Biznes na polu minowym? Nadużycia w czasach zwiększonego ryzyka. Badanie Nadużyć Gospodarczych 2013 Europa, Bliski Wschód, Indie i Afryka

Transkrypt

1 Biznes na polu minowym? Nadużycia w czasach zwiększonego ryzyka Badanie Nadużyć Gospodarczych 2013 Europa, Bliski Wschód, Indie i Afryka

2 Spis treści 1 Przedmowa 2 Streszczenie 4 Menedżerowie odczuwają coraz większą presję na osiąganie wzrostu 8 Nieetyczne praktyki biznesowe nadużycia gospodarcze w centrum zainteresowania 12 Korupcja trudna do wywabienia plama 16 Programy zgodności zawsze można zrobić więcej 20 Podsumowanie zarządzanie ryzykiem nadużyć 22 Wybrane wyniki z podziałem na kraje 24 Metodologia badania 25 Dane kontaktowe Badanie Nadużyć Gospodarczych Europa, Bliski Wschód, Indie i Afryka

3 Przedmowa Wszyscy zdajemy sobie sprawę ze skali presji wywieranej na przedsiębiorstwa. Funkcjonują one w wyjątkowo trudnych warunkach, przy dużej niestabilności wielu rynków, wolnym lub minimalnym tempie wzrostu na innych i agresywnym otoczeniu prawnym na całym świecie. Nasze badanie objęło ponad 3 tys. członków zarządu, kadry kierowniczej, menedżerów i ich zespołów, pochodzących z 36 krajów świata. Dotyczyło charakteru tej presji. Chcieliśmy zrozumieć, jak jest odczuwana i jaki ma wpływ na prowadzenie działalności gospodarczej. Wyniki badania nie dostarczają przyjemnej lektury. Okazało się bowiem, że członkowie kadry kierowniczej i ich zespoły faktycznie znajdują się pod coraz większą presją, którą odczuwają bezpośrednio. Dość brutalnie określają też rzeczywiste wyzwania rynkowe, przed którymi stoją. Nasze badanie pokazuje również, że niepokojąco wiele z tych osób akceptuje lub przyjmuje do wiadomości nieetyczne zachowania, by w tych warunkach stymulować wzrost i zwiększać wydajność. Zachowania te obejmują zbyt wczesne rozpoznawanie przychodów, niekompletne raportowanie kosztów lub zachęcanie klientów do zakupu niepotrzebnych towarów. Działaniom tym towarzyszy przekonanie, że przekupstwo i korupcja wciąż są rozpowszechnione na wielu rynkach. Niezależnie od tego, czy tego rodzaju zachowania są powodowane presją dotyczącą osiągania nierealnych wyników na trudnych rynkach, czy też pragnieniem zdobycia uznania i nagrody za osobisty wysiłek, tak powszechne zjawisko, jak wykazało nasze badanie, będzie stanowiło prawdziwy problem dla zarządów i rad nadzorczych przedsiębiorstw. Wyniki naszego badania sugerują również, że wielu uczestników sektora biznesowego ignoruje to ryzyko lub go nie zauważa. Zbyt często spotykamy członków kadry kierowniczej, którzy uważają, że nadużycia gospodarcze i korupcja są problemami występującymi w innych firmach lub branżach. Wciąż zdarzają się osoby, według których programy dotyczące zgodności nie obowiązują na ich stanowiskach. Nadal są liderzy biznesu, którzy zadają zbyt mało pytań czy to na temat stron trzecich, z którymi współpracują, czy wyników finansowych, jakie prezentują im osoby z innych obszarów przedsiębiorstwa. Problem ten jest szczególnie zauważalny w przypadku rynków szybko rozwijających się. Oprócz wyników badania przedstawiamy również szczegółową analizę niektórych rozwiązań, które zauważyliśmy w firmach skutecznie zarządzających ryzykiem nadużyć gospodarczych. Odnoszące sukcesy przedsiębiorstwa konsekwentnie twierdzą, że ryzyka te są realne. Nigdy też nie wahają się zadawać trudnych pytań i domagają się odpowiedzi. Nasze badanie pokazuje, że jeżeli nie zadaje się trudnych pytań, pojawia się poważne ryzyko przeoczenia istotnych zagrożeń dla przedsiębiorstwa. Z poważaniem, David L. Stulb Dyrektor Globalny Dział Zarządzania Ryzykiem Nadużyć 42% członków wyższego kierownictwa ma świadomość jakiegoś rodzaju nieprawidłowości w sprawozdawczości finansowej swojej firmy, s. 8 57% badanych uważa, że praktyki korupcyjne są w ich kraju rozpowszechnione, s % pracowników sprzedaży twierdzi, że polityka antykorupcyjna ich firm nie ma żadnego odniesienia do ich pracy, s. 18 i 19 1

4 Streszczenie Przeprowadzone przez nas badanie ponad 3 tys. członków rad nadzorczych, zarządów, menedżerów i osób z ich zespołów pozwoliło na sformułowanie trzech wniosków: Członkowie kadry kierowniczej i ich zespoły znajdują się pod coraz większą presją wywieraną na nich osobiście, a dotyczącą osiągania wzrostu w wyjątkowo trudnych warunkach. Nieetyczne zachowanie w tym nadużycia gospodarcze i korupcja podejmowane w odpowiedzi na tę presję nie są czysto hipotetycznym ryzykiem. Jeden na pięciu respondentów jest świadomy manipulacji finansowych dokonywanych w jego firmie. 57% badanych osób uważa, że korupcja jest w ich kraju rozpowszechniona. Programy zapewniania zgodności działają, ale w stopniu niedostatecznym. Firmy, które powstrzymują się od zadawania właściwych pytań i domagania się odpowiedzi narażają się na duże ryzyko. Odczuwanie presji Nasze badanie wykazało, że znacząca większość przedsiębiorstw znajduje się pod coraz większą presją na osiąganie celów wyznaczonych przez inwestorów i właścicieli oraz wykazywanie coraz lepszych wyników finansowych. Podlegają oni także presji ograniczania kosztów. Uczestnicy badania odczuwają to osobiście, ponieważ przekłada się ona na wysokość ich wynagrodzenia i premii. Nasi respondenci niezbyt optymistycznie oceniają szanse poprawy warunków rynkowych w przyszłym roku. Jeżeli nie nastąpi poprawa sytuacji na rynku, to jak kadra zarządzająca będzie osiągać lepsze wyniki? Czy firmy rozszerzą swoją działalność na rynki szybko rozwijające się, na których zdobywanie kontraktów często idzie w parze z korupcją? Czy planują dalszą redukcję kosztów poprzez wywieranie presji na dostawców lub pracowników? A może ponoszą znacznie większe ryzyko? Czy manipulują sprawozdaniami z działalności? Nacisk na etyczne zachowanie Jeden na pięciu respondentów w naszym badaniu był świadomy jakiegoś rodzaju manipulacji finansowych dokonywanych w jego firmie. Na rynkach szybko rozwijających się ponad jedna czwarta respondentów jest świadkiem takich manipulacji jak zawyżanie wartości sprzedaży czy zaniżanie kosztów. Co więcej, bez wątpienia zarządy spółek są świadome tego zjawiska. 42% członków wyższego kierownictwa ma świadomość, że w ich firmie dochodzi do jakiegoś rodzaju nieprawidłowości w zakresie sprawozdawczości finansowej. Zjawisko to jest znane prawie jednej czwartej respondentów z działów finansowych. Generalnie ponad jedna trzecia badanych uważa, że spółki w ich krajach często wykazują lepsze wyniki w sprawozdaniach finansowych niż rzeczywiście osiągnięte. W naszych rozmowach z wyższą kadrą kierowniczą nie znaleźliśmy potwierdzenia tego zjawiska, ale jeżeli te przekonania znajdują odbicie w faktycznym zachowaniu, jest to tendencja bardzo niepokojąca. Firmy mają zatem powód, by krytycznie podchodzić do wyników raportowanych do centrali i zastanawiać się, czy mają sens. Ryzyko niewłaściwej sprawozdawczości jest potęgowane przez ryzyko związane z praktykami korupcyjnymi. Nasze badanie pokazało, że wciąż istnieje duża grupa osób, które uważają, że korupcja jest akceptowalna. 67% respondentów na rynkach szybko rozwijających się uważa, że korupcja jest rozpowszechniona, ponad jedna czwarta badanych z działów sprzedaży i marketingu jest zdania, że oferowanie komuś upominków lub usług, aby zdobyć lub utrzymać relacje biznesowe, jest do przyjęcia to prawie dwukrotnie wyższy wynik niż w przypadku ogółu respondentów. Podobnie jak w poprzednich badaniach, wielu badanych zaprzecza, jakoby zjawisko korupcji występowało w ich bliskim otoczeniu. Twierdzą, że ogólnie występuje ona w ich kraju, ale na pytanie, czy występuje w ich branży, odpowiadają inaczej. Wydaje się, że wniosek z tej obserwacji można sformułować jako: wszyscy inni to robią, ale ani ja ani moja firma. W rzeczywistości jednak jeżeli korupcja występuje w danym kraju, występuje też w danej branży. A jeżeli występuje w danej branży, może też wystąpić w każdej firmie. 2 Badanie Nadużyć Gospodarczych Europa, Bliski Wschód, Indie i Afryka

5 Streszczenie Zarządzanie ryzykiem nadużyć Komunikaty dotyczące zgodności docierają do pracowników. Przykładowo, większość respondentów jest świadomych, że ich firma ma swoją politykę antykorupcyjną. Jednak te wyniki nie przedstawiają całościowego obrazu sytuacji. Po pierwsze, wydaje się, że kadra zarządzająca uważa programy dotyczące zgodności za skuteczniejsze niż są w rzeczywistości. 67% członków wyższego kierownictwa twierdzi, że ich zobowiązania do realizacji polityki przeciwdziałania korupcji zostały wyraźnie zakomunikowane, przy czym wśród pracowników odsetek tak twierdzących osób wynosi 44%. Po drugie, w porównaniu z naszym badaniem przeprowadzonym w 2011 roku, mniej osób uważa, że realizowane przez ich firmę programy zgodności mają odniesienie do ich pracy. Mniej niż połowa respondentów sądzi, że ich współpracownicy uznaliby taki program za mający związek z ich pracą w dość dużym lub bardzo dużym stopniu. Po trzecie, i chyba najważniejsze dla kadry kierowniczej odpowiedzialnej za zapewnienie zgodności, więcej niż jeden na sześciu respondentów twierdzi, że realizowany przez niego program ma negatywny wpływ na konkurencyjność. Powstaje więc pytanie: przed jakim wyborem stają te osoby? Czy mają fałszywy wybór między działaniem zgodnym z regulacjami lub uzyskaniem kontraktu? Zawsze różne spółki będą zarządzać tym ryzykiem inaczej. Nie ma uniwersalnego sposobu, nawet w ramach jednej firmy, nie mówiąc o całych branżach czy regionach. Stwierdziliśmy jednak, że przedsiębiorstwa, które najskuteczniej zarządzają ryzykiem nadużyć gospodarczych i korupcji, mają kilka wspólnych cech: Uznają istnienie problemu. Członkowie zarządu i wyższego kierownictwa przyznają, że ryzyko jest realne zarówno dla nich samych, jak i dla ich firm. Podejmują działania w reakcji na problem. Całe zespoły w firmach, określonych kategoriach stanowisk, regionach i na określonych szczeblach hierarchii rozumieją, że ryzyko ma odniesienie do nich samych i ich pracy. Komunikują się w sprawie ryzyka i korzyści. Na każdym szczeblu organizacji pracownicy rozumieją koszty nadużyć gospodarczych i korupcji. Etyczne zachowanie jest nie tylko wynikiem narzuconych mechanizmów kontrolnych, ale także istnienia wspólnej kultury korporacyjnej. Koncentrują zasoby. W dzisiejszym otoczeniu gospodarczym zwiększanie wydajności przy coraz bardziej ograniczonych zasobach wydaje się koniecznością. Dlatego też określanie konkretnego ryzyka i koncentrowanie zasobów na nim ma coraz większe znaczenie. Zadają pytania i domagają się odpowiedzi. Członkowie zarządu nie boją się zadawać trudnych pytań lub poruszać trudnych spraw, wiedząc, że nie mogą ignorować tego, co nie zawsze jest jawne. Nie każdy postępuje według tych zasad. W rzeczywistości, jedna piąta respondentów na rynkach szybko rozwijających się stwierdziła, że kadra zarządzająca zadaje coraz mniej pytań dotyczących wiarygodności uzyskiwanych dochodów. Z naszego badania płynie więc wniosek, że przedsiębiorstwa stają w obliczu znaczących zagrożeń i muszą być tego świadome, a także muszą podejmować działania, by zarządzać tym ryzykiem. Wydaje się, że kadra zarządzająca uważa programy dotyczące zgodności za skuteczniejsze niż są w rzeczywistości. 3

6 Menedżerowie odczuwają coraz większą presję na osiąganie wzrostu Nasze badanie potwierdza to, co wiedzą członkowie kadry kierowniczej w wielu branżach i regionach zarówno oni, jak i ich pracownicy bezpośrednio znajdują się pod coraz większą presją na osiąganie wzrostu w wyjątkowo trudnym otoczeniu gospodarczym. Rynki są wciąż niestabilne, a w wielu krajach brakuje optymizmu, że warunki ulegną poprawie w krótkoterminowej perspektywie. Dodatkowo znacząca większość firm podlega coraz większej presji dotyczącej osiągania celów określonych przez inwestorów i właścicieli. Nasze badanie wykazało, że menedżerowie z tych firm czują presję dotyczącą osiągania coraz lepszych wyników finansowych, a jednocześnie rozumieją stojące przed nimi wyzwania rynkowe. Tylko 22% respondentów na rynkach rozwiniętych twierdzi, że warunki rynkowe ulegną poprawie w ciągu najbliższego roku. Jak i gdzie kadra zarządzająca znajduje i osiąga oczekiwany wzrost i rentowność? Czy osiąga te parametry poprzez rozszerzanie działalności na rynki szybko rozwijające się, na których zdobywanie kontraktów często idzie w parze z korupcją? A może kontynuuje ograniczanie kosztów, wywierając presję na dostawców lub swoich własnych pracowników, na przykład poprzez zmniejszanie wynagrodzeń i premii? Presja na rynkach szybko rozwijających się Oczekiwania dotyczące dobrych wyników finansowych, coraz częściej formułowane na rynkach szybko rozwijających się, są odczuwane bezpośrednio przez menedżerów pracujących w tych regionach. Ponad jedna trzecia respondentów zdecydowanie się zgadza, że w ciągu najbliższego roku kadra zarządzająca znajdzie się pod zwiększoną presją na osiąganie dobrych wyników finansowych. Istnieje możliwość, że warunki ekonomiczne na tych rynkach stworzą większe szanse. W przeciwieństwie do rynków rozwiniętych 47% respondentów z rynków szybko rozwijających się uważa, że w najbliższym roku sytuacja gospodarcza ulegnie poprawie. Jednak nasze badanie wykazało również, że na rynkach szybko rozwijających się istnieje większe postrzegane ryzyko wykorzystania przekupstwa lub innych nieetycznych praktyk do zdobycia kontraktu. Panuje także przekonanie, że firmy działające na tych rynkach częściej niż przedsiębiorstwa z rynków rozwiniętych podają nieprawdziwe informacje o swoich wynikach finansowych. W miarę jak osiąganie więcej przy mniejszych nakładach staje się coraz większym wyzwaniem, niektórzy menedżerowie znajdują inny sposób działania: osiąganie celów poprzez wykazywanie nieprawidłowych danych o wynikach działalności. Rysunek 1 Rosnąca presja finansowa Znajdujemy się pod coraz większą presją na osiąganie kwartalnych i półrocznych celów i raportowanie ich inwestorom/właścicielom* W ciągu najbliższych 12 miesięcy menedżerowie w naszej firmie znajdą się pod jeszcze większą presją na osiąganie dobrych wyników finansowych W ciągu najbliższych 12 miesięcy warunki rynkowe dla naszego biznesu ulegną poprawie % odpowiedzi nie zgadzam się % odpowiedzi trudno powiedzieć % odpowiedzi zgadzam się Pytanie: W jakim stopniu zgadzasz się bądź nie zgadzasz się z każdym z następujących stwierdzeń? Próba: Wszyscy respondenci (3 459) Odpowiedzi nie wiem zostały pominięte w celu lepszego porównania otrzymanych odpowiedzi. * Stwierdzenie prezentowane tylko wtedy, gdy spółka była notowana na giełdzie papierów wartościowych (821) 4 Badanie Nadużyć Gospodarczych Europa, Bliski Wschód, Indie i Afryka

7 Menedżerowie odczuwają coraz większą presję na osiąganie wzrostu Rysunek 2 Pali się grunt pod nogami % odpowiedzi zgadzam się ze stwierdzeniem: W ciągu najbliższych 12 miesięcy menedżerowie w naszej firmie znajdą się pod jeszcze większą presją na osiąganie dobrych wyników finansowych. 74% Norwegia 65% Rosja 80% Irlandia 66% Grecja 75% Nigeria 74% Indie 79% RPA 60% Średnia dla wszystkich krajów 79% Kenia Pytanie: W jakim stopniu zgadzasz się bądź nie zgadzasz się z następującym stwierdzeniem? W ciągu najbliższych 12 miesięcy menedżerowie w naszej firmie znajdą się pod jeszcze większą presją na osiąganie dobrych wyników finansowych. Próba: Irlandia (100); Grecja (100); Rosja (100); Norwegia (100); Nigeria (103); RPA (100); Kenia (100); Indie (100). Przyjęty w badaniu podział na kraje przedstawiono w części Wybrane wyniki z podziałem na kraje na s. 22 (Tabela 1). 5

8 Menedżerowie odczuwają coraz większą presję na osiąganie wzrostu Rysunek 3 Presja dotycząca obniżania wynagrodzeń Członkowie zarządu / wyższej kadry kierowniczej Inni członkowie kadry kierowniczej Inni pracownicy spoza kadry kierowniczej Zamrożenie płac 23% Ograniczenie premii 21% Podwyżki płac poniżej inflacji 20% Obniżki płac 19% Wstrzymanie premii 17% Przynajmniej jedno z powyższych 59% Pytanie: Czy masz świadomość następujących działań które miały miejsce w dziale / departamencie w którym pracujesz w twojej firmie w ciągu ostatnich 12 miesięcy? Próba: Wszyscy respondenci (3 459); członkowie zarządów / wyższej kadry zarządzającej (246); inni członkowie kadry kierowniczej (769); inni pracownicy spoza kadry kierowniczej (2 444). Odpowiedzi nie wiem i nie mam takiej świadomości zostały pominięte w celu lepszego porównania otrzymanych odpowiedzi. Obniżanie kosztów zwiększanie ryzyka? Czy kadra kierownicza obniża koszty i wywiera presję na pracowników, która może zwiększyć ryzyko nieetycznych zachowań lub fałszowania sprawozdań finansowych? W naszym badaniu pytaliśmy o presję dotyczącą obniżania wynagrodzeń i premii. Zrozumiałe jest, że respondenci będący członkami zarządów i wyższej kadry kierowniczej byli najbardziej świadomi obniżek płac, zamrażania płac lub podwyżek płac niższych niż poziom inflacji, a także ograniczania lub wstrzymywania premii. Przeważająca większość z nich przyznała, że takie strategie ograniczania kosztów są stosowane w ich firmach, a tylko 25% twierdziło, że nie ma świadomości takich działań. Wśród respondentów zajmujących stanowiska niższe niż członkowie zarządów i dyrektorzy stwierdziliśmy, że większość zauważa presję na obniżanie płac i wynagrodzeń. Na rynkach szybko rozwijających się, gdzie wciąż trwa walka o talenty, badane osoby zauważają większe obniżki wynagrodzeń niż dzieje się to na rynkach rozwiniętych. Wydaje się, że obniżki lub wstrzymywanie premii są częściej stosowane w firmach z rynków szybko rozwijających się niż z rynków rozwiniętych. W Indiach świadomość takich działań ma 43% respondentów. Większa presja na osiąganie wzrostu i jednoczesne dążenie do obniżania wynagrodzeń mogą być ryzykownym połączeniem. W niektórych przypadkach mogą wręcz prowadzić do działań szkodzących działalności biznesowej, np. nadużyć gospodarczych czy korupcji. Zachęty do nieetycznych zachowań mogą być poważne, jeśli stawką jest osobiste wynagrodzenie, a presja dotycząca osiągania wzrostu jest odczuwana bezpośrednio. Jednoczesne silne nastawienie na wzrost i obniżanie kosztów może osłabiać systemy oraz zespoły, których zadaniem jest zapobieganie takim działaniom, a także ich wykrywanie. Przekonanie, że nieetyczne zachowanie jest akceptowane zawsze znacząco zwiększa ryzyko. Wyniki naszego badania przedstawione w dalszej części raportu wskazują, że nieliczna lecz istotna grupa respondentów na wszystkich rynkach i we wszystkich branżach zauważa w dalszym ciągu istniejące w ich organizacjach nieetyczne zachowania. 6 Badanie Nadużyć Gospodarczych Europa, Bliski Wschód, Indie i Afryka

9 Zachęty do nieetycznych zachowań mogą być poważne, jeśli stawką jest osobiste wynagrodzenie, a presja dotycząca osiągania wzrostu jest odczuwana bezpośrednio. 7

10 Nieetyczne praktyki biznesowe nadużycia gospodarcze w centrum zainteresowania Presja dotycząca osiągania wzrostu i dobrych wyników finansowych w trudnych warunkach rynkowych jest faktem. Jednak czy członkowie kadry kierowniczej, menedżerowie i ich zespoły chcą iść na skróty albo wręcz działać nielegalnie, by osiągać coraz bardziej wyśrubowane cele? Wyniki naszego badania wskazują, że nadużycia gospodarcze i inne rodzaje nieetycznych zachowań nie są tylko potencjalnym ryzykiem. Kadry zarządzające i firmy znajdują się pod presją na osiąganie wyników w wyjątkowo trudnych warunkach. Istnieje też przekonanie, że w niektórych krajach nieetyczne zachowania są rozpowszechnione. Pewna, choć nieliczna, grupa respondentów twierdzi, że nieetyczne zachowania są stosowane w ich firmach, by osiągać krótkoterminowe cele finansowe. Czy główni uczestnicy rynku mają pełny i dokładny obraz sytuacji? Wyniki naszego badania pokazują, że wyniki finansowe spółek mogą być wypaczane: Jeden na pięciu respondentów był świadkiem jakiegoś rodzaju manipulacji finansowych dokonywanych w ich spółce (patrz rys. 4). Zjawisko to jest bardziej widoczne na rynkach szybko rozwijających się, gdzie ponad jedna czwarta respondentów twierdzi, że była świadkiem takich działań. Najczęściej wymienianymi działaniami są wykazywanie zawyżonych wartości sprzedaży i zaniżonych kosztów. W sektorze usług finansowych, podlegającym wyjątkowo ostrym regulacjom, 9% respondentów było świadkiem zbyt wczesnego rozpoznawania przychodów; 7% miało świadomość niepełnego wykazywania kosztów, a 9% wiedziało, że klientom są sprzedawane niepotrzebne produkty, by zrealizować krótkoterminowe cele sprzedaży. W ujęciu historycznym można stwierdzić, że to konkretne zagadnienie szczególnie mocno uderzyło w firmy świadczące usługi finansowe. Wiele instytucji musiało wypłacić klientom odszkodowania za niewłaściwą sprzedaż produktów lub usług oraz poniosło dotkliwe kary finansowe nałożone przez regulatorów. W takich okolicznościach członkowie rad nadzorczych i komitetów audytu powinni zadawać kadrze zarządzającej oraz innym pracownikom szczegółowe pytania dotyczące wyników działalności spółki. Rysunek 4 Nieetyczne zachowania są podejmowane w organizacjach, także przez dyrektorów i menedżerów wyższego szczebla Przychody rozpoznane wcześniej niż być powinny w celu osiągnięcia krótkoterminowych celów finansowych Niezaraportowane koszty w celu osiągnięcia krótkoterminowych celów finansowych Zatowarowanie klientów w celu osiągnięcia krótkoterminowych celów finansowych 6% 9% 8% Rynki rozwinięte Rynki szybko rozwijające się Członkowie zarządu/ wyższej kadry kierowniczej Inni członkowie kadry kierowniczej Inni pracownicy spoza kadry kierowniczej Słyszałem, że co najmniej jedno z powyższych zachowań miało miejsce w naszej firmie 20% Pytanie: Czy słyszałeś o którymś z powyższych zachowań w twojej firmie w ciągu ostatnich 12 miesięcy? Próba: Wszyscy respondenci (3 459); rynki rozwinięte (1 500); rynki szybko rozwijające się (1 103); członkowie zarządów/ wyższej kadry kierowniczej (246); inni członkowie kadry kierowniczej (769); inni pracownicy spoza kadry kierowniczej (2 444). Odpowiedzi nie wiem i nie słyszałem o żadnym z tych działań zostały pominięte w celu lepszego porównania otrzymanych odpowiedzi. 8 Badanie Nadużyć Gospodarczych Europa, Bliski Wschód, Indie i Afryka

11 Nieetyczne praktyki biznesowe nadużycia gospodarcze w centrum zainteresowania Rysunek 5 Promowanie biznesu czy fałszowanie ksiąg % odpowiedzi dotyczy Rynki rozwinięte Rynki szybko rozwijające się Firmy w tym kraju często przedstawiają lepsze wyniki finansowe niż są w rzeczywistości % odpowiedzi nie dotyczy % odpowiedzi dotyczy % odpowiedzi dotyczy : Firmy w tym kraju często przedstawiają lepsze wyniki finansowe niż są w rzeczywistości 61% 51% 46% 61% Hiszpania Austria Grecja Rosja 68% Nigeria 53% Kenia 48% Arabia Saudyjska 54% Indie Pytanie: Jak myślisz, czy podane stwierdzenie dotyczy czy nie dotyczy twojego kraju lub twojej branży? Firmy w tym kraju często przedstawiają lepsze wyniki finansowe niż są w rzeczywistości. Próba: Wszyscy respondenci (3 459); rynki rozwinięte (1 500); rynki szybko rozwijające się (1 103); Austria (100); Grecja (100); Indie (100); Kenia (100); Nigeria (103); Rosja (100); Arabia Saudyjska (100); Hiszpania (100). Odpowiedzi nie wiem zostały pominięte w celu lepszego porównania otrzymanych odpowiedzi. Przyjęty w badaniu podział na kraje przedstawiono w części Wybrane wyniki z podziałem na kraje na s. 22 (Tabela 2). 9

12 Nieetyczne praktyki biznesowe nadużycia gospodarcze w centrum zainteresowania Czy kadra zarządzająca ma świadomość problemu i podejmuje niezbędne działania? Przytoczone wyniki już same w sobie są niepokojące, ale nasze badanie wykazało również, że członkowie kadry kierowniczej są świadomi problemu. 42% dyrektorów i menedżerów wyższego szczebla ma świadomość jakiegoś rodzaju nieprawidłowości w zakresie sprawozdawczości finansowej, które mają miejsce w ich spółce. W działach finansowych taką świadomość ma prawie jedna czwarta respondentów. Chcąc sprawdzić czy da się zauważyć nieprawdziwe dane w sprawozdawczości finansowej, wskazywane przez dyrektorów i menadżerów wyższego szczebla, zapytaliśmy respondentów, czy w ich krajach spółki konsekwentnie zawyżają wyniki finansowe. 38% wszystkich respondentów i 45% respondentów na rynkach szybko rozwijających się uważa, że spółki w ich kraju często przedstawiają lepsze wyniki finansowe niż faktycznie osiągane (patrz rys. 5). 61% respondentów w Hiszpanii twierdzi, że firmy często zawyżają wyniki finansowe, co pokazuje, że praktyka ta występuje nie tylko na rynkach szybko rozwijających się. Wyniki badania są także ostrzeżeniem dla wielonarodowych spółek, mających oddziały np. w Indiach (gdzie 54% osób twierdzi, że wyniki finansowe są często zawyżane), Rosji (61%) czy Nigerii (68%). Spółki te mają uzasadnione powody do krytycznego przyjmowania informacji przekazywanych do centrali z regionów, w których prowadzą działalność. Zbyt dobre, by mogło być prawdziwe? Zadawanie trudnych pytań Dokładna sprawozdawczość finansowa jest niezbędna do tego, by firmy miały wgląd w osiągane wyniki. Jeżeli jednak jeżeli kadra zarządzająca nie prowadzi dostatecznie rygorystycznego przeglądu lub nie w pełni rozumie działania lokalne, powstaje ryzyko, że będzie można ukryć słabe wyniki, a tym samym odroczyć interwencję ze strony zarządu. Z naszych obserwacji wynikających z prowadzonych audytów śledczych wynika, że zawyżanie dochodów przez ich fikcyjne lub zbyt wczesne raportowanie oraz ukrywanie kosztów mogą być wynikiem wielu różnych praktyk. Wśród nich są: przedwczesne wystawianie faktur czy wykorzystywanie rezerw dla zarządzania wykazywaniem zysku. Jednak te strategie można zidentyfikować, jeżeli zarząd uważnie śledzi rozwój wydarzeń i zadaje właściwe pytania: Czy wykazane wyniki są zbieżne z potrzebami gotówkowymi firmy i przepływami środków pieniężnych? Czy poszczególne pozycje bilansu, takie jak zapasy i należności, są odzwierciedleniem zmian w sprzedaży? Jak wyglądają wyniki w porównaniu z wynikami innych jednostek biznesowych? Czy zmiany są zbieżne z oczekiwaniami? Czy któryś z obszarów biznesu osiąga wyjątkowo dobre wyniki? Czy dana jednostka biznesowa wyczerpująco odpowiada na szczegółowe pytania o wykazywane przez nią wyniki? Jak przejrzyste są te aspekty osiąganych wyników, które można niezależnie zweryfikować, np. obrót gotówkowy czy zapasy? Jak wyglądają wykazane wyniki w świetle innych informacji, takich jak kwestie z obszaru HR lub relacje z klientami? Czy spółka regularnie wykazuje wyniki zgodne z założeniami budżetowymi? 10 Badanie Nadużyć Gospodarczych Europa, Bliski Wschód, Indie i Afryka

13

14 Korupcja trudna do wywabienia plama Programy zapewniania zgodności opracowane w celu przeciwdziałania korupcji, znajdują się w centrum zainteresowania już od kilku lat. Wyniki naszego badania pokazują, że nawet jeśli komunikaty o konieczności zapewniania zgodności docierają do pracowników, znaczna część respondentów wciąż uważa nieetyczne zachowania za akceptowalne. Na pytanie, czy można stosować pewne nieetyczne praktyki, by pomóc firmie zdobyć lub utrzymać relację biznesową, 52% respondentów odpowiedziało, że nie widzi dla nich żadnego uzasadnienia. Jest to odsetek podobny do wartości stwierdzonych w naszym 12 Światowym badaniu nadużyć gospodarczych opublikowanym w 2012 roku i Europejskim badaniu nadużyć gospodarczych z 2011 roku, lecz znacznie wyższy niż wynik 41%, który otrzymaliśmy, zadając to pytanie po raz pierwszy w 2009 roku. Nie ulega wątpliwości, że komunikaty dotyczące zgodności docierają do pracowników. Większość respondentów ma świadomość, że ich firma posiada politykę antykorupcyjną, a wiele osób zna jej treść. Jednak na pytanie o poziom powszechności nieetycznych praktyk w ich kraju respondenci odpowiadając sugerują zupełnie inny obraz tego ryzyka. Na rynkach szybko rozwijających się 67% osób twierdzi, że przekupstwo i korupcja są bardzo rozpowszechnione. Na rynkach rozwiniętych taki pogląd wyraża ponad jedna trzecia respondentów. Wyniki naszego badania pokazują, że mimo istnienia programów zgodności i ich znajomości wśród pracowników, znacząca i wpływowa grupa osób wciąż uważa, że nieetyczne praktyki biznesowe są do przyjęcia. Osoby te są skłonne na przykład przekazać kwoty pieniężne, upominki bądź zaproszenie do udziału w wydarzeniu rozrywkowym w celu zdobycia lub utrzymania relacji biznesowej. Zespoły ds. zgodności powinny pozbyć się złudzeń; wciąż jest wiele do zrobienia: Ponad jedna czwarta respondentów z działów sprzedaży i marketingu akceptuje oferowanie upominków lub usług w celu zdobycia bądź utrzymania relacji biznesowej jest to odsetek dwukrotnie wyższy niż wśród wszystkich respondentów. Na rynkach szybko rozwijających się ponad połowa respondentów toleruje jedną lub więcej nieetycznych praktyk opisanych w naszym badaniu. W Indiach ponad jedna trzecia respondentów uważa, że oferowanie korzyści pieniężnych w celu zdobycia lub utrzymania relacji biznesowej może być uzasadnione odsetek ten jest trzykrotnie wyższy niż wynik dla Europy Zachodniej. Rysunek 6 Nieetyczne praktyki stosowane w organizacjach Pracownicy sprzedaży Rynki rozwinięte Rynki szybko rozwijające się Oferowanie upominków/usług w celu zdobycia lub utrzymania relacji biznesowej Oferowanie korzyści pieniężnych w celu zdobycia lub utrzymania relacji biznesowej Oferowanie udziału w wydarzeniu rozrywkowym w celu zdobycia lub utrzymania relacji biznesowej 13% 17% 16% Umyślne, nieprawdziwe wykazywanie wyników finansowych spółki 4% Nie wiem 13% Co najmniej jedno z powyższych 48% Pytanie: Które z podanych działań może, twoim zdaniem, być uzasadnione, jeżeli miałoby pomóc firmie przetrwać w okresie spowolnienia gospodarczego? Próba: Wszyscy respondenci (3 459); pracownicy sprzedaży (238); rynki rozwinięte (1 500); rynki szybko rozwijające się (1 103). 12 Badanie Nadużyć Gospodarczych Europa, Bliski Wschód, Indie i Afryka

15 Korupcja trudna do wywabienia plama Rysunek 7 Przekazywane komunikaty dotyczące zgodności z regulacjami % odpowiedzi dotyczy Rynki rozwinięte Rynki szybko rozwijające się Mamy politykę antykorupcyjna i kodeks postępowania Kierownictwo wyższego szczebla zakomunikowało, że przykłada wagę do przestrzegania wewnętrznych polityk antykorupcyjnych Za naruszenie zapisów polityki antykorupcyjnej grożą jasno określone sankcje Firma będzie wspierać osoby, które poinformowały o potencjalnych nieprawidłowościach lub korupcji Wobec pracowników, którzy naruszyli procedury zastosowano sankcje Mamy linię raportowania o nadużyciach i korupcji W firmie realizowany jest program szkoleń z zakresu polityki antykorupcyjnej % odpowiedzi nie dotyczy % odpowiedzi dotyczy Pytanie: Dla każdego z podanych stwierdzeń wskaż, czy dotyczy ono czy nie dotyczy twojej organizacji, możliwa jest także odpowiedź nie wiem. Próba: Wszyscy respondenci (3 459); rynki rozwinięte (1 500); rynki szybko rozwijające sie (1 103) Odpowiedzi nie wiem zostały pominięte w celu lepszego porównania otrzymanych odpowiedzi. Rysunek 8 Akceptowane praktyki na rynkach rozwiniętych i szybko rozwijających się % odpowiedzi dotyczy Rynki rozwinięte Rynki szybko rozwijające się Praktyki korupcyjne w biznesie są powszechne w tym kraju % odpowiedzi nie dotyczy % odpowiedzi dotyczy Pytanie: Jak myślisz, czy podane stwierdzenie dotyczy czy nie dotyczy twojego kraju lub twojej branży? Próba: Wszyscy respondenci (3 459); rynki rozwinięte (1 500); rynki szybko rozwijające się (1 103) Odpowiedzi nie wiem zostały pominięte w celu lepszego porównania otrzymanych odpowiedzi. To nie może się dziać tutaj Podobnie jak w poprzednich badaniach okazało się, że wielu naszych respondentów nie dopuszcza do siebie myśli, jak blisko nich występuje korupcja. Uważają, że jest to w ich kraju rozpowszechnione zjawisko, ale na pytanie, czy występuje też w ich branży, udzielają przeczącej odpowiedzi. Wyniki tej części badania można więc podsumować następująco: wszyscy to robią, tylko ani ja ani moja firma. Na przykład 57% wszystkich respondentów uważa, że praktyki korupcyjne w biznesie są powszechne w ich kraju. Jednak tylko 26% twierdzi, że w ich branży powszechne jest stosowanie łapówek w celu zdobycia kontraktu (patrz rys. 9). 13

16 Korupcja trudna do wywabienia plama Rysunek 9 Różnica w postrzeganiu korupcji Ogółem Rumunia RPA Węgry Portugalia Czechy Chorwacja Kenia % odpowiedzi dotyczy : Praktyki korupcyjne w biznesie są powszechne w tym kraju % odpowiedzi dotyczy : W naszej branży przekupstwo jest często stosowaną metodą pozyskiwania kontraktów Pytanie: Dla każdego z podanych stwierdzeń wskaż, czy dotyczy ono czy nie dotyczy twojego kraju lub twojej branży. Próba: Wszyscy respondenci (3 459); Rumunia (100); RPA (100); Węgry (100); Portugalia (100); Czechy (100), Chorwacja (100); Kenia (100) Odpowiedzi nie wiem zostały pominięte w celu lepszego porównania otrzymanych odpowiedzi. Przyjęty w badaniu podział na kraje przedstawiono w części Wybrane wyniki z podziałem na kraje na s. 23 (Tabela 3). Zarówno nasze doświadczenie zebrane podczas audytów śledczych w tych regionach, jak i dane pochodzące z postępowań prowadzonych przez organy regulacyjne, podawane do publicznej wiadomości wskazują, że większość branż jest skłonna stosować nieetyczne praktyki biznesowe. Faworyzowanie krajowych firm? Nie można zakładać, że lokalni regulatorzy będą stwarzać ułatwienia wielkim firmom międzynarodowym tylko ze względu na ich znaczenie dla miejscowej gospodarki. Wyniki naszego badania wskazują odwrotne zjawisko: koncerny międzynarodowe mogą być specjalnym obiektem działań regulatorów na rynkach szybko rozwijających się. Zadaliśmy respondentom pytanie o działania regulatorów w ich krajach i o stopień, w jakim koncentrują się na podmiotach zagranicznych. Odpowiedzi sugerują, że firmy mające siedzibę na rynkach rozwiniętych są obiektem ponadstandardowo drobiazgowych działań ze strony regulatorów na rynkach szybko rozwijających się. Jedna czwarta respondentów na rynkach szybko rozwijających się zgadza się z tezą, że urzędy państwowe w ich krajach obejmują przedsiębiorstwa zagraniczne większym nadzorem regulacyjnym niż firmy krajowe. Dlatego też niezwykle ważne jest, aby wielonarodowe przedsiębiorstwa rozumiały rynki szybko rozwijające się, na których działają tak samo dobrze, jeśli nie lepiej niż rynki rozwinięte. Jednak wyniki badania pozwalają wątpić, czy tak dzieje się w praktyce. Odpowiedzi udzielane przez przedstawicieli firm działających na rynkach szybko rozwijających się i mających tam siedziby sugerują, że osoby te mają znacznie większą świadomość ryzyka nadużyć gospodarczych i korupcji niż przedstawiciele z firm pochodzących na przykład z Europy Zachodniej. 46% twierdzi, że firmy w ich krajach często przedstawiają nieprawdziwe wyniki finansowe, natomiast odsetek takich odpowiedzi wśród przedstawicieli firm mających siedzibę w Europie Zachodniej wynosi tylko 29%. Prawie trzy czwarte spośród tych respondentów zgadza się z tezą, że praktyki korupcyjne są powszechne w biznesie w ich kraju, podczas gdy dla drugiej grupy badanych wynik ten wynosi 58%. 14 Badanie Nadużyć Gospodarczych Europa, Bliski Wschód, Indie i Afryka

17 Korupcja trudna do wywabienia plama Rysunek 10 Bardziej drobiazgowy nadzór nad przedsiębiorstwami wielonarodowymi na rynkach szybko rozwijających się % odpowiedzi dotyczy Rynki rozwinięte Rynki szybko rozwijające się Władze w tym kraju obejmują przedsiębiorstwa zagraniczne większym nadzorem regulacyjnym niż firmy krajowe Jeśli będziemy ściśle przestrzegać naszych polityk antykorupcyjnych ograniczy to naszą konkurencyjność na lokalnym rynku Zagraniczne firmy są w bardziej niekorzystnej sytuacji ponieważ są poddane ostrzejszym regulacjom w porównaniu do lokalnych przedsiębiorstw % odpowiedzi nie dotyczy % odpowiedzi dotyczy Pytanie: W jakim stopniu zgadzasz się z każdym z podanych stwierdzeń? Próba: Wszyscy respondenci (3 459); rynki rozwinięte (1 500); rynki szybko rozwijające się (1 103) Odpowiedzi nie wiem i nie mam zdania zostały pominięte w celu lepszego porównania otrzymanych odpowiedzi. Przyjęty w badaniu podział na kraje przedstawiono w części Wybrane wyniki z podziałem na kraje na s. 23 (Tabela 4). Bierzesz udział w przejęciu? Bądź sceptyczny Ze względu na przekonanie, że korupcja może być powszechna na rynkach szybko rozwijających się firmy muszą zachować czujność rozważając rozszerzanie swojej działalności poprzez dokonywanie przejęć. Hasło nabywco bądź ostrożny nigdy nie było bardziej aktualne. Firmy powinny: starać się dowiedzieć kim są ich partnerzy biznesowi i przedstawiciele przejmowanej spółki poprzez prowadzenie badań due diligence opartych na analizie ryzyka starać się dowiedzieć, w jaki sposób spółka zdobyła najważniejsze zezwolenia na prowadzenie działalności, kontrakty i zasoby starać się dowiedzieć, jakie wynagrodzenie otrzymują najważniejsze osoby w spółce i jak poziom wynagrodzenia może wpływać na ich zachowanie poszukiwać dowodów na przejrzyste działania w sytuacji, gdy wcześniej wystąpiły przypadki nieprawidłowości. Czy sposób działania w przejmowanej spółce został odpowiednio określony na najwyższym szczeblu zarządzania? o ile pozwoli na to finansowe due diligence, przejrzeć rodzaje kosztów skapitalizowanych w postaci kosztów zezwoleń lub praw oraz kosztów związanych z marketingiem. 15

18 Programy zgodności zawsze można zrobić więcej Wyniki naszego badania sugerują istnienie presji na osiąganie dobrych wyników, a respondenci uważają, że przedstawianie nieprawdziwych informacji oraz korupcja są rozpowszechnione. Dlatego bardzo ważne jest konsekwentne umacnianie i ulepszanie programów zgodności, aby ograniczać ryzyko nadużyć gospodarczych i korupcji zwiększając skalę wykrywania tych zjawisk. Jest to duże wyzwanie w warunkach znaczących redukcji kosztów i presji wywieranej na działy ds. zgodności, dotyczącej opracowywania coraz skuteczniejszych programów. Programy zgodności powinny być w dużym stopniu skupione na konkretnych działaniach. Można to osiągnąć na dwa sposoby. Pierwszy to przyjęcie dostosowanej do sytuacji strategii wobec najważniejszych obszarów ryzyka. Drugim jest zwiększanie efektywności poprzez stosowanie do określania ryzyka biznesowego na przykład metod śledczej analizy danych. Jednak programy zgodności, których celem jest zapobieganie nieetycznym zachowaniom w biznesie, wciąż nie są tak skuteczne jak powinny być. W naszym badaniu określiliśmy cztery zagadnienia, którymi powinny zainteresować się osoby odpowiedzialne za programy zgodności: członkowie wyższej kadry kierowniczej uważają, że programy te są skuteczniejsze niż w rzeczywistości programy mają zbyt wąski zakres i nie są uważane za odpowiednie programy są postrzegane jako narzędzie ograniczania konkurencyjności na rynku większe ryzyko, związane z obecną sytuacją na rynku, nie zostało uwzględnione w zintensyfikowanych wysiłkach na rzecz zgodności. Istnieje wyraźne ryzyko, że presja na osiąganie dobrych wyników w połączeniu z postrzeganym, niewielkim znaczeniem programów zgodności i ich rzekomym ograniczaniem rozwoju, mogą prowadzić do milczącej zgody na nieetyczne zachowania. Programy mogą być ignorowane lub omijane, ponieważ utrudniają osiąganie celów finansowych. Wyższa kadra kierownicza nieświadoma problemu Większość respondentów wie, że ich firma posiada politykę antykorupcyjną. Pozostałe odpowiedzi sugerują, że programy zgodności są we właściwy sposób ugruntowane w działaniach firmy. Jednak te wyniki nie dają całościowego obrazu sytuacji. Wyniki naszego badania sugerują istnienie znaczącej luki w postrzeganiu problemu skuteczności programów zgodności między członkami wyższej kadry kierowniczej a szeregowymi pracownikami. 67% członków zarządów oraz wyższej kadry kierowniczej uważa, że ich zobowiązanie do przestrzegania polityk antykorupcyjnych zostało w zdecydowany sposób zakomunikowane, natomiast ten sam pogląd wyraża tylko 44% pracowników. 60% członków zarządów oraz wyższej kadry kierowniczej uważa, że ich firma udzieliłaby wsparcia osobom zgłaszającym przypadek rzekomego nadużycia gospodarczego lub korupcji, podczas gdy taką opinię wyraża tylko 34% pracowników. Sytuacja ta wskazuje, że pracownicy mogą nie ufać swoim organizacjom, kiedy rozważają zgłoszenie takich przypadków i jest to tym bardziej groźne, jeśli kierownictwo nie zauważa tego problemu. Odpowiedź udzielona przez członków wyższej kadry kierowniczej wskazuje, że nie otrzymują oni wystarczających informacji na temat rzeczywistego funkcjonowania programów zgodności. 16 Badanie Nadużyć Gospodarczych Europa, Bliski Wschód, Indie i Afryka

19 Programy zgodności zawsze można zrobić więcej Programy zgodności, których celem jest zapobieganie nieetycznym zachowaniom w biznesie, wciąż nie są tak skuteczne jak powinny być. Rysunek 11 Różnica w postrzeganiu zgodności % odpowiedzi dotyczy Członkowie zarządu/ wyższej kadry kierowniczej Inni członkowie kadry kierowniczej Inni pracownicy spoza kadry kierowniczej Mamy politykę antykorupcyjna i kodeks postępowania Kierownictwo wyższego szczebla zakomunikowało, że przykłada wagę do przestrzegania wewnętrznych polityk antykorupcyjnych Za naruszenie zapisów polityki antykorupcyjnej grożą jasno określone sankcje Firma będzie wspierać osoby, które poinformowały o potencjalnych nieprawidłowościach lub korupcji Wobec pracowników, którzy naruszyli procedury zastosowano sankcje Mamy linię raportowania o nadużyciach i korupcji W firmie realizowany jest program szkoleń z zakresu polityki antykorupcyjnej % odpowiedzi nie dotyczy % odpowiedzi dotyczy Pytanie: Dla każdego z podanych stwierdzeń wskaż, czy dotyczy ono czy nie dotyczy twojej organizacji, możliwa jest także odpowiedź nie wiem. Próba: Wszyscy respondenci (3 459); członkowie zarządów / wyższej kadry kierowniczej (246); inni członkowie kadry kierowniczej (769); inni pracownicy spoza kadry kierowniczej (2 444). Odpowiedzi nie wiem zostały pominięte w celu lepszego porównania otrzymanych odpowiedzi. Perspektywa jest zbyt wąska Uzyskane wyniki kwestionują również zakres realizowanych programów zgodności. Prawie połowa respondentów wiedziała, że polityka ich firmy zawiera wskazówki dotyczące upominków czy przejawów gościnności, a mniej niż jedna czwarta znała polityki dotyczące datków na cele polityczne. Ponad połowa respondentów nie wie, czy ich firma ma specjalne procedury dotyczące kontaktów z funkcjonariuszami publicznymi. Wydaje się, że nawet tam, gdzie programy zgodności zostały wdrożone, wciąż istnieją fundamentalne luki, jeżeli chodzi o objęte nimi obszary. Zapytaliśmy respondentów, czy ich zdaniem program zgodności realizowany w ich firmie jest skuteczny na ich rynku. Tylko 38% respondentów stwierdziło, że był on odpowiedni i skuteczny. Coraz więcej firm stara się wdrożyć globalne programy zgodności w swoich lokalnych oddziałach. Napotykają przy tym na wyzwania, wśród których jest np. konieczność dostosowywania programów do konkretnych uwarunkowań występujących na lokalnych rynkach, przy jednoczesnym zarządzaniu ryzykiem, jakie powstaje w związku z dopuszczaniem pewnej elastyczności programów, zależnie od lokalnych potrzeb. 12% respondentów sądzi, że program zgodności realizowany przez ich firmę jest na tyle elastyczny, że można go dostosować do potrzeb lokalnych. Na rynkach, na których korupcja jest rozpowszechniona, programy zgodności uwzględniające potrzeby lokalne muszą także w zdecydowany sposób podejmować problem ryzyka korupcji. 17

20 Programy zgodności zawsze można zrobić więcej Rysunek 12 Odpowiedniość i elastyczność strategii zgodności Rynki rozwinięte Rynki szybko rozwijające się Są odpowiednie i skuteczne na naszym rynku 38% Zasadniczo są dobre, ale nie działają 20% Są elastyczne i dostosowane do naszych lokalnych potrzeb 12% Powinny być elastyczniejsze i bardziej dostosowane do naszych lokalnych potrzeb Żadne z tych stwierdzeń nie odnosi się do naszej polityki 6% 6% Pytanie: Które z podanych stwierdzeń odnosi się do polityki antykorupcyjnej w twojej firmie? Próba: Wszyscy respondenci pracujący w firmach, które posiadają politykę antykorupcyjną (1 955); rynki rozwinięte (829); rynki szybko rozwijające się (639). Odpowiedzi nie wiem i nie dotyczy zostały pominięte w celu lepszego porównania otrzymanych odpowiedzi. Rysunek 13 Świadomość istnienia programów zgodności według funkcji w firmie Razem Funkcje operacyjne Obsługa klienta Sprzedaż IT Finanse % odpowiedzi nie wiem, czy mamy taką politykę % odpowiedzi nieistotne % odpowiedzi istotne Pytanie: Pomyśl o polityce antykorupcyjnej realizowanej przez twoją firmę. Na ile, twoim zdaniem, jest ona istotna dla twoich współpracowników w odniesieniu do ich pracy? Próba: Wszyscy respondenci (3 459); funkcje operacyjne (536); obsługa klienta (516); IT (299); finanse (289), sprzedaż (238). 18 Badanie Nadużyć Gospodarczych Europa, Bliski Wschód, Indie i Afryka

21 Programy zgodności zawsze można zrobić więcej Zgodność? Nie należy do mojego zakresu obowiązków Zwiększony wysiłek nie odpowiada skali wyzwań Dla krajów objętych Europejskim badaniem nadużyć gospodarczych w 2011 roku stwierdziliśmy znaczący spadek odsetka respondentów, którzy twierdzą, że realizowany przez ich firmę program antykorupcyjny ma istotne znaczenie w ich pracy. Mniej niż połowa respondentów sądzi, że ich współpracownicy uznaliby ten program za istotny. Wydaje się, że działy sprzedaży powinny w większym stopniu niż inne jednostki uznać znaczenie realizowanej przez firmę polityki antykorupcyjnej. Nieco mniej niż połowa respondentów z działów sprzedaży nie uważa tej polityki za szczególnie ważny element ich pracy, a w wielu przypadkach osoby te nawet nie są świadome jej istnienia. Biznes dbający o zgodność to biznes mniej konkurencyjny? Prawdopodobnie najbardziej niepokojący dla kadry kierowniczej odpowiedzialnej za zgodność z regulacjami jest pogląd wyrażany przez jednego na sześciu respondentów, że bardzo rygorystyczne przestrzeganie zasad tej polityki ma negatywny wpływ na konkurencyjność na rynku. Dlatego pracownicy dostrzegają tu fałszywą możliwość wyboru: albo wdrażać polityki zgodności co do joty i ryzykować utratą szans, albo ryzykować brak zgodności i utrzymywać przewagę konkurencyjną. Standardowo stosowane mechanizmy wynagradzania także mogą sprzyjać dokonywaniu nieetycznych wyborów; pracownicy rzadko otrzymują podwyżkę lub awans tylko za przestrzeganie zasad polityki. Biorąc pod uwagę powszechne redukcje wynagrodzeń pokusa osiągania wyników dzięki korupcji jest jeszcze silniejsza. Firmy powinny zastanowić się nad tym, jakie mogą stosować zachęty motywacyjne, aby skłonić pracowników do działania zgodnego z zasadami etyki. W miarę jak przedsiębiorstwa coraz bardziej dążą do etycznego zwiększania wzrostu, który przekłada się na wartość dla udziałowców, brak mechanizmów promowania etycznych zachowań wydaje się być straconą szansą. Ze względu na obecny klimat prawny nie dziwi fakt, że jedna trzecia respondentów uważa, iż na przestrzeni ostatnich kilku lat wysiłki ich firm dotyczące przeciwdziałania nadużyciom gospodarczym i korupcji uległy zwiększeniu. Jednak w naszym badaniu stwierdziliśmy także, że pewne niezwykle ważne obszary kontroli nie skupiają na sobie tyle uwagi, ile powinny. Są wśród nich np. sprawdzanie wiarygodności stron trzecich czy zadawanie pytań dotyczących rzetelności rozpoznawania przychodów. Na przykład tylko 12% respondentów twierdzi, że poproszono ich o informację na temat tożsamości stron trzecich, klientów lub dostawców. Uwzględniając tezę, że w niektórych firmach, zwłaszcza działających na rynkach szybko rozwijających się, może istnieć pewien poziom błędnej sprawozdawczości, zadziwia fakt, iż jedna piąta respondentów uważa, że kadra zarządzająca zadaje mniej pytań dotyczących rzetelności dochodów. Równie zadziwiający jest fakt, że 22% respondentów na rynkach szybko rozwijających się, sądzi, że ich firma mniej rygorystyczne podchodzi do sprawdzania stron trzecich. Zwłaszcza że ostatnio głośno było o kilku sprawach z udziałem stron trzecich, które stały się przedmiotem działań organów ścigania. Niektóre obserwacje potwierdzają nasz wniosek, że skuteczna realizacja programów zgodności może stać pod znakiem zapytania. Na przykład, w kilku krajach duży odsetek respondentów twierdzi, że ich firma ma politykę antykorupcyjną, wyższa kadra kierownicza zakomunikowała swoje zobowiązanie do jej realizacji, a za nieprzestrzeganie jej zasad grożą jasno określone kary. Jednak w tych samych krajach równie duży odsetek respondentów uważa, że korupcja jest rozpowszechniona. Są też zdania, że stosowanie łapówek w celu zdobycia kontraktu jest powszechną praktyką. Utrata wartości firmy, jaka może powstać w wyniku przedstawiania nieprawdziwych danych lub korupcji, może być znacznie większa niż ewentualne sankcje finansowe nałożone przez regulatorów. 19

22 Podsumowanie zarządzanie ryzykiem nadużyć Sześć kroków zapewniających ochronę twojego biznesu Warunki rynkowe wciąż są wyjątkowo trudne, w tym i dla przedsiębiorstw wielonarodowych, zwłaszcza tych, które chcą rozszerzyć swoją działalność na rynki szybko rozwijające się. W wymiarze globalnym kwestie korupcji nadal stanowią wyzwanie nawet dla najprężniej działających organizacji zajmujących się zgodnością. Jednocześnie na całym świecie regulatorzy wciąż zwiększają nacisk na kontrolę niewłaściwych zachowań korporacyjnych i indywidualnych. Nasze doświadczenie wynikające z prowadzenia audytów śledczych dotyczących nadużyć gospodarczych i korupcji, a także z wspierania naszych klientów we wprowadzaniu działań naprawczych, jest zbieżne z wnioskami płynącymi z niniejszego badania. Jeden na pięciu respondentów wie o manipulacjach finansowych dokonywanych w ich firmie. 57% badanych osób uważa, że korupcja jest w ich kraju rozpowszechniona. W różnych krajach, branżach i na różnych stanowiskach odczuwalna jest coraz większa i bezpośrednia presja. Niektóre osoby reagują na nią działając na skróty, podejmując nieetyczne zachowania, a nawet nielegalne praktyki. Firmy zarządzają tym ryzykiem na różne sposoby, jednak udało nam się zaobserwować pewne cechy wspólne, charakterystyczne dla przedsiębiorstw, które robią to najskuteczniej. Wyniki naszego badania wskazują, że istnieje pewien poziom ryzyka powszechniejszej obecności nieetycznych zachowań w wielonarodowych przedsiębiorstwach, mających siedzibę na rynkach rozwiniętych. Problemem jest nie tylko to, że klimat prawny staje się coraz bardziej rygorystyczny, ale także i to, że regulatorzy na rynkach szybko rozwijających się są przez jedną czwartą respondentów postrzegani jako organy, które bardziej koncentrują się na działaniach firm zagranicznych niż krajowych. 1 Uznanie istnienia problemu Wyniki badania pokazują, że programy zgodności nie są tak skuteczne, jak powinny być. Co równie ważne, pracownicy nie są przekonani, że zarząd poważnie podchodzi do tego zagadnienia. W firmach, w których ryzyko nadużyć gospodarczych i korupcji jest rozpoznane we właściwy sposób, kwestia zgodności nie jest postrzegana jako zadanie do odhaczenia. W tych firmach kadra kierownicza uznaje istnienie problemu, a rady nadzorcze motywują zarządy, by traktowały te ryzyka priorytetowo, a ewentualne trudności skutecznie eliminowały. 6 Zadawanie pytań, domaganie się odpowiedzi 42% dyrektorów i menedżerów wyższego szczebla ma świadomość jakiegoś rodzaju nieprawidłowości w zakresie sprawozdawczości finansowej ich spółek. Wszyscy członkowie wyższej kadry kierowniczej powinni zadawać dociekliwe pytania na temat przedstawianych im sprawozdań. Nasze badanie wykazało jednak, że jedna piąta respondentów na rynkach szybko rozwijających się uważa, że zarząd zadaje coraz mniej pytań dotyczących rzetelności danych o dochodach. Nie jest to do końca zgodne z wynikami sugerującymi, że firmy na rynkach szybko rozwijających się są bardziej skłonne do przedstawiania nieprawdziwych danych o swoich wynikach finansowych. Firmy mające rozsądne podejście do kwestii nadużyć gospodarczych i korupcji korzystają ze swojego prawa do przeprowadzania audytów stron trzecich i nalegają, by ich dostawcy regularnie odpowiadali na prośby o informacje. 20 Badanie Nadużyć Gospodarczych Europa, Bliski Wschód, Indie i Afryka