciętna zawartość próchnicy wynosi ok. 1,6 % (występują na znacznych powierzchniach w okolicy Łosiowa, Buszyc, Zawadna oraz na północ od Ptakowic i Przeczy), - brunatne właściwe o odczynie zbliżonym do zasadowego, wykształcone z utworów lessowych (występują na znacznych powierzchniach, głównie w zachodniej części gminy w okolicy Strzelnik, Łosiowa, Buszyc, Jasionej oraz koło Skorogoszczy), - brunatne kwaśne i wyługowane różnią się od gleb brunatnych właściwych niektórymi fizycznymi i chemicznymi, wykazują odczyn kwaśny lub lekko kwaśny, powstają najczęściej ze skał macierzystych ubogich w węglany (występuje głównie na zachód od Nysy Kłodzkiej na Równinie Niemodlińskiej, głównie w okolicy Skorogoszczy, Borkowic, Niwy, Ołdrzychowic i Sarn Małych), - czarne ziemie posiadają głębokie i dobrze wykształcone poziomy próchnicze, powstają w miejscach niżej położonych przy udziale wysokiego poziomu wód gruntowych oraz roślinności trawiasto łąkowej (większe fragmenty występują wyspowo po zachodniej stronie Nysy Kłodzkiej w okolicach Strzelnik, Różyny, Buszyc, Nowej Wsi Małej, a mniejsze płaty po zachodniej stronie koło Oldrzyszowic, Skorogoszczy i Golczowic), - mady wytworzone z osadów aluwialnych, wyścielających współczesne doliny rzeczne, o charakterystycznej warstwowej budowie, wysokim poziomie wód gruntowych i znacznej zawartości substancji organicznej w całym profilu (zajmuje duże powierzchnie wzdłuż Nysy Kłodzkiej i Odry, szczególnie w okolicy Ptakowic, Lewina Brzeskiego, Skorogoszczy, Wronowa i Mikolina), większość to mady ciężkie i bardzo ciężkie, - mułowo torfowe okresowo podmokłe gleby torfowisk niskich (małe fragmenty w okolicy Buszyc). Największy udział w strukturze gleb użytków rolnych mają gleby brunatne (ok. 38 %) oraz pseudobielicowe (ok. 26 %) i mady (ok. 25 %). Na znacznej powierzchni występują czarne ziemie (ok. 11 %). Najmniejszą powierzchnię zajmują gleby hydrogeniczne (ok. 0,3 %) i czarnoziemy zdegradowane (ok. 0,3 %). Większość użytków rolnych wykazuje odczyn kwaśny (ok. 44 %) lub lekko kwaśny (ok. 35 %). Znaczne powierzchnie zajmują gleby o odczynie zasadowym (ok. 21 %). Przeważają gleby średnie (ok. 43 %) oraz ciężkie (ok. 31 %). Znaczne powierzchnie zajmują także gleby lekkie (ok. 18 %), a najmniejszą bardzo lekkie (ok. 6 %). Według wskaźnika waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej, gmina posiada dobre możliwości produkcji rolnej (81,8 %). Wskaźnik ten lokuje ją w środkowej części listy wojewódzkiej (średnia dla Województwa Opolskiego - 82,8 %). 77

78 Zanieczyszczenie i zasobność gleb Do głównych czynników powodujących degradację chemiczną gleb zalicza się: - nadmierną zawartość metali ciężkich takich jak: kadm, miedź, nikiel oraz innych substancji chemicznych, np. ropopochodnych, - zasolenie, - nadmierną alkalizację, - zakwaszenie przez związki siarki i azotu, - skażenie radioaktywne. Zanieczyszczenia gleb metalami ciężkimi występują również wzdłuż dróg, zwłaszcza tych po których przemieszczają się największe ilości pojazdów (drogi krajowe i wojewódzkie). Aktualnie obowiązujące kryteria oceny zawartości zanieczyszczenia gleb metalami ciężkimi zawarte są w załączniku do Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz. U. z 2002 r. Nr 165, poz. 1359). Rozpoznanie stanu gleb użytkowanych rolniczo pod względem zanieczyszczenia metalami ciężkimi jest istotne z uwagi na produkcję bezpiecznej żywności dla człowieka. Występowanie w glebach podwyższonych zawartości metali ciężkich będące następstwem działalności ludzkiej poprzez: emisje przemysłowe, motoryzację, nadmierną chemizację rolnictwa, powoduje degradację biologicznych właściwości gleb, skażenie wód gruntowych oraz przechodzenie zanieczyszczeń do łańcucha żywieniowego. Nadmierna zawartość metali ciężkich degraduje biologiczne właściwości gleb, powoduje zanieczyszczenie łańcucha żywieniowego i wód gruntowych. Szczególne zagrożenie stwarzają one w glebach kwaśnych, przechodzą bowiem w formy łatwo dostępne dla roślin. Gleby terenu Gminy Lewin Brzeski charakteryzują się odczynem lekko kwaśnym lub kwaśnym. Jedną z przyczyn zakwaszenia gleb są kwaśne opady, wprowadzające do gleby jony siarczanowe, azotanowe, chlorkowe i hydronowe oraz inne zanieczyszczenia wymywane z atmosfery. Degradujące działanie kwaśnych opadów na podłoże oraz zwiększonego zakwaszenia gleby polega na rozkładzie minerałów pierwotnych i wtórnych, uwalnianiu z glinokrzemianów glinu, który w formie jonowej ma właściwości toksyczne, wymywaniu składników mineralnych z kompleksu sorpcyjnego oraz na znacznym zmniejszaniu aktywności mikroorganizmów. W laboratorium Opolskiego Ośrodka Doskonalenia Rolniczego w Łosiowie w okresie od stycznia do czerwca 2010r. przebadano 188 prób glebowych z terenu Gminy Lewin Brzeski (wsie: Buszyce, Łosiów, Różyna, Kantorowice, Nowa Wieś Mała, Sarny Małe, Oldrzyszowice). Wyniki badań odczynu gleby i zasobności w fosfor, potas i magnez przedstawione są w poniższych tabelach: Tabela 19. Potrzeby wapnowania (ogólnie w przebadanych próbach glebowych). Konieczne i potrzebne Wskazane Ograniczone i zbędne 51 % 19 % 30 % Źródło: Materiały OODR w Łosiowie Tabela 20. Zasobność gleb Gminy Lewin Brzeski w fosfor, potas i magnez. L.p. Zawartość Niska i bardzo niska Średnia Wysoka i bardzo wysoka [%] 1. P 2 O K 2 O Mg Źródło: Materiały OODR w Łosiowie W latach były prowadzone przez Instytut Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach badania gleb użytków rolnych w całej Polsce. 78

79 Tabela 21. Zawartość metali ciężkich w glebach Gminy Lewin Brzeski Lp. Pierwiastek Zawartość w [mg/kg] gleby Ss Sw Procentowy udział próbek gleb o zawartości metalu wyższej niż naturalna w [%] Zawartość naturalna w [mg/kg] gleby 1. Kadm 0,33 0, ,3 1,0 2. Miedź 10,0 22, Nikiel 11,5 23, Ołów 21,1 31, Cynk 48,2 105, Objaśnienia: Ss średnie, Sw najwyższe Analiza powyższych wyników wykazuje, że ogólnie, ze względu na wartości średnie, gleby w Gminie Lewin Brzeski odznaczają się nie przekraczaniem wartości granicznych, ewentualne lokalnym przekroczeniem, kwalifikującym gleby do I stopnia, co wskazuje, że gleby mogą być przeznaczone pod wszystkie uprawy polowe. Zdecydowana większość gleb Gminy Lewin Brzeski charakteryzuje się naturalną zawartością metali ciężkich (0 stopień w skali sześciostopniowej). Tylko kilka procent badanych próbek wykazywało koncentrację metali ciężkich na poziomie I i II stopnia i tylko nieznaczną ilość prób zakwalifikowano do III O (tzw. średnie zanieczyszczenie). Nie stwierdzono gleb silnie i bardzo silnie zanieczyszczonych (IV O i V O ) Cel średniookresowy do 2017 r Rekultywacja gleb zdegradowanych i zdewastowanych oraz przywracanie im funkcji przyrodniczej, rekreacyjnej lub rolniczej Kierunki działań: Zadania własne: Rodzaj zadania Właściwe kształtowanie ekosystemów rolnych z wykorzystaniem otaczających je systemów naturalnych i ich zdolności do autoregulacji m.in. poprzez wdrażanie programów rolno-środowiskowych Przeciwdziałanie degradacji chemicznej gleb poprzez ochronę powietrza i wód powierzchniowych Zadania koordynowane: Rodzaj zadania Prowadzenie monitoringu jakości gleby i ziemi Realizacja programu rekultywacji gleb zdegradowanych na obszarach rolniczego użytkowania, w tym ich zalesianie gatunkami rodzimymi Zrekultywowanie gleb zdegradowanych w kierunku rolnym, leśnym i rekreacyjno-wypoczynkowym Jednostka odpowiedzialna Gmina Lewin Brzeski, ARiMR, właściciele gruntów Gmina Lewin Brzeski, Właściciele gruntów i obiektów przemysłowych Jednostka odpowiedzialna WIOŚ Opole, Powiat Brzeski, Izby Rolnicze, Stacje chemiczno rolnicze, właściciele gruntów Nadleśnictwo, właściciele gruntów Właściciele gruntów 79

80 Ograniczanie erozji wodnej i wietrznej gleby poprzez możliwie jak najdłuższe utrzymywanie pokrywy roślinnej w postaci wprowadzenia upraw wieloletnich oraz wsiewek i poplonów Racjonalne użycie nawozów sztucznych i środków ochrony roślin na terenach rolnych i leśnych oraz stosowanie technik naturalnych (fito i agromelioracyjnych) w celu zwiększenia udziału materii organicznej w glebie Przeciwdziałanie degradacji terenów rolnych, łąkowych i wodno-błotnych przez czynniki antropogeniczne Właściciele gruntów, ARiMR, organizacje pozarządowe Właściciele gruntów, ARiMR, organizacje pozarządowe, Właściciele gruntów, ARiMR, organizacje pozarządowe, 8.6. Gospodarowanie zasobami geologicznymi Stan wyjściowy: Obszar gminy leży w zasięgu dwóch dużych jednostek strukturalnych: - monokliny przedsudeckiej, - oraz zachodzącej na nią depresji śląsko-opolskiej. W budowie geologicznej starszego podłoża w rejonie opracowania biorą udział utwory dolnego karbonu, na których zalegają utwory permu i triasu związane z monokliną przedsudecką (zbudowaną ze skał permo-triasowych). Profil triasowy rozpoczynają wykształcone w facji lądowej piaskowce drobno- i średnioziarniste. Wyżej leży seria osadów pochodzenia morskiego i brakicznego (anhydryty, wapienie i dolomity, łupki ilaste z wkładkami gipsów, piaskowce z przewarstwieniami łupków ilastych), która tworzyła się od retu aż po kajper górny. Mają one miąższość ok m. Na utworach triasu zalegają niezgodnie osady kredy górnej: cenomanu (piaskowce), turonu (wapienie, wapienie margliste, margle, mułowce margliste i wapniste oraz iłowce) i koniaku (iłowce, mułowce, margle i piaskowce). Utwory koniaku tworzą wychodnie na niewielkim obszarze gminy w Leśniczówce. Miąższość cenomanu wynosi od kilku do 40 m, turonu m, koniaku przekracza 100 m. Na analizowanym terenie łączna miąższość górnej kredy należy do najwyższych w całej Depresji. W położonym ok. 10 km na południe od granic gminy otworze Sady wynosi np. 331 m. Kenozoik na terenie opracowania budują utwory trzeciorzędowe oraz czwartorzędowe. Rzeźba podłoża podczwartorzędowego jest nieskomplikowana i naśladuje w znacznym stopniu współczesną morfologię terenu, za wyjątkiem doliny kopalnej Prądy Przylesie, która dobrze zaznacza się w morfologii podczwartorzędowej. Trzeciorzęd reprezentują utwory neogenu. W trzeciorzędzie większość starszych utworów została przykryta osadami należącymi do górnego i środkowego miocenu lądowe osady sarmatu tzw. warstwy kędzierzyńskie. Budują je głównie iły, piaski, mułki i węgiel brunatny. Utwory trzeciorzędowe na obszarze gminy stanowią ciągłą pokrywę o znacznej miąższości. Pokrywa jest w większości zasypana utworami lodowcowymi, niemniej lokalnie odsłania się w okolicach Leśniczówki, Ptakowic, Skorogoszczy i Przeczy. Największy udział w niej mają stropowe iły mioceńskie serii poznańskiej związane z południowymi krańcami basenu wód śródlądowych centralnej Polski. Na znacznych powierzchniach pokryte są plioceńskimi piaskami i żwirami serii Gozdnicy. Utwory czwartorzędowe występują na całym obszarze opracowania. Dominującymi powierzchniowymi utworami geologicznymi gminy Lewin Brzeski są formacje czwartorzędowe, plejstoceńskie, związane ze stadiałem maksymalnym zlodowacenia środkowopolskiego oraz działalnością rzek. Są to głównie piaski i żwiry akumulacji szczelinowej, gliny zwałowe oraz piaski i żwiry wodnolodowcowe. Utwory te charakteryzują się zróżnicowanym litologicznie składem. Łączna miąższość warstwy utworów plejstoceńskich zlodowaceń dochodzi miejscami do 50 m. Okres plejstocenu to również okres tworzenia się wyższych teras piaszczystych i żwirowych dolin rzecznych. Terasy powstawały w wyniku akumulacji w dolinach nanosów rzecznych w okresach nasunięć lodowca i intensywnej erozji w okresach interglacjalnych. Plejstoceńskie utwory 80

81 akumulacyjne wyścielają w zwartych zasięgach powierzchniowych większość dolin, zwłaszcza Odry, Nysy Kłodzkiej i Ścinawy Niemodlińskiej. W okresie przejściowym pomiędzy holocenem i plejstocenem zaznaczyły się na badanym obszarze silniej procesy eoliczne, których pozostałości w postaci pól piasków eolicznych z wydmami zlokalizowane są na niektórych terasach plejstoceńskich. Najlepiej wykształcone wydmy położone są na terasach Odry na południe od drogi Mikolin Golczowice. Na pokrywach form akumulacji szczelinowej oraz glinach zwałowych następowała również akumulacja lessów, której świadectwo najlepiej zostało zachowane w okolicach Łosiowa i Jasionej. Wśród utworów holoceńskich największe znaczenie mają mułki i piaski rzeczne oraz mady rzeczne. Występują one w obrębie den dolin rzecznych. Miąższość aluwiów rzecznych zazwyczaj nie przekracza 5 m. Do najmłodszych utworów geologicznych terenu badań zalicza się namuły i torfy, których miąższość wynosi zazwyczaj 1-2 m, w starorzeczach i zagłębieniach terenu występują namuły organiczne i torfy o miąższości dochodzącej do 4 m. Największe torfowisko na terenie gminy położone jest na południe od Buszyc. Budowa geologiczna w obrębie doliny Nysy Kłodzkiej sprzyja występowaniu surowców pospolitych, głównie piasków i żwirów. Występowanie kruszyw naturalnych o znaczeniu przemysłowym związane jest tu z akumulacją rzeczną. Występują tu złoża kruszywa stanowiące fragment osadów sedymentacyjnych przetransportowanych z erodowanych Sudetów Wschodnich. Kopaliny Na obszarze Gminy Lewin Brzeski występują następujące złoża geologiczne (wg wpisów umieszczonych w bazie Państwowego Instytutu Geologicznego), przedstawione w tabeli poniżej. Oprócz złóż udokumentowanych na terenie gminy stwierdzono występowanie węgla brunatnego o miąższości 3 m w okolicach Łosiowa, Skorogoszczy i Lewina Brzeskiego, a także iłów trzeciorzędowych ceramiki budowlanej w okolicach Leśniczówki. Złoża nie mają większego znaczenia przemysłowego. 81

82 Tabela 22. Zasoby geologiczne i przemysłowe złóż na terenie Gminy Lewin Brzeski znajdujące się w bazie zasobów geologicznych PIG. Lp. Nazwa obszaru górniczego Stan Nazwa złoża Kopalina Zagospodarowanie Użytkownicy Pow. obszaru górniczego [m 2 ] Pow. terenu górniczego [m 2 ] Zasoby geologiczne bilansowane/ przemysłowe [tys. ton] 1. Lewin Brzeski zniesiony Lewin Brzeski Kruszywa naturalne Eksploatacja złoża zaniechana b.d / Lewin Brzeski Stroszowice Lewin Brzeski Stroszowice zniesiony aktualny Lewin Brzeski Stroszowice Lewin Brzeski Stroszowice Kruszywa naturalne Kruszywa naturalne Złoże zagospodarowane Złoże zagospodarowane OKSM Chorula (obecnie pod nazwą Górażdże Kruszywa), ul. Cementowa 1, Górażdże, OKSM, ul. Szpitalna 5, Opole / Sarny Pole IIa Sarny Pole IIa 1 zniesiony Sarny aktualny Sarny Pole IIa 1 Kruszywa naturalne Kruszywa naturalne Złoże eksploatowane okresowo JD Trade sp. z o.o., ul. Piastowska 3, Złoże zagospodarowane Opole / /- 82

83 Przekształcenia powierzchni ziemi W związku z pojawiającymi się w Polsce potrzebami wprowadzenia do krajowej praktyki w zakresie ochrony środowiska metodyki z terenami zdegradowanymi w wyniku działalności gospodarczej, obowiązki inwentaryzacji postępowania i weryfikacji takich terenów przekazano w ręce starostów. Praktyka ta w założeniu, doprowadzić ma do zmniejszenia ilości i wielkości terenów poprzemysłowych, które wymagają działań naprawczych (rekultywacji, rewitalizacji, itp.). Pozwoli to na racjonalne połączenie sfery ochrony środowiska ze sferą gospodarczą, uwzględniając tym samym zasady zrównoważonego rozwoju. Wynikające stąd założenie mówi, że tereny poprzemysłowe nie powinny być nieużytkami gospodarczymi. Zarządzanie terenami naznaczonymi działalnością gospodarczą z uwzględnieniem wymogów ochrony środowiska należy rozpatrywać biorąc pod uwagę właściwy podział tych terenów. Istnieje bowiem konieczność zaklasyfikowania terenów poprzemysłowych do pewnych klas, które pozwolą na właściwsze i trafniejsze podjęcie działań naprawczych. Wspomniane wcześniej klasy terenów zdegradowanych to: - tereny poprzemysłowe zdegradowane chemicznie (gleba/ziemia wymagają oczyszczenia) - tereny poprzemysłowe zdegradowane pod względem morfologicznym fizycznym (rekultywacja likwidująca niekorzystne przekształcenia naturalnego ukształtowania terenu) - tereny nie pełniące już funkcji gospodarczych. Na tak sklasyfikowane rodzaje terenów poprzemysłowych nakłada się jeszcze zagadnienie rodzaju odpowiedzialności odnośnie tych terenów. Istnieje bowiem odpowiedzialność bezpośrednia, kiedy sprawca degradacji środowiska jest określony, co oznacza zastosowanie zasady ten kto powoduje zanieczyszczenie środowiska, ponosi koszty usunięcia skutków tego zanieczyszczenia oraz odpowiedzialność pośrednia (odpowiedzialność władz publicznych) w przypadku, gdy sprawca nie jest znany lub egzekucja obowiązku jest bezskuteczna. W Polsce dość istotnym problemem są tzw. porzucone tereny przemysłowe, w przypadku których nie ma możliwości egzekwowania zasady zanieczyszczający płaci, co powoduje automatyczne przeniesienie odpowiedzialności na władze publiczne. Sytuacja ta dotyczy głównie terenów, gdzie działały przedsiębiorstwa państwowe. Odrębnym zagadnieniem związanym z właściwym gospodarowaniem terenami poprzemysłowymi są odpowiednie podstawy prawne. Uwarunkowania prawne w tym zakresie można odnaleźć w ustawie z dnia 13 kwietnia 2007 roku o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie. Ustawa ta określa zasady odpowiedzialności za naprawę szkód w środowisku. m.in. art. 15 określa, że jeżeli podmiot korzystający ze środowiska nie podejmie działań zapobiegawczych i naprawczych, organ ochrony środowiska, w drodze decyzji, nakłada na niego obowiązek przeprowadzenia tych działań. Ustawą z dnia 3 października 2008 roku o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko wprowadzono zasadę udostępnienia informacji (art. 9) dotyczących m.in. stanu elementów środowiska, takich jak: powietrze, woda, powierzchnia ziemi, kopaliny, klimat, krajobraz i obszary naturalne, w tym bagna, obszary nadmorskie i morskie, a także rośliny, zwierzęta i grzyby oraz inne elementy różnorodności biologicznej, w tym organizmy genetycznie zmodyfikowane, oraz wzajemnych oddziaływań między tymi elementami. Artykuł 21 mówi, że w publicznie dostępnych wykazach zamieszcza się dane m.in.. (pkt 23 f) z zakresu ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska o wnioskach o wydanie decyzji i o decyzjach w sprawie rekultywacji zanieczyszczonej gleby lub ziemi, jeżeli zanieczyszczenie zaistniało przed dniem 30 kwietnia 2007 r. lub wynikało z działalności, która została zakończona przed dniem 30 kwietnia 2007 r. Ponadto (art. 161) ww. ustawy określa, że Wojewodowie przekażą właściwym regionalnym dyrektorom ochrony środowiska niezwłocznie po dniu wejścia w życie niniejszej ustawy: 1) akta spraw dotyczących rekultywacji zanieczyszczonej gleby lub ziemi wraz z pełną posiadaną dokumentacją, 2) rejestry zawierające informacje o terenach, na których stwierdzono przekroczenie standardów jakości gleby lub ziemi które otrzymali od starostów na podstawie ustawy zmienianej w art Pewne odnośniki dotyczące ochrony powierzchni ziemi uwzględnia także ustawa o ochronie przyrody (Dz. U. z 16 kwietnia 2004 r. Nr 92, poz. 880, z późniejszymi zmianami), ustawa o lasach 83

84 z dnia 28 września 1991 r. (Dz. U. z 2005 r. Nr 45, poz. 435 tekst jednolity, z późniejszymi zmianami). Prawo geologiczne i górnicze z dnia 4 lutego 1994 r. (Dz. U. z 2005 r. Nr 228, poz tekst jednolity, z późniejszymi zmianami). Przedstawione powyżej założenia dotyczące właściwego gospodarowania terenami poprzemysłowymi oraz umocowania prawne w tym zakresie pozwalają na nadanie właściwego toku rozumowania i analizowania problemu na terenie Gminy Lewin Brzeski. Na terenie Gminy Lewin Brzeski tereny zdegradowane stanowią rekultywowane tereny gruzowiska w Skorogoszczy oraz teren po składowisku we Wronowie Cel średniookresowy do 2017 r. Ochrona niezagospodarowanych złóż kopalin w procesie planowania przestrzennego Kierunki działań Zadania własne: Rodzaj zadania Bieżąca aktualizacja istniejących planów zagospodarowania przestrzennego i studiów uwarunkowań kierunków zagospodarowania przestrzennego Zadania koordynowane: Rodzaj zadania Kontrola stanu faktycznego w przypadku wydobywania kopalin bez wymaganej koncesji i naliczanie opłat eksploatacyjnych w przypadku nielegalnej działalności Gromadzenie, archiwizowanie i przetwarzanie danych geologicznych Opiniowanie studiów i planów uwarunkowań kierunków zagospodarowania przestrzennego Rekultywacja terenów po eksploatacji kopalin Stworzenie inwentaryzacji złóż kopalnianych i wyrobisk po eksploatacji bez koncesji Ochrona terenów perspektywicznych pod względem wydobycia kopalin Jednostka odpowiedzialna Burmistrz Jednostka odpowiedzialna Starosta, Marszałek Marszałek, Starosta, PIG Wojewoda, Starosta, instytucje zgodnie z ustawą Przedsiębiorcy, właściciel złoża WIOŚ Opole Organy koncesyjne 84

85 9. POPRAWA JAKOŚCI ŚRODOWISKA I BEZPIECZEŃSTWA EKOLOGICZNEGO Środowisko a zdrowie Stan wyjściowy Jakość środowiska w znacznym stopniu wpływa na stan zdrowia. Wg raportu WHO około 25 % zgonów i chorób w skali globalnej jest wynikiem negatywnego oddziaływania środowiskowego. Zanieczyszczenie środowiska ma swój udział w rozwoju aż 80 % chorób, pośrednio wpływa też na ogólny stan zdrowia fizycznego i psychicznego poprzez ograniczenie człowiekowi dostępu do zasobów środowiskowych a co za tym idzie ograniczenie możliwości wypoczynku i wrażeń estetycznych. Dlatego też program ochrony środowiska powinien ujmować zjawiska globalne i długofalowe, wpływające zarówno na zdrowie fizyczne jak i na komfort psychiczny człowieka. Do największych problemów mających wpływ na stan zdrowia ludzi należą: - jakość wody przeznaczonej do spożycia, - zanieczyszczenie wód gruntowych, - zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego, - emisja hałasu. Główne kierunki działań na rzecz środowiska i zdrowia zostały określone w przyjętym przez Radę Ministrów Wieloletnim Programie Środowisko a zdrowie Cel średniookresowy do 2017 r. Poprawa stanu zdrowotnego mieszkańców w wyniku wspólnych działań sektora ochrony środowiska z sektorem zdrowia Kierunki działań: Zadania koordynowane: Rodzaj zadania Monitoring jakości wody do spożycia przez ludzi szczególnie w odniesieniu do zawartości w wodzie wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA), trihalometanów (THM) oraz metali ciężkich Prowadzenie nadzoru nad warunkami pracy pracowników ze szczególnym uwzględnieniem narażania na czynniki biologiczne oraz substancje chemiczne niebezpieczne Promocja zdrowego stylu życia i unikanie zagrożeń oraz profilaktyka chorób cywilizacyjnych i ograniczenie zewnętrznych przyczyn ich powstawania Jednostka odpowiedzialna organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej, Państwowa Inspekcja Pracy Organizacje pozarządowe 9.2. Jakość powietrza Stan wyjściowy Powietrze jest tym komponentem środowiska, do którego emitowana jest większość zanieczyszczeń powstających na powierzchni Ziemi, zarówno w rezultacie procesów naturalnych, jak i działalności człowieka. Podstawowymi substancjami zanieczyszczającymi powietrze są: pył (źródłem jest energetyka i technologie przemysłowe) oraz dwutlenek azotu (źródłem jest komunikacja i energetyka zawodowa). 85

86 Emisja zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego w Lewinie Brzeskim wynika z działalności lokalnych źródeł emisyjnych (tzw. niska emisja zanieczyszczeń z indywidualnych systemów grzewczych, kotłowni oraz z działalności zakładów przemysłowych) oraz z napływu zanieczyszczeń zewnętrznych, przenoszonych w ramach ogólnej cyrkulacji atmosferycznej (głównie z rejonu Brzeg). Wpływy dużych zakładów przemysłowych położonych w środkowej i wschodniej części województwa opolskiego są w znacznym stopniu łagodzone przez korzystną różę wiatrów (dominacja wiatrów zachodnich i południowych). Lokalnymi źródłami zanieczyszczeń liniowych są przebiegające przez tereny opracowania trasy komunikacyjne, w szczególności autostrada A4, droga krajowa nr 94 oraz droga wojewódzka nr 458 relacji Obórki Popielów. Mogą tu występować podwyższone, poziomy imisji zanieczyszczeń komunikacyjnych (NOx, CO, SO2, ołów, pył zawieszony, węglowodory). Zasięg przestrzenny imisji zanieczyszczeń liniowych nie przekracza kilku-kilkunastu metrów. W strefie tej należy spodziewać się również lokalnego zanieczyszczenia gleby metalami ciężkimi. Zanieczyszczenia powietrza można podzielić na dwie grupy: zanieczyszczenia gazowe związki chemiczne w stanie lotnym np.: tlenki azotu, tlenki siarki, tlenek i dwutlenek węgla, węglowodory. Zanieczyszczenia gazowe, które wpływają na stan atmosfery w skali globalnej to: dwutlenek węgla (CO 2 ), metan (CH 4 ) i tlenki azotu (No x ). Nazywamy je gazami cieplarnianymi, ponieważ są odpowiedzialne za globalne ocieplenie, spowodowane zarówno działalnością człowieka, jak też procesami naturalnymi; zanieczyszczenia pyłowe: - pyły o działaniu toksycznym są to pyły zawierające metale ciężkie, pyły radioaktywne, azbestowe, pyły fluorków oraz niektórych nawozów mineralnych, - pyły szkodliwe pyły te mogą działać uczulająco; zawierają one krzemionkę, drewno, bawełnę, glinokrzemiany; - pyły obojętne które mogą mieć działanie drażniące; zawierają głównie związki żelaza, węgla, gipsu, wapienia. Prawdopodobna wielkość emisji zanieczyszczeń pochodzących ze źródeł niskiej emisji jest trudna do oszacowania, ze względu na dużą ilość źródeł niskiej emisji, nie jest również możliwe monitorowanie każdego z nich, a tym samym określenie dokładnej ilości dostających się z nich do atmosfery zanieczyszczeń. Monitoring W województwie opolskim system monitorowania jakości powietrza zmieniał się na przestrzeni ostatnich lat i prowadzony był w oparciu o następujące pomiary: automatyczne, na stacjach zlokalizowanych w Kędzierzynie Koźlu, Zdzieszowicach, Brzegu (lokalizacja - budynek PSSE) i Opolu, należących do WIOŚ, manualne, prowadzone (od 2005 r.) przez WIOŚ w Głubczycach, Namysłowie i Oleśnie, w zakresie pyłu PM10, a także przez Wojewódzką Stację Sanitarno Epidemiologiczną w Opolu w zakresie dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, pyłu zawieszonego, ołowiu i kadmu oraz dodatkowo przez Zakłady Koksownicze Zdzieszowice, pasywne, zapoczątkowane w 2004 r. i prowadzone przez WIOŚ przy współpracy ze starostwami na 46 stacjach pomiarowych, które są zlokalizowane na terenie całego województwa i w których realizowane są pomiary stężeń dwutlenku siarki oraz dwutlenku azotu, a także na kilkunastu stacjach benzenu. W ramach dostosowywania szeregu przepisów do standardów unijnych w 2002 roku weszły w życie istotne akty prawne Ustawa Prawo Ochrony Środowiska wraz z kolejnymi rozporządzeniami rzutujące na ocenę czystości powietrza. W zakresie emisji określane są instalacje, w tym także energetyczne, dla których nie jest wymagane pozwolenie na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza. Dla instalacji energetycznych kryterium decydującym jest rodzaj spalanego paliwa. Powstała w ten sposób liczna grupa źródeł energetycznych, które wymknęły się procedurom decyzyjnym organów administracyjnych. Do źródeł takich np. należą te, których łączna nominalna moc wynosi od 1MW do: do 5 MW t w przypadku spalania węgla kamiennego, 86

87 do 10 MW t w przypadku spalania koksu, drewna, słomy i olejów, do 15 MW t w przypadku spalania gazu. oraz inne niż energetyczne o nominalnej mocy cieplnej od 0,5MW do 1 MW, opalane węglem kamiennym, koksem, drewnem, słomą, olejem napędowym, olejem opałowym, benzyną, paliwem gazowym, z których: wprowadzane do powietrza gazy lub pyły pochodzą wyłącznie ze spalania tych paliw lub wprowadzane do powietrza gazy lub pyły pochodzące z prowadzonych w tych instalacjach procesów innych niż spalanie paliw nie powodują przekroczenia 10% dopuszczalnych poziomów substancji w powietrzu albo 10% wartości odniesienia. Oprócz źródeł energetycznych wymienia się szereg innych instalacji o charakterze produkcyjnym i usługowym, np. lakiernie zużywające mniej niż 3 kg lakierów wodnych, oczyszczalnie ścieków, huty szkła o wydajności mniejszej niż 1 Mg/dobę, punkty gastronomii, itp. Mimo, iż w rozporządzeniu Ministra Środowiska z r (Dz.U. nr 283, poz. 2839) określono rodzaje instalacji, których eksploatacja wymaga zgłoszenia do organów ochrony środowiska w chwili rozpoczęcia działalności, to i tak aktualne przepisy prawa można uznać za bardziej liberalne dla ochrony powietrza, niż obowiązujące przed 2001 rokiem. W związku z tym cała grupa źródeł, w tym przede wszystkim energetycznych, pozostaje niezidentyfikowana, a należą do niej m.in. źródła: opalane węglem kamiennym o łącznej nominalnej mocy do 0,5 MW t, opalane koksem, drewnem, słomą, olejami i paliwem gazowym o łącznej nominalnej mocy do 1 MW t. Źródła te wraz z wieloma o charakterze produkcyjnym powodują właśnie niską i średnią emisję, w tym emisję energetyczną wywierającą decydujący wpływ na lokalne poziomy imisji. Zmieniły się także akty prawne w zakresie imisji. Rozporządzeniami Ministra Środowiska z dnia r. (Dz. U. Nr 5, poz.31) wprowadzono nowe normy graniczne (górne i dolne progi oszacowania), określono poziomy alarmowe oraz marginesy tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji, a także określono zasady oceny poziomów substancji w powietrzu (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. Nr 47, poz. 281). Nowe przepisy wprowadziły inne okresy uśredniania wartości stężeń, rozdzieliły wartości kryterialne dla SO 2, NO x i O 3 na dotyczące ochrony zdrowia ludzi oraz ochrony roślin i ekosystemów, a także zlikwidowały normę średnioroczną dla SO 2 w dziedzinie ochrony zdrowia ludzi. Ze względu na ochronę zdrowia ludzi nie uległ zmianie poziom dopuszczalny średnioroczny dla NO 2, zaostrzono zaś kryterium w stosunku do pyłu zawieszonego zmniejszając normę do 40 µg/m 3. Jakość powietrza Na terenie Gminy Lewin Brzeski Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Opolu prowadzi monitoring jakości powietrza, w oparciu o jedną stację pasywną zlokalizowaną w Lewinie Brzeskim. W/w stacja rejestruje stężenia: SO 2, NO 2. Jakość powietrza na terenie Gminy Lewin Brzeski mierzona jest w skali powiatu brzeskiego (strefy brzesko-nyskiej). Tabela 23. Lokalizacja i parametry stacji pomiarowych na terenie Gminy Lewin Brzeski Gmina Nazwa stacji kod krajowy stacji Typ pomiaru Czas uśredniania Oznaczana substancja Uwagi Lewin Brzeski Lewin Brzeski pasywny inny Źródło: Baza zanieczyszczeń powietrza, WIOŚ Opole 2010 r. SO 2, NO 2, Od do Od do

88 Na potrzeby oceny bieżącej (rocznej) wykonano klasyfikację stref w oparciu o następujące założenia: klasa A - poziom stężeń nie przekracza wartości dopuszczalnej; nie jest wymagane prowadzenie działań na rzecz poprawy jakości powietrza, klasa B - poziom stężeń przekracza wartość dopuszczalną, lecz nie przekracza wartości dopuszczalnej powiększonej o margines tolerancji; należy określić obszary przekroczeń wartości dopuszczalnych, klasa C - poziom stężeń przekracza wartość dopuszczalną powiększoną o margines tolerancji; niezbędne jest opracowanie programu ochrony powietrza POP. Tabela 24. Wyniki bieżącej oceny jakości powietrza za rok Strefa Ochrona zdrowia SO 2 NO 2 C 6 H 6 CO PM10 Pb As Cd Ni B(a) P Ochrona roślin O 3 SO 2 NO x O 3 Strefa brzesko-nyska A A A A A A A A A A C A A C Źródło: Ocena jakości powietrza 2009 WIOŚ Opole, 2009 r. Tabela 25. Wyniki bieżącej oceny jakości powietrza za rok Strefa Ochrona zdrowia SO 2 NO 2 C 6 H 6 CO PM10 Pb As Cd Ni B(a) P Ochrona roślin O 3 SO 2 NO x O 3 Strefa brzesko-nyska A A A A A A A A A A C A A C Źródło: Ocena jakości powietrza 2008 WIOŚ Opole, 2008 r. Ocena bieżąca wykonana za rok 2009 wykazała, że dla kryterium ochrony zdrowia strefa brzesko nyska (w której znajduje się Gmina Lewin Brzeski) dla takich zanieczyszczeń jak dwutlenek siarki, dwutlenek azotu, ołów, benzen, tlenek węgla, arsen, kadm, nikiel, benzo(a)piren uzyskała klasę strefy A, dla której nie ma potrzeby prowadzenia działań związanych z poprawą jakości powietrza, należy jedynie utrzymać ją na tym samym lub lepszym poziomie. Natomiast ze względu na poziom stężenia w powietrzu ozonu Gmina Lewin Brzeski (strefa województwo opolskie) zakwalifikowana została do strefy klasy C, co oznacza, iż stężenie tej substancji w powietrzu miało wartość powyżej dopuszczalnej, i przekroczyło wartości dopuszczalne powiększone o margines tolerancji. W związku z tym, dla zanieczyszczeń zaklasyfikowanych do klasy C wymagane jest opracowanie Programu Ochrony Powietrza dla obszarów przekroczeń poziomów dopuszczalnych. W przypadku kryterium ochrony roślin, strefa województwo opolskie uzyskała wynikową klasę C ze względu na poziom ozonu (O 3 ) i podobnie potrzebę opracowania specjalnego programu w tym zakresie Marszałek Województwa Opolskiego w związku z przekroczeniami dopuszczalnego poziomu substancji zgodnie ustawą Prawo ochrony środowiska jest zobowiązany uchwalić Program Ochrony Powietrza (POP). Celem takiego programu jest opracowanie harmonogramu rzeczowo finansowo - czasowego, którego wdrożenie pozwoli na realizację ustalonych zadań prowadzących do zmniejszenia poziomu w/w substancji do poziomu dopuszczalnego. 88

89 Cel średniookresowy do 2017r. Osiągnięcie jakości powietrza w zakresie dotrzymywania dopuszczalnego poziomu pyłu zawieszonego PM10 w powietrzu na terenie Gminy Lewin Brzeski oraz utrzymanie jakości powietrza atmosferycznego zgodnie z obowiązującymi standardami jakości środowiska Kierunki działań: Zadania własne: Rodzaj zadania Prowadzenie remontów istniejących dróg m.in. zmiana nawierzchni Upowszechnianie informacji o rozmieszczeniu i możliwościach technicznych wykorzystania potencjału energetycznego poszczególnych rodzajów odnawialnych źródeł energii Prowadzenie działań edukacyjnych oraz popularyzujących odnawialne źródła energii Wspieranie rozwiązań pozwalających na unikanie lub zmniejszanie wielkości emisji z transportu Realizacja przedsięwzięć termomodernizacyjnych Promocja i wspieranie rozwoju odnawialnych źródeł energii oraz technologii zwiększających efektywne wykorzystanie energii i zmniejszających materiałochłonność gospodarki Zwiększenie świadomości społeczeństwa w zakresie potrzeb i możliwości ochrony powietrza, w tym oszczędności energii i stosowania odnawialnych źródeł energii oraz szkodliwości spalania odpadów w gospodarstwach domowych Szkolenia dla podmiotów gospodarczych w zakresie wymagań dotyczących ochrony środowiska Wspieranie działań na rzecz ograniczenia niskiej emisji ze źródeł komunalnych m.in. wymian kotłów węglowych na paliwo gazowe, olej opałowy, biopaliwa Zakup pieca CO dla PSP Lewin Brzeski Jednostka odpowiedzialna Gmina Lewin Brzeski Powiat, Zarządy dróg Gmina Lewin Brzeski, Powiat, Organizacje pozarządowe Gmina Lewin Brzeski, Powiat, Organizacje pozarządowe Gmina Lewin Brzeski, Przedsiębiorstwa komunikacyjne, Zarządy dróg Powiat Brzeski, Gmina Lewin Brzeski, właściciele obiektów Powiat Brzeski, Gmina Lewin Brzeski, Organizacje pozarządowe Gmina Lewin Brzeski, Powiat Brzeski, Organizacje pozarządowe Gmina Lewin Brzeski, Powiat Brzeski, Organizacje pozarządowe Gmina Lewin Brzeski Gmina Lewin Brzeski Zadania koordynowane: Rodzaj zadania Uchwalenie przez Marszałka Województwa Opolskiego Programu Ochrony Powietrza oraz jego realizacja Jednostka odpowiedzialna Marszałek Usprawnienie organizacji ruchu drogowego Zarządcy dróg, Gmina Lewin Brzeski Tworzenie obszarów ograniczonego użytkowania zgodnie z Organy zgodnie z wymaganiami obowiązującego prawa w zakresie ochrony środowiska ustawą Wnikliwe prowadzenie postępowań w sprawie oceny oddziaływania na środowisko planowanych przedsięwzięć Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska Zwiększenie wykorzystania paliw alternatywnych (przykładowo Podmioty gospodarcze 89

90 biopaliwa) Sprzątanie dróg przez ich zarządców w szczególności systematyczne sprzątanie na mokro dróg, chodników, w miejscach zagęszczonej zabudowy ze szczególną starannością po sezonie zimowym, po ustąpieniu śniegów - przedsiębiorstwa komunalne Modernizacja ciepłowni lub łączenie systemów ciepłowniczych w celu optymalizacji wykorzystania energii pierwotnej paliw Spełnienie wymagań prawnych przez zakłady w zakresie jakości powietrza, spełnienie standardów emisyjnych z instalacji, wymaganych przepisami prawa Wykonywanie obowiązkowych pomiarów w zakresie wprowadzania gazów i pyłów do powietrza oraz przekazywanie odpowiednim organom w formie ustalonej prawem Prowadzenie kontroli przez organy i inspekcje ochrony środowiska w zakresie gospodarowania odpadami dążenie do likwidacji problemu spalania odpadów poza spalarniami i współspalarniami odpadów oraz prowadzenie kontroli w zakresie przestrzegania przepisów w zakresie ochrony środowiska Prowadzenie interwencji w ramach kompetencji organów i inspekcji ochrony środowiska w związku z uciążliwościami zgłaszanymi przez społeczeństwo dotyczącymi emisji gazów i pyłów do powietrza oraz emisji uciążliwych zapachów Zarządcy Dróg krajowych, wojewódzkich, powiatowych, gminnych Zarządcy nieruchomości Podmioty gospodarcze Podmioty gospodarcze WIOŚ Opole, Gmina Lewin Brzeski WIOŚ Opole, Gmina Lewin Brzeski 9.3. Ochrona wód Stan wyjściowy - wody powierzchniowe: Obszar Gminy Lewin Brzeski położony jest w całości w dorzeczu rzeki Odry. Głównymi rzekami odwadniającymi teren gminy są Odra i Nysa Kłodzka. Gmina Lewin Brzeski charakteryzuje się bogatym systemem wód powierzchniowych, na który składają się dwie główne w/w rzeki, liczne mniejsze rzeki i potoki, zgrupowania dużych w skali regionu stawów, wyrobiska poeksploatacyjne, torfowiska, starorzecza, niewielkie oczka wodne, namuliska, niecki bezodpływowe, tereny zalewowe oraz rozbudowana sieć kanałów i rowów melioracyjnych. Oceniając procentowy udział poszczególnych zlewni w odwadnianiu analizowanego obszaru szacuje się, iż największy obszar należy do zlewni Nysy Kłodzkiej (ok. 60 %), następnie do zlewni bezimiennego potoku odwadniającego zachodnią część gminy (ok. 20 %). Dorzecze Dożyny i przyrzecze Odry na obszarze gminy zajmują po 10 %. Północna część gminy stanowi przyrzecze rzeki Odry, zachodnia, o małej gęstości sieci hydrograficznej, odwaniana jest przez niewielki ciek biorący swój początek w okolicach Leśniczówki. Część wschodnia w okolicach Golczowic odwadniana jest przez Dożynę (Chróścicki Potok, Krzywuła), natomiast pozostała większość terenów gminy należy do zlewni Nysy Kłodzkiej, w której wyróżnia się zlewnie ujściowego odcinka Ścinawy Niemodlińskiej, Ptakowickiego Potoku, Borkowickiego Potoku, a także niewielkie zlewnie kilkunastu mniejszych dopływów. Rzeki badanego obszaru należą do rzek typowo nizinnych o niwalno-fluwialnym reżimie zasilania. Pod względem gęstości sieci rzecznej obszar charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem. Największą gęstością systemu hydrograficznego charakteryzuje się część doliny Ścinawy Niemodlińskiej z otoczeniem w okolicach Oldrzyszowic, a także dolina Nysy Kłodzkiej koło Ptakowic. Gęstość sieci rzecznej dochodzi tu do 1,75 km/km 2 i jest jedną z największych w województwie. Najniższą gęstością sieci charakteryzuje się wierzchołkowa część wału Łosiowa, który jest wododziałem Nysy Kłodzkiej i niewielkich dopływów Odry, które ujście mają w okolicach Brzegu. Gęstość sieci rzecznej osiąga tu wielkość 0,5 0,75 km/km 2. 90

91 Charakterystyczną cechą sieci hydrograficznej gminy jest w większości południkowy przebieg rzek i potoków. Odprowadzają one wody z południa na północ. Przebieg ten jest typowy dla południowej części Opolszczyzny. Dosyć częstym zjawiskiem, które utrudnia rozdział poszczególnych dorzeczy jest bifurkacja. Zjawisku sprzyjają niewielkie zróżnicowanie wysokości względnych oraz gęsta sieć rowów i kanałów melioracyjnych dolin Nysy Kłodzkiej, Ścinawy Niemodlińskiej, Ptakowickiego i Borkowickiego Potoku oraz Odry. Najpewniejsze wododziały zlokalizowane są na zachodzie pomiędzy zlewniami Nysy Kłodzkiej i niewielkich dopływów Odry wpadających do tej rzeki w okolicach Brzegu. Przebiega tu wyniesiony wał Łosiowa, który wyraźnie rozgranicza poszczególne cieki. Największa rzeka gminy Odra stanowi na długości ok. 8 km jej północną granicę. Wpływa na teren gminy w okolicach Golczowic, wypływa na północ od Wronowa. W okolicach Mikolina zlokalizowany jest jazz regulujący przepływ. Koryto Odry na analizowanym odcinku jest w pełni uregulowane. Druga pod względem wielkości rzeka Gminy Lewin Brzeski - Nysa Kłodzka wpływa na jej teren w okolicach Ptakowic na południowym zachodzie, przepływa przez centralną część i uchodzi do Odry na zachód od Mikolina. Zlewnia Ścinawy Niemodlińskiej obejmuje południowo-wschodnią część gminy. Rzeka wpływa na jej obszar na zachód od Oldrzyszowic i po ok. 4 km wpada do Nysy Kłodzkiej w okolicach Lewina Brzeskiego. Rysunek 12. Sieć hydrograficzna terenu Gminy Lewin Brzeski Źródło: Inwentaryzacja i waloryzacja przyrodnicza Gminy Lewin Brzeski ECOSYSTEM PROJEKT Wody stojące Gmina Lewin Brzeski odznacza się bogactwem stojących wód powierzchniowych i pod tym względem należy do najbardziej zasobnych gmin województwa opolskiego. Na terenie gminy znajduje się 5 pożwirowych zbiorników wodnych. Dwa największe z nich położone są blisko siebie, koło miejscowości Ptakowice o łącznej powierzchni 80 ha. Pomiędzy akwenami znajdują się tereny 91

92 rekreacyjne dla indywidualnych nabywców oraz około 2 ha gruntu przeznaczonego na duży kompleks rekreacyjno-wypoczynkowy i pole namiotowe. Pozostałe znajdują się przy drodze powiatowej do Niemodlina. W granicach miasta Lewin Brzeski usytuowany jest zbiornik wody o powierzchni 25 ha, z przygotowanym miejscem do kąpieli, zapleczem sanitarnym, parkingiem i wolnymi terenami do zagospodarowania. W południowo-wschodniej części gminy występują stawy należących do kompleksu Stawów Niemodlińskich, jednego z największych w regionie. Występujące na tych obszarach stawy mają charakter antropogeniczny; są w większości pozostałościami eksploatacji rud darniowych żelaza, które wytapiane były przez 3 duże piece na węgiel drzewny zlokalizowane w okolicach Tułowic i Niemodlina. Spośród kilkunastu stawów całego kompleksu na terenie gminy położone są: Kamaszka 45,2 ha, Wołowski 44,9 ha, Książęcy 36,4 ha, Czarny 9,3 ha. Bardzo interesujące z przyrodniczego punktu widzenia są naturalne zbiorniki wodne, będące pozostałościami starych koryt rzecznych. Największe z nich występują w północnej części gminy, w Dolinie Odry i Nysy Kłodzkiej, w okolicach Mikolina i Wronowa. System licznych zbiorników uzupełniają torfowiska, które podobnie jak stawy posiadają bardzo wysoka wartość przyrodniczą. Znajdują się one jednak pod silna presja odwadniających melioracji, które prowadza do ich degradacji. Stan wód powierzchniowych Podstawę prawną wykonywania badań wód powierzchniowych w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska stanowi art. 155a ust. 2 ustawy z dnia 18 lipca 2001 Prawo wodne (t.j. Dz. U. z 2005 r., Nr 239 poz z późn. zmianami). Zgodnie z ust. 3. tego artykułu prowadzenie badań monitoringowych wód powierzchniowych w zakresie elementów fizykochemicznych, chemicznych i biologicznych należy do kompetencji Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska. Wyniki badań jakości wód posłużyły do przeprowadzenia ocen na podstawie następujących rozporządzeń, stanowiących przepisy wykonawcze do ustawy Prawo wodne: - rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych (Dz.U. Nr 162, poz.1008) tab. 3.3, - rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 4 października 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych (Dz.U. Nr 176, poz.1455) tab. 3.4, - rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 27 listopada 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia (Dz.U. Nr 204, poz. 1728) tab Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych jest też podstawą do sporządzenia oceny eutrofizacji wód powierzchniowych ze źródeł komunalnych. W związku z trwającymi w dalszym ciągu pracami nad dostosowaniem metod badawczych do wymogów unijnych, jak również nie skończonym jeszcze ustalaniem wartości granicznych dla klas jakości elementów biologicznych, ocena wód przeprowadzona przez WIOŚ jest tymczasowa i będzie weryfikowana. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r. ocenę stanu wód przeprowadza się dla jednolitych części wód, dla których określa się stan ekologiczny (dla naturalnych) lub potencjał ekologiczny (dla sztucznych i silnie zmienionych wód) oraz stan chemiczny. Wynikiem oceny jest gorszy ze stanów: ekologiczny lub chemiczny. Stan ekologiczny oceniany jest na podstawie występowania w wodach różnych zespołów organizmów (tzw. elementów biologicznych) oraz elementów fizykochemicznych i hydromorfologicznych, którym przypisano odpowiednie wartości w zależności od typu wód powierzchniowych. Typy wód zostały określone w oparciu o tzw. typologię abiotyczną, czyli w zależności od powierzchni zlewni cieków (potoki i strumienie, małe rzeki, średnie rzeki, wielkie rzeki), wysokości nad poziomem morza i typów podłoża (krzemianowe, węglanowe, organiczne). Badania jakości wód powierzchniowych na terenie całego województwa opolskiego przeprowadza WIOŚ w Opolu. Na terenie Gminy Lewin Brzeski wyznaczono dwa punktu pomiarowo-kontrolne w ramach monitoringu diagnostycznego i operacyjnego w 2008r. 92

93 Tabela 26. Punkty pomiarowo-kontrolne monitoringu stanu jednolitych części wód powierzchniowych na terenie Gminy Lewin Brzeski w 2008 r. Lp. Nazwa cieku nazwa ppk km Rodzaj monitoringu 1. Ścinawa Niemodlińska 2,5 MORW, MORYRW, MOEURW Oldrzyszowice 2. Nysa Kłodzka - Skorogoszcz 6,5 MDRW, MORW, MOEURW Objaśnienia: MDRW - monitoring diagnostyczny JCWP MORW - monitoring operacyjny JCWP MOEURW - monitoring operacyjny JCWP na potrzeby oceny eutrofizacji wód MORYRW - monitoring operacyjny celowy JCWP przeznaczonych do bytowania ryb Źródło: Stan środowiska w województwie opolskim w 2008 r. Na podstawie wyników przeprowadzonych badań przez WIOŚ w Opolu, w punkcie pomiarowym na rzece Ścinawa Niemodlińska i Nysa Kłodzka dokonano ogólnej oceny jakości tych wód. Tabela 27. Ocena ogólna wód rzeki Ścinawa Niemodlińska i Nysa Kłodzka Stan ogólny Stan/potencjał Stan chemiczny Nazwa rzeki - przekrój jednolitych części wód ekologiczny Ścinawa Niemodlińska Oldrzyszowice ZŁY Umiarkowany Dobry Nysa Kłodzka - Skorogoszcz ZŁY Umiarkowany Dobry Źródło: Stan środowiska w województwie opolskim w 2008 r. Ocena eutrofizacji Zgodnie z ustawą Prawo Wodne jako eutrofizację rozumie się wzbogacanie wody biogenami, głównie związkami azotu lub fosforu, powodującymi przyspieszony wzrost glonów oraz wyższych form życia roślinnego, w wyniku którego następują niepożądane zakłócenia biologicznych stosunków w środowisku wodnym oraz pogorszenie jakości tych wód. Efektem eutrofizacji są tzw. zakwity czyli duże skupiska glonów, które znikają po wyczerpaniu się zasobów materii. Zakwity powodują zamieranie fauny wodnej, wskutek odtlenienia wód oraz zanikanie roślinności z powodu niedoboru światła. Do eutrofizacji w znacznym stopniu przyczyniają się nieuregulowana gospodarka ściekowa na obszarach wsi, jak również spływy powierzchniowe z pól uprawnych. Na obszarze Opolszczyzny wody powierzchniowe w większości kontrolowanych przekrojów, wykazywały charakter eutroficzny, ze względu na zawartość związków azotu i fosforu występujące w stężeniach przekraczających dopuszczalne normy. Polska przystępując do struktur unijnych zobowiązała się do wprowadzenia prawa wspólnotowego, a tym samym m. in. do osiągnięcia do 2015 r. dobrego stanu wód, wymaganego przez Ramową Dyrektywę Wodną 2000/60/WE. Głównym zagrożeniem osiągnięcia dobrego stanu wód w Polsce jest przedostawanie się do wód biogenów, tj. związków azotu i fosforu zawartych w nieoczyszczonych lub niedostatecznie oczyszczonych ściekach komunalnych (z miast) oraz ściekach bytowych z gospodarstw (z miast i wsi) nie objętych kanalizacją zbiorczą. Z tego powodu Polska została uznana za obszar narażony na eutrofizację wywołaną zanieczyszczeniami ze źródeł komunalnych. W 2009 r. w skali kraju, została wykonana pierwsza ocena stopnia eutrofizacji wód z sektora komunalnego, obejmująca lata Zgodnie z wytycznymi GIOŚ podstawę oceny stopnia zagrożenia wód eutrofizacją pochodzenia komunalnego było rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych. W województwie opolskim analizie poddano wyniki badań ze 140 punktów pomiarowo-kontrolnych w zakresie elementów biologicznych (fitoplankton, fitobentos) oraz wskaźników fizykochemicznych, charakteryzujących warunki tlenowe i zanieczyszczenia organiczne (tlen rozpuszczony, BZT5, ogólny węgiel organiczny) oraz substancje biogenne (azot amonowy, azot Kiejdahla, azot azotanowy, azot ogólny, fosfor ogólny). W przypadku braku wskaźników biologicznych decydujące o końcowej ocenie były wyniki badań wskaźników fizykochemicznych. Przyjęto założenie, że woda wykazująca cechy eutrofizacji, nie osiąga stanu 93

94 dobrego. Przekroczenie jednego wskaźnika decydowało o uznaniu wód za eutroficzne. Przeprowadzona analiza wskazuje, że eutrofizacja wód spowodowana wpływem zanieczyszczeń komunalnych występuje w 90 punktach pomiarowo-kontrolnych zlokalizowanych na 75 rzekach województwa opolskiego (tj. 64 % punktów objętych oceną), przy czym w 36 punktach o wyniku oceny zadecydowała wartość jednego wskaźnika (przeważnie azotu azotanowego 26 ppk). Wskaźnikami najczęściej decydującymi o wyniku oceny były: azot azotanowy (57 ppk), azot Kiejdahla (49 ppk), azot amonowy i fosfor ogólny (po 38 ppk). Wśród rzek na terenie województwa opolskiego, charakteryzujących się największą liczbą wskaźników decydujących o eutrofizacji występują małe cieki: Ligocki Potok (8 wskaźników) i w mniejszym zakresie Żydówka (6 wskaźników) oraz Cielnica, Cisek, Grodkowska Struga, P. Gościęcina, Lubrzanka, Ostra, Skoroszycki Potok, Wiński Potok (po 5 wskaźników). Ocena wykazała brak cech eutrofizacji w rzekach o dużych zlewniach, m. in. Nysy Kłodzkiej od Starego Paczkowa do ujścia oraz Odry w odcinku pomiędzy Obrowcem i Brzegiem. Przedstawiona ocena oparta jest na wynikach badań jednej (rocznej) lub kilku serii pomiarowych z lat Dla jednej serii pomiarowej z 2007 r. ocena ta w zdecydowanej większości pokrywa się z wynikami oceny eutrofizacji wód badanych w 2007 r., sporządzonej na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych (Dz.U. Nr 241, poz. 2093). Tabela 28. Wyniki oceny eutrofizacji jednolitych części wód powierzchniowych w Gminie Lewin Brzeski w 2008r. Nazwa ppk Okres objęty Wskaźniki decydujące o eutrofizacji / brak oceną eutrofizacji Ptakowicki Potok - m. azot amonowy, azot Kjeldahla, azot azotanowy, Kantorowice 2007r. fosfor ogólny Ścinawa Niemodlińska - uj. do Nysy Kłodzkiej 2005r. Azot azotanowy Nysa Kłodzka - pow. m. Lewin Brzeski 2006r. brak eutrofizacji Nysa Kłodzka - m. Skorogoszcz r. brak eutrofizacji Odra - m. Mikolin 2006r. brak eutrofizacji Źródło: Stan środowiska w województwie opolskim w 2008 r. Według dokonanych pomiarów tylko na rzekach: Ptakowicki Potok, Ścinawa Niemodlińska następuje eutrofizacja. Parametry pozostałych cieków na terenie gminy nie przekraczały wartości granicznych wskaźników eutrofizacji wód, powyżej których następuje eutrofizacja. Jakość wód kontrolowanych przez organy Inspekcji sanitarnej: Badanie jakości wód powierzchniowych wykorzystywanych do celów pitnych i rekreacyjnych leży w gestii Państwowej Inspekcji Sanitarnej, która na terenie województwa opolskiego prowadzi kontrole jakości wód w ujęciach brzegowych, kąpieliskach oraz w zbiornikach zaporowych. Zgodnie z rozporządzeniem, ustala się w zależności od warunków granicznych wskaźników jakości wody, które z uwagi na ich zanieczyszczenie muszą być poddane standardowym procesom uzdatniania, w celu uzyskania wody przeznaczonej do spożycia. Dla parametrów podaje się wynik klasyfikacji w postaci: A1 oznacza wodę wymagającą prostego uzdatniania fizycznego, A2 oznacza wodę wymagającą typowego uzdatniania fizycznego i chemicznego, A3 oznacza wodę wymagającą wysokosprawnego uzdatniania fizycznego i chemicznego, Non oznacza wodę powierzchniową gorszej jakości niż jakość klasy A3, która nie może być ujmowana w celu przeznaczenia na wodę do picia. Jakość wód w badanych punktach pomiarowych była zróżnicowana i odpowiadała klasom A1 A3. 94

95 Dyrektywa Wodna EU wymaga redukcji zanieczyszczenia wszystkich wód powierzchniowych krajów członkowskich do 2015 roku do stanu dobrego. Zgodnie z tym wymogiem, według krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych w ciągu dziewięciu lat na terenie województwa opolskiego ma zostać wybudowanych lub zmodernizowanych 18 oczyszczalni oraz założonych około 470 km sieci kanalizacyjnej. Problemem jest fakt, że oczyszczalnie komunalne planowane są tylko dla skupisk ludzkich powyżej 2000 mieszkańców, małe miejscowości pozostaną w dalszym ciągu bez kanalizacji. Bez konsekwentnych działań prewencyjnych, edukacyjnych i kontrolno-restrykcyjnych obciążanie akwenów wodnych pozostanie problemem całego regionu. Badania osadów dennych prowadzone przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska w dwóch punktach pomiarowych na terenie Gminy Lewin Brzeski w 2009 roku wykazały obecność pierwiastków PCB, pestycydów i WWA. Tabela 29. Wyniki badań osadów dennych na terenie Gminy Lewin Brzeski w 2009 r. Data Nazwa Numer Typ Lp. Miejscowość Zlewnia ostatniego punktu punktu punktu badania 1. Nysa Kłodzka/ /98 Rzeka Mikolin 2. Ścinawa/0, /230 Rzeka Stroszowice Źródło: Nysa Kłodzka od Ścinawy Niemodlińskiej do ujścia Ścinawa Niemodlińska Substancje Fizykochemiczne; Pierwiastki; TZO(PCB); TZO(Pestycydy); TZO(WWA) Fizykochemiczne; Pierwiastki; TZO(PCB); TZO(Pestycydy); TZO(WWA) Przydatność do bytowania ryb w warunkach naturalnych. Przydatność do bytowania ryb w warunkach naturalnych określana jest zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 4 października 2002 roku w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych (Dz.U ). Rozporządzenie określa wymagania, jakim powinny podlegać wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb łososiowatych i karpiowatych w warunkach naturalnych. Biorąc pod uwagę teren całego województwa opolskiego, należy powiedzieć, że wody w 37 punktach pomiarowo kontrolnych przebadanych w 2008r nie spełniały nawet mniej rygorystycznych wymagań, jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb karpiowatych w warunkach naturalnych. Przekroczenia dopuszczalnych wartości stężeń dotyczyły przede wszystkim azotynów (37 ppk) i fosforu ogólnego (31ppk) oraz w mniejszym zakresie wskaźników tlenowych (BZT5 11 ppk, tlen rozpuszczony 10 ppk), azotowych (azot amonowy 8 ppk, niezjonizowany amoniak 4 ppk) i odczynu (ph 3 ppk). Na terenie Gminy Lewin Brzeski w 2008r. był prowadzony monitoring operacyjny celowy JCWP przeznaczonych do bytowania ryb. Tabela 30. Ocena jakości wód w rzekach na terenie Gminy Lewin Brzeski ze względu na przydatność do bytowania ryb w warunkach naturalnych w roku 2008 Źródło: Stan środowiska w województwie opolskim w 2008 r. 95

96 Stan wyjściowy - wody podziemne Na obszarze opracowania oraz w jego otoczeniu wody podziemne o większym znaczeniu występują w utworach czwartorzędowych, trzeciorzędowych, kredy i triasu. Są one związane z dużymi strukturami hydrogeologicznymi: Monokliną Przedsudecką (szczelinowe i skrasowiałe utwory triasu), basenem Niecki Opolskiej (cenoman turon) oraz basenem czwartorzędowego systemu pradolinnego rzeki Odry. W ujęciu stratygrafcznym (pionowym) utwory wodonośne reprezentują poszczególne piętra i poziomy wodonośne, natomiast w ujęciu przestrzennym tworzą szereg zbiorników wód podziemnych. Wodonośne piętro czwartorzędowe reprezentuje dwa poziomy wodonośne: pierwsza warstwa występuje w części przypowierzchniowej i jest związana z utworami piaszczysto żwirowymi pochodzenia rzecznego, wodnolodowcowego i lodowcowego, druga, którą tworzą osady żwirowo piaszczyste, związana jest głównie z obszarem doliny kopalnej Prądy - Przylesie z rynnami Poręby i Naroku. Przez południową i północno-wschodnią część terenu gminy przebiega regionalna, czwartorzędowa struktura wodonośna dolina kopalna Prądy-Przylesie, o szerokości w granicach 2 km i sumarycznej miąższości piasków budujących ten zbiornik nie przekraczającej 30 m. Wydajność poziomu to ok. 120 m 3 /h i wodoprzewodności m 2 /dobę o dobrych parametrach jakościowych. Struktura ta stanowi perspektywiczne źródło zaopatrzenia w wodę pitną obszaru gminy. Zbiornik ten budują dwie warstwy wodonośne i związany z tym napór wód, a jego zasilanie pochodzi głównie z opadów atmosferycznych. Zbiornik na terenie gminy przebiega w pasie miejscowości: Sarny Małe, Ptakowice, Jasiona oraz Golczowice, Borkowice, Mikolin. Wodonośne piętro czwartorzędowe występuje prawie na całym obszarze opracowania. Spągiem tej warstwy są osady górnej kredy koniaku (iłowce, mułowce, margle i piaskowce) lub osady trzeciorzędowe - mioceńskie. Poziom czwartorzędowy zasilany jest infiltracyjnie wodami opadowymi lub przez wody rzeki Nysy Kłodzkiej, która spełnia tu funkcję drenującą. Zwierciadło wody ma charakter swobodny lub lekko napięty, jeżeli warstwa wodonośna przykryta jest glinami o znacznej miąższości. Występowanie wód w utworach trzeciorzędowych związane jest z przewarstwieniami piaszczystymi tkwiącymi w kompleksach ilastych. Podstawowe znaczenie posiadają poziomy piaszczyste serii poznańskiej. Zbiornik wód trzeciorzędowych okolic Lewina Brzeskiego zaliczony jest do rejonu Południowego. Wyróżnia go występowanie pięciu poziomów wodonośnych tworzących nieciągłe pokrywy o ograniczonym rozprzestrzenianiu. Obszar gminy Lewin Brzeski znajduje się również w zasięgu wodonośnych utworów kredy i triasu. Odwiercony na terenie Zakładu Mleczarskiego w mieście Lewin Brzeski otwór jest najgłębszym w rejonie gminy. Do 12 m głębokości nawiercono żwir z piaskiem stanowiący czwartorzędowy poziom wodonośny. Poniżej zalega ił marglisty (do głębokości 44 m), a następnie piaski drobnoziarniste (o granulacji od 0,18 mm do 0,20 mm) o miąższości do 2 m. Wodę nawiercono na głębokości 44 m, zwierciadło wody ustabilizowało się na głębokości 3,1 m ppt. Osady w przelocie od m ppt zaliczono do trzeciorzędu, ale w świetle aktualnych badań przyjmuje się, że należą one do osadów górnej kredy koniaku. Według klasyfikacji Kleczkowskiego na obszarze opracowania występuje jeden z głównych zbiorników wód podziemnych województwa opolskiego: GZWP 335 (Krapkowice Strzelce Opolskie) jest to zbiornik triasu dolnego o powierzchni A = 2050 km 2, posiada zasoby dyspozycyjne w wysokości 50 tys. m 3 /d przy module zasobowym 0,28 l/s/km 2, drenaż zbiornika odbywa się w dolinie Odry. Poziom wodonośny znajduje się na znacznej głębokości m p.p.t. Teren występowania zbiornika w obrębie Lewina Brzeskiego zakwalifikowano do obszaru wysokiej ochrony (OWO). 96

97 Rysunek 13. Główne zbiorniki wód podziemnych w województwie opolskim. Jakość wód podziemnych Zakres dopuszczalnych wartości wskaźników jakości wody określają następujące akty prawne: rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 29 marca 2007 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi, Dz. U. Nr 61, poz. 417 rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2008 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych (Dz. U. Nr 143, poz. 896) Zgodnie z nowym rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2008 r., oceny jakości elementów fizykochemicznych stanu wód podziemnych oraz oceny stanu chemicznego i stanu ilościowego wód podziemnych dokonuje się dla każdego okresu, do którego stosuje się plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza. Zarówno badania jak i oceny stanu wód podziemnych w zakresie elementów fizykochemicznych i ilościowych wykonuje państwowa służba hydrogeologiczna (art. 155a ust. 5 ustawy Prawo wodne, t.j. Dz. U. Nr 239 z 2005r. poz z późn. zmianami). Przy określaniu klasy jakości wód podziemnych (I V) w punkcie pomiarowym dopuszcza się przekroczenie elementów fizykochemicznych, gdy jest ono spowodowane przez naturalne procesy, z zastrzeżeniem, że to przekroczenie nie dotyczy elementów fizykochemicznych oznaczonych w załączniku symbolem H (substancje niebezpieczne) i mieści się w granicach przyjętych dla kolejnej niższej klasy jakości wody. W przypadku większej liczby badań monitoringowych w ciągu roku do porównań przyjmuje się wartość średniej arytmetycznej stężeń badanych elementów fizykochemicznych uzyskanych z rocznych wyników badań monitoringowych w punkcie pomiarowym. 97

98 Klasy jakości wód podziemnych I, II, III oznaczają dobry stan chemiczny, a klasy jakości wód podziemnych IV, V oznaczają słaby stan chemiczny. W 2008 roku w ramach sieci krajowej monitoringu wód podziemnych kontynuowano badania diagnostyczne w 27 operacyjnych punktach pomiarowych w ramach sieci krajowej monitoringu wód podziemnych. W województwie opolskim punkty monitoringu operacyjnego zlokalizowane są w jednolitych częściach wód podziemnych, które zostały uznane za potencjalnie zagrożone. Próby pobierano do badań dwa razy w ciągu roku, pierwsza seria w miesiącach kwiecień i czerwiec, druga seria we wrześniu i październiku. W porównaniu z rokiem 2007 sieć uległa modyfikacji, polegającej na zwiększeniu liczby punktów operacyjnych. Zakres badań obejmował oznaczenia 38 elementów fizykochemicznych. Na terenie Gminy Lewin Brzeski nie zlokalizowano punktów pomiarowych monitoringu wód podziemnych. Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Brzegu sprawuje stały nadzór sanitarny nad urządzeniami wodnymi, które służą do tzw. zbiorowego zaopatrzenia w wodę na terenie Gminy Lewin Brzeski. Jednocześnie Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Brzegu w oparciu o Rozporządzenie Ministra Zdrowia prowadzi bieżący monitoring jakości wody przeznaczonej do spożycia. Monitoring obejmuje ujęcia wody, a analizie poddawana jest woda surowa i woda po procesie uzdatniania. Badania wody obejmują podstawowe parametry fizykochemiczne tj. barwa, mętność, smak zapach, odczyn, przewodność elektryczna, azotany, amoniak, azotyny, żelazo i mangan oraz parametry mikrobiologiczne takie jak obecność bakterii grupy coli, Escherichia Coli i Enterokoki (paciorkowce kałowe). Kilka razy w roku woda z każdego wodociągu badana jest dodatkowo w zakresie oznaczenia zawartości metali ciężkich, pestycydów, wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych, fluorków oraz produktów ubocznych dezynfekcji przy użyciu związków chloru. Z przeprowadzonej analizy wody surowej na ujęciu Lewin Brzeski dnia r. (sprawozdanie z badań wody nr 9/W/S/OL/10), wynika że parametry fizykochemiczne mieszczą się w granicach dopuszczalnych wartości i zakresów wyznaczonych, spełniając tym samym wymagania ujęte w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia (Dz. U. z 2007r., Nr 61, poz. 417). Jakość wody w ujęciu w Mikolinie nie odpowiada wymaganiom określonym w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi, w zakresie ponadnormatywnej zawartości niklu oraz niskiej wartości odczynu ph. W związku z powyższym Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Brzegu na podstawie 21 w/w rozporządzenia udzielił zgody na odstępstwo. Bazując na sprawozdaniach z monitoringu składowisk w Lewinie Brzeskim i we Wronowie wykonanych w 2009 roku przez firmę progeo z Wrocławia, dokonano również pomiarów wód podziemnych w okolicach ww składowisk. W ramach badań monitoringowych przeprowadzono 2 serie pomiarowe 6 maja i 12 listopada 2009 roku. Dla wszystkich otworów dokonywano pomiaru głębokości zalegania poziomu wód podziemnych oraz głębokości otworów, dodatkowo dokonywane były pomiary In situ odczynu ph, przewodności elektrolitycznej właściwej i temperatury. Wyniki badań laboratoryjnych wód podziemnych przyrównano do wymagań rozporządzenia Ministra Środowiska z dn r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych. Dodatkowo wyniki badań porównano do Dopuszczalnych stężeń substancji chemicznych zanieczyszczających grunty i wody podziemne (PIOŚ 1995). Według przytaczanych rozporządzeń badane wody podziemne w Lewinie Brzeskim (w ramach wykonanych oznaczeń) scharakteryzować należy jako wody: Dla I półrocza: - bardzo dobrej jakości (I klasa) próbka z otworu P-1, - niezadowalającej jakości (IV klasa) próbka z otworu P-2, ze względu na ponadnormatywne stężenie OWO. Dla II półrocza: 98

99 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA - zadowalającej jakości (III klasa) próbka z otworu P-1, ze względu na podwyższone stężenie OWO, niezadowalającej jakości (IV klasa) próbka z otworu P-2, ze względu na ponadnormatywne stężenie OWO. Tabela 31. Wyniki badań Lewin Brzeski r. Tabela 32. Wyniki badań Lewin Brzeski r. Parametr Tło hydrogeochemiczne (zakres wartości stężeń charakterystycznych) Jednostka PIOŚ I klasa II klasa data: parametry podstawowe 6,5-9,5 odczyn ph 6,5-9,5 6,5-8,5 przewodność elektr. Wł. µs/cm * ogólny węgiel organiczny mgc/l 2) 1_ * metale ciężkie chrom+6 H3) mgcr+6/l 0,2 3) 0,0001-0,010 0,01 3) 0,05 3*) cynk mgzn/l 0,8 0,005-0,50 0,05 0,5 Kadm H mgcd/l 0,02 0,0001-0,0005 0,001 0,003 miedź mgcu/l 0,2 0,001-0,020 0,01 0,05 ołów H mgpb/l 0,2 0,001-0,010 0,01 0,025 rtęć H mghg/l 0,002 0, ,001 0,001* 0,001* związki WWA benzo(b)fluoranten µg/l benzo(k)fluoranten µg/l benzo(a)piren H µg/l 1 0,001-0,01 0,01 0,02 dibenzo(a,h)antracen µg/l benzo(g,h,i)perylen µg/l 5 indeno(1,2,3-cd)piren µg/l suma WWA H µg/l 40 0,001-0,01 0,1 0,2 ocena końcowa III klasa 2500* 10* 0,05 3*) 1 0,005 0,2 0,1 0,001* IV klasa V klasa <6,5 lub 9,5> 3000 > >20 0,1 3) 2 0,01 0,5 0,1 0,005 >0,1 3) >2 >0,01 >0,5 >0,1 >0,005 0,03 0,05 >0,05 0,3 0,5 >0,5 P-1 P , ,5 I II IV <0,0050 0,0155 <0,00040 <0,0020 0,0214 <0,010 I I I I II I <0,020 <0,010 <0,010 <0,010 <0,010 <0,070 III I I ,7 I II V <0,0050 I 0,0168 I <0,00040 I 0,0025 I 0,0236 II <0,010 I <0,020 <0,010 <0,010 <0,010 <0,010 <0,070 IV I I Według rozporządzeń badane wody podziemne we Wronowie (w ramach wykonanych oznaczeń) scharakteryzować należy jako wody: Dla I półrocza: - zadowalającej jakości (III klasa), Dla II półrocza: - zadowalającej jakości (III klasa). 99

100 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA Tabela 33. Wyniki badań Wronów r. Tabela 34. Wyniki badań Wronów r. Parametr Tło hydrogeochemiczne (zakres wartości stężeń charakterystycznych) Jednostka PIOŚ I klasa II klasa data: parametry podstawowe odczyn ph 6,5-9,5 6,5-8,5 6,5-9,5 przewodność elektr. Wł. µs/cm * ogólny węgiel organiczny mgc/l 2) 1_ * metale ciężkie chrom+6 H3) mgcr+6/l 0,2 3) 0,0001-0,010 0,01 3) 0,05 3*) cynk mgzn/l 0,8 0,005-0,50 0,05 0,5 Kadm H mgcd/l 0,02 0,0001-0,0005 0,001 0,003 miedź mgcu/l 0,2 0,001-0,020 0,01 0,05 ołów H mgpb/l 0,2 0,001-0,010 0,01 0,025 rtęć H mghg/l 0,002 0, ,001 0,001* 0,001* związki WWA benzo(b)fluoranten µg/l benzo(k)fluoranten µg/l benzo(a)piren H µg/l 1 0,001-0,01 0,01 0,02 dibenzo(a,h)antracen µg/l indeno(1,2,3-cd)piren µg/l suma WWA H µg/l 40 0,001-0,01 0,1 0,2 ocena końcowa III klasa 2500* 10* 0,05 3*) 1 0,005 0,2 0,1 0,001* IV klasa V klasa <6,5 lub 9,5> 3000 > >20 0,1 3) 2 0,01 0,5 0,1 0,005 >0,1 3) >2 >0,01 >0,5 >0,1 >0,005 0,03 0,05 >0,05 0,3 0,5 >0,5 P-1 P , ,4 I I IV 6, ,26 IV I II <0,0050 0,0248 0, ,0163 0,0072 <0,00001 I I II II I I <0,0050 0,0145 0, ,0038 0,0058 <0,00001 I I I I I I <0,020 <0,010 <0,010 <0,010 <0,010 <0,070 III I I <0,020 <0,010 <0,010 <0,010 <0,010 <0,070 III I I Źródła zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych Wody opadowe spływając po zetknięciu z powierzchnią ziemi, stanowią źródło zanieczyszczeń wód powierzchniowych. Spływ substancji z obszarów zlewni obciążonych działalnością człowieka, stanowi zanieczyszczenia obszarowe (główne źródło - mineralne nawożenie gleby, chemiczne środki ochrony roślin, składowanie odpadów). Istotnym elementem, wpływającym na zagrożenie jakości wód podziemnych jest nieprawidłowe prowadzenie hodowli (gnojówka, gnojowica, wody gnojowe, soki kiszonkowe zawierają znaczne ilości materii organicznej, która przy nieprawidłowym ujmowaniu może przedostawać się do potoków lub infiltrować do wód podziemnych). Nadrzędnym celem ochrony wód podziemnych jest zahamowanie procesów ich zanieczyszczania, jak również przywrócenie oraz zachowanie ich naturalnej jakości dla obecnych i przyszłych użytkowników, a także zachowanie naturalnych funkcji tych wód w ekosystemach. 100