Cztery lata Polski w Schengen wzrost czy spadek poziomu bezpieczeństwa?

44 PRZEGLĄD BEZPIECZEŃSTWA WEWNĘTRZNEGO 6/12 Waldemar Hołodniuk Cztery lata Polski w Schengen wzrost czy spadek poziomu bezpieczeństwa? W dniu 21 grudnia 2011 r. upłynęła czwarta rocznica przystąpienia Polski do Traktatu z Schengen. Konsekwencją tego wydarzenia było wprowadzenie zmian w architekturze bezpieczeństwa, taktyce i strategii ochrony granicy państwowej. Sytuacja po 21 grudnia 2007 r., tj. od momentu przyjęcia przez Polskę pełni zobowiązań wynikających z uczestnictwa w grupie państw Schengen, charakteryzuje się swoistym dysonansem wynikającym z rewolucyjnych zmian kontroli granicznej i ochrony granicy państwowej, na które nałożyła się ewolucja systemu służącego tejże ochronie. Dość krótki okres stosowania przez Polskę dorobku prawnego Schengen, a co za tym idzie niemożność korzystania z wieloletnich doświadczeń własnych, sprzyja powstawaniu zarówno złożonych i często problematycznych sytuacji formalno-prawnych, jak i społecznemu niezrozumieniu działania mechanizmów swobody przepływu osób i towarów. Skutkuje to problemami związanymi z możliwością nieskrępowanego przemieszczania się wewnątrz strefy, polegającymi na ignorowaniu obowiązującego porządku prawnego. Naruszenia te obejmują całą gamę wykroczeń i przestępstw, począwszy od uciążliwych dla społeczności lokalnych, a skończywszy na takich, które bezpośrednio wpływają na ogólne bezpieczeństwo państwa. Problematyka zmian zaistniałych po 21 grudnia 2007 r., rozległa i wielowątkowa, mogłaby być obszernym materiałem do rozważań. W artykule skupiono się jednak tylko na pograniczu polsko-niemieckim. Po pierwsze tędy przebiegają najbardziej uczęszczane, dogodne lądowe szlaki komunikacyjne łączące Azję z Europą, a co za tym idzie granica polsko-niemiecka jest miejscem, w którym ogniskuje się przestępczość transgraniczna. Po drugie to właśnie tutaj doszło do próby scalenia systemu ochrony granicy państwa będącego już członkiem grupy państw Schengen z systemem państwa wstępującego. Granice: polsko-czeska, polsko-litewska czy polsko-słowacka, mogące również służyć jako przykład współpracy wewnątrz Schengen, z tej perspektywy takiego waloru nie mają. Próbując znaleźć odpowiedź na postawione w tytule artykułu pytanie, należy sięgnąć do niedługiej, bo zaledwie dwudziestoletniej historii współpracy polsko-niemieckiej, w kontekście ochrony granicy państwowej. Współdziałanie służb granicznych przebiegające z różnym natężeniem od początku lat 90. ubiegłego stulecia charakteryzuje się ewolucją obydwu systemów. Od momentu zjednoczenia Niemiec w 1990 r. ochroną granicy RFN zajmowała się Federalna Straż Graniczna Bundesgrenzschutz (BGS). W Polsce w 1990 r., w miejsce rozformowanych Wojsk Ochrony Pogranicza, do ochrony granicy państwowej powołana została Straż Graniczna. Od tego momentu możemy mówić o nawiązaniu i rozwoju współpracy w zwalczaniu przestępczości transgranicznej pomiędzy BGS, w 2005 r. przemianowaną na Policję Federalną Bundespolizei (BPOL) i Strażą Graniczną. Po obu stronach po raz pierwszy w historii znalazły się, zamiast oddziałów wojskowych, dwie jednolite formacje o charakterze policyjnym, dysponujące podobnymi uprawnieniami i mające podobne zadania w zakresie ochrony granicy państwa. Jest to o tyle istotne, że z uwagi na system federacyjny organizacji państwa po stronie niemiec-

II. PRAWO 45 kiej i unitarny po stronie polskiej mamy do czynienia ze swoistą mozaiką kompetencyjną służb zajmujących się egzekwowaniem prawa po obu stronach granicy. Wystarczy przypomnieć, że Polska graniczy z trzema landami, tj. Meklemburgią Pomorzem Przednim, Brandenburgią i Saksonią. Każdy z tych de facto niezależnych krajów posiada własną, policję landową (Landespolizei). Dodatkowo w rejonie całego pogranicza na terytorium wszystkich trzech landów właściwa do działania jest również Policja Federalna. Swoje zadania, często zbieżne z innymi służbami, realizuje także niemiecki Główny Urząd Celny (Hauptzollamt) oraz Celny Urząd Śledczy (Zollfahndungsamt). Nakładając na ten obraz kompetencje służb po stronie polskiej, uzyskujemy dość złożony schemat organizacyjny, w którym należy znaleźć obszary współpracy. Względne dopasowanie zadań i kompetencji sprawiło, że naturalnym, strategicznym partnerem dla Straży Granicznej stała się BGS. Nawiązując do początków współpracy, należy dopełnić kontekst historyczny elementami ekonomii. Dysproporcje w rozwoju gospodarczym pomiędzy graniczącymi państwami powodowały w tamtym okresie przy coraz wyraźniejszym unoszeniu się żelaznej kurtyny wzrost przestępczości, zwłaszcza przemytu (wyroby akcyzowe) i korupcji. Początkowo stosunki między służbami granicznymi obarczone były pewną dozą nieufności. Z uwagi na wieloletnie członkostwo RFN w Unii Europejskiej oraz stosowanie dorobku prawnego Schengen, przedstawiciele BGS występowali często w stosunku do polskiej Straży Granicznej w roli instruktorów, dzieląc się doświadczeniami w zwalczaniu przestępczości transgranicznej. Wyrazem tego była na przykład seria tzw. szkoleń bliźniaczych realizowanych w ramach programu PHARE Twinning Programme 1, którego beneficjentem była SG. W latach 1998 1999 dokonano wymiany oficerów łącznikowych BGS i SG rezydujących odpowiednio w Warszawie i Berlinie. Stopniowo dochodziło do wyrównywania poziomu metod stosowanych w zwalczaniu przestępczości transgranicznej w obydwu służbach. Obecnie można określić stan wspólnych działań jako zrównoważony, zharmonizowany i partnerski. Pierwszym dokumentem formalizującym współpracę między BGS i SG była międzyrządowa umowa z 1995 r. Zakres bezpośredniej współpracy Straży Granicznej RP i Policji Federalnej RFN został następnie określony w Umowie między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Federalnej Niemiec z dnia 18 lutego 2002 r. o współpracy policji i straży granicznych na terenach przygranicznych (Dz.U. z 2005 r. Nr 223, poz. 1915). Współdziałanie Straży Granicznej z Policja Federalną obejmuje przede wszystkim zapobieganie nielegalnemu przekraczaniu granicy oraz nielegalnemu przemieszczaniu przez nią niebezpiecznych substancji i przedmiotów. Dynamika działań służb powodowała, iż zawierane umowy sankcjonowały istniejący stan rzeczy. I tak, wspomniana umowa z 2002 r. sformalizowała na przykład powstałe na przełomie lat 1998 1999 punkty wymiany informacji i osób w Kołbaskowie Pomellen, Słubicach Frankfurcie nad Odrą i Zgorzelcu Goerlitz. Najbardziej istotne zmiany organizacyjno-strukturalne nastąpiły w 2005 r., kiedy to BGS przeformowano w BPOL, oraz w 2009 r. ze względu na reorganizację, jaką przeszła Straż Graniczna. Na mocy Rozporządzenia Ministra Spraw 1 Phare Twinning Programme Współpraca bliźniacza (ang. twinning) jest to program powstały z inicjatywy Komisji Europejskiej w 1998 r., którego głównym celem było wspieranie instytucji publicznych oraz przyczynianie się do rozwoju nowoczesnej administracji w państwach objętych programami finansowanymi przez Komisję Europejską. Program Phare został ustanowiony Rozporządzeniem Rady UE numer 3906/89 z 18 grudnia 1989 r. o ekonomicznej pomocy dla Republiki Węgier i Polski. Nazwa Phare jest akronimem oryginalnej nazwy programu Poland and Hungary: Action for the Restructuring of the Economy.

46 PRZEGLĄD BEZPIECZEŃSTWA WEWNĘTRZNEGO 6/12 Wewnętrznych i Administracji z dnia 10 września 2009 r. w sprawie zniesienia oddziałów Straży Granicznej oraz zmiany rozporządzenia w sprawie utworzenia oddziałów Straży Granicznej (Dz.U. z 2009 r. Nr 160, poz. 1273), zniesiono Pomorski i Łużycki Oddział SG, a zamiast Lubuskiego Oddziału SG powołano Nadodrzański Oddział SG (NoOSG) z siedzibą w Krośnie Odrzańskim, który obejmuje swym zasięgiem niemal całą (z wyjątkiem niewielkiego odcinka w pobliżu Świnoujścia, znajdującego się w rejonie służbowej odpowiedzialności Morskiego Oddziału Straży Granicznej) granicę polsko-niemiecką. Oprócz zmian organizacyjno-strukturalnych jako jednego z czynników determinujących współpracę służb granicznych należy odnotować procesy postępującej integracji Polski z Unią Europejską i grupą państw Schengen, które przebiegały na przestrzeni ostatnich 20 lat. Ważny jest tu zwłaszcza 2004 r., kiedy Polska uzyskała członkostwo w Unii Europejskiej. Skutkowało to zwiększeniem swobody przemieszczania się osób i towarów przez granicę państwową. Stan ten oprócz oczywistych korzyści społecznych stworzył dogodniejsze warunki do działania grupom przestępczym. W tym okresie, oprócz wymienionej wcześniej aktywności kryminalnej dotyczącej wyrobów akcyzowych, odnotowano wzrost prób przewożenia przez granicę państwa substancji odurzających, kradzionych pojazdów i odpadów. Należy również wspomnieć, że w momencie przystąpienia Polski do Unii Europejskiej zwiększyła się jej atrakcyjność dla potencjalnych nielegalnych imigrantów, z zastrzeżeniem, że terytorium RP nadal traktowane jest jako obszar tranzytowy. Powoduje to wzrost prób przekraczania granicy bez uprawniających do tego dokumentów lub na podstawie dokumentów sfałszowanych albo cudzych. Kolejny przełom stanowi data 21 grudnia 2007 r. na drodze do pełnej integracji europejskiej. Tego dnia Polska oficjalnie rozpoczęła pełną realizację postanowień Traktatu z Schengen i Konwencji Wykonawczej do tego Traktatu (KWS) 2 oraz uzyskała formalne podstawy do czerpania z dorobku prawnego grupy państw Schengen, nazywanego często przez analogię do dorobku Wspólnot Europejskich aquis Schengen. Z dnia na dzień nastąpiły zmiany odwracające dotychczasowy porządek prawny obejmujący zagadnienia przekraczania i ochrony granicy państwa. Konwencja Wykonawcza do Traktatu w art. 2 ust. 1 lapidarnie, lecz precyzyjnie, określa główną zmianę, jaka nastąpiła po 21 grudnia 2007 r. na pograniczu polsko-niemieckim: Granice wewnętrzne mogą być przekraczane w każdym miejscu, bez poddawania przekraczających je osób jakiejkolwiek kontroli. Zapis ten oddaje istotę przeobrażeń, jakie zaszły na granicy, która z zewnętrznej stała się wewnętrzną granicą Schengen. W nocy z 21 na 22 grudnia 2007 r. odbyły się uroczyste obchody zniesienia kontroli w byłych już przejściach granicznych. Poranek 22 grudnia rozpoczął nową erę w ochronie granicy państwowej. W praktyce zaprzestano przeprowadzać kontrole graniczną oraz fizyczną ochronę granicy państwa. Warto w tym miejscu wspomnieć o powstałym przy tej okazji i pokutującym wciąż w niektórych środowiskach błędnym poglądzie, jakoby granica państwa przestała istnieć w związku z przystąpieniem Polski do grupy Państw Schengen. W sposób oczywisty tak się nie stało, granica stanowi jeden z atrybutów suwerenności państwa, określając jego terytorium. Zaprzestano jedynie kontroli na przejściach granicznych i fizycznej ochrony tzw. 2 KWS Konwencja Wykonawcza do Traktatu z Schengen z dnia 14 czerwca 1985 roku między Rządami Państw Unii Gospodarczej Beneluksu, Republiki Federalnej Niemiec oraz Republiki Francuskiej w sprawie stopniowego znoszenia kontroli na wspólnych granicach z późn. zm.

I. ANALIZY 47 granicy zielonej, tj. odcinków położonych między dawnymi przejściami granicznymi. Przed SG i BPOL stanęło wyzwanie, aby w zmienionej rzeczywistości nie doszło do pogorszenia stanu bezpieczeństwa na pograniczu. Jak już wspomniano, oprócz wzrostu liczby podróżnych korzystających z łatwiejszego przekraczania granicy wewnętrznej Schengen, wynikającej z braku formalności, odnotowano wzrost aktywności grup przestępczych upatrujących w zniesieniu kontroli możliwości zwielokrotnienia zysków z zabronionej działalności. Nasiliła się przestępczość akcyzowa, kradzieże pojazdów i przemieszczanie odpadów bez stosownych zezwoleń. Rozpoczął się również prawdziwy exodus cudzoziemców przebywających w Polsce i przekonanych, że po zniesieniu kontroli granicznej bez względu na rodzaj posiadanego tytułu pobytowego czy też jego brak mogą oni swobodnie przemieszczać się do państw Europy Zachodniej. Tym wyzwaniom służby graniczne musiały stawić czoło, choć zostały pozbawione swego dotychczasowego podstawowego instrumentu, jakim była kontrola graniczna. Główny rejon działania został przesunięty do wnętrza kraju. Czynności SG po stronie polskiej skupiono na poprzedzonej analizą ryzyka i pracą operacyjno-rozpoznawczą ochronie szlaków komunikacyjnych o szczególnym znaczeniu międzynarodowym przed przestępczością, której zwalczanie leży we właściwości Straży Granicznej. Straż Graniczna zaczęła korzystać ze środków kompensacyjnych przewidzianych w KWS dla nowych uczestników Schengen, aby zapobiec zmniejszeniu się bezpieczeństwa w związku ze zniesieniem kontroli granicznej. Oprócz dostępu do Systemu Informacyjnego Schengen (SIS) rozpoczęto korzystanie z instytucji prawnych wprowadzonych przez KWS, w tym z pościgu i obserwacji transgranicznej. Straż Graniczna prowadziła na drogach dojazdowych do granicy czynności kontrolne współne z innymi służbami, głównie z Policją, Służbą Celną i BPOL, a po stronie niemieckiej z BPOL, tworząc wspólne patrole. Zdj. 1. Wspólny patrol polsko-niemiecki. Istotnym środkiem kompensującym zniesienie kontroli granicznej stała się działalność powołanego 20 grudnia 2007 r., dosłownie w przeddzień przystąpienia Polski do realizacji postanowień z Schengen, Polsko-Niemieckiego Centrum Współpracy Służb Granicznych Policyjnych i Celnych (PNCW). Siedziba PNCW znajduje się w obiekcie byłego przejścia w Świecku.

48 PRZEGLĄD BEZPIECZEŃSTWA WEWNĘTRZNEGO 6/12 Zdj. 2. Otwarcie PNCW 20 grudnia 2007 r. Źródło: Materiały Komendy Głównej Straży Pożarnej. Centrum powstało na bazie wspomnianego wcześniej Punktu Kontaktowego w Słubicach i stanowi, oprócz Regionalnych Punktów Wymiany Informacji i Osób w Kołbaskowie Pommellen i Zgorzelcu Goerlitz, kluczowy element bezpieczeństwa na pograniczu Polski i Niemiec. Służba w PNCW pełniona jest w systemie całodobowym przez funkcjonariuszy dziewięciu formacji mundurowych z Polski i Niemiec 3. Poniżej logotyp każdej z tych służb: Straż Graniczna Policja Służba Celna 3 Opcjonalnie dziesiątą służbą może być Bundeskriminalamt (BKA) Federalny Urząd Kryminalny.

I. ANALIZY 49 Bundespolizei Policja Federalna Landespolizei Brandenburg Policja Landowa Brandenburgii Landespolizei Sachsen Policja Landowa Saksonii Landespolizei Meklemburg-Vorpommern Policja Landowa Meklemburgii-Pomorza Przedniego Hauptzollamt Główny Urząd Celny Zollfahndungsamt Celny Urząd Śledczy Bundeskriminalamt Federalny Urząd Kryminalny Polsko-Niemieckie Centrum zajmuje się przede wszystkim wymianą informacji między wyżej wymienionymi służbami oraz koordynacją działania za pomocą systemów informatycznych. Dzięki temu służby otrzymują dane dotyczące m.in.: rejestracji pojazdów, przekroczeń granicy, informacje o poszukiwanych osobach, adresach i obiektach będących w ich zainteresowaniu oraz o prowadzonych postępowaniach. Istotnym elementem aktywności jest wymiana meldunków dobowych między zainteresowanymi jednostkami, które pozwalają na uzyskanie czytelnego obrazu stanu bezpieczeństwa. Za pośrednictwem PNCW realizowane są także wnioski o obserwację transgraniczną i pościgi transgraniczne, a w razie potrzeby koordynowane są również czynności w tym zakresie. Opracowywane są też uzgodnienia co do przekazywania osób w ramach readmisji oraz Europejskich Nakazów Aresztowania. Polsko-Niemieckie Centrum Współpracy jest ponadto miejscem wielu oficjalnych spotkań przedstawicieli poszczególnych służb oraz ćwiczeń z obserwacji czy pościgu transgranicznego. Od początku powstania do PNCW przyjeżdżają również goście z całego świata. Celem wizyt jest wymiana doświadczeń. Oprócz przedstawicieli różnych szczebli administracji państwowej z Polski i Niemiec w Centrum przebywali przedstawiciele m.in.: Armenii, Azerbejdżanu, krajów bałkańskich, Bułgarii, Chin, Gruzji, Litwy, Rumunii, Turcji, Ukrainy, USA, Argentyny, Boliwii, Brazylii, Chile, Ekwadoru, Gujany, Kolumbii, Paragwaju, Urugwaju, Peru, Surinamu i Wenezueli. Jak wynika z tego krótkiego opisu, Polsko-Niemieckie Centrum Wspólpracy w Świecku jest ważnym miejscem w systemie bezpieczeństwa na poziomach: europejskim, krajowym i lokalnym.

50 PRZEGLĄD BEZPIECZEŃSTWA WEWNĘTRZNEGO 6/12 Służby graniczne Polski i Niemiec korzystają z wielu środków, dzięki którym zapewniają właściwy poziom bezpieczeństwa na pograniczu. Należy zaznaczyć, że po otwarciu granic w 2007 r. nasiliła się przestępczość transgraniczna, co ilustrują poniższe tabele: Tab. 1. Liczba osób zatrzymanych przez funkcjonariuszy Nadodrzańskiego Oddziału Straży Granicznej za przestępstwa i wykroczenia. Rok Liczba osób zatrzymanych (ogółem) Liczba zatrzymanych cudzoziemców 2007 2134 1203 2008 2082 955 2009 2504 1607 2010 2804 1851 2011 (styczeń wrzesień) 1968 1213 Tab. 2. Przestępczość transgraniczna po otwarciu granic i zniesieniu kontroli granicznej ujawniona przez funkcjonariuszy Nadodrzańskiego Oddziału Straży Granicznej. Rodzaj przemycanych towarów Wartość ujawnionego przemytu w latach 2007 2011 2007 2008 2009 2010 2011 (styczeń wrzesień) Papierosy (w zł) 11 822 335 8 406 635 4 892 098 20 502 713 6 809 551 Alkohol (w zł) 7880 22 298 6 22 183 810 475 491 Samochody (w zł) 468 244 630 706 1 447 140 3 336 500 8 340 826 Narkotyki (w zł) 2 312 708 305 998 2 359 519 874 736 5 169 329 Broń (w szt.) 3 6 31 51 22 Amunicja (w szt. ) 127 16 7 3463 45 Analizując zaprezentowane dane, warto zauważyć pewną tendencję, którą obrazuje liczba zatrzymywanych osób. Wskaźnik ten zdaje się być istotny do określenia skuteczności działania w ujawnianiu sprawców przestępstw i wykroczeń. Relatywnie wysoka liczba osób zatrzymanych w 2007 r. wynikała z prowadzonej praktycznie przez cały rok kontroli granicznej i ugruntowanych metod ujawniania sprawców. Z koniecznością poddania się kontroli wiązało się przymusowe okazanie dokumentów tożsamości, rejestracja podróżnych i środków transportu w bazach danych itp., co skutkowało pewną przewidywalnością działania sprawców. W kolejnym roku zatrzymano mniej osób, zwłaszcza cudzoziemców, co może wskazywać na przejściową dezorientację służb granicznych w nowej rzeczywistości. Lata 2009 i 2010 wskazują, że skutecznie wdrożono nowe formy zwalczania przestępczości transgranicznej, pomimo

I. ANALIZY 51 że nie stosowano kontroli granicznej i fizycznej ochrony zielonej granicy. Znajduje to odzwierciedlenie w liczbie zatrzymanych osób, która przewyższa tę sprzed czasów zniesienia kontroli granicznej. Mimo konieczności zmiany form i metod działania Straży Granicznej oraz redukcji stanu osobowego funkcjonariuszy, która nastąpiła w wyniku wspomnianej wcześniej restrukturyzacji SG oraz naturalnego odpływu kadry, znacznie wzrosła wykrywalność przestępstw i wykroczeń. Wykrywanie przestępstw transgranicznych zmniejszyło się jednak w 2011 r., co mogło być spowodowane mniejszą liczbą funkcjonariuszy. Wpłynęło to negatywnie i nadal wpływa na poziom bezpieczeństwa w rejonie granicy Polski z Republiką Federalną Niemiec. Dodatkowym czynnikiem utrudniającym ujawnianie przestępstw jest, paradoksalnie, usprawnianie ciągów komunikacyjnych przecinających granicę. Oddanie do użytku w grudniu 2011 r. fragmentu autostrady A2, łączącej odcinek niemiecki z polskim, negatywnie wpłynęło na bezpieczne kontrolowanie pojazdów, co jest związane z przemieszczaniem się pojazdów bez konieczności zmniejszania prędkości. Ze względu na krótki czas, jaki upłynął od tego wydarzenia, zbyt wcześnie wprawdzie mówić o ujęciu statystycznym, jednak utrudnienia w wykrywaniu przestępstw i wykroczeń są już zauważalne. W omawianym czteroletnim okresie nie tylko wzrastała liczba czynów zabronionych, lecz także zwiększyła się różnorodność przestępstw. Grupy przestępcze zmieniały swoje cele, wybierając takie obszary aktywności, które generowały maksymalne zyski. Oprócz przemytu narkotyków i wyrobów akcyzowych bardzo intratnym źródłem dochodu stało się przede wszystkim organizowanie nielegalnego przekraczania granicy oraz przestępczość samochodowa. Każdy z tych rodzajów nielegalnej aktywności mógłby stanowić podstawę do odrębnej obszernej publikacji przypadek z 15 grudnia 2009 r. Wówczas to grupa około 200 cudzoziemców z rejonu Kaukazu opanowała pociąg, którym usiłowała nielegalnie przekroczyć granicę w Zgorzelcu, próbując dostać się do Niemiec. Skutecznie zapobiegła temu Straż Graniczna przy wsparciu innych służb. Innym przykładem może być likwidacja przez SG nielegalnych fabryk papierosów lub ujawnienie dużych ilości narkotyków. Te wydarzenia nie mają charakteru codziennego, nie są więc zbyt uciążliwe w odbiorze społecznym. Taki charakter ma natomiast tzw. przestępczość samochodowa, której należy poświęcić kilka słów. Z przeprowadzonych w SG analiz wynika, że problem dotyczący kradzieży pojazdów z roku na rok systematycznie się zwiększa. Dotyczy to nie tylko luksusowych pojazdów osobowych, lecz również ciężarówek, maszyn rolniczych i budowlanych. Statystyka sporządzona w Nadodrzańskim Oddziale Straży Granicznej za 2011 r. w porównaniu z 2010 r. wskazuje na duży wzrost kradzieży (około 190 proc. por. rys. 1). Wartość odzyskanych przez funkcjonariuszy NoOSG pojazdów w okresie styczeń wrzesień 2011 r. wyniosła blisko osiem i pół miliona złotych. Sprawcy przestępstw działają w zorganizowanych i wyspecjalizowanych grupach, wykazując się determinacją i często swoistym zanikiem instynktu samozachowawczego, co można tłumaczyć wpływem narkotyków lub alkoholu. Niezatrzymywanie się do kontroli, poruszanie z prędkością przekraczającą 200 250 km/h, ignorowanie przepisów drogowych oraz innych uczestników ruchu drogowego, a także stwarzanie zagrożenia dla osób postronnych stało się normą zachowań sprawców. Działania grup przestępczych oprócz szkód materialnych wyrządzają również szkody w sferze mentalnej. Naruszają dobrosąsiedzkie stosunki Polaków i Niemców żyjących na pograniczu, przyczyniając się do powstawania i utrwalania niekorzystnych stereotypów. Widać to na wykresie uwzględniającym najczęstsze miejsca kradzieży pojazdów. Dane te są na tyle wymowne, że, wzdaje się, nie wymagają komentarza.

52 PRZEGLĄD BEZPIECZEŃSTWA WEWNĘTRZNEGO 6/12 Rys. 1. Przestępczość transgraniczna w latach 2010-2011 ujawniona przez funkcjonariuszy Nadodrzańskiego Oddziału Straży Granicznej przemyt samochodów. Zdj. 3 6. Działania funkcjonariuszy Nadodrzańskiego Oddziału Straży Granicznej.

I. ANALIZY 53 Rys. 2. Przestępczość transgraniczna w 2011 r. kraj pochodzenia kradzionych samochodów. Podsumowując, należałoby przyznać, że brakuje podstaw do udzielenia jednoznacznej odpowiedzi na ptyanie, czy w wyniku akcesji Polski do grupy państw Schengen doszło do poprawy, czy też do spadku poziomu bezpieczeństwa na pograniczu polsko-niemieckim. Można się pokusić o stwierdzenie, że o ile skuteczność służb reagujących na popełnione czyny zabronione jest dość wysoka, o tyle subiektywne poczucie bezpieczeństwa wśród społeczeństw lokalnych zmalało w związku ze wzrostem liczby popełnianych przestępstw, szczególnie po stronie niemieckiej. Przestępczość transgranicznaw okresie czterech lat ewoluowała w zakresie rodzaju, liczby i ciężaru gatunkowego popełnianych czynów zabronionych. Grupy przestępcze, korzystając z ułatwień w swobodnym przepływie osób i towarów, wzmogły swą nielegalną aktywność. Polska Straż Graniczna dostosowała metody i formy zwalczania przestępczości transgranicznej do nowej rzeczywistości, z powodzeniem wkomponowując się w system bezpieczeństwa państw strefy Schengen. Zarówno w odniesieniu do przestępców, jak i służb egzekwujących poszanowanie prawa, możemy dostrzec nową jakość działania. Przykładem takiego dopasowania sie do zmiennych realiów może być opracowana wspólnie przez Straż Graniczną i Bundespolizei Koncepcja rozwoju wspólnych polsko-niemieckich placówek granicznych. W ramach tej inicjatywy przygotowano m.in. dokument dotyczący wspólnego zadeklarowania intencji w sprawie pilotażowego projektu pn. Wspólne polsko-niemieckie placówki służbowe. Wdrożenie tej koncepcji w życie spowodowałoby wzmożenie współpracy i wyniesienie jej do poziomu, na którym dwujęzyczny patrol złożony z funkcjonariuszy Straży Granicznej i Bundespolizei (w stosunku 1:1) w sposób nieskrępowany przemieszczałby się przez granicę państwa i niezależnie od miejsca przebywania dysponowałby pełnią kompetencji władczych. Przygotowane przez Straż Graniczną i Bundespolizei dokumenty planistyczne, czekają obecnie na akceptację ministerialną. Granica państwa, która kiedyś dzieliła, teraz coraz bardziej łączy i ułatwia nielegalną aktywność, ale też jej zapobieganie i przeciwdziałanie.

54 PRZEGLĄD BEZPIECZEŃSTWA WEWNĘTRZNEGO 6/12 Streszczenie W artykule dokonano podsumowania wpływu zniesienia kontroli na granicach wewnętrznych Unii Europejskiej na bezpieczeństwo publiczne landów i województw polsko-niemieckiego pogranicza. Analiza obejmuje okres czterech lat od momentu wejścia Polski do strefy Schengen. Duża część rozważań poświęcona jest przedstawieniu realiów przestępczości transgranicznej na wskazanym terytorium oraz metodom walki z tym negatywnym zjawiskiem. Uwaga autora skupia się na przestępczości samochodowej. Przybliżone zostały również kwestie związane z wprowadzeniem środków kompensacyjnych po zniesieniu kontroli granicznej czy ze swobodą przemieszczania się i pobytu osób. W artykule przedstawiono także zmianę sposobów działania funkcjonariuszy Straży Granicznej z uwzględnieniem szeroko pojętej współpracy międzynarodowej. Abstract This article provides a summary of the impact of the abolition of border controls on the internal borders of the European Union on public safety of states and provinces of the Polish-German border area. The analysis covers the period of four years since Poland s entry to the Schengen zone. A large part of considerations is dedicated to presenting cross-border crime issues and methods of counteracting this negative phenomenon. The author s attention focuses on crimes relative to vehicles. This article brings closer topics related to the introduction of compensation measures after the abolition of border control and issues relative to freedom of movement and residence. The article also presents changes in manners of operations of the Border Guards in the fight against crime including broad international cooperation.