WOJEWÓDZTWO OPOLSKIE

URZĄD STATYSTYCZNY W OPOLU NARODOWY SPIS POWSZECHNY LUDNOŚCI I MIESZKAŃ POWSZECHNY SPIS ROLNY 2002 WOJEWÓDZTWO OPOLSKIE

KOMITET REDAKCYJNY URZĘDU STATYSTYCZNEGO W OPOLU PRZEWODNICZĄCY Kazimierz Teleguj REDAKTOR GŁÓWNY Danuta Boczar REDAKCJA MERYTORYCZNA: pracownicy Wydziału Statystyki Społecznej i Wydziału Udostępniania Informacji: Monika Bartel, Jadwiga Dąbrowska, Sylwia Hulbój, Małgorzata Jasyk, Elwira Kunicka pod kierunkiem Marii Mołodowicz Kierownik Wydziału Statystyki Społecznej Grafika i skład komputerowy: Małgorzata Kotowska, Magdalena Reszczyńska Dorota Walasz Projekt okładki: Sylwester Jabłoński Druk: Urząd Statystyczny we Wrocławiu Wydział Poligrafii w Legnicy Nakład 50 egz. Format A4

PRZEDMOWA Przekazuję Państwu kolejne opracowanie zawierające wyniki Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań, który został przeprowadzony łącznie z Powszechnym Spisem Rolnym w okresie od 21 maja do 8 czerwca 2002 r. Niniejsza publikacja jest charakterystyką demograficzną i społeczno-ekonomiczną osób niepełnosprawnych województwa opolskiego według stanu w dniu 20 maja 2002 r. Publikacja zawiera informacje o liczbie i strukturze osób niepełnosprawnych według płci, wieku, stanu cywilnego, poziomu wykształcenia, źródeł utrzymania oraz aktywności ekonomicznej osób niepełnosprawnych, a także prezentuje strukturę gospodarstw domowych według głównego źródła utrzymania. Opracowanie zawiera uwagi ogólne, w których przedstawiono cel spisu i jego zakres tematyczny oraz podstawy prawne, uwagi metodyczne opisujące definicje i pojęcia, następnie część analityczną i tabelaryczną, gdzie zawarto informacje o osobach niepełnosprawnych województwa. Składam serdeczne podziękowanie Wszystkim, którzy przyczynili się do opracowania wyników i wydawanych publikacji Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2002 r. Mam nadzieję, że informacje zawarte w publikacji będą przydatne przy określaniu potrzeb społecznych dla osób niepełnosprawnych województwa. D y r e k t o r Urzędu Statystycznego w Opolu Kazimierz Teleguj Opole, marzec 2004 r.

SPIS TREŚCI Tabl. Str. Przedmowa... x 3 Uwagi ogólne... x 6 Uwagi metodyczne... x 9 Uwagi analityczne... x 18 SPIS TABLIC Ważniejsze dane o ludności i osobach niepełnosprawnych, gospodarstwach domowych i gospodarstwach domowych z osobami niepełnosprawnymi, rodzinach i rodzinach z osobami niepełnosprawnymi... 1 35 Osoby niepełnosprawne według wieku, płci i kategorii niepełnosprawności... 2 40 Osoby niepełnosprawne według płci, miejsca zamieszkania i kategorii niepełnosprawności i powiatów... 3 48 Osoby niepełnosprawne według miejsca zamieszkania, płci i kategorii niepełnosprawności... 4 56 Osoby niepełnosprawne według ekonomicznych grup wieku, płci i kategorii niepełnosprawności... 5 62 Osoby niepełnosprawne w wieku 13 lat i więcej według poziomu wykształcenia, płci i kategorii niepełnosprawności... 6 70 Osoby niepełnosprawne w wieku 15 lat i więcej według stanu cywilnego faktycznego i kategorii niepełnosprawności... 7 84 Osoby niepełnosprawne według głównego źródła utrzymania, płci i kategorii niepełnosprawności... 8 90 Osoby niepełnosprawne pobierające świadczenia z niezarobkowych źródeł utrzymania według rodzaju świadczeń, płci, liczby źródeł i kategorii niepełnosprawności... 9 102 Osoby niepełnosprawne w wieku 15 lat i więcej według aktywności ekonomicznej, płci i kategorii niepełnosprawności... 10 114 Osoby niepełnosprawne w wieku 15 lat i więcej według poziomu wykształcenia, płci, kategorii niepełnosprawności i aktywności ekonomicznej... 11 126 Osoby niepełnosprawne w gospodarstwach domowych z użytkownikiem gospodarstwa rolnego (działki rolnej) według powierzchni użytków rolnych i kategorii niepełnosprawności... 12 136

5 Tabl. Str. Osoby niepełnosprawne w gospodarstwach zbiorowych według rodzaju obiektu zbiorowego zakwaterowania i kategorii niepełnosprawności... 13 142 Osoby w gospodarstwach domowych z osobami niepełnosprawnymi według zdolności do wykonywania czynności podstawowych i kategorii niepełnosprawności... 14 144 Gospodarstwa domowe z osobami niepełnosprawnymi według zdolności do wykonywania czynności podstawowych, liczby osób niepełnosprawnych, składu pokoleniowego i głównego źródła utrzymania 15 150 Gospodarstwa domowe z osobami niepełnosprawnymi według zdolności do wykonywania czynności podstawowych, przeciętnej liczby osób na 1 izbę w mieszkaniu, przeciętnej powierzchni użytkowej mieszkania na 1 osobę, standardu mieszkania i stopnia wyposażenia w instalacje... 16 155 Osoby w gospodarstwach domowych z osobami niepełnosprawnymi według kategorii niepełnosprawności oraz zdolności do wykonywania czynności podstawowych... 17 159 Gospodarstwa domowe z osobami niepełnosprawnymi według kategorii niepełnosprawności, liczby osób niepełnosprawnych, składu pokoleniowego i głównego źródła utrzymania... 18 161 Gospodarstwa domowe z osobami niepełnosprawnymi według kategorii niepełnosprawności, przeciętnej liczby osób na 1 izbę w mieszkaniu, przeciętnej powierzchni użytkowej mieszkania na 1 osobę i stopnia wyposażenia w instalacje... 19 164 Rodziny w gospodarstwach domowych z osobami niepełnosprawnymi według składu osobowego i typu rodziny biologicznej... 20 166 Rodziny w gospodarstwach domowych z osobami niepełnosprawnymi według aktywności ekonomicznej rodziców i typu rodziny biologicznej 21 172 Rodziny w gospodarstwach domowych z osobami niepełnosprawnymi według źródła utrzymania głowy rodziny i typu rodziny biologicznej... 22 176

UWAGI OGÓLNE 1. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2002 został przeprowadzony na terenie całego kraju w dniach od 21 maja do 8 czerwca 2002 r. razem z Powszechnym Spisem Rolnym według stanu w dniu 20 maja 2002 r. 2. Termin i zakres tematyczny spisów, zasady organizacji i realizacji prac spisowych, zobowiązanie ludności do udzielenia informacji i sposób zebrania informacji zostały określone w następujących aktach prawnych: w ustawie z dnia 2 grudnia 1999 r. o narodowym spisie powszechnym ludności i mieszkań w 2001 r. (Dz. U. z 2000 r., Nr 1, poz. 1) z późniejszą zmianą (Dz.U. z 2000 r., Nr 93, poz. 1026), w ustawie z dnia 9 września 2000 r. o powszechnym spisie rolnym w 2002 r. (Dz.U. z 2000 r., Nr 99, poz. 1072) oraz w ustawie z dnia 29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej (Dz.U. z 1995 r., Nr 88, poz. 439) z późniejszymi zmianami. 3. Narodowemu Spisowi Powszechnemu Ludności i Mieszkań 2002 podlegały: osoby stale zamieszkałe i czasowo przebywające w mieszkaniach, budynkach, obiektach i pomieszczeniach, mieszkania i budynki, w których znajdują się mieszkania zamieszkane lub niezamieszkane oraz zamieszkane obiekty zbiorowego zakwaterowania i inne zamieszkane pomieszczenia nie będące mieszkaniami, osoby nie mające miejsca zamieszkania. Spis ludności i mieszkań przeprowadzony w 2002 r. nie obejmował: szefów i cudzoziemskiego personelu przedstawicielstw dyplomatycznych i urzędów konsularnych państw obcych, członków rodzin tych osób oraz innych osób korzystających z przywilejów i immunitetów na mocy umów, ustaw lub powszechnie ustalonych zwyczajów międzynarodowych (pozostali cudzoziemcy przebywający w Polsce byli spisywani na ogólnych zasadach), osób ubiegających się o azyl, mieszkań, budynków, obiektów i pomieszczeń będących własnością przedstawicielstw dyplomatycznych i urzędów konsularnych państw obcych. W ramach spisu ludności i mieszkań zostały przeprowadzone dodatkowe badania dotyczące migracji długookresowych oraz dzietności kobiet.

7 Natomiast Powszechnym Spisem Rolnym zostały objęte: indywidualne gospodarstwa rolne, działki rolne, osoby fizyczne będące właścicielami zwierząt gospodarskich, nie posiadające użytków rolnych lub posiadające użytki rolne o powierzchni mniejszej niż 0,1 ha, pozostałe gospodarstwa rolne będące w użytkowaniu osób prawnych i jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej. 4. Podstawowym celem powszechnego spisu ludności i mieszkań 2002 było dostarczenie informacji o stanie i strukturze ludności, gospodarstw domowych i rodzin oraz informacji o mieszkaniach i warunkach mieszkaniowych. Dostarczenie informacji niezbędnych do międzynarodowych porównań poprzez uwzględnienie w opracowaniach standardów i zaleceń organizacji międzynarodowych (ONZ i Unii Europejskiej). 5. Spis ludności i mieszkań 2002 obejmował następujące tematy: 1) geograficzne rozmieszczenie ludności według miejsca zamieszkania oraz przebywania; 2) migracje wewnętrzne i zagraniczne ludności; 3) demograficzną charakterystykę osób: płeć, wiek, stan cywilny (formalno prawny i faktyczny); 4) charakterystykę demograficzną gospodarstw domowych i rodzin: pozycję osób w gospodarstwie domowym i rodzinie, wielkość i skład gospodarstwa domowego i rodziny; 5) charakterystykę społeczną osób: poziom wykształcenia oraz uczęszczanie do szkoły, kraj urodzenia, obywatelstwo, deklarowaną narodowość i język używany w rozmowach w domu; 6) niepełnosprawność prawną i biologiczną; 7) aktywność ekonomiczną ludności: pracujący, bezrobotni, bierni zawodowo, pracujący w indywidualnych gospodarstwach rolnych, zawód, rodzaj działalności zakładu pracy; 8) główne i dodatkowe źródła utrzymania osób oraz pobieranie świadczeń społecznych; 9) źródła utrzymania gospodarstwa domowego, samodzielność gospodarowania; 10) gospodarstwa zbiorowe i rodziny w tych gospodarstwach; 11) mieszkania zamieszkane i niezamieszkane: stan zasobów mieszkaniowych; 12) wielkość mieszkań i ich wyposażenie; 13) samodzielność zamieszkiwania; 14) charakterystykę budynków.

8 6. W tablicach wprowadzono automatyczne zaokrąglenia, co niekiedy może powodować drobne rozbieżności w sumowaniu danych na wyższych poziomach agregacji. OBJAŚNIENIA ZNAKÓW UMOWNYCH ( ) zjawisko nie wystąpiło, (0,0) zjawisko istniało w wielkości mniejszej od 0,05, x wypełnienie pozycji jest niemożliwe lub niecelowe, # oznacza, że dane nie mogą być publikowane ze względu na konieczność zachowania tajemnicy statystycznej w rozumieniu ustawy o statystyce publicznej, w tym oznacza, że nie podaje się wszystkich składników sumy, ρ oznacza, że nazwy zostały skrócone w stosunku do obowiązującej klasyfikacji PKD skrót: handel i naprawy obsługa nieruchomości i firm; nauka administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i zdrowotne pełna nazwa handel hurtowy i detaliczny: naprawa pojazdów mechanicznych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego obsługa nieruchomości i firm, nauka i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i powszechne ubezpieczenia zdrowotne SKRÓTY cd. = ciąg dalszy kg = kilogram dok. = dokończenie Dz. U. = Dziennik Ustaw nr = numer ONZ poz. = pozycja UNESCO pkt = punkt r. = rok EUROSTAT = tabl. = tablica = Organizacja Narodów Zjednoczo-nych Organizacja Narodów Zjednoczo-nych do Spraw Oświaty, Nauki i Kultury Urząd Statystyczny Wspólnot Europejskich tys. = tysiąc PKD = Polska Klasyfikacja Działalności m 2 = metr kwadratowy

UWAGI METODYCZNE 1. Podstawowe definicje pojęć i klasyfikacje niezbędne do właściwej interpretacji wyników spisu są zamieszczane w każdej z publikacji z wynikami spisu. Z uwagi na fakt, że dla części mieszkańców niemożliwe było przeprowadzenie spisu z udziałem rachmistrza spisowego (z różnych powodów), podstawowe informacje dla takich osób, takie jak: imię i nazwisko, data urodzenia oraz płeć zostały spisane z ewidencji. Wszystkie pozostałe pytania na formularzu spisowym w przypadku spisywanych z ewidencji pozostały bez odpowiedzi. Bezpośrednią konsekwencją spisywania z ewidencji są braki odpowiedzi (nieustalone), podawane w poszczególnych tablicach. 2. Kategoria osób niepełnosprawnych została wyodrębniona spośród ludności faktycznie zamieszkałej. Ludność faktycznie zamieszkała obejmuje następujące grupy osób: Mieszkające stale, które: były obecne w momencie spisu; były nieobecne w momencie spisu, ale ich nieobecność trwała mniej niż 2 miesiące; były nieobecne w momencie spisu przez okres dłuższy niż 2 miesiące, ale ich nieobecność wynikała z następujących powodów: odbywania zasadniczej służby wojskowej lub innej w systemie skoszarowanym oraz uczestniczenia w misjach wojskowych; przebywania w zakładzie karnym lub śledczym; pobytu za granicą. Przebywające czasowo przez okres powyżej 2 miesięcy. Dotyczy to osób, które mieszkają na stałe w innym miejscu (są tam zameldowane na pobyt stały), natomiast w miejscu spisania przebywają czasowo z następujących powodów: nauka, praca, warunki rodzinne lub mieszkaniowe, leczenie lub rehabilitacja, przebywanie w domu opieki. Jako czas okresowej nieobecności lub przebywania przyjęty został czas faktyczny, a nie zamierzony. Kategoria ludności faktycznie zamieszkałej nie uwzględnia osób przybyłych z zagranicy na pobyt czasowy, tj. tych, które nie posiadają stałego pobytu w województwie (pozwolenia na osiedlenie się). 3. Osoba niepełnosprawna to osoba, która posiadała odpowiednie orzeczenie wydane przez organ do tego uprawniony lub osoba, która takiego orzeczenia nie posiadała, lecz

10 odczuwała ograniczenie sprawności w wykonywaniu czynności podstawowych dla swojego wieku (zabawa, nauka, praca, samoobsługa). Zbiorowość osób niepełnosprawnych została podzielona na 2 podstawowe grupy: osoby niepełnosprawne prawnie, tj. takie, które posiadały odpowiednie, aktualne orzeczenie wydane przez organ do tego uprawniony, osoby niepełnosprawne tylko biologicznie, tj. takie, które nie posiadały orzeczenia, ale miały (odczuwały) całkowicie lub poważnie ograniczoną zdolność do wykonywania czynności podstawowych. Kryterium zakwalifikowania danej osoby do zbiorowości osób niepełnosprawnych prawnie jest: dla osób w wieku 16 lat i więcej posiadanie aktualnego orzeczenia wydanego przez odpowiedni organ orzekający, ustalającego niezdolność do pracy, stopień niepełnosprawności, celowość przekwalifikowania lub inwalidztwo, dla dzieci poniżej 16 roku życia tj. urodzonych po 20 maja 1986 r. uprawnienie do pobierania zasiłku pielęgnacyjnego. Osoby niepełnosprawne Wyłącznie prawnie Wyłącznie biologicznie Prawnie i biologicznie Zgodnie z ustawą z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej, społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych, dla osób w wieku 16 lat i więcej ustalono 3 stopnie niepełnosprawności, tj. znaczny, umiarkowany, lekki orzekane przez powiatowy, wojewódzki lub były krajowy zespół orzekający o stopniu niepełnosprawności. W myśl ustawy inne orzeczenia wydane przez organy do tego upoważnione przed wejściem w życie

11 ustawy (tj. przed 01.01.1998 r.) traktowane były na równi z orzeczeniami stopnia niepełnosprawności. Znaczny stopień niepełnosprawności ma osoba o naruszonej sprawności organizmu, która jest: niezdolna do podjęcia zatrudnienia, zdolna do wykonywania zatrudnienia w zakładzie pracy chronionej albo w zakładzie aktywizacji zawodowej, wymagająca niezbędnej w celu pełnienia ról społecznych stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji. Umiarkowany stopień niepełnosprawności ma osoba o naruszonej sprawności organizmu, która jest zdolna do wykonywania zatrudnienia na stanowisku pracy przystosowanym odpowiednio do potrzeb i możliwości wynikających z niepełnosprawności, wymagająca w celu pełnienia ról społecznych częściowej lub okresowej pomocy innej osoby w związku z ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji. Lekki stopień niepełnosprawności ma osoba o naruszonej sprawności organizmu, zdolna do wykonywania zatrudnienia, nie wymagająca pomocy innej osoby w pełnieniu ról społecznych. Uwzględniając subiektywną ocenę zdolności do wykonywania podstawowych czynności dla danego wieku, zbiorowość osób niepełnosprawnych prawnie podzielono na dwie grupy: osoby niepełnosprawne prawnie i biologicznie, tj. osoby, które posiadały orzeczenie i równocześnie miały (odczuwały) całkowicie lub poważnie ograniczoną zdolność do wykonywania czynności podstawowych, osoby niepełnosprawne tylko prawnie tj. osoby, które posiadały orzeczenie i nie miały (nie odczuwały) ograniczonej zdolności do wykonywania czynności podstawowych. Czynności podstawowe dla danego wieku to: dla niemowląt prawidłowa reakcja na bodźce zewnętrzne (płacz, uśmiech, właściwe gesty i odruchy), dla dzieci w wieku przedszkolnym zdolność brania udziału w grach i zabawach w grupie rówieśników, dla dzieci w wieku szkolnym uczęszczanie do szkoły oraz uczestnictwo we wszystkich rodzajach obowiązkowych zajęć, dla osób w wieku aktywności zawodowej praca zawodowa, nauka lub prowadzenie gospodarstwa domowego,

12 dla osób w wieku starszym podstawowa samoobsługa przy czynnościach higienicznych, zakupach, przyrządzaniu posiłków itp. 4. Wiek osób określony liczbą lat ukończonych ustalono poprzez porównanie pełnej daty urodzenia z dniem przeprowadzenia spisu (tzw. dniem krytycznym, tj. 20 maja 2002 r.). W tablicach obok tradycyjnych pięcioletnich lub dziesięcioletnich grup wieku wprowadzono również następujące ekonomiczne grupy: wiek przedprodukcyjny mężczyźni i kobiety w wieku 0 17 lat, wiek produkcyjny mężczyźni w wieku 18 64 lata, kobiety w wieku 18 59 lat, przy czym grupa ta została podzielona na : wiek mobilny (18 44 lata mężczyźni i kobiety), wiek niemobilny (45 64 lata mężczyźni i 45 59 lat kobiety), wiek poprodukcyjny mężczyźni w wieku 65 lat i więcej oraz kobiety w wieku 60 lat i więcej. Ze względu na obowiązujące przepisy prawne dotyczące osób niepełnosprawnych zbiorowość została w niektórych tablicach podzielona na dwie grupy wieku: dzieci 0 15 lat, dorośli 16 lat i więcej. 5. W spisie ludności 2002 był badany stan cywilny prawny oraz stan cywilny faktyczny. W tablicach zbiorowość osób niepełnosprawnych została przedstawiona według stanu cywilnego faktycznego. Stan cywilny faktyczny osób został określony wtórnie, na podstawie charakteru związku, w jakim żyje dana osoba, tj. w oparciu o informacje dotyczące relacji z głową gospodarstwa domowego, stanu cywilnego prawnego oraz wzajemnych powiązań między osobami spisanymi. Ustalono następujące kategorie faktycznego stanu cywilnego: kawaler, panna; żonaty, zamężna w świetle prawa świeckiego lub kanonicznego i pozostający w faktycznym małżeństwie; partner, partnerka (partnerów wyodrębniano w ramach tego samego gospodarstwa domowego bez względu na ich stan cywilny prawny); wdowiec/wdowa; rozwiedziony/rozwiedziona;

13 separowany/separowana. Kategoria ta dotyczyła osób: pozostających w separacji prawnej i nie tworzących formalnych związków (partnerskich) z innymi osobami; o stanie cywilnym prawnym żonaty/zamężna nie pozostających w związku małżeńskim i nie tworzących formalnych związków (partnerskich) z innymi osobami. 6. Poziom wykształcenia jest to najwyższy ukończony cykl kształcenia w szkole lub szkolenia w innym trybie i formie, uznany zgodnie z obowiązującym systemem szkolnictwa. Podstawą zaliczenia wykształcenia do określonego poziomu było uzyskane świadectwo (dyplom) ukończenia odpowiedniej szkoły: dziennej, wieczorowej, zaocznej czy eksternistycznej. Ze względu na nowy system szkolnictwa, wprowadzony reformą oświaty w dniu 1 stycznia 1999 r., poziom wykształcenia został ustalony dla osób w wieku 13 lat i więcej. Klasyfikacja poziomu wykształcenia: wykształcenie wyższe ze stopniem naukowym co najmniej doktora, z tytułem magistra, lekarza lub równorzędnym, z tytułem inżyniera, licencjata, dyplomowanego ekonomisty, policealne z maturą (pomaturalne), bez matury, średnie ogólnokształcące z maturą, zawodowe z maturą, ogólnokształcące bez matury, zawodowe bez matury, zasadnicze zawodowe, podstawowe ukończone, podstawowe nieukończone i bez wykształcenia szkolnego. 7. Z punktu widzenia analizy aktywności zawodowej ludność w wieku 15 lat i więcej dzieli się zgodnie z międzynarodowymi standardami na trzy podstawowe kategorie: pracujących, bezrobotnych i biernych zawodowo. Pracujący i bezrobotni tworzą razem kategorię aktywnych zawodowo.

14 Do pracujących zaliczono wszystkie osoby w wieku 15 lat i więcej, które w okresie badanego tygodnia: wykonywały przez co najmniej 1 godzinę pracę przynoszącą zarobek lub dochód tzn. były zatrudnione w charakterze pracownika najemnego pracowały we własnym (lub dzierżawionym) gospodarstwie rolnym lub prowadziły własną działalność gospodarczą poza rolnictwem, pomagały (bez wynagrodzenia) w prowadzeniu rodzinnego gospodarstwa rolnego lub rodzinnej działalności gospodarczej poza rolnictwem, nie wykonywały pracy (np. z powodu choroby, urlopu, przerwy w działalności zakładu, trudnych warunków atmosferycznych, strajku), ale formalnie miały pracę jako pracownicy najemni bądź pracujący na własny rachunek, uczniowie, z którymi zakłady pracy lub osoby fizyczne zawarły umowę o naukę zawodu lub przyuczenie do określonej pracy, jeżeli otrzymywali wynagrodzenie. Do bezrobotnych zaliczono osoby w wieku 15 74 lata, które spełniły jednocześnie trzy warunki: w okresie badanego tygodnia nie były osobami pracującymi, aktywnie poszukiwały pracy tzn. podjęły konkretne działania w ciągu 4 tygodni (wliczając jako ostatni tydzień badany), aby znaleźć pracę, były gotowe (zdolne) podjąć pracę w tygodniu badanym i następnym. Za bezrobotne uznano także osoby, które nie poszukiwały pracy, ponieważ miały pracę załatwioną i oczekiwały na jej rozpoczęcie. Ludność bierna zawodowo (tzn. pozostająca poza siłą roboczą) są to osoby w wieku 15 lat i więcej, które nie zostały zaklasyfikowane jako pracujące lub bezrobotne, tzn. osoby, które w badanym tygodniu: nie pracowały, nie miały pracy i jej nie poszukiwały, nie pracowały, poszukiwały pracy, ale nie były zdolne (gotowe) do jej podjęcia w tygodniu badanym i następnym. 8. Źródło utrzymania osoby jest to źródło, z którego pochodzą środki na finansowanie konsumpcyjnych i innych życiowych potrzeb uzyskiwane w ciągu całego roku (12 miesięcy) poprzedzającego spis. Wyróżnia się następujące grupy źródeł utrzymania: dochody (zarobki) z pracy osobiście wykonywanej, niezależnie od charakteru zatrudnienia, niezarobkowe źródło dochodów w tym między innymi emerytury, renty, zasiłki i inne, inne dochody z tytułu:

15 własności, najmu, pozostawania na utrzymaniu innych osób posiadających własne źródło dochodów. Główne źródło utrzymania osoby jest to źródło przynoszące jej największy dochód. Jeżeli osoba miała w ciągu roku poprzedzającego spis tylko jedno źródło dochodów było ono jednocześnie jej głównym, a zarazem wyłącznym źródłem utrzymania. 9. Osoby mieszkające w mieszkaniach lub zamieszkanych pomieszczeniach nie będących mieszkaniami (np. strych, barakowóz, przyczepa kempingowa, barka) tworzą gospodarstwa domowe. Przez gospodarstwo domowe rozumie się zespół osób spokrewnionych lub niespokrewnionych, mieszkających razem i wspólnie utrzymujących się. Jeżeli któraś z osób mieszkających razem utrzymuje się oddzielnie, osoba ta tworzy oddzielne jednoosobowe gospodarstwo domowe. W spisywanym pomieszczeniu mogło mieszkać jedno, dwa, trzy lub więcej gospodarstw domowych. Gospodarstwo domowe z użytkownikiem indywidualnego gospodarstwa rolnego (działki rolnej) jest to gospodarstwo, w którym jeden z członków jest użytkownikiem gospodarstwa rolnego, działki rolnej lub właścicielem zwierząt gospodarskich. 10. Mieszkanie jest to lokal składający się z jednej lub kilku izb, łącznie z pomieszczeniami pomocniczymi, wybudowany lub przybudowany do celów mieszkalnych, konstrukcyjnie wydzielony (trwałymi ścianami) w obrębie budynku, do którego to lokalu prowadzi niezależne wejście z klatki schodowej, ogólnego korytarza, wspólnej sieni bądź ulicy, podwórza lub ogrodu. 11. Izba jest to pomieszczenie w mieszkaniu oddzielone od innych pomieszczeń stałymi ścianami sięgającymi od podłogi do sufitu, z bezpośrednim oświetleniem dziennym i o powierzchni nie mniejszej niż 4 m 2. Izbami są pokoje oraz kuchnie spełniające powyższe kryteria. Inne pomieszczenia w mieszkaniu, takie jak: przedpokój, hol, łazienka, ubikacja, spiżarnia, schowek, garderoba, alkowa, obudowana weranda, ganek są pomieszczeniami pomocniczymi i nie uznaje się ich za izby.

16 12. Powierzchnia użytkowa mieszkania jest to suma powierzchni wszystkich pomieszczeń znajdujących się w obrębie mieszkania, a w szczególności: pokoi, kuchni (z oknem i bez okna), alkow, spiżarni, przedpokoi, holi, łazienek, ubikacji, obudowanej werandy lub ganku oraz innych pomieszczeń służących mieszkalnym lub gospodarczym potrzebom mieszkańców lokalu, bez względu na ich przeznaczenie i sposób użytkowania. 13. W spisie wykazano urządzenia (instalacje) techniczno-sanitarne w mieszkaniu czynne jak i chwilowo nieczynne, a także te, które już zainstalowano w mieszkaniu, ale nie podłączono ich jeszcze do sieci. Nie spisano natomiast urządzeń, które na skutek znacznych uszkodzeń były nieczynne dłużej niż rok. Jako wyposażone w wodociąg uznano mieszkanie, w obrębie którego znajdował się kran z wodą bieżącą. Ustęp spłukiwany. W spisie wykazano tylko urządzenia znajdujące się w obrębie mieszkań, spłukiwane wodą ze spłuczki podłączonej do instalacji wodociągowej. Informacje wykazano w podziale według rodzaju instalacji odprowadzającej nieczystości z budynku: do sieci kanalizacyjnej, do urządzenia lokalnego. Za łazienkę uznano pomieszczenie w mieszkaniu, w którym zamontowana była wanna lub prysznic bądź oba te urządzenia oraz instalacja odprowadzająca zużytą wodę na zewnątrz budynku (do sieci, do szamba lub do innych odbiorników). Rozróżniono instalacje gazu z sieci i gazu z butli. Nie brano pod uwagę butli turystycznych, a jedynie butle o pojemności 11 kg i większe, w tym również kontenery z gazem płynnym, z których gaz dostarczany jest do więcej niż 1 mieszkania, np. do całego budynku wielomieszkaniowego lub kilku budynków jednorodzinnych. 14. Rozróżniono w spisie 3 główne sposoby ogrzewania: centralne ogrzewanie, piece, inny sposób. Za centralne ogrzewanie uznano każdą instalację doprowadzającą ciepło (gorącą wodę, parę wodną lub powietrze) z centralnego źródła jego wytwarzania do poszczególnych pomieszczeń w mieszkaniu. Na drugim stopniu podziału, mieszkania ogrzewane przy pomocy c.o. pogrupowano, w zależności od źródła wytwarzania ciepła, na wyposażone w:

17 centralne ogrzewanie zbiorowe z sieci; wykazywano wówczas, gdy ciepło do mieszkania (mieszkań) doprowadzane było (siecią cieplną) z elektrociepłowni, ciepłowni, kotłowni osiedlowej lub lokalnej obsługującej więcej niż jeden budynek, centralne ogrzewanie zbiorowe ze źródła zasilającego jeden budynek wielomieszkaniowy wykazywano wówczas, gdy ciepło do mieszkania (mieszkań) doprowadzane było z kotłowni obsługującej tylko ten jeden budynek. Do tej podgrupy zaliczono również mieszkania wyposażone w c.o. znajdujące się w budynku niemieszkalnym lub zbiorowego zakwaterowania, w których ciepło do mieszkań, jak też do innych pomieszczeń w tym budynku doprowadzone było z lokalnej kotłowni obsługującej ten budynek, centralne ogrzewanie indywidualne wykazywano wtedy, gdy źródło wytwarzania ciepła znajdowało się w budynku jednorodzinnym (piec do c.o. zainstalowany we własnej kotłowni lub w innym pomieszczeniu, np. w piwnicy, bądź też zainstalowane było elektryczne ogrzewanie podłogowe) lub też źródło ciepła znajdowało się w obrębie mieszkania zlokalizowanego w budynku wielorodzinnym np. piec do c.o. zainstalowany w kuchni, w łazience (tzw. instalacja etażowa). 15. Obiektem zbiorowego zakwaterowania jest zespół pomieszczeń zlokalizowanych w jednym lub kilku budynkach, zajętych przez jeden zakład świadczący usługi opiekuńczo wychowawcze, opiekuńczo lecznicze, hotelarskie bądź inne, w których zamieszkuje zwykle większa liczba osób. Obiekty zbiorowego zakwaterowania można podzielić ze względu na okres zamieszkania na: stałego zamieszkania, są to: domy pomocy społecznej dla emerytów, zakłady opiekuńczo lecznicze dla przewlekle chorych lub upośledzonych, klasztory, domy zakonne, dłuższego zamieszkania, są to: internaty, domy studenckie, hotele pracownicze, domy dziecka, krótkotrwałego pobytu, są to m. in.: hotele, motele, pensjonaty, domy wczasowe, a także szpitale, sanatoria, prewentoria. W spisie 2002 zgodnie z międzynarodowymi zaleceniami metodologicznymi przyjęto szerszą klasyfikację obiektów, uwzględniając m.in. zakłady opiekuńcze dla samotnych kobiet w ciąży lub z małymi dziećmi, obiekty dla bezdomnych oraz obiekty instytucji wyznaniowych.

18 UWAGI ANALITYCZNE W województwie opolskim według wyników Narodowego Spisu Powszechnego i Mieszkań w 2002 r. (stan w dniu 20 V) było 106,8 tys. osób niepełnosprawnych (10,0 % ogółu ludności województwa), tzn., że co 10 mieszkaniec Opolszczyzny był niepełnosprawny. W kraju liczba osób niepełnosprawnych wynosiła 5456,7 tys. i stanowiła 14,3 % ogółu ludności. W porównaniu z innymi województwami Opolszczyzna charakteryzowała się najniższą częstotliwością występowania zjawiska niepełnosprawności w przeliczeniu na 1000 mieszkańców. W gospodarstwach domowych mieszkało 103,2 tys. osób niepełnosprawnych, tj. 96,7 % ogółu niepełnosprawnych w województwie. W kraju odsetek ten wynosił 98,0 %. W gospodarstwach zbiorowych przebywało 3,5 tys. osób niepełnosprawnych, tj. 3,3 % niepełnosprawnych województwa; w kraju 108,5 tys., tj. 2,0 %. Zarówno w województwie opolskim jak i w kraju częstotliwość występowania zjawiska niepełnosprawności w obiektach zbiorowego zakwaterowania była wyższa niż w przypadku gospodarstw domowych. Na 1000 ludności w gospodarstwach zbiorowych przypadało 295 osób niepełnosprawnych, w kraju 260; natomiast w gospodarstwach domowych wskaźnik ten wynosił w województwie 98, a w kraju 141. W przekroju terytorialnym według powiatów najwyższy udział osób niepełnosprawnych odnotowano: w powiecie nyskim 15,4 %, m. Opolu 12,4 % oraz powiecie opolskim 10,4 %, natomiast najniższy w powiatach: krapkowickim i namysłowskim 4,6 %, głubczyckim 6,0 % oraz oleskim 6,1 %. Tabl. 1. Osoby niepełnosprawne według płci i stopnia niepełnosprawności Wyszczególnienie Mężczyźni Kobiety W TYSIĄCACH... 106,8 51,5 55,3 Miasta... 57,2 27,1 30,2 Wieś... 49,5 24,4 25,1 Niepełnosprawni prawnie... 81,4 41,8 39,6 w tym o stopniu niepełnosprawności: Znacznym... 20,3 9,4 10,9 Umiarkowanym... 26,5 13,5 13,0 Lekkim... 26,2 14,4 11,8 Niepełnosprawni biologicznie... 25,3 9,7 15,6 Całkowite... 2,9 1,0 1,9 Poważne... 22,4 8,6 13,7

19 Tabl. 1. Osoby niepełnosprawne według płci i stopnia niepełnosprawności (dok.) Wyszczególnienie Mężczyźni Kobiety W ODSETKACH... 100,0 48,2 51,8 Miasta... 100,0 47,3 52,7 Wieś... 100,0 49,3 50,7 Niepełnosprawni prawnie... 100,0 51,4 48,6 w tym o stopniu niepełnosprawności: Znacznym... 100,0 46,2 53,8 Umiarkowanym... 100,0 51,0 49,0 Lekkim... 100,0 55,0 45,0 Niepełnosprawni biologicznie... 100,0 38,2 61,8 Całkowite... 100,0 35,2 64,8 Poważne... 100,0 38,6 61,4 Według stanu na dzień 20 V 2002 r. w województwie opolskim większość osób niepełnosprawnych to mieszkańcy miast 57,2 tys., tj. 53,6 %, natomiast na wsi niepełnosprawni stanowili 49,5 tys., tj. 46,4 %. W porównaniu z innymi województwami tylko na Opolszczyźnie i w województwie wielkopolskim wskaźnik osób niepełnosprawnych na 1000 ludności na wsi był niższy niż w miastach. W województwie opolskim wskaźnik ten na wsi wynosił 98 osób na 1000 mieszkańców, w miastach 102. W kraju odpowiednio: 153 i 136. NIEPEŁNOSPRAWNI NA 1000 MIESZKAŃCÓW WEDŁUG POWIATÓW namysłowski kluczborski oleski brzeski opolski nyski krapkowicki strzelecki prudnicki kędzierzyńsko- -kozielski Poniżej 85 osób 101-115 Powyżej 116 osób głubczycki

20 W przekroju terytorialnym według powiatów najniższy stopień niepełnosprawności zanotowano w powiecie krapkowickim 70 osób na 1000 mieszkańców, a w powiatach: opolskim, strzeleckim, oleskim i kędzierzyńsko kozielskim poniżej 100 osób na 1000 mieszkańców tych powiatów. W województwie opolskim, podobnie jak w kraju wśród osób niepełnosprawnych przeważały kobiety, które stanowiły 55,3 tys., tj. 51,8 %, a w kraju 52,9 %. Natomiast analogiczny odsetek dla mężczyzn wynosił 51,5 tys., tj. 48,2 %, w kraju 47,1 %. Osób niepełnosprawnych prawnie w 2002 r. było 81,4 tys., tj. 76,3 % ogółu niepełnosprawnych w województwie. Natomiast liczba osób niepełnosprawnych tylko biologicznie wynosiła 25,3 tys., tj. 23,7 %. Wśród osób niepełnosprawnych prawnie większość stanowili mężczyźni 51,4 % (41,8 tys.). Analogiczny odsetek dla kobiet wynosił 48,6 % (39,6 tys.). Więcej osób niepełnosprawnych prawnie mieszkało w miastach 45,4 tys., tj. 55,8 % ogółu omawianej grupy, natomiast na wsi 36,0 tys., tj. 44,2 %. W grupie osób niepełnosprawnych prawnie przeważały osoby w wieku 16 lat i więcej posiadające orzeczenie o stopniu niepełnosprawności, których było 78,4 tys., tj. 96,3 % oraz osoby w wieku 0 15 lat posiadające uprawnienie do zasiłku pielęgnacyjnego 3,1 tys., tj.3,7 %. NIEPEŁNOSPRAWNI PRAWNIE WEDŁUG STOPNIA NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI MIASTA Stopień niepełnosprawności: WIEŚ lekki umiarkowany znaczny % 40 30 20 10 0 0 10 20 30 40 % Mężczyźni Kobiety Spośród osób niepełnosprawnych prawnie najwięcej osób w 2002 r. w województwie opolskim zarejestrowano z orzeczeniem o umiarkowanym oraz lekkim stopniu

21 niepełnosprawności, odpowiednio: 26,5 tys., tj. 32,5 % oraz 26,2 tys., tj. 32,2 %. O znacznym stopniu niepełnosprawności było 20,3 tys. osób, tj. 25,0 % ogółu niepełnosprawnych prawnie. Osób posiadających uprawnienie do zasiłku pielęgnacyjnego w województwie opolskim spisano 3,1 tys., tj. 3,7 % ogółu niepełnosprawnych prawnie. Najwyższy odsetek osób niepełnosprawnych prawnie w 2002 r. (w stosunku do ogółu niepełnosprawnych w danym powiecie) odnotowano w powiecie brzeskim 80,2 %, m. Opolu 80,1 % oraz powiecie kluczborskim 78,3 %, najniższy natomiast w powiatach: krapkowickim 69,9 %, strzeleckim 72,9 % oraz oleskim i opolskim 73,1 %. W tej grupie niepełnosprawnych najwyższy udział w województwie przypadał na powiat nyski 15,7 %, m. Opole 13,1 % oraz powiat brzeski 10,8 %; a najniższy był w powiecie: krapkowickim 4,2 %, namysłowskim 4,7 % oraz oleskim 5,8 %. Wśród osób niepełnosprawnych tylko biologicznie przeważały kobiety, których było 15,6 tys., tj. 61,8 %, natomiast liczba mężczyzn wynosiła 9,7 tys., tj. 38,2 %. Osoby niepełnosprawne tylko biologicznie były w większości mieszkańcami wsi 13,5 tys., tj. 53,3 % ogółu omawianej grupy. Natomiast w miastach stanowiły one 11,8 tys., tj. 46,7 %. W omawianej grupie niepełnosprawnych więcej było osób odczuwających całkowite lub poważne ograniczenie sprawności. Poważne ograniczenie sprawności w 2002 r. w województwie opolskim zadeklarowało 22,4 tys. osób, tj. 88,4 %. Natomiast z całkowicie ograniczoną zdolnością do wykonywania podstawowych czynności było 2,9 tys., tj. 11,6 %. OSOBY NIEPEŁNOSPRANE TYLKO BIOLOGICZNIE 5,7% 5,8% 41,0% Miasta (46,7%) Wieś (53,3%) 47,5% Ograniczenie sprawności: poważne całkowite

22 Najwyższy odsetek osób niepełnosprawnych tylko biologicznie w 2002 r. (w stosunku do ogółu niepełnosprawnych w danym powiecie) odnotowano w powiatach: krapkowickim 30,1 %, strzeleckim 27,1 % oraz oleskim i opolskim 26,9 %, najniższy natomiast w powiecie brzeskim 19,8 %, m. Opolu 19,9 % oraz powiecie kluczborskim 21,7 %. W tej grupie niepełnosprawnych najwyższy udział w województwie przypadał na powiaty: nyski 14,4 %, opolski 11,9 % oraz kędzierzyńsko kozielski 10,6 %, a najniższy wystąpił w powiatach: namysłowskim 4,4 %, krapkowickim 5,8 % oraz głubczyckim 5,9 %. Natężenie zjawiska niepełnosprawności nasila się wraz z wiekiem, co przedstawia tablica 2. Najwięcej osób niepełnosprawnych na Opolszczyźnie w 2002 r. odnotowano w wieku 65 lat i więcej 43,5 tys., tj. 40,7 %. Liczba osób niepełnosprawnych w wieku 55 64 lata wynosiła 21,5 tys., tj. 20,1 %; 19,7 tys., tj. 18,5 % stanowiły osoby w wieku 45 54 lata, a co 12 osoba niepełnosprawna była w wieku 35 44 lata. Osoby młode, nie przekraczające 35 lat stanowiły 12,6 % ogółu niepełnosprawnych. Tabl. 2. Osoby niepełnosprawne według wieku i płci Wyszczególnienie W wieku 0 15 lat 16 24 25 34 35 44 45 54 55 64 65 74 W TYSIĄCACH 75 lat i więcej... 106,8 4,7 4,2 4,6 8,6 19,7 21,5 25,6 17,9 Mężczyźni... 51,5 2,7 2,5 2,7 4,8 10,6 12,1 11,0 5,2 Kobiety... 55,3 2,0 1,8 1,9 3,8 9,1 9,4 14,5 12,7 W tym miasta... 57,2 2,7 2,4 2,4 4,5 11,2 11,5 13,1 9,4 Mężczyźni... 27,1 1,5 1,4 1,4 2,4 5,8 6,3 5,5 2,8 Kobiety... 30,2 1,2 1,0 1,0 2,1 5,4 5,2 7,6 6,7 W ODSETKACH... 100,0 4,4 4,0 4,3 8,0 18,5 20,1 23,9 16,8 Mężczyźni... 100,0 5,1 4,8 5,2 9,3 20,6 23,4 21,4 10,1 Kobiety... 100,0 3,7 3,2 3,4 6,8 16,5 17,1 26,3 23,0 W tym miasta... 100,0 4,7 4,2 4,2 7,9 19,6 20,1 22,9 16,5 Mężczyźni... 100,0 5,6 5,1 5,1 8,9 21,4 23,3 20,4 10,2 Kobiety... 100,0 3,8 3,3 3,3 7,0 18,0 17,3 25,1 22,1 Udział niepełnosprawnych kobiet w poszczególnych grupach wiekowych był niższy niż mężczyzn, z wyjątkiem osób niepełnosprawnych w wieku 65 lat i więcej, gdzie liczba kobiet wynosiła 27,3 tys., tj. 62,7 %, a mężczyzn 16,2 tys., tj. 37,3 %.

23 Najwięcej osób niepełnosprawnych prawnie w województwie opolskim w 2002 r. było w wieku 65 lat i więcej 28,6 tys., tj. 35,2 %, a 17,7 tys., tj. 21,7 % stanowiły osoby w wieku 55 64 lata oraz 17,2 tys., tj. 21,1 % to osoby w wieku 45 54 lata. Podobna struktura wystąpowała wśród osób niepełnosprawnych tylko biologicznie, których w wieku 65 lat i więcej było 14,8 tys., tj. 58,6 %; 3,8 tys., tj. 15,2 % to osoby w wieku 55 64 lata, a 2,5 tys., tj. 10,0 % w wieku 45 54 lata. Poziom wykształcenia osób niepełnosprawnych w 2002 r. w województwie opolskim był bardzo zróżnicowany. Osoby te charakteryzowały się znacznie niższym poziomem wykształcenia niż osoby sprawne. Odsetek osób niepełnosprawnych posiadających wykształcenie ponadpodstawowe był niższy niż wśród osób sprawnych i wynosił odpowiednio: 47,0 % i 72,7 %. Wśród niepełnosprawnych 3,8 % to osoby z wykształceniem wyższym, 21,3 % z wykształceniem średnim i policealnym, a 21,9 % stanowiły osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym. Najwyższy odsetek niepełnosprawnych 52,5 % stanowiły osoby z wykształceniem podstawowym oraz niepełnym podstawowym. Tabl. 3. Struktura ludności i osób niepełnosprawnych w wieku 13 lat i więcej według płci i poziomu wykształcenia Poziom wykształcenia ogółem Mężczyźni Kobiety w tym niepełnosprawni w tym razem niepełnosprawni w odsetkach razem w tym niepełnosprawni... 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 w tym: Wyższe... 8,0 3,8 7,6 4,9 8,4 2,8 Średnie i policealne... 27,7 21,3 23,9 21,4 31,3 21,2 Zasadnicze zawodowe... 26,1 21,9 34,2 30,9 18,5 13,7 Pozostałe... 32,8 52,5 28,8 42,3 36,5 61,8 W odróżnieniu od ogółu ludności w wieku 13 lat i więcej wśród osób niepełnosprawnych mężczyźni charakteryzowali się wyższym poziomem wykształcenia niż kobiety. Niepełnosprawni mężczyźni z wykształceniem ponadpodstawowym stanowili 58,3 %. Analogiczny odsetek dla niepełnosprawnych kobiet wynosił 41,7 %. Z ogółu niepełnosprawnych z wyższym wykształceniem było 61,4 % mężczyzn, a kobiet 38,6 %. Odwrotna struktura ukształtowała się wśród osób niepełnosprawnych z wykształceniem podstawowym oraz niepełnym podstawowym, gdzie kobiety stanowiły 61,3 %, a mężczyźni 38,7 %.

24 OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE W WIEKU 13 LAT I WIĘCEJ WEDŁUG POZIOMU WYKSZTAŁCENIA I PŁCI MĘŻCZYŹNI 4,9% KOBIETY 2,8% 42,8% 21,4% 62,3% 21,2% 30,9% 13,7% Wykształcenie: wyższe średnie i policealne zasadnicze zawodowe pozostałe Poziom wykształcenia niepełnosprawnych w miastach był znacznie wyższy niż na wsi. W miastach osoby niepełnosprawne z wykształceniem ponadpodstawowym stanowiły 66,0 %, na wsi 34,0 %. Wśród osób niepełnosprawnych z wykształceniem wyższym 85,1 % było mieszkańcami miast, a 14,9 % mieszkało na wsi. Odwrotna sytuacja wystąpiła wśród niepełnosprawnych z wykształceniem podstawowym oraz niepełnym podstawowym, gdzie większość stanowiły osoby zamieszkałe na wsi 57,7 %; analogiczny odsetek w miastach wynosił 42,3%. OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE W WIEKU 13 LAT I WIĘCEJ WEDŁUG POZIOMU WYKSZTAŁCENIA, PŁCI ORAZ MIEJSCA ZAMIESZKANIA MIASTA WIEŚ Mężczyźni Kobiety % 60 50 40 30 20 10 0 0 10 20 30 40 50 60 70 80 % Wykształcenie: wyższe średnie i policealne zasadnicze zawodowe pozostałe

25 Według danych ze spisu 86,9 % osób niepełnosprawnych utrzymywało się z niezarobkowych źródeł (tj. przede wszystkim z emerytur, rent a także z różnego rodzaju zasiłków). Dochody z pracy uzyskiwało 12,9 % ogółu osób niepełnosprawnych, w tym 10,0 % z pracy najemnej a 2,9 % z pracy na rachunek własny. Wśród osób odczuwających całkowite ograniczenie sprawności 92,8 % miało niezarobkowe źródła utrzymania, a 5,6 % stanowili pracujący. Wśród osób nieodczuwających ograniczenia sprawności 16,3 % utrzymywało się z pracy, a 83,5 % z niezarobkowych źródeł. Tabl. 4. Źródło utrzymania osób niepełnosprawnych Wyszczególnienie razem W tym utrzymujący się z: pracy najemnej w odsetkach na rachunek własny a niezarobkowego źródła... 100,0 12,9 10,0 2,9 86,9 osoby odczuwające ograniczenie sprawności: Całkowite... 100,0 7,0 5,6 1,4 92,8 Poważne... 100,0 13,0 9,7 3,3 86,8 Nie odczuwające... 100,0 16,3 13,3 2,9 83,5 Niepełnosprawni prawnie... 100,0 11,4 9,2 2,2 88,5 w tym o stopniu niepełnosprawności: Znacznym... 100,0 1,8 1,2 0,5 98,2 Umiarkowanym... 100,0 6,6 5,4 1,2 93,3 Lekkim... 100,0 16,9 14,0 3,0 82,9 Niepełnosprawni biologicznie... 100,0 17,7 12,5 5,2 81,9 Całkowite... 100,0 15,8 13,1 2,8 83,9 Poważne... 100,0 18,0 12,4 5,6 81,7 a Łącznie z dochodami z najmu. Z analizy danych dotyczących zbiorowości osób niepełnosprawnych prawnie w wieku 16 lat i więcej posiadających orzeczenie o niepełnosprawności, wśród osób o znacznym stopniu niepełnosprawności utrzymujących się z pracy było 1,8 %, a z niezarobkowych źródeł 98,2 %. Natomiast 6,6 % osób o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności utrzymywało się z pracy, a 93,3 % z niezarobkowych źródeł. Dla 16,9 % osób o lekkim stopniu niepełnosprawności źródłem utrzymania była praca, z czego 14,0 % praca najemna i 3,0 % praca na rachunek własny. Z niezarobkowych źródeł utrzymywało się 82,9 % osób. Spośród osób niepełnosprawnych tylko biologicznie 17,7 % utrzymywało się z pracy, z tego 12,5 % z pracy najemnej i 5,2 % z pracy na rachunek własny, natomiast dla 81,9 % głównym źródłem utrzymania były źródła niezarobkowe.

26 Największy odsetek wśród osób niepełnosprawnych utrzymujących się z niezarobkowych źródeł, stanowiły osoby otrzymujące rentę z tytułu niezdolności do pracy 44,7 %. Z emerytury utrzymywało się 38,5 % osób niepełnosprawnych, a 1,0 % osób pobierało zasiłek dla bezrobotnych. Tabl. 5. Niezarobkowe źródła utrzymania osób niepełnosprawnych Wyszczególnienie Emerytura Renta z tytułu niezdolności do pracy w odsetkach Zasiłek dla bezrobotnych Pozostałe... 100,0 38,5 44,7 1,0 15,8 osoby odczuwające ograniczenie sprawności: Całkowite... 100,0 34,2 42,9 0,4 22,5 Poważne... 100,0 43,7 38,6 1,1 16,6 Nie odczuwające... 100,0 28,5 61,0 1,0 9,5 Niepełnosprawni prawnie... 100,0 28,2 57,2 0,7 13,9 w tym o stopniu niepełnosprawności: Znacznym... 100,0 36,3 43,2 0,0 20,5 Umiarkowanym... 100,0 25,6 60,5 0,4 13,5 Lekkim... 100,0 28,8 62,2 1,4 7,6 Niepełnosprawni biologicznie... 100,0 74,0 1,4 1,9 22,7 Całkowite... 100,0 69,9 0,7 1,5 27,9 Poważne... 100,0 74,6 1,5 1,9 22,0 Wśród osób odczuwających całkowite ograniczenie sprawności najwięcej (42,9 %) utrzymywało się z renty z tytułu niezdolności do pracy, a 0,4 % osób z zasiłku dla bezrobotnych. Natomiast 43,7 % osób o poważnym ograniczeniu sprawności otrzymywało emerytury, a zasiłek dla bezrobotnych 1,1 %. Wśród osób nieodczuwających ograniczenia sprawności, najwięcej osób (61,0 %) pobierało rentę z tytułu niezdolności do pracy, a 1,0 % zasiłek dla bezrobotnych. Spośród osób niepełnosprawnych prawnie 57,2 % utrzymywało się z renty z tytułu niezdolności do pracy, 28,2 % z emerytury, a 0,7 % z zasiłku dla bezrobotnych. Rentę z tytułu niezdolności do pracy pobierało 43,2 % osób z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, 60,5 % osób z orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności i 62,2 % z orzeczeniem o lekkim stopniu niepełnosprawności. Najwięcej osób niepełnosprawnych biologicznie, tj. 74,0 % otrzymywało emerytury, natomiast tylko 1,4 % utrzymywało się z renty z tytułu niezdolności do pracy. Wśród osób odczuwających poważne ograniczenie sprawności większy był odsetek (1,5 %)

27 otrzymujących rentę z tytułu niezdolności do pracy niż u osób odczuwających całkowite ograniczenie sprawności (0,7 %). Więcej mężczyzn (54,3 %) niż kobiet utrzymywało się z renty z tytułu niezdolności do pracy a także z zasiłku dla bezrobotnych (53,6 %), natomiast więcej kobiet (56,7 %) pobierało emeryturę. NIEZAROBKOWE ŹRÓDŁA UTRZYMANIA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH WEDŁUG PŁCI 1,1% 11,7% 19,5% 35,5% 0,9% 41,1% MĘŻCZYŹNI KOBIETY 51,7% 38,5% Emerytura Renta z tytułu niezdolności do pracy Zasiłek dla bezrobotnych Pozostałe Zarówno w mieście jak i na wsi zbliżona była struktura osób utrzymujących się z niezarobkowych źródeł. W miastach 38,6 % osób otrzymywało emeryturę, 44,5 % rentę z tytułu niezdolności do pracy, a 1,1 % zasiłek dla bezrobotnych. Na wsi odpowiednio: 38,4 %, 44,9 % i 0,8 %. NIEZAROBKOWE ŹRÓDŁA UTRZYMANIA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH WEDŁUG MIEJSCA ZAMIESZKANIA MIASTA WIEŚ 1,1% 15,8% 0,8% 15,9% 38,6% 38,4% 44,5% 44,9% Emerytura Renta z tytułu niezdolności do pracy Zasiłek dla bezrobotnych Pozostałe

28 Według danych ze spisu wynika, że wystąpiło zróżnicowanie struktury gospodarstw domowych według źródeł utrzymania pomiędzy zbiorowościami gospodarstw tworzonych tylko przez osoby sprawne i gospodarstw, z co najmniej 1 osobą niepełnosprawną, a także gospodarstw domowych składających się wyłącznie z osób niepełnosprawnych (tablica 6). Tabl. 6. Struktura gospodarstw domowych według głównego źródła utrzymania gospodarstwa Wyszczególnienie W tym główne źródło utrzymania gospodarstwa praca a niezarobkowe źródła w odsetkach na utrzymaniu nieustalone... 100,0 50,7 40,3 5,4 3,5 gospodarstwa domowe: Bez osób niepełnosprawnych... 100,0 57,3 31,2 6,9 4,5 Z osobą niepełnosprawną... 100,0 29,5 69,9 0,4 0,1 wszystkie osoby są niepełnosprawne... 100,0 4,3 94,8 0,8 0,0 pozostałe... 100,0 39,4 60,2 0,3 0,1 Miasta... 100,0 50,3 40,0 6,3 3,3 gospodarstwa domowe: Bez osób niepełnosprawnych... 100,0 57,2 30,4 8,0 4,3 Z osobą niepełnosprawną... 100,0 26,9 72,4 0,5 0,1 wszystkie osoby są niepełnosprawne... 100,0 4,5 94,5 1,0 0,0 pozostałe... 100,0 37,1 62,3 0,3 0,2 Wieś... 100,0 51,3 40,8 4,1 3,6 gospodarstwa domowe: Bez osób niepełnosprawnych... 100,0 57,4 32,3 5,4 4,8 Z osobą niepełnosprawną... 100,0 32,7 66,9 0,3 0,1 wszystkie osoby są niepełnosprawne... 100,0 4,0 95,3 0,6 0,0 pozostałe... 100,0 41,9 57,8 0,2 0,1 a Łącznie z dochodami z najmu. W gospodarstwach domowych osób sprawnych głównym źródłem utrzymania gospodarstwa były dochody z pracy (57,3 %, gospodarstw osób sprawnych). Dla 69,9 % gospodarstw z osobami niepełnosprawnymi główne źródło dochodów stanowiły źródła niezarobkowe, czyli emerytury, renty, zasiłki i inne. Natomiast w gospodarstwach domowych, w których wszystkie osoby były niepełnosprawne odsetek ten wynosił 94,8 %. Udział gospodarstw osób niepełnosprawnych utrzymujących się z pracy był wyższy na wsi niż w mieście i wynosił odpowiednio: 32,7 % i 26,9 %. W spisie 2002 r. liczba osób niepełnosprawnych, aktywnych zawodowo wynosiła 16,6 tys. (16,2 % ogółu), z czego 9,5 tys. osób (57,4 %) mieszkało w miastach a 7,1 tys. (42,6 %) na wsi.

29 Osoby niepełnosprawne w wieku 15 lat i więcej według aktywności ekonomicznej przedstawia poniższa tablica. Tabl. 7. Osoby niepełnosprawne według aktywności ekonomicznej oraz płci i miejsca zamieszkania Wyszczególnienie W TYSIĄCACH aktywni zawodowo W tym bierni zawodowo... 102,5 16,6 84,8 mężczyźni... 49,1 10,5 38,1 kobiety... 53,4 6,2 46,7 Miasta... 54,8 9,5 44,9 Wieś... 47,7 7,1 40,0 W ODSETKACH... 100,0 100,0 100,0 mężczyźni... 47,9 62,9 44,9 kobiety... 52,1 37,1 55,1 Miasta... 53,5 57,4 52,9 Wieś... 46,5 42,6 47,1 Przeważającą grupę wśród aktywnych zawodowo osób niepełnosprawnych stanowili mężczyźni (62,9 %). Grupa biernych zawodowo stanowiła 82,8 % ogółu osób niepełnosprawnych. Wśród osób niepełnosprawnych, biernych zawodowo dominowały kobiety (55,1 %) oraz mieszkańcy miast 52,9 %. Natężenie aktywności zawodowej w danej grupie ludności obrazuje współczynnik określający udział osób aktywnych zawodowo wśród osób w wieku 15 lat i więcej (tablica 8). W przypadku ludności ogółem w 2002 r., niewiele ponad połowa osób w wieku 15 lat i więcej pracowała lub poszukiwała pracy (i była gotowa ją podjąć) 54,7 %. Tabl. 8. Współczynnik aktywności zawodowej ludności ogółem i osób niepełnosprawnych według płci i miejsca zamieszkania Wyszczególnienie Ludność ogółem Osoby niepełnosprawne kraj województwo kraj województwo w %... 55,5 54,7 19,2 16,2 mężczyźni... 62,3 62,3 24,7 21,3 kobiety... 49,2 47,7 14,4 11,5 Miasta... 55,0 55,6 18,2 17,4 Wieś... 56,3 53,5 20,5 14,8

30 W województwie opolskim współczynnik aktywności zawodowej ludności ogółem wynosił 54,7 % (w kraju 55,5 %), natomiast w zbiorowości osób niepełnosprawnych aktywność zawodowa była znacznie niższa i wynosiła w województwie 16,2 %, a w kraju 19,2 %. Poziom aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych był w 2002 r. ponad 3 krotnie niższy niż ogółu ludności województwa. Natężenie aktywności zawodowej mężczyzn zdecydowanie przeważało i wynosiło 21,3 %, podczas gdy współczynnik aktywności zawodowej kobiet kształtował się na poziomie 11,5 %. Większą aktywnością zawodową charakteryzowali się mieszkańcy miast (17,4 %) niż wsi (14,8 %). Osoby bierne zawodowo odczuwające całkowite ograniczenie sprawności stanowiły 95,5 %, a 2,9 % pracowało i 1,1 % osób było bezrobotnych. Spośród osób odczuwających poważne ograniczenie sprawności było 82,8 % biernych zawodowo, 12,0 % pracujących i 4,0 % bezrobotnych. Natomiast wśród osób nieodczuwających ograniczenia sprawności zanotowano większy odsetek osób pracujących (18,8 %) oraz bezrobotnych (5,4 %) i mniejszy (74,7 %) biernych zawodowo. Wśród osób w wieku 16 lat i więcej posiadających orzeczenie o niepełnosprawności 12,4 % stanowili pracujący, 3,8 % bezrobotni, a 83,0 % osoby bierne zawodowo. Najwięcej pracujących (23,0 %) było wśród osób z orzeczeniem o lekkim stopniu niepełnosprawności i 68,8 % biernych zawodowo, podczas gdy tylko 1,7 % pracujących odnotowano wśród osób o znacznym stopniu niepełnosprawności i 97,3 % biernych zawodowo. Pracujących osób niepełnosprawnych tylko biologicznie było 12,2 %, 4,5 % bezrobotnych i 81,8 % biernych zawodowo. WSKAŹNIK ZATRUDNIENIA WEDŁUG KATEGORII NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI Stopień niepełnosprawności: ogółem znaczny umiarkowany lekki PRAWNIE OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE Ograniczenie sprawności: ogółem całkowite poważne TYLKO BIOLOGICZNIE 0 5 10 15 20 25 % 0 5 10 15 %