GMINNY PROGRAM WSPIERANIA RODZINY W GMINIE LEŻAJSK NA LATA 2013-2015

GMINNY PROGRAM WSPIERANIA RODZINY W GMINIE LEŻAJSK NA LATA 2013-2015 Leżajsk 2013

SPIS TREŚCI Wprowadzenie.......3 I. Podstawa prawna.4 II.Diagnoza środowiska lokalnego....5 II.1. Zadania Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Leżajsku w zakresie wspierania rodziny.7 III.Cel główny i cele szczegółowe....13 IV.Zasoby Gminy Leżajsk..15 V.Analiza SWOT- mocne i słabe strony..16 VI. Adresaci programu i rezultaty programu....17 VII. Realizatorzy programu, źródła finansowania i monitoring.18

Wprowadzenie Rodzina jest podstawową komórką społeczeństwa oraz naturalnym środowiskiem wychowawczym dzieci. Współczesne rodziny są bardzo zróżnicowane, obok tych, które funkcjonują prawidłowo, istnieją także takie, które nie zaspokajają w niezbędnym zakresie materialnych, psychicznych i społecznych potrzeb swoich członków. W dniu 1 stycznia 2012 r. weszła w życie ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. z 2011 r. Nr 149,poz.887 z późn.zm.) określająca zasady i formy wspierania rodziny przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczej oraz zasady i formy sprawowania pieczy zastępczej. Celem nowych rozwiązań jest troska o zapewnienie każdemu dziecku stabilnego i szczęśliwego rodzinnego środowiska wychowawczego oraz wsparcie rodziny przeżywającej trudności w powrocie do prawidłowego funkcjonowania a także zapewnienie czasowej opieki nad dziećmi w przypadku braku możliwości sprawowania jej przez rodziców. Podstawowym założeniem Gminnego Programu Wspierania Rodziny na lata 2013-2015 jest utworzenie spójnego systemu wsparcia dzieci i rodzin przeżywających trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych w celu przywrócenia im zdolności do wypełniania tych funkcji poprzez pracę z rodziną oraz zapewnienie pomocy w opiece i wychowywaniu dzieci. Realizowane w ramach programu zadania koncentrować będą się nie tylko na dziecku, ale na całej rodzinie. Program Wspierania Rodziny w Gminie Leżajsk zakłada kompleksowe i zintegrowane działania służb społecznych oraz innych instytucji działających na rzecz dziecka i rodziny. Założeniem Programu jest również wsparcie rodziny

naturalnej już na etapie, gdy zaczynają się problemy oraz eliminowanie sytuacji, kiedy dziecko musi ją opuścić. Umieszczenie dziecka pozbawionego całkowitej lub częściowej opieki rodziców w placówce opiekuńczo wychowawczej może nastąpić dopiero po wyczerpaniu możliwości udzielenia pomocy rodzinie naturalnej, oraz w przypadku braku możliwości zapewnienia temu dziecku opieki w szeroko rozumianej rodzinnej opiece zastępczej. Organizując różnorodne formy wsparcia na rzecz rodziny problemowej, należy doceniać i konsekwentnie realizować zasadę podstawowej roli opiekuńczej i wychowawczej rodziny w rozwoju dziecka. Zamiast zastępować i wyręczać rodzinę w wypełnianiu jej roli, należy ją przede wszystkim wspierać i wspomagać, aby przywrócić jej prawidłowe funkcjonowanie. Należy budować system wspierania rodzin biologicznych oraz rozwijać rodzinne formy opieki zastępczej. Bardzo ważne zatem jest, aby wszystkie podmioty i instytucje uczestniczyły w procesie wspierania rodziny. I. Podstawa prawna Gminnego Programu Wspierania Rodziny. 1) Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 roku o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. z 2011 r. Nr 149 poz. 887 ze zm.); 2) Ustawa z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej (Dz. U. z 2013 poz. 182 ) 3) Ustawa z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. z 2005 r. Nr 180 poz. 1493 ze zm.); 4) Ustawa z dnia 26 października 1982 roku o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2007r. Nr 70 poz. 473 ze zm.); 5) Ustawa z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U z 2005 r. Nr 179 poz. 1485 ze zm.)

II. Diagnoza środowiska lokalnego. Gmina Leżajsk zajmuje obszar 199 km² i zamieszkała jest przez 20 325 mieszkańców (stan na 31.12.2012 r.) W przekroju lat 2010 2012 stan ludności przedstawia się następująco: Tabela 1. Stan ludności Gminy Leżajsk w latach 2010 2012 r. Ogółem Kobiety Mężczyźni 2010 20 230 10 215 10 015 2011 20 301 10 244 10 057 2012 20 325 10 246 10 079 Źródło: Dane meldunkowe Urzędu Gminy Leżajsk Z przedstawionych danych wynika, że z roku na rok nieznacznie zwiększa się liczba mieszkańców gminy, zarówno kobiet jak i mężczyzn. Tabela 2. Liczba osób w wieku produkcyjnym i poprodukcyjnym z podziałem na płeć. Kobiety Mężczyźni Wiek produkcyjny Wiek poprodukcyjny Wiek produkcyjny Wiek poprodukcyjny 2010 6036 1948 6755 935 2011 6091 1969 6857 916 2012 6036 1956 6924 919 Zródło : dane meldunkowe Urzędu Gminy Leżajsk Analizując powyższą tabelę zauważa się bardzo dużą dysproporcję pomiędzy liczbą kobiet i mężczyzn będących w wieku poprodukcyjnym. Jest bardzo duża przewaga kobiet i to na przestrzeni wszystkich badanych lat, natomiast w odniesieniu do wieku produkcyjnego ta przewaga nie jest tak duża, w tej grupie wiekowej przeważają mężczyźni.

Tabela 3. Liczba dzieci i młodzieży według wieku. Przedział wiekowy 2010 2011 2012 0-6 lat 1595 1597 1594 7-15 lat 2305 2235 2166 16-19 lat 1360 1298 1225 Żródło: Dane meldunkowe Urzędu Gminy Leżajsk Wykres 1. Liczba dzieci i młodzieży według wieku. 2500 2000 1500 1000 0-6 lat 7-15 lat 16-19 lat 500 0 2010 2011 2012 Z powyższych danych wynika, że największą liczbowo grupę stanowią dzieci w przegrodzie wiekowej od 7 do 15 lat, przy czym liczba ta wykazuje tendencję malejącą, dotyczy to także młodzieży w wieku od 16 do 19 lat. Tabela 4. Liczba dzieci w poszczególnych typach szkół w latach 2010-2012r. Rok klasy 0-VI gimnazjum 2010 1846 776 2011 1824 738 2012 1853 734 Źródło: Placówki oświatowe gminy Leżajsk

Wykres 2. Liczba dzieci w poszczególnych typach szkół w latach 2010-2012r. 2000 1500 1000 500 liczba dzieci w klasach 0-VI Liczba dzieci w gimnazjum 0 2010 2011 2012 Z zamieszczonych danych wynika, że nie ma dużych różnic w liczbie dzieci uczęszczających do klas 0-VI jak też i gimnazjum w poszczególnych latach. Niewielki wzrost uczniów w stosunku do 2010 roku jest w2012 roku w klasach O-VI natomiast w gimnazjum ma miejsce spadek liczby uczniów. II.1 Zadania Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Leżajsku w zakresie wspierania rodziny. Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej realizując statutowe zadania udziela wsparcia rodzinom przeżywającym trudności w różnorodnych formach wynikających z ustaw o pomocy społecznej, o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, ustawie o świadczeniach rodzinnych, ustawie o pomocy osobom uprawnionym do alimentów oraz ustawie o dodatkach mieszkaniowych. Tabela 5. Liczba rodzin objętych pomocą społeczną w latach 2010-2012 Wyszczególnienie 2010 2011 2012 Liczba rodzin 653 570 641 Źródło: Dane GOPS Leżajsk.

W 2012 r nastąpił wzrost liczby rodzin, które skorzystały ze wsparcia Ośrodka Pomocy w odniesieniu do 2011 roku a to głównie za sprawą osób dotkniętych bezrobociem. Wykres 3. Powody przyznawania pomocy przez GOPS w latach 2010-2012 r. 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 2010 2011 2012 ubóstwo bezrobocie niepełnosprawność potrzeba ochrony macierzyństwa wielodzietność bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych długotrwała lub ciężka choroba Źródło: Dane GOPS w Leżajsku. Dominującym powodem przyznawania pomocy przez GOPS w Leżajsku oprócz ubóstwa było bezrobocie, długotrwała lub ciężka choroba, niepełnosprawność, potrzeba ochrony macierzyństwa, bezradność w sprawach opiekuńczo wychowawczych oraz wielodzietność. W 2012r. objęto świadczeniami pomocy społecznej 641 rodzin, to jest łącznie 2 502 osób. Najczęstszą przyczyną przyznania pomocy w 2012 roku było ubóstwo, oraz bezrobocie i długotrwała lub ciężka choroba. Z powodu bezrobocia udzielono wsparcia 379 rodzinom zamieszkałym przez 1536 osób. Z powodu bezradności w sprawach opiekuńczo wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego udzielono pomocy 123 rodzinom liczącym 604 osób.

Skalę bezrobocia na terenie Gminy Leżajsk przedstawia tabela 6. Tabela 6. Liczba osób bezrobotnych z terenu Gminy Leżajsk zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Leżajsku w latach 2010-2012r. Rok 2010 2011 2012 Liczba osób bezrobotnych 1 588 1 671 1 713 Źródło: BIP Powiatowy Urząd Pracy w Leżajsku Wykres 4. Liczba osób bezrobotnych z terenu Gminy Leżajsk zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Leżajsku w latach 2010-2012. 1750 1700 1650 1600 1550 1500 2010 2011 2012 Z analizy danych Powiatowego Urzędu Pracy w Leżajsku na dzień 31.12.2012r. wynika, że liczba osób bezrobotnych mieszkających na terenie Gminy Leżajsk z roku na rok wykazuje tendencję zwyżkową, od 2010 roku do 2012 roku przybyło 125 bezrobotnych osób.

Tabela 7. Liczba osób bezrobotnych z prawem do zasiłku i bez prawa do zasiłku z terenu Gminy Leżajsk w latach 2010-2012r. Rok Liczba osób bezrobotnych bez prawa do zasiłku Liczba osób bezrobotnych z prawem do zasiłku 2010 1371 271 2011 1373 298 2012 1508 205 Źródło: BIP Powiatowy Urząd Pracy w Leżajsku W odniesieniu do liczby bezrobotnych uprawnionych do pobierania zasiłku mamy do czynienia z tendencją spadkową. O ile w 2010 roku prawo do zasiłku posiadało 271 osób przy ogólnej liczbie zarejestrowanych 1371 osób, to w roku 2012 zasiłek był wypłacany dla 205 bezrobotnych a zarejestrowanych było 1508 osób. Inną przyczyną z powodu której rodziny korzystają ze wsparcia systemu pomocy społecznej jest bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych. Dziecku pozbawionemu całkowicie lub częściowo opieki rodzicielskiej zapewnia się opiekę i wychowanie w rodzinie zastępczej. Według danych Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Leżajsku na terenie gminy Leżajsk w 2012 roku 15 dzieci pozbawionych było opieki rodziców biologicznych. Opieka zastępcza nad nimi sprawowana była w dwóch formach, były to rodziny zastępcze spokrewnione z dzieckiem oraz rodziny zastępcze nie spokrewnione.

Tabela 8. Rodziny zastępcze na terenie Gminy Leżajsk Typ rodziny zastępczej Rok Liczba rodzin Liczba dzieci Rodziny spokrewnione z dzieckiem Rodziny nie spokrewnione z dzieckiem 2012 14 1 32 Źródło: dane PCPR Leżajsk Niepokojącym zjawiskiem społecznym, które w coraz większej mierze dotyka i doprowadza do destabilizacji rodzin jest przemoc domowa. Zjawisko to powoduje największe szkody w rozwoju dzieci. Z problemem przemocy domowej spotykają się policjanci, pracownicy socjalni, lekarze, nauczyciele, itp. W związku z tym, że ze zjawiskiem tym stykają się przedstawiciele różnych instytucji, w gminie Leżajsk został powołany Zespół Interdyscyplinarny do spraw Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie. Wymiana doświadczeń, umiejętności i informacji stanowi prawdziwy potencjał, który ukierunkowany jest na problem dziecka i rodziny. W ramach działań Zespołu i grup roboczych prowadzona jest procedura Niebieska Karta, narzędzie służące do rozwiązywania problemu przemocy w rodzinie. Wykres 5. Liczba wszczętych procedur Niebieska Karta w latach 2011-2012. 35 30 25 20 15 10 5 0 2011 2012 Niebieskie Karty Źródło: Dane GOPS Leżajsk

Na przestrzeni ostatnich 2-ch lat obserwuje się tendencję wzrostową w zakresie sporządzonych Niebieskich Kart W 2011r. zastosowano procedurę Niebieskiej Karty u 4-ch rodzin a w 2012 roku u 34 rodzin. Szczególne wsparcie powinno zostać skierowane do rodzin wielodzietnych. W myśl ustawy o świadczeniach rodzinnych z dnia 28 listopada 2003 r. rodzina wielodzietna to taka, która wychowuje tróje i więcej dzieci. Rodzina wielodzietna stanowi pozytywne środowisko dla rozwoju jej członków, rozwoju pozytywnych cech osobowości. Według danych GOPS w Leżajsku ze świadczeń rodzinnych w latach 2010-2012 korzystało łącznie 1150 rodzin wielodzietnych. Tabela 9. Rodziny z poszczególna liczbą dzieci w latach 2010-2012 korzystających ze świadczeń rodzinnych. Liczba rodzin z podziałem na liczbę dzieci 2010 2011 2012 Troje dzieci 266 238 214 Czworo i więcej dzieci 172 136 124 Źródło: Dane GOPS w Leżajsku Z powyższych danych wynika, że z roku na rok maleje liczba rodzin z większą liczbą dzieci. Dodatkowym wsparciem z jakiego korzystają rodziny jest dożywianie dzieci realizowane przez GOPS w Leżajsku w ramach Programu wieloletniego Pomoc państwa w zakresie dożywiania. W latach 2010-2012 z pomocy tej skorzystało łącznie 292 dzieci do 7 roku życia a wśród uczniów do czasu ukończenia szkoły ponadgimnazjalnej 1917. Coraz bardziej widocznym problemem rodzin są trudności opiekuńczo - wychowawcze. Przyczynia się to powstawania problemów edukacyjnych. Zaniedbania rodziców przekładają się na drugoroczność dzieci.

Tabela 10. Drugoroczność dzieci w latach 2010-2012. 2010 2011 2012 Liczba uczniów powtarzających klasę 7 3 14 Źródło: Placówki oświatowe gminy Leżajsk Z przedstawionych danych widać, że w 2012 roku nastąpił dwukrotny wzrost uczniów powtarzających klasę w stosunku do roku 2010. III. Cel główny i cele szczegółowe programu. Cel główny: Kompleksowe wsparcie rodzin zagrożonych wykluczeniem społecznym oraz rodzin dysfunkcyjnych w prawidłowym wypełnianiu funkcji opiekuńczo wychowawczych w zakresie opieki i wychowania dzieci w Gminie Leżajsk. Cele szczegółowe: 1. Wspieranie rodziny w jej prawidłowym wypełnianiu funkcji opiekuńczowychowawczej: 1) wspieranie rodzin i dzieci przez Asystenta Rodziny i pracowników socjalnych w ramach pracy socjalnej z rodziną i kontrakty socjalne, 2) udzielanie pomocy finansowej i rzeczowej zgodnie z ustawą o pomocy społecznej (zasiłki stałe, okresowe, celowe, dożywianie dzieci i młodzieży, zakup wyprawek szkolnych, zakup odzieży, organizowanie wypoczynku i czasu wolnego), 3) wzmocnienie kondycji rodzin wielodzietnych poprzez wprowadzenie Karty Dużej Rodziny. 4) realizacja programów profilaktyki uzależnień w środowisku szkolnym i rodzinnym,

5) wsparcie funkcji opiekuńczych rodziny poprzez rozwój placówek opiekuńczo wychowawczych wsparcia dziennego (świetlice środowiskowe, kluby, ogniska itp.) 2. Kompleksowa pomoc rodzinom i dzieciom zagrożonym sytuacją kryzysową poprzez oddziaływania interdyscyplinarne: 1) umożliwienie rodzinom przeżywającym trudności uczestnictwa w terapii i mediacji, 2) indywidualne poradnictwo zawodowe, prawne, psychologiczne i pedagogiczne, 3) aktywizacja społeczna i zawodowa członków rodzin zagrożonych wykluczeniem społecznym, 4) realizacja programu ochrony rodziny przed przemocą i jej skutkami, 5) tworzenie grup wsparcia lub grup samopomocowych, 6) wyłonienie rodzin wspierających. 3. Praca edukacyjno terapeutyczna z rodzicami, którym czasowo ograniczono władzę rodzicielską poprzez umieszczenie dziecka w pieczy zastępczej: 1) praca socjalna z rodziną biologiczną dziecka tymczasowo umieszczonego w jednym z typów opieki zastępczej, 2) kierowanie rodziny na odpowiednią terapię lub specjalistyczne leczenie, 3) pomoc rodzinie w uzyskaniu umiejętności prawidłowego prowadzenia gospodarstwa domowego, 4) wspieranie aktywności zawodowej rodzin, 5) opiniowanie wniosków do sądu o powrót dziecka do rodziny naturalnej,

6) współfinansowanie pobytu dzieci w pieczy zastępczej, 4. Inicjowanie i rozwój różnorodnych działań na rzecz rodziny przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo - wychowawczej 1) systematyczne monitorowanie rodzin przeżywających trudności przez pracowników socjalnych, pedagogów szkolnych i przedstawicieli innych służb działających na rzecz rodziny, 2) wspieranie ustawicznego doskonalenia umiejętności zawodowych pracowników socjalnych, asystentów rodziny poprzez udział w szkoleniach i innych formach edukacyjnych. IV. Zasoby Gminy Leżajsk Program Wspierania Rodziny w gminie Leżajsk na lata 2013 2015 będzie służył realizacji gminnej polityki rodzinnej. Zasobami umożliwiającymi rozwiązywanie problemów dzieci, młodzieży i rodzin określa się instytucje, które działają na rzecz mieszkańców gminy Leżajsk, które funkcjonują w obszarze profilaktyki społecznej, edukacji, służby zdrowia. Są to jednostki samorządowe i organizacje pozarządowe: 1. Urząd Gminy Leżajsk, 2. Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, 3. Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, 4.Gminny Zespół Interdyscyplinarny do Spraw Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie, 5. Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Leżajsku, 6. Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna w Leżajsku, 7. Komenda Powiatowa Policji w Leżajsku, 8. Placówki oświatowe, 9. Specjalistyczny Ośrodek Wsparcia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie w Nowej Sarzynie,

10. Organizacje pozarządowe, 11. Parafie Rzymskokatolickie i związki wyznaniowe z terenu gminy, 12. Sąd Rejonowy. V. Analiza SWOT- mocne i słabe strony Mocne strony Strategia Integracji i Rozwiązywania Problemów Społecznych w Gminie Leżajsk na lata 2007-2013, Gminny Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie na lata 2011-2013, Aktywna współpraca instytucji działających na rzecz rodziny, Doświadczenie, wiedza pracowników działających na rzecz rodziny, Dobre rozpoznanie środowisk lokalnych przez pracowników socjalnych, pedagogów szkolnych, dzielnicowych, Funkcjonowanie placówek oświatowych, Wykształcona kadra pomocy społecznej Słabe strony Wysoki poziom bezrobocia, brak rozwijających się zakładów pracy i postępująca likwidacja istniejących, Wysoki wskaźnik ubóstwa, Ograniczenie środków finansowych z budżetu państwa na zadania realizowane przez gminę, Wzrost liczby zadań przekazywanych gminom do realizacji, Brak mieszkań chronionych i socjalnych, Niewystarczający współudział rodziców w zakresie edukacji dzieci, Bierna postawa rodziców wobec problemów występujących w rodzinach Brak wzorców osobowych w rodzinach dysfunkcyjnych

Szanse Zatrudnienie Asystenta Rodziny, Aktywizacja zawodowa i społeczna osób zagrożonych wykluczeniem społecznym poprzez działania w ramach realizacji projektów systemowych Podnoszenie kwalifikacji przez pracowników działających na rzecz rodziny (m.in. pracowników socjalnych, Asystenta Rodziny, pedagogów ) Edukacja rodziców, Wzmocnienie współpracy pomiędzy instytucjami wspierającymi rodzinę, Funkcjonowanie Zespołów Interdyscyplinarnych, Realizowanie programów profilaktycznych promujących zdrowy styl życia Zagrożenia Zanik więzi, tradycji rodzinnych, Wzrost kosztów utrzymania rodzin, Rozszerzanie się zjawisk patologicznych (przemoc, narkomania, alkoholizm, uzależnienia), Zaniedbywanie obowiązków opiekuńczo-wychowawczych przez rodziców, Ograniczenie środków finansowych na edukację, pomoc społeczną, Uzależnienie rodzin od systemu pomocy społecznej oraz zjawisko dziedziczenia biedy. VI. Adresaci programu i rezultaty programu. Adresatami programu są: 1. Rodziny z terenu gminy Leżajsk przeżywające trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo wychowawczych. 2. Rodziny dotknięte przemocą, problemem uzależnień, zagrożone ubóstwem. 3. Dzieci i młodzież, którym rodzina nie zapewnia należytej opieki.

Rezultaty programu: 1) wykreowanie pozytywnego obrazu rodziny, 2) objęcie profesjonalną pomocą dzieci ze środowisk zagrożonych wykluczeniem społecznym, 3) skuteczne radzenie sobie przez rodziny dysfunkcyjne z sytuacjami kryzysowymi, 4) stworzenie skutecznego systemu rozwiązywania problemów rodziny, 5) zintegrowanie działań różnych podmiotów na rzecz wspierania rodziny i jej członków, 6) zmniejszenie liczby dzieci umieszczanych w pieczy zastępczej, 7) poprawne realizowanie funkcji opiekuńczo wychowawczej przez rodziców, 8) zwiększenie aktywności organizacji i instytucji działających na rzecz rodziny. VII. Realizatorzy programu, źródła finansowania i monitoring. 1. Program Wspierania Rodziny w Gminie Leżajsk jest dokumentem otwartym i długofalowym. Będzie realizowany przez Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej przy współpracy lokalnego samorządu, instytucji, organizacji pozarządowych oraz innych podmiotów, które zajmują się tematyką rodziny. 2. Koszty realizacji zadań - program będzie finansowany z różnych źródeł: budżetu państwa, zewnętrznych środków finansowych, w tym funduszy strukturalnych Unii Europejskiej oraz budżetu gminy Leżajsk.

3. Monitoring realizacji programu - w terminie do dnia 31 marca każdego roku Wójt Gminy Leżajsk będzie składał Radzie Gminy Leżajsk roczne sprawozdanie z realizacji zadań z zakresu wspierania rodziny.