ZACHOWANIE POLSKIEGO DZIEDZICTWA NARODOWEGO

ZACHOWANIE POLSKIEGO DZIEDZICTWA NARODOWEGO 5 Recenzenci Ks. Prof. dr hab. Marian Bendza dr hab. Jerzy Urwanowicz, prof. Uniwersytetu w Białymstoku Korekta Witalis Łuba Redakcja serii Wojciech Walczak, Karol Łopatecki Redakcja tomu Wojciech Walczak Publikacja dofinansowana przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego (umowa nr 611/P-DUN/2011) Wydawca Instytut Badań nad Dziedzictwem Kulturowym Europy 15 867 Białystok, ul. Sokólskiego 7, lok. 19 ISBN 978 83 925705 6 1 Projekt okładki i łamanie Izabela Kabacińska Na okładce: Aleksander Chodkiewicz, wojewoda nowogrodzki, a także robynmac Fotolia.com Druk Totem s.c. ul. Jacewska 89, 88 100 Inowrocław, www.totem.com.pl

Spis treści Wstęp... 7 Sumariusz Dokumentów do Dóbr Supraskich z nadań funduszowych przez J. WW. hrabiów Chodkiewiczów w posiadaniu WW. Ojców Bazylianów zostających roku 1817 w Młynowie, spisany... 15

Wstęp Archiwum Młynowskie Chodkiewiczów należy do jednych z najbardziej cennych zbiorów akt, często wykorzystywanych przez badaczy przeszłości. Ród Chodkiewiczów należał do jednej z najwybitniejszych familii magnackich w Rzeczypospolitej. Od końca XV stulecia przedstawiciele tego rodu sprawowali wysokie urzędy i najwyższe godności senatorskie. Fortunę rodową zawdzięczali nie tylko nadaniom królewskim, ale również koligacjom rodzinnym z najważniejszymi rodzinami w państwie. Domeny rodowe, zakupy, nadania i koligacje przyniosły Chodkiewiczom wielkie posiadłości na terenach Wielkiego Księstwa Litewskiego, a następnie ziemiach ruskich Korony. Chodkiewiczowie czerpali liczne dochody ze starostw, dzierżaw i innych dóbr królewskich 1. Największe wpływy przedstawiciele rodu uzyskali w XVI i na początku XVIII w. Funkcję hetmanów Wielkiego Księstwa Litewskiego pełnili Grzegorz Chodkiewicz (zm. 1572), Jan, syn Hieronima 1 O rodzie Chodkiewiczów i jego przedstawicielach, por.: Polski Słownik Biograficzny (dalej: PSB), t. III, Kraków 1937, s. 354 372; K. Niesiecki, Herbarz polski, t. III, Lipsk 1839, s. 48 63; J. Kamiński, Rodzina Chodkiewiczów herbu Gryf, Skarbiec Polski, 1859; S. K. Kossakowski, Monografie historyczno-genealogiczne niektórych rodzin polskich, t. I, Warszawa 1876, s. 40 64; T. Żychliński, Złota księga szlachty polskiej, R. XI, Poznań 1889, s. 1 34; A. Boniecki, Herbarz polski, t. III, Warszawa 1900, s. 21 29; S. Uruski, Rodzina, t. II, Warszawa 1905, s. 207 215; Z. Luba- Radzimiński, Sprawa odrębnego pochodzenia Chodkiewiczów litewskich i białoruskich, Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego, Kraków 1928. 7

Sumariusz Dokumentów Dóbr Supraskich Chod kiewicza (ok. 1537 1579) i Jan Karol Chodkiewicz (1561 1621) 2. Już w 1555 r. Chodkiewiczowie uzyskali tytuł hrabiowski cesarstwa rzymskiego, który został im zatwierdzony przez króla Zygmunta Augusta w 1568 r. Wówczas to doszło do zamiany herbu z Kościeszy na Gryfa z odmianą. W połowie XVI w. doszło do podziału rodu Chodkiewiczów na trzy linie: brzostowicką, bychowską i supraską. Pierwsza gałąź Chodkiewiczów wygasła w 1578 r., druga w 1626 r., a jedyną żyjącą pozostała linia supraska. Potomkowie supraskiej linii Chodkiewiczów, posiadający swe liczne dobra na terenach Wielkiego Księstwa Litewskiego, w połowie XVIII w. przenieśli swoją rodową rezydencję do Młynowa, leżącego w odziedziczonych dobrach sapieżyńskich na Wołyniu. Powstanie archiwum Chodkiewiczów w Młynowie było zasługą Jana Mikołaja Chodkiewicza, starosty żmudzkiego (1738 1781) i jego żony Ludwiki z Rzewuskich Chodkiewiczowej (1744 1816). Starosta żmudzki, pragnąc podkreślić wielką przeszłość swego rodu, w latach sześćdziesiątych XVIII w. podjął decyzję o założeniu w Młynowie własnego archiwum rodowego. Na jego polecenie archiwista rodowy Andrzej Komar przeprowadził liczne kwerendy archiwalne w Metryce Litewskiej, w księgach sądowych ziemskich i grodzkich, archiwach prywatnych, gdzie dokonał odpisów akt dotyczących Chodkiewiczów i rodzin z nimi spokrewnionych. Jan Mikołaj Chodkiewicz nabywał również akta rodowe w drodze wymiany, darów i zakupów. W ten sposób do Młynowa trafiły, między innymi, akta rodowe z linii brzostowickiej i bychowskiej 3. Po śmierci inicjatora powstania archiwum rodowego w Młynowie jego działalność kontynuowała żona zmarłego, Ludwika. 2 Biogram Grzegorza (Hrehorego) Chodkiewicza, PSB, t. III, Kraków 1937, s. 358 359; Jana Chodkiewicza, tamże, s. 361 363; Jana Karola Chodkiewicza, tamże, s. 363 367; L. Podhorecki, Hetman Jan Karol Chodkiewicz, Warszawa 1976. 3 PSB, t. III, s. 368 369; S. Pełeszowa, Archiwum Młynowskie Chodkiewiczów (1499 1932), Archeion, 1979, t. LXIX, s. 118. 8

Wstęp To ona w pałacu młynowskim zgromadziła w końcu XVIII w. wszystkie rozproszone archiwalia i utworzyła jedno Archiwum Generalne. W archiwum znalazły się akta rodzinne Chodkiewiczów i innych rodzin spokrewnionych oraz akta administracyjno-gospodarcze należących do nich dóbr 4. Zasoby Archiwum Młynowskiego zostały powiększone przez syna Jana Mikołaja i Ludwiki, Aleksandra Chodkiewicza (1776 1838), generała wojsk polskich, członka Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Warszawie. Aleksander Chodkiewicz pozyskał wiele bezcennych rękopisów, akt kancelaryjnych różnych urzędów, jednostek wojskowych czasów stanisławowskich i Księstwa Warszawskiego 5. Utworzone w końcu XVIII w. Archiwum Chodkiewiczów w Młynowie przetrwało do okresu międzywojennego. Zniszczone w znacznym stopniu w czasie I wojny światowej stało się obiektem zainteresowania historyków i archiwistów. Hrabia Mieczysław Chodkiewicz w 1920 r. przekazał ocalałe resztki tego znakomitego archiwum rodowego do Muzeum Narodowego w Krakowie. Przed przywiezieniem Archiwum Młynowskiego do Krakowa dzieliło się ono na kilka części: Archiwum Chodkiewiczowskie, Archiwum Sapiehów, Archiwum wojskowe czasów saskich, zbiory autografów i rękopisów 6. W 1937 r. w wyniku starań Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego rodzina Chodkiewiczów 4 Tamże. 5 T. E. Estreicher, H. Mościcki, Aleksander Chodkiewicz, PSB, t. III, s. 355 358; T. Kalusiński, Aleksander Chodkiewicz (1776 1838), Chemik, 1962, nr 1; S. Pełeszowa, Archiwum Młynowskie Chodkiewiczów..., s. 119. 6 Archiwum Chodkiewiczów w Młynowie, Kwartalnik Historyczny, 1919, t. XXX; J. Kwiatkowski, O zbiorach młynowskich Chodkiewiczów, Dziennik Wołyński, 1922, nr 5; E. Chwalewik, Zbiory polskie, t. I, Warszawa Kraków 1926; M. Orłowicz, Przewodnik po Wołyniu, Łuck 1929, s. 304 305; J. Nieć, Dział rękopisów w Bibliotece Wołyńskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Łucku, Archiwum Chodkiewiczów w Młynowie, Archeion, 1936, t. XIV, s. 56 57; S. Pełeszowa, Zbiór akt wojskowych Aleksandra Chodkiewicza w Archiwum Młynowskim, przechowywanym 9

Sumariusz Dokumentów Dóbr Supraskich przekazała pozostałą część Archiwum Młynowskiego, nie będącego w posiadaniu Muzeum Narodowego. W 1951 r. Muzeum Narodowe w Krakowie przekazało Archiwum Młynowskie Chodkiewiczów do Archiwum Państwowego w Krakowie. W ten sposób doszło do scalenia liczącego 3088 jednostek archiwalnych Archiwum Młynowskiego i jego opracowania 7. Archiwum Młynowskie Chodkiewiczów, mimo licznych strat, jest jednym z największych rodowych archiwów magnackich w zbiorach polskich. Archiwum Młynowskie Chodkiewiczów w całości nie zostało przeniesione do Archiwum Państwowego na Wawelu w Krakowie. Niektóre pochodzące z jego zasobów dokumenty znalazły się w zbiorach rękopisów Biblioteki Muzeum Narodowego im. Czartoryskich w Krakowie. W sumie pozostało sześć metrów bieżących akt. Przechowywane tam są, między innymi, 80 dokumentów pergaminowych z lat 1496 1738, część akt rodzinnych i gospodarczych, korespondencja Chodkiewiczów z XVII XIX w. oraz dokumenty prywatne generała Aleksandra Chodkiewicza. Za szczególnie cenne należy uznać zespoły archiwalne dotyczące Gene alo gii Chodkiewiczów (MN 741), Dyplomy pergaminowe z domu Chodkiewiczów (MN 542) i Sumariusze dotyczące akt fundacji monasteru bazylianów oraz innych akt Chodkiewiczów z lat 1492 1806 (MN 860). Przechowywany w Bibliotece Muzeum Narodowego im. Czar torys kich w Krakowie trzytomowy Summaryusz dokumentów do dóbr supraskich z nadań funduszowych przez J. WW. hrabiów Chodkiewiczów w posiadaniu WW. Ojców Bazylianów zostających roku 1817 w Młynowie spisany został pierwotnie sporządzony 8 lipca 1797 r. przez archiwistę domu Chodkiewiczów Andrzeja Michała Komara. Sumariusz, w Archiwum Państwowym w Krakowie, Archeion, 1972, t. LVII, s. 127 138; taż, Archiwum Młynowskie Chodkiewiczów..., s. 115 128. 7 Inwentarz Archiwum Młynowskiego Chodkiewiczów, Archiwum Państwowe (dalej: AP) w Krakowie; S. Pełeszowa, Archiwum Młynowskie Chodkiewiczów..., s. 116 117. 10

Wstęp uzu pełniony w 1806 r. o akta z lat 1797 1806, został 21 grudnia 1817 r. na nowo opracowany przez archimandrytę Stanisława Roguskiego i potwierdzony podpisem przez podsędka czarnobylskiego Dobrzańskiego. Każdy tom Sumariusza posiada innych charakter. Podstawą do wykonania Sumariusza w 1817 r. (t. I), liczącego 95 kart, był zdekompletowany Sumariusz, który został wykonany przez Andrzeja Michała Komara w 1805 r. (t. III). Wolumen ten liczy 92 karty. Zawarty w nim układ i wykaz dokumentów był następnie powielony w 1817 r. Pomimo że pierwotna wersja Sumariusza wykonana przez archiwistę domu Chodkiewiczów została zdekompletowana, to na podstawie zachowanej jej części można wnioskować, że Sumariusz z 1817 r. tylko w niewielkim stopniu odbiega od pierwowzoru. Wpisy tytułów dokumentów dokonane przez A. Komara były bardziej obszerniejsze aniżeli wykonane na ich podstawie w 1817 r. W pierwszym tomie dodano niektóre akta, które nie znalazły się w pierwotnej wersji Sumariusza. W tomie I i III Sumariusza znajduje się wyłącznie zestawienie dokumentów odnoszących się do monasteru supraskiego. Najwięcej dokumentów z wykazu dotyczy dóbr należących do klasztoru. W obu woluminach Sumariusza znajdują się akta prawne monasteru, wykazy przywilejów i nadań, wypisy z ksiąg trybunalskich, sądów grodzkich i ziemskich oraz duża liczba listów osób duchownych i świeckich w sprawie zgromadzenia supraskiego. Oba tomy Sumariusza zostały wydane w osobnej publikacji 8. Tom II Sumariusza różni się zasadniczo od dwóch wyżej wymienionych zarówno pod względem struktury wewnętrznej, jak też zawartości wykazu dokumentów. W tomie II znalazły się akta, głównie majątkowe, dóbr należących do rodziny Chodkiewiczów oraz familii spokrewnionych i skoligaconych z nimi. Akta odnoszą się nie tylko do 8 Sumariusz dokumentów do dóbr supraskich. Do druku przygotował i wstępem opatrzył Antoni Mironowicz, Białystok 2009. 11

Sumariusz Dokumentów Dóbr Supraskich domeny rodowej Chodkiewiczów, ale również do posiadłości innych rodów na terenach Wielkiego Księstwa Litewskiego i ziemiach ruskich Korony. Wpisy dokumentów, odnoszących się do dóbr i monasteru supraskiego, stanowią nieznaczny fragment II woluminu Sumariusza. Drugi tom Sumariusza, składający się ze 161 kart, jest podzielony na fascykuły, które dotyczą poszczególnych majątków, fundacji, obiektów sakralnych lub aktywności religijnej i politycznej poszczególnych osób. Niektóre fascykuły posiadają wpisy dokumentów o różnorodnej tematyce, co sprawia wrażenie, że ów rejestr powstawał chaotycznie, bez wyraźnych kryteriów chronologicznych i tematycznych. Obok aktów dotyczących fundacji obiektów sakralnych w Wilnie z XVI wieku znajdują się tu tytuły rejestrów gospodarczych innych miejscowości z XVIII stulecia, np. dóbr Soleczniki. Tom ten został wykonany przez kilku archiwistów, bez wyraźnej koncepcji chronologicznej czy tematycznej. Czytelnik odnosi wrażenie chaosu powstałego przy jego wykonaniu. Autorzy wpisów nie troszczyli się o jego czytelność. Wpisy mają charakter skrótowy i bardziej przypominają zapisy wykonane dla własnego użytku aniżeli rzetelną pracę archiwisty służącą domowi Chodkiewiczów. Pomimo tego tom ten zasługuje na edycję ze względu na walory poznawcze. W Sumariuszu znajduje się bowiem wiele dokumentów, które nie są znane w nauce polskiej. Autorzy Sumariusza (A. Komar i kopiści z 1817 r.) nie analizowali dokładnie zawartości dokumentów. Z tego powodu nie wnikali kiedy i przez kogo dokumenty te zostały wystawione. W rezultacie w fascykułach znalazły się wykazy akt, przywilejów, rejestrów, listów etc., które odnoszą się do innych lat aniżeli zostały wymienione w tytule fascykułu. Dokonanie, często przypadkowo, wpisów do fascykułu dokumentów, które nie powinny tam się znaleźć, wynikało z braku datacji dokumentu lub z trudności z jej ustaleniem. Przy wydaniu źródła podjęto więc próbę uściślenia do jakiego czasu lub do jakiej osoby odnosi się wpisany dokument. 12

Wstęp Innym problemem wydawniczym, zwłaszcza w odniesieniu do tomu II źródła, stał się brak tytulatury osób wymienionych w dokumencie oraz stosowanie dowolnie uznanych przez autora Sumariusza skrótów. W konsekwencji tytulatura zawarta w skrótach często nie odpowiadała pełnionej funkcji lub posiadanej godności w czasie wystawienia dokumentu. Często wymienione w aktach postacie są zapisane jako wdowy po Chodkiewiczach, nazwane od imienia męża lub pełnionych przez niego godności lub posiadanego stanowiska. Zapisy takie stosowano wobec przedstawicieli innych rodów skoligaconych z Chodkiewiczami. Autorzy Sumariusza, z uwagi na ogromną liczbę zgromadzonych dokumentów, przy wpisach zastosowali znaczące skróty treści tytułu źródła, co znacznie komplikuje odtworzenie pełnej wersji zapisu. Wielkim utrudnieniem w odczytaniu zapisów jest ich niestaranność, skrótowość i stosowanie różnych abrewiacji. Uwaga ta dotyczy głównie publikowanego tomu II Sumariusza. Stan taki wymagał porównania skrótów (zwłaszcza w odniesieniu do tytulatury) z pełnionymi przez wymienione w dokumentach osoby stanowiskami i funkcjami z uwzględnieniem daty wystawienia aktu. Autorzy Sumariusza nie troszczyli się o ustalenie czy wymieniony dokument był wiarygodny (fałszywy bądź prawdziwy). Z tego powodu przy wymienieniu licznych przywilejów, zapisów i listów podano w wątpliwość ich wiarygodność, co pozwala lepiej zrozumieć kontekst historyczny poszczególnych wpisów do Sumariusza. Pierwotna wersja Sumariusza wykonana przez A. Komara zakładała wykonanie jedynie rejestru wszystkich dokumentów dotyczących monasteru supraskiego i dóbr Chodkiewiczów, bez wnikania w ich wewnętrzną zawartość. W publikacji starano się zachować na ogół oryginalną pisownię źródła. Modernizacja, zgodna z zasadami wydawania źródeł nowożytnych, objęła rezygnację z podwójnych spółgłosek, zastąpienie niektórych liter zmieniających sens wyrazu oraz uzupełnienie brakujących niekiedy znaków diakrytycznych. 13

Biblioteka Muzeum Narodowego im. Czartoryskich w Krakowie, Rkps 860, t. II. Sumariusz Dokumentów do Dóbr Supraskich z nadań funduszowych przez J. WW. hrabiów Chodkiewiczów w posiadaniu WW. Ojców Bazylianów zostających roku 1817 w Młynowie, spisany [k. 1] Fascykuł 1. Dokumenta funduszu monastera supraskiego 1506, od stworzenia świata 7015, Julii 28, indykta 10. Przywilej, autentyk, samego Józefa Sołtana, metropolity kijowskiego 1, w którym wiecznością zapisuje Topilec na monastyr supraski y w opiekę oddanie Alexandrowi Chodkiewiczowi 2 y potomkom jego, także sługom y bojarom jego, dan w Wilnie 1 Współfundator monasteru Józef Sołtan dopiero w 1507 r. został metropolitą kijowskim (1507 1521). W okresie fundacji monasteru supraskiego pełnił godność biskupa smoleńskiego (1492 1509). 2 Aleksander Chodkiewicz, fundator Ławry Supraskiej (ok. 1457 1549); J. Jasnow ski, Chodkiewicz Aleksander, PSB, t. III, Kraków 1937, s. 354 355. 15

Sumariusz Dokumentów Dóbr Supraskich 1506, Octobra 1, indykta 4. List Józefa Sołtana, metropolita, którym się Chodkiewiczowi justyfikuje, iż nie swą wolą, ale za żądaniem braci monasterskiej rezydował coś u nich, y waruje tymże listem, że y potomne metropolity, jako zwyczaj niesie, nie mają bywać w monasterze 1500, Aprila 10. Regestr spisania dóbr monasterskich supraskich przez komisarza J. K. Mci. 1501, Octobra 13 dnia, indykta 14. Kopia prawdziwa słowo w słowo listu zapisu W. JM. Pana Alexandra Iwanowicza Chodkiewicza Cerkwi Bożej na monastyr supraski majętności danej na imię Chorosz czy 3 7014, Maja 11 dnia, a od Narodzenia Pańskiego 1506, indykta 9. Kopia listu episkopa smoleńskiego Józefa Sołtana nadania Cerkwi Bożej monasteru supraskiego majętności nazwanej Topilca 4 3 Документы относящиеся к истории Супрасльского монастыря, Вестник Западной России, Вильно 1867, т. III, кн. 9, отд. 2, с. 16. Choroszcz trafiła do Chodkiewiczów po 1470 r., a przed 1483 r. i do założenia zamku w Gródku stanowiła centrum dóbr Iwana i Aleksandra Chodkiewiczów. J. Wiśniewski, Początki Białegostoku i okolicznego osadnictwa, [w:] Studia i materiały do dziejów miasta Białegostoku, t. IV, Białystok 1985, s. 7 27; H. Surynowicz, Pod opieką Matki Bożej. Dzieje parafii prawosławnej w Choroszczy, Choroszcz 2008, s. 21. 4 Potwierdzenie nadań Aleksandra Chodkiewicza na dobra Choroszcz na rzecz monasteru supraskiego i Józefa Sołtana na wsie Topilec, Baciuty i Piszczewo przez króla Zygmunta Starego nastąpiło 17 lipca 1507 r. Археографический с орник с орник сборник оку- оку- оку- окудокументовотносящихсистории Северо- апа ной Северо- апа ной Северо- апа ной Северо- апа ной Северо- апа ной Северо- апа ной Северо- апа ной Северо- апа ной Северо- апа ной - апа ной Западной уси, уси, уси, уси, уси, уси, уси, уси, уси, уси, уси, уси, Руси, и аваемый и аваемый и аваемый и аваемый и аваемый и аваемый и аваемый и аваемый и аваемый и аваемый и аваемый и аваемый и аваемый и аваемый и аваемый при управле- нии Виленского учебного округа (dalej: АСД), т. IX, Вильно 1870, с. 21 24. W granicach uposażenia monasteru znajdowało się sześć wsi: Topilec, Baciuty, Zawady, Zaczerlany, Kościuki i Gajewniki. Uposażenie obejmowało tereny obfitujące w lasy i rzeczki, a poprzez rzekę Narew miało doskonałe połączenie z Choroszczą. Dobra te zapewniały główne zaplecze monasteru i gwarantowały jego rozwój. Zapis fundacyjny Choroszczy dla monasteru supraskiego nastąpił w 1501 r. Porównaj z dokumentem 2 niniejszego sumariusza. W 1507 r. król nadał Choroszczy prawa magdeburskie i potwierdził wolę Aleksandra Chodkiewicza, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. I, Warszawa 1880, s. 633; АСД, т. IX, c. 22 25. 16

Sumariusz Dokumentów do Dóbr Supraskich... W tymże miejscu razem zszyty pod rokiem od stworzenia świata 7012, Septembra 15, indykta 7, a od Narodzenia Chrystusa 1504 r. Kopia listu Jego Królewskiej Mści Alexandra, episkopu smoleńskiemu Józefu Sołtanu, na Topilec, Baciuty, Piszczewo 5 7000, miesiąca Kwietnia, dnia 5, jedenastej biegnącej indykacji, a od Narodzenia Pańskiego 1496. Kopia listu Nifona, patriarchy carogrodzkiego 6, do Wielebnego Ojca Józefa Sołtana 7 strony unii 7013, a od Narodzenia Chrystusa 1505. Kopia od słowa do słowa listu patriarszego na stwierdzenia ustawy monasterskiego wspólnego życia, etc. 8 [k. 2] 1632. Concordia Coram Nuntium Apostolico pacta inter archiepp. metropolitanum Russiae Christophor Chodkiewicz et monachos suprasliensis 9 1632, Marca 2 dnia. Kopia dekretu assesorskiego w sprawie W. JX. Józefa Welamina Ruckiego, metropolity kijowskiego 10, z W. JM. P. Krzysztofem Chodkiewiczem, koniuszym W. X. Lit. o niesłuszne podanie reguł duchownych tudzież o bezprawne zabranie majętności do Supraśla należących 11 5 Aleksander Jagiellończyk za zasługi dla ojczyzny nadał Józefowi Sołtanowi, biskupowi smoleńskiemu dobra Topilec, Baciuty i Piszczewo we włości suraskiej, które następnie biskup przekazał monasterowi supraskiemu, АСД, т. IX, с. 8 9. 6 Chodzi tu o patriarchę konstantynopolitańskiego Nifonta II (1486 1488, 1497 1498, 1502). 7 Józef Sołtan, metropolita kijowski (1499 1501). 8 Mowa tu o patriarsze konstantynopolitańskim i ekumenicznym Joachimie I (1498 1502; 1504 1505). Por.: АСД, т. IX, с. 3 5; Вестник Западной России. Историко-литературный журнал (dalej: ВЗР), Вильно 1867, г. V, кн. VII, т. I, Приложения, с. 1 3. 9 Tekst ugody z 3 marca 1632 r. АСД, т. IX, с. 141 143, 146 148. 10 Józef Welamin Rutski, metropolita kijowski (1614 1635). 11 АСД, т. IX, с. 141 143. 17

Sumariusz Dokumentów Dóbr Supraskich 1632, Marca 3 dnia. Punkta funduszowe przez JW. Alexandra Chodkiewicza wypisane dla informacji i następców kolatorów, w kopii 12 Status Causi JMci Pana koniuszego W. X. Lit. z Ojcem metropolitą kijowskim o supraski monaster 13 7010, miesiąca Octobra, 15 dnia, indykta. Reguły ruskie supraskie przez JM. księdza Józefa Sołtana, arcybiskupa cum Consilio JM. P. Ale xandra Chodkiewicza fundatora dane konwentowi supraskiemu 14 1635, Marca 31 dnia, Wizytacja archiepiskopa kijowskiego Józefa w supraskim monasterze odbyta 15 Informacja o funduszu monastera supraskiego Opisanie w krótkości o założeniu y funduszu monastera supraskiego Blankiet ruski archimandryty 1674, Junii 12, Asekuracja od JX. metropolity kijowskiego, że nie ma tamować wolnej elekcji w obieraniu archimandryty 1668, Octobra 6 dnia. Inwentarz cerkwi monastera supraskiego za JW. JX. Gabriela Kolendy 16, archiepiskopa witebskiego, mścisławskiego, metropolity wszystkiej Rusi, archimandryty supraskiego 17 1687, miesiąca Septembra. Wizyta metropolitalna w monasterze supraskim 1692, miesiąca Marca 20 dnia. Proces z nuncjatury warszawskiej klasztorowi supraskiemu wydany 18 12 АСД, т. IX, с. 272. 13 АСД, т. IX, с. 141 143, 146 148. 14 АСД, т. IX, с. 16 19; ВЗР, Вильно 1867, г. V, кн. VII, т. I, с. 19 26. 15 АСД, т. IX, с. 151 157; ВЗР, Вильно 1867, г. V, кн. VII, т. I, с. 26 33. 16 Gabriel Kolenda, arcybiskup połocki, administrator metropolii (1658 1665), metropolita (1665 1674) i opat supraski (1656 1674). 17 АСД, т. IX, с. 229 243. 18 Nuncjusz 20 marca 1692 r. zasuspendował metropolitę Cypriana Żochowskiego, mnichów supraskich Melecego Doroszkowskiego i Bartolomeusza Miniewskiego za 18

Sumariusz Dokumentów do Dóbr Supraskich... [k. 3] 1693, February 8 dnia. Skrypt od JM. X. metropolity y archimandryty dany na to; ażeby za wolnym obraniem głosów stanęła starszych elekcja 1693, February 23. W Supraślu kopia punktów zakonników supraskich do elekcji archimandryty 1696, Augusta 15. Kopia konsensu z Rzymu, iż podług postanowienia fundatora mają te punkta obserwować 1642, Octobra 11 dnia. Umowa X. Szybińskiego, archimandryty supraskiego 19, z kupcem gdańskim J. P. Rosenbergiem, na dostarczenie żyta łasztów 60, którego wziął 2 000 zł Fascykuł 2. Sumariusz dokumentów względem utrzymania na opactwie supraskim W. J. X. Teodozego Wisłockiego podług praw fundatorów JM. Chodkiewiczów temu monasterowi nadanych y służących 1778, Novembra 12 dnia. Dekret 1. Kongregacji o Pomnożeniu Wiary nie uznawający za dobrą elekcję J. X. Lewińskiego na opactwo supraskie, ale owszem nową, elekcję złożyć pozwalający zakonnikom, w Rzymie ferowany dnia 6, przez Ojca Świętego potwierdzony, łaciński y po polsku przetłumaczony sztuk 2. 1782, February 3 dnia datowana, a 1783 January 4 w grodzie wołkowyskim aktywowana elekcja na opactwo supraskie J. X. Wisłockiemu służąca ekstrakt sztuk 1 20. nie uznanie wyboru na archimandrię supraską Symeona Cyprianowicza. АСД, т. IX, с. 289 292. Popierany na archimandrytę supraskiego Melecy Doroszkowski został archimandrytą leszczyńskim. 19 Nikodem Mokosiej Szymbiński był wówczas wikarym supraskim, archimandrytą został dopiero w 1636 r., a w 1643 r. został otruty. АСД, т. IX, с. 178. 20 АСД, т. IX, с. 383. Ks. Teodozy Wisłocki był dwukrotnie wybierany na archimandrytę supraskiego w drodze elekcji w 1778 i 1780 r. АСД, т. IX, с. 389. 19

Sumariusz Dokumentów Dóbr Supraskich 1783, January 10 dnia. Kopia prezenty na opactwo supraskie JX. Wisłockiemu od J. O. księcia Radziwiłła, wojewody wileńskiego y JW. Chodkiewiczowej, starościny żmudzkiej 21, wydany 1783, February 11 dnia. W grodzie wileńskim manifest JW. hrabiny Chodkiewiczowej, generałowej księżnej, starościny żmudzkiej, przeciwko JW. Smogorzewskiemu, metropolicie kijowskiemu 22, względem obwieszczenia zakonników supraskich o mającey nastąpić z prowincji wizycie, przeciwko prawom 23 1783, Marca 22 dnia. W grodzie grodzieńskim manifest JW. hrabiny Chodkiewiczowej, generałowej księżnej, żmudzkiej starościny, potomstwa swego naturalnej opiekunki przeciwko JW. Jazonowi Smogorzewskiemu, metropolicie 24, względem zesłania bez wiedzy fundatorskiej wizytatorów do Supraśla, y tamże usiłowania do czynienia elekcji na obranie opata [k. 4] 1783, Junii 29 dnia. W konsystorzu wileńskim manifest JWW Chodkiewiczów przeciwko JW. Smogorzewskiemu, metropolicie, o zwłokę w benedykcji JX. Wisłockiemu na opactwo supraskie Wisłocki był opatem supraskim do 1798 r. W 1799 r. Teodozy Wisłocki został pierwszym biskupem supraskim. Od jego wyboru aż do śmierci w 1801 r. monasterem supraskim zarządzało kolegium: namiestnik Melecy Ossuchowski oraz konsultorowie Leon Jaworowski i Joachim Lewczycki. Por.: A. Ignatowicz, Grecko-unicka diecezja supraska (1796 1807), Wiadomości Kościelne Archidiecezji w Białymstoku, 1976, R. II, nr 4. 21 Mowa tu jest o Ludwice z Rzewuskich Chodkiewiczowej (1744 1816), kasztelance krakowskiej, żonie Jana Mikołaja Chodkiewicza. K. Niesiecki, Herbarz polski, t. III, Lipsk 1839, s. 63. 22 Jazon Smogorzewski, unicki metropolita kijowski (1780 1788). 23 Z Kroniki Ławry Supraskiej wynika, że protestacja nastąpiła 22 grudnia 1782 r. АСД, т. IX, с. 384. 24 Jazon Smogorzewski, unicki metropolita kijowski (1780 1788). АСД, т. IX, с. 385 386. 20

Sumariusz Dokumentów do Dóbr Supraskich... przez zakonników obranego, a przez JW. kolatorkę prezentowanego 1783, Junii 29 dnia. Proces w konsystorzu wileńskim łacińskim imieniem JW. JP. Ludwiki z Rzewuskich hrabiny Chodkiewiczowej, generałowej księżnej, starościny żmudzkiej, na JW. JX. Smogorzewskiego, metropolitę kijowskiego, o zwlekanie benedykcji JX. Wisłockiego na opactwo supraskie, a na JX. Wisłockiego o nie staranie się o benedykcję oraz na tegoż JX. Wisłockiego y całe zgromadzenie o zaciąganie długów na dobra funduszowe 1783, Maja 24 dnia. Innotoscencja JW. JX Lewińskiego, biskupa tegaenowskiego 25, zakonnikom supraskim, iż ma zjechać do Supraśla dla benedyktowania JX. Wisłockiego na opactwo supraskie 26, vigore danego sobie pozwolenia, od JW. metropolity 1783, Junii 11 dnia. Kasata przez JX. Lewińskiego biskupa tegaenowskiego, elekcji y ratyfikacji na opactwo supraskie JX. Wisłockiemu służących a naznaczenie nowej elekcji w przytomności swojej miejsce metropolity zasiadającego przeciwko prawom funduszowym 1783, Junii 11. Elekcji supraskiej nastąpiony akt 27 1783, Junii 13. Testimonium Electionis in abbatem Suprasliensem Reverendisimi Patris Wisłocki Propriis Electionem Religiosorum manibus firmatum die undecima mensis. Supraska 1783, Septembra 21. Manifest JW. Chodkiewiczowej, generałowej, księżnej, żmudzkiej starościny, przeciwko JW. Smogorzewskiemu, arcybiskupowi halickiemu, kijowskiemu i innym 1785, Octobra 27 dnia. Manifest z apelacją JXX. Bazylianów supraskich na JW. JX Lewińskiego, biskupa tegaenowskiego, o wymożenie 25 Stefan Lewiński, od 1784 r. biskup tytularny tegaenowski, w latach 1788 1809 unicki koadiutor, biskup łucki (1787 1806). 26 Teodozy Wisłocki w drodze elekcji został wybrany na archimandrię supraską 20 czerwca 1778 r. Przeciwko temu wyborowi zaoponował metropolita Lew Szeptycki (1778 1779). Por.: АСД, т. IX, с. 371 373. 27 АСД, т. IX, с. 390. 21

Sumariusz Dokumentów Dóbr Supraskich pod swoją prezydencją nowej elekcji na opactwo supraskie JX. Wisłockiemu służącej, przeciwko prawom funduszowym uczynionej [k. 5] 1785, Octobra 31 dnia, w Grodnie, Manifest JW. JP. Ludwiki z Rzewuskich, hrabiny Chodkiewiczowej, generałowej, księżnej, starościny żmudzkiej tak na JW. J. X. Smogorzewskiego, metropolity, jako też na JW. J. X. Lewińskiego o nakazanie pod swoją prezydencją JXX. Bazylianom supraskim nowej elekcji, a skasowanie dawniejszej, za którą prezenta nastąpiła J. X. Wisłockiemu, o wdzieranie się, niesłuszne, przeciwko prawom za opactwa supraskiego zaniesiony 1786, February 1 dnia. Instrument od JW. X. metropolity do be nedykowania J. X. Wisłockiego na opactwo supraskie J. X. Le wińskiemu, biskupowi tegaeanowskiemu wydany oraz zaświadczenie tegoż J. X. biskupa po benedykcji, eorundem 23, uczyniony, w kopii łacińskiej i polskiej sztuk 2. 1786, Junii 17 dnia, w konsystorzu przed Godlewskim Manifest JXX. Bazylianów supraskich o nieważność elekcji pod prezydencją J. X. Lewińskiego, biskupa tegaenowskiego, sufragana metropolity na J. X. Wisłockiego, jako przeciwko prawom uczynionej 1786, Julii 12 dnia, w aktach grodzieńskich konsystorskich manifest JW. JP. Ludwiki z Rzewuskich Chodkiewiczowej, generałowej, księżnej, starościny żmudzkiej, przeciwko JW. J. X. Smogorzewskiemu metropolicie, oraz J. X. Lewińskiemu, biskupowi tegaenowskiemu, tak o założenie nowej na opata supraskiego elekcji, jako też o benedyktowanie J. X. Wisłockiego na opactwo vigore tejże elekcji, mimo prawa tego klasztoru, pierwszej elekcji y prezenty zaniesiony 1786, Julii 30. Informacja J. X. Wisłockiemu dana od kolatorki Bez daty, Kopia instrumentu na opactwo supraskie J. X. Wisłockie mu od JW. Pani danego. Data instrumentu 1783 roku, 10 January sztuk 2. 22

Sumariusz Dokumentów do Dóbr Supraskich... Informacja albo raczej replika, względem elekcji J. X. Wisłockiego, opata supraskiego, 1787, kwietnia 12 dnia. Plenipotencja od JW. Ludwiki z Rzewuskich, hrabiny Chodkiewiczowej, generałowej, księżnej, starościny żmudzkiej 28, J. Panu Komarowi komornikowi wiłkomirskiemu 29 do bronienia praw klasztorowi supraskiemu służących dana 30 1791, January 24, datowany instrument JW. JX. Rostockiego, metropolity 31, do wizytowania klasztoru supraskiego [k. 6] Listów JW. Pani do JM. Pana Komara w interesie supraskim pisany pod różnymi datami sztuk 11. Listów JW. JX. Smogorzewskiego, metropolity, do JW. Pani pisanych w interesach supraskich sztuk 4. Listów JX. Wisłockiego do JW. Pani w interesach o opactwo supraskie pisanych sztuk 7. Listów od JXX. Bazylianów supraskich do JW. Pani pisanych, od całego zgromadzenia sztuk 2. Listów JW. X. Lewińskiego, biskupa tegaenowskiego, do JW. Pani pisanych sztuk 2. Listów J. X. Ochockiego, opata owruckiego sztuk 2. Fascykuł 3. 1545, dnia 11 Aprila, Jus patronatus Ich Mości PP. Chodkiewiczów na kaplicę monwidowską w kościele zamku wileńskiego 28 Ludwika z Rzewuskich Chodkiewiczowa (1744 1816), kasztelanka krakowska, żona Jana Mikołaja Chodkiewicza. K. Niesiecki, Herbarz polski, t. III, Lipsk 1839, s. 63. 29 Michał Komar, komornik wołyński, archiwista domu Chodkiewiczów lub Antoni Komar, miecznik wiłkomierski (1754 1792). 30 Z datą 1 marca 1787 r. Por.: АСД, т. IX, с. 386. 31 Teodozy Rostocki, metropolita unicki (1788 1805). 23

Sumariusz Dokumentów Dóbr Supraskich 1552, Augusta 22 dnia. Akt dokumentu JW. JM. Panu Chod kiewiczowi, wojewodzicowi brzeskiemu, służącego 1582, February 27 dnia. Prawo sprzedażne do JM. Pani Zofii Chod kiewiczówny Koryckiej, koniuszynej W. X. Lit., JM. Panu Krzysztofowi Krzemienieckiemu dane na dwór w mieście Wilnie od J. Mości XX. Bernardynów za sumę kop 300 groszy sprzedany sztuk 2. 1549, Maja 24. Prawo wieczyste sprzedażne na dom w mieście Wilnie od JPP. Piaseckich podle muru XX. Bernardynów JW. JM. Panu Jerzemu Chodkiewiczowi, staroście żmudzkiemu 32, za summę 15 kop groszy litewskich do kamienicy chodkiewiczowskiej przyłączonej 1643, February 19. Pozwolenie gruntu cerkiewnego JM. Panu wojewody wileńskiemu do cerkwi wileńskiej 1647, Julii 17 dnia. Prawo wieczyste do Pana Michała Kołba, rajcy wileńskiego, na kamienicę Forłuszką nazwaną, w Rybnym końcu będącą, przy Pałacu Chodkiewiczowskim sytuowaną, za sumę 4 000 złotych JW. JM Panu Krzysztofowi Chodkiewiczowi, wojewodzie wileńskiemu 33, służące [k. 7] 1652, Decembra 20 dnia. Datowany 1691 Aprilis 7 dnia. W grodzie mińskim aktykowany 1691 Novembra 10 do Trybunału przeniesiony. Zapis od JM. Pani Izabeli z Lackich Chodkiewiczowej, starościny mozyrskiej 34, J. Pani Zofii Druckiej Horskiej Chodkiewiczowej, 32 Jerzy Chodkiewicz, stolnik litewski (1549), kasztelan trocki (1555), starosta bielski (1566), zm. w 1569 r. Hieronim Chodkiewicz (1500 1561), kasztelan trocki (1544), starosta żmudzki (1545), kasztelan wileński (1559), PSB, t. III, s. 358 361. 33 Krzysztof Chodkiewicz, koniuszy litewski (1623), kasztelan trocki (1633), wileński (1636), wojewoda wileński (1642), starosta grodzieński, zm. w 1652 r., PSB, t. III, s. 358 361. 34 Izabela Lacka, żona Hieronima Karola Chodkiewicza, starosty mozyrskiego i błudeńskiego, zm. w 1696 r. 24

Sumariusz Dokumentów do Dóbr Supraskich... wojewodziny wileńskiej 35, wyraża iż nie pierwej do posesji folwarku Gur synowa z potomstwem przychodzić ma, aż sumę zapłaconą wróci 1684, Maja 24 dnia, aktykowany w Trybunale, podział Gur 36 i Sokołojców 37 między J. Mści Panią Chodkiewiczową, wojewodziną wileńską, a księciem JM. Panem Krzysztofem Radziwiłłem, hetmanem polnym litewskim 38 uczyniony, roku 1622, Augusta 16 dnia. 1611, Augusta 11 dnia. Kopia przywileju Zygmunta, króla polskiego 39, na place cerkiewne w mieście Wilnie, które teraz pod zabudowania pałacu JWW. Chodkiewiczów 1699 i 1700. Regestr rejestracji pałacu chodkiewiczowskiego 1681. W dzień święta rzymskiego wielkanocnego, notacja jakim sposobem ma się wybierać czynsz z mieszkań przy pałacu wileńskim Karteczka intraty dowgielickiej 1718, Maja 27 dnia. Regestr srebra byteńskiego danego do schowania do skarbca żyrowickiego 1720, Junii 10. Obwieszczenie do pałacu chodkiewiczowskiego i folwarku Gur, oryginalne 1594, Junii 19. Kopia listu od burmistrza wileńskiego Wojciechowi Zdanowiczowi dana na budowanie kamienicy wedle cerkwi piatnickiej 1759, Oktobra 31. Inwentarz pałacu wileńskiego przez JW. Andrze ja Zawiszę sporządzony 35 Księżna Zofia Drucka Horska, druga żona Krzysztofa Chodkiewicza, zm. w 1657 r. 36 Horki, dawniej Hory, miasto koło Mohylowa. 37 Sokoleńszczyzna, miejscowość koło Solecznik. 38 Krzysztof Radziwiłł, hetman polny litewski (1615 1635). 39 Zygmunt III Waza, król Polski (1587 1632). 25

Sumariusz Dokumentów Dóbr Supraskich Obwodnica Markuciów w kopii przez J. Pana Komara spisana 40 1760, Julii 20. Kontrakt Strychona Michała Wysockiego na cegielnię w Markuciach 41, y kontrakt kowala Gotfryda sztuk 2. 1761, Augusta 1 dnia. Relacja pozwu ze strony JW. Mikołaja, hrabi Chodkiewicza 42 z PP. Golejewskimi, w sprawie o Żydów Wysoki Dwór sztuk 2. 1762. Prawo orędowane na kamienicę w Wilnie od J. Pana Wornickiego JPP. Antoniemu i Petroneli z Frąckiewiczów Dłuskim 1762, Julii 10 dnia. Inwentarz pałacu wileńskiego y wsi Mar kuciowskiej sztuk 2. [k. 8] 1782, Octobra 14 dnia. Pozew autentyczny a parte JWW. Chodkiewiczów po WW. Mejerów do ziemstwa wołkowyckiego wydany 1782, February 12. List JW. Pani do W. Romera, podkomorzego trockiego 43, aby do rozgraniczenia nie przystąpił między Bo ujenikami i Trybancami, attynencyją do Solecznik Wielkich należącą, aż do wzrostu lat JWW. Chodkiewiczów podług praw W. X. Lit. sztuk 2. 1791, Julii 29 dnia. Kopia mandatu JW. Chodkiewiczowej, starościnie żmudzkiej, z rozgraniczenia Markuciami Bez daty inwentarz Markuciów wyprowadzonej intraty na 10 grosz przez Komisję Porządkową aprobowany Fascykuł 4. 1673, dnia 26 maja datowany, tegoż roku miesiąca Junii 20 dnia w Kole Duchownym na Trybunale przyznany list oryginał, kupionej 40 Ignacy Komar, podczaszy wiłkomierski (1746 1774), sędzia ziemski. 41 Markucie, dwór koło Wilna. 42 Jan Mikołaj Chodkiewicz, starosta żmudzki (1738 1781). 43 Stefan Dominik Romer (Römer), podkomorzy trocki (1771 1792). 26

Sumariusz Dokumentów do Dóbr Supraskich... kamienicy od wielebnej Kapituły Wileńskiej nazwanej Beynartowską, Ambrożyańską, przez JW. Paca, wojewodę wileńskiego, hetmana wielkiego W. X. Lit. 44 z extraktem sztuk 2. 1673, Junii 20. Intromisja na Trybunale w Kole Duchownym przyznana na kamienicę, Ambrożyańską, Beynartowską, od Wielebnej Kapituły Wileńskiej, JW. JM. Panu Michałowi Pacowi, wojewodzie wileńskiemu, hetmanowi wielkiemu W. X. Lit. służąca 1673, Maja 20. Ex actis Intromisja poddania kamienicy kupionej od Kapituły Wileńskiej w roku 1673 za pisarstwa miejskiego wileńskiego Pana Piotrowicza 45 1675, Julii 11 dnia. Wypis z ksiąg Głównych Kapitulnych województwa wileńskiego zapisu od JW. JM. Pana Michała Paca, wojewody wileńskiego, hetmana wielkiego W. X. Lit. danego wielebnym Ojcom Kanonikom Regularnym na Antokolu mieszkającym, na kamienicę Ambrożyańską 1675, Julii 11 dnia. Intromisja od JW. J. Pana Michała Paca, wojewody wileńskiego, hetmana wielkiego W. X. Lit w kamienicę niegdyś do bursy Ambrożyańskiej należącej, podania wielebnym Ojcom Kanonikom Regularnym na Antokolu przy kościele św. Piotra mieszczącym [k. 9] Fascykuł 5. Dokumentów na fundusz supraski Roku 7018, Octobra 13 dnia, indykta 14 datowany 46, a 1753 January, 3 dnia, za Augusta 3-go wydanego extrakt funduszu z metryk 44 Michał Pac, wojewoda wileński (1669 1682), wielki hetman litewski (1667 1682). 45 Szymon Piotrowicz, pisarz ławniczy wileński. 46 Aleksander Chodkiewicz, na prośbę metropolity kijowskiego, przenosi monaster na uroczysko Suchy Hrud oraz nadaje klasztorowi w 1500 r. dwór i miasteczko 27

Sumariusz Dokumentów Dóbr Supraskich W. X. Lit. XX. Bazylianom supraskim na Choroszcz, która po tym odmienioną została późniejszym funduszem i przywilejem królewskim, oto pod rokiem 1533 Octobra 30 dnia 47 Roku 7018 Octobra 15, indykta 14, kopia reguł zakonnikom klasztoru supraskiego przez Józefa Sołtana i Aleksandra Chodkiewicza wspólnych fundatorów podane 48 Roku 7022, Februara 15 dnia, indykta 2, a od Narodzenia Pańskiego 1514. Extrakt z ksiąg ziemi grodzieńskiej zrzeczenia się Józefa Sołtana, metropolity kijowskiego i całej Rusi na instancję Aleksandra Chodkiewicza, pierwszego fundatora supraskiego, którym metropolita na walnym synodzie w Wilnie z władzy swojej i potomnych metropolitów, monastyr supraski wypuszcza, sam nie wjeżdżać, sług i bojar swych nigdy tam nie posyłać, y żadnych dochodów tak z dóbr jako y monastyru nie brać przyrzeka. Ihumen tego monasteru ma sam z bracią sądzić y karać, y wszelkie rządy odprawować. Gdyby zaś ihumen wykroczył, tedy metropolita z delacji braci może go sądzić, obranego z pomiędzy siebie ihumena ma błogosławić 49 Oktobra 1, indykta 4. List Józefa, metropolity kijowskiego, do JW. Aleksandra Chodkiewicza exkuzujący się, iż nie swą wolą, ale na prośbę ihumena w Choroszczy, folwarku supraskim, przemieszkiwał kopia sztuk 1. Choroszcz. Oryginał dokumentu znajduje się w Muzeum Narodowym w Krakowie, MNK 541/1. Dokument został opublikowany w: АСД, т. IX, с. 13 16. 47 Na prośbę zmarłego ihumena Józefa Sołtana i mnichów Aleksander Chodkiewicz zamienił należącą do klasztoru Choroszcz na Fasty i Porosły oraz Chworostowo i Pużycze na Polesiu, a także zakupiony dwór Klewinowo i część Puszczy Błudowskiej. Część Puszczy Błudowskiej należącej do monasteru wytyczały rzeki Supraśl, Pilnica vel Kraśnica, Zorawka i Cieliczanka. Por. АСД, т. IX, с. 41 45; AP w Białymstoku, Kamera Wojenna i Domen Prus Nowowschodnich, nr 1592b, k. 2 5. 48 АСД, т. IX, с. 16 19; ВЗР, Вильно 1867, г. V, кн. VII, т. I, с. 19 26. 49 Oryginał jest przechowywany w: AP w Krakowie, Archiwum Młynowskie Chod kiewiczów (dalej: AMCh), nr 36; ВЗР, Вильно 1867, г. V, кн. VII, т. I, с. 15. 28

Sumariusz Dokumentów do Dóbr Supraskich... 1567, Marca 22. Kopia ruska zamiany wsiów między starostwem wołpieńskim to jest dworem Kołodzieżyńskim i wsiami Mieleszkami, Bielewiczami z Mścibowem przyległymi do monasteru supraskiemu, a wsiami Podrzeczem i Husakami monasteru supraskiemu przyległymi do starostwa wołpieńskiego 50 1568, Aprila 2 dnia. Po śmierci Aleksandra Chodkiewicza, pierwszego fundatora, według funduszu W. Hrehory Wileński 51 y Jerzy Trocki kasztelanowie 52 nastąpili, którzy monastyr supraski w opiekę z posesją y w podanie swoje wzięli y osłabianą regułę podnieśli 53 [k. 10] 1568, Octobra 2 dnia. Postanowienie porządku życia zakonnikom supraskim od fundatorów podane 54 1580, Aprila 10 dnia. Regestr skarbów w supraskiej cerkwi znajdujących się z rozkazu króla J. Mści. Stefana 55 jako opiekuna, przez marszałka JK. Mści. Jerzego Tyszkiewicza 56, po śmierci JW. Jana Chod kiewicza 57, Pana wileńskiego, małżonka tegoż J. Mści. Pani 50 Zygmunt August dokonał zamiany grunty wsi Podrzecze Husaki, należące do Grzegorza Chodkiewicza, oddając mu w zamian wsie Bielewicze, Mieleszki i Supraśl Nacewicze położone około Gródka. Акты и аваемые Виленскою археографической комиссиею (dalej: АВАК), т. XIV, Вильно 1888, с. 180 184; J. Maroszek, Rewelacyjne odkrycie nieznanych najstarszych dokumentów dla Białegostoku, Białostocczyzna, 1999, nr 1, s. 27 28. 51 Biogram Grzegorza (Hrehorego) Chodkiewicza zm. w 1572 r., PSB, t. III, Kraków 1937, s. 358 359. 52 Jerzy Chodkiewicz, stolnik litewski (1549), kasztelan trocki (1555), starosta bielski (1566), zm. w 1569 r. PSB, t. III, s. 358 361. 53 Nadanie nowej reguły monasterowi supraskiemu przez Grzegorza i Jerzego Chodkiewiczów, por.: АСД, т. IX, с. 58 63. ВЗР, Вильно 1867, г. V, кн. VII, т. I, с. 19 26. 54 Por.: АСД, т. IX, с. 58 63. ВЗР, Вильно 1867, г. V, кн. VII, т. I, с. 19 26. 55 Stefan Batory, król Polski (1576 1586). 56 Jerzy Tyszkiewicz, marszałek hospodarski, zm. w 1588 r. 57 Jan Hieronimowicz Chodkiewicz, kasztelan wileński (1574 1579), PSB, t. III, Kraków 1937, s. 361 363. 29

Sumariusz Dokumentów Dóbr Supraskich Krystyna z Zborowskich, Janowa Chodkiewiczowa 58, Pani wileńska, we dług zwyczaju praw dawnych monastyr supraski spadywał na dzieci Pana Jerzego Chodkiewicza, Pana trockiego, prawem przyrodzonym, urzędownie zdawała Panom trockim, autentyk ruski z polską kopią sztuk 2. 1597, Augusta 18 dnia. Asekuracja od J. X. Ławryna Massalskiego, archimandryty supraskiego 59, iż we wszystkim ustawy temu klasztorowi nadane ma zachowywać, i że w potrzebach nie do kogo innego, jako do fundatorów ma się udawać. JW. Mści. Panu Hieronimowi Chodkiewiczowi, kasztelanowi wileńskiemu 60, dana kopia 1614, Julii 8 dnia: Widymus z ksiąg wileńskich trybunalskich regestru spraw w Grodnie aktykowanych przez J. Mści. Panią starościnę uświatską 61 na monastyr supraski służących i na inne dobra Chodkiewiczowskie 62 1614, January 27 dnia. W ziemstwie grodzieńskim aktykowanego widymus przywileju Józefa Sołtana, metropolity kijowskiego, którym się zrzeka rządu monstera supraskiego z potomnemi metropolity Pisze żeby się żaden metropolita nie wdawał w rządy monasterskie, y żeby w niczym monstera nie ukrzywdził pod przekleństwem. 58 Krystyna Zborowska, żona Jana Chodkiewicza, zm. w 1588 r. 59 Hilarion Massalski, archimandryta supraski (1592 1609). 60 Hieronim Chodkiewicz (1560 1617), koniuszy litewski (1588), wojewoda mścisławski (1593), kasztelan wileński (1595), starosta brzeski, PSB, t. III, s. 358 361. 61 Anna Pacowa, córka Grzegorza Chodkiewicza i Katarzyny Wiśniowieckiej, żona Pawła Sapiehy, kasztelana kijowskiego, a następnie Pawła Paca, kasztelana wileńskiego. 62 Rejestr przywilejów ziemskich po Hrehorowiczach Chodkiewiczach do Anny Chodkiewiczówny Pacowej wojewodziny mścisławskiej należących, przechowywanych w skrzynce okowanej czerwonej, aktykowanych w aktach głównych Trybunału WKL, wykonany w Grodnie z datą 7 grudnia 1614 r. AP w Krakowie, AMCh, nr 35, s. 1 8; 9 19; Druk: Prawa i przywileje miasta i dóbr ziemskich Zabłudów XV XVIII, opr. J. Maroszek, Białystok 1994, s. 83 100. 30

Sumariusz Dokumentów do Dóbr Supraskich... Jurament illustrissimi Domini Antonini Młodowski pro observatione praw monastery Suprasliensis post electionem uczynione coram tota communicate w residencji opackiej. 1632, Marca 3 dnia. Kopia postanowienia supraskiego jak mają postępować 63 1634, Julii 20. Kopie procesów o niesłuszne trzymanie Choroszczy na J. Pana Paca, podskarbiego W. X. Lit. 64, od XX. Bazylianów supraskich uczynionych, drugi od J. X. Sapiehy, starosty ryskiego 65, na XX. Bazylianów o zebranie spraw na Choroszcz 66 [k. 11] 1674, Junii 12 datowanego, a 1783 Marca 21 w ziemstwie grodzieńskim aktykowanego extrakt zapisu od JW. J. X. Żochowskiego, metropolity kijowskiego 67, JW. JMści. Panu Jerzemu Karolowi Chodkiewiczowi, staroście błudeńskiemu, pułkownikowi wojsk W. X. Lit. 68, przez który instancję wnosi do fundatora, aby J. X. Michniewicz był opatem supraskim 69, i insze wyraża klauzury idą, iż JW. Chodkiewicz ten klasztor w swoją wziął administracją jako zwyczaj mieli extrakt sztuk 1. 1692, dnia 5 Maja. Inhibitio Sacra Nuntatiune ne metropolita Żochow ski audere potuisset religiosos, a Conventu Supraskiego, amovere, ad electionem novam necessitate, in electione presidere 70 63 АСД, т. IX, с. 272. 64 Stefan Pac, pisarz wielki (1615 1630), podskarbi nadworny (1630 1640), podkanclerz litewski (1635 1640), PSB, t. XXIV, s. 748 749. 65 Andrzej Stanisław Sapieha, sekretarz królewski, kasztelan wileński, starosta ryski, K. Niesiecki, Herbarz polski, t. VIII, Lipsk 1841, s. 245 246; PSB, t. XXXIV. 66 АСД, т. IX, с. 149. Królewski pozew Stefana Paca z dnia 19 listopada tego roku, АСД, т. IX, с. 150. 67 Cyprian Żochowski, metropolita kijowski (1674 1693). 68 Jerzy Karol Chodkiewicz (1646 1691), oboźny W. Ks. Lit., PSB, t. III, s. 369. 69 Jozafat Michniewicz, archimandryta supraski (1673 1691), АСД, т. IX, с. 256. 70 АСД, т. IX, с. 292 293. 31

Sumariusz Dokumentów Dóbr Supraskich 1693, February 23 danego, a 1783 Marca 21 w ziemi grodzieńskiej aktykowanego extrakt zrzecznego względem elekcji opata zapisu od JW. J. X. Żochowskiego, metropolity, opiekunom JW. Jana Karola Chod kiewicza oboźnym litewskiego 71, imieniem swoim y sukcesorów swo ich, pod winą 10 polskich złotych danego 1716, Septembra 7 dnia. Kopia dekretu rzymskiego, ażeby zakonnicy suprascy obrali za administratora nie innego, tylko profeta supraskiego, a nie metropolita Fascykuł 6. Dawnych listów XX. Bazylianów do kolatorów pisanych y od kolatorów do XX. Bazylianów sztuk 8. Fascykuł 7. Spraw z Panem Łukiańskim 1782. Regestr dokumentów jako y niektórych rzeczy czasie objęcia Solecznik znalezionych do inkwizycji kompostowanych 1782, January 9 i 11 dnia. Pozew autentyczny z dowodem w sprawie JW. Chodkiewiczowej, starościny księżny żmudzkiej 72 z W. Łukiańskim 73 w grodzie wileńskim sztuk 2. 1783, Maja 10 dnia w ziemi wileńskiej. Obwieszczenie autentyczne z dowodem do inkwizycji w sprawie JW. Chodkiewiczowej z W. Łukiańskim sztuk 2. 71 Jan Karol Chodkiewicz, starosta błudeński (1686 1712), pułkownik wojsk litewskich, syn Jerzego Karola Chodkiewicza i Tekli Naruszewiczówny, zm. w 1712 r., PSB, t. III, s. 369. 72 Ludwika z Rzewuskich Chodkiewiczowa (1744 1816), kasztelanka krakowska, żona Jana Mikołaja Chodkiewicza. K. Niesiecki, Herbarz polski, t. III, Lipsk 1839, s. 63. 73 Łukiański Dowoyna Aleksander, łowczy upicki (1777 1790), podstarości upicki (1790 1793). 32

Sumariusz Dokumentów do Dóbr Supraskich... 1783, Maja 10 dnia. Dowód pozwu grodzkiego upitckiego w sprawie JWW. Chodkiewiczów z W. Łukiańskim o tenutę orędowaną 1783 Maja 15 dnia. Kopia pozwu ex Parte W. Łukiańskim po JWW. Chodkiewiczów na inkwizycję [k. 12] 1783, Junii 20. Regestr rzeczy W.J. Pana Łukiańskiego czasu objęcia dóbr Solecznik w roku 1782 Septembra 2 dnia znalezionych a czasu weryfikacji do inkwizycji in natura kompostowanych 1783, Junii 23. Pozew do zeznania od JWW. Chodkiewiczów i innych w sprawie z Panem Łukiańskim 1783, Junii 23. Relacja pozwu w grodzie wileńskim ze strony JW. hrabiny Chodkiewiczowej w sprawie z W. Łukiańskim sztuk 2. 1783, Junii 24. W grodzie wileńskim proces JW. Ludwiki z Rzewuskich Chodkiewiczowej, na W. Łukiańskiego o stanowienie świadków na inkwizycje w Solecznikach swoich koligatów y obowiązkiem funkcji komisarskiej zaszczyconych, mianowicie W. Mieliewicza Notacja przychodu z pałacu wileńskiego oraz proposita do poddanych wsi Markuciów stosowane Regestr Pana Łukiańskiego, co pożyczał Panom Kięczierzyńskim Produkt sprawy JWW. Chodkiewiczów z J. P. Łukiańskim Replika ze strony JWW. Chodkiewiczów przeciwko W. Łukiańskiemu Fascykuł 8. Z Łukiańskim 1781, Octobra 29 dnia. Weryfikacja JW. Chodkiewiczowej z poddanych Solecznickich o poczynanie szkody przez W. Łukiańskiego Produkt sprawy JWW. Chodkiewiczów z panem Łukiańskim 33

Sumariusz Dokumentów Dóbr Supraskich 1773, Junii 30 dnia. Prawo orędowane trzyletnie od JW. Chodkiewicza Łukiańskiemu wydane 1779, Junii 24 dnia. Prawa orędowanego trzyletniego od JW. Chodkiewicza, starosty żmudzkiego, za summą 4 800 w grodzie upickim aktykowane W. Łukiańskiemu wydanego extrakt 1782, February 5 dnia. Widymus intromisji JW. starościny w dowód uczynionej exploracji 1782, February 14 dnia. W ziemstwie wileńskim aktykowanego extrakt, regestru niektórych rzeczy w Solecznikach znalezionych czasu objęcia tychże dóbr po W. Łukiańskim na JW. Chodkiewiczową, starościnę żmudzką 1782. Regestr pszczół we włości Solecznickiej znajdujących Listów od Pana Szpinka do Pana Łukiańskiego pisanych y innych oficjantów do tegoż korespondujących sztuk 7. [k. 13] Fascykuł 9. 1607, February 2 datowany. Extraktem 9 w ziemstwie trockim przyznanego, a 1754 Maja 9 w Trybunale Wielkim Litewskim kadencji wileńskiej aktykowanego. Prawa wieczysto sprzedażnego na Soleczniki 74 i wieś Brażelce 75, pierwej JW. Jaroszowi Wołczkowi za 1 340 kop groszy litewskich zastawione, po tym od tego W. Józefowi Czapskiemu 76 przewlewkowane za dobraną do zastawionej 1 660 kop groszy litewskich na wieczność summę JW. Teodorowi Lackiemu, pisan polskim y litewskim danego extraktów sztuk 2. 74 Soleczniki, miasto na Litwie, w przeszłości Soleczniki Wielkie. Soleczniki to także wieś, w przeszłości Soleczniki Małe. 75 Brażelce, folwark koło Lidy. 76 Józef Czapski, miecznik Ziem Pruskich. 34

Sumariusz Dokumentów do Dóbr Supraskich... 1592, Maja 8 datowanego. Eorundem w Trybunale Głównym W. X. Lit. przyznanego, a 1759 maja 9 w Trybunale Litewskim aktykowanego prawa zastawnego od JP. Panów Jana i Łukasza Wołczków na dobra Soleczniki za summę 1 340 kop groszy litewskich J. Panu Jaroszowi Wołczkowi, bratu stryjecznemu, danego extraktów z kopią sztuk 3. 1650, Maja 4 datowanego, a 1666 Maja 26 w Trybunale Wileńskim aktykowanego. Zrzecznego zapisu na dobra Soleczniki Wielkie y Małe z przykuptami oraz folwark Skubiały od JP. Panów Teodora Alexandra, ciwuna bierzmianskiego, Piotra Kazimierza, starosty raduńskiego 77, JW. Samuelowi, staroście zaslewskiemu, Lackiemu, bratu swemu danego widimus 1672, Junii 10. Kopia dokumentu od JP. Tarasowicza do majętności Solecznik służąca 1751. Listów JP. Kozłowskiego administratora jaszuńskiego sztuk 2. 1764, Augusta 14. JP. Blamowi na Pałac Wileński dany kontrakt sztuk 1. 1775. Lustracji dymów Solecznickich i ich atencji z grodu wileńskiego wycięta taryfa 1778, Marca 20. Kwitacja JP. Wołodka J. Panu Karęgowi z opłaconego podatku procentowego dana 1779, Aprila 8. Skryptu JW. Chodkiewicza 78 na owsa boczek 10 y złotych polskich 250, w gotowiźnie wziętych, nie mniej na złotych 50 przez muchę wziętych W. Łukiańskiemu 79 wydanego, w roku 1782 Februara 25 aktykowanego extrakt sztuk 1. 1782, February 16. Pozwu w sprawie JWW. Chodkiewiczów z JP. Panami Podkamerami, z zeznaniem jeneralskim dowód sztuk 2. 77 Piotr Kazimierz Lacki, starosta raduński, podkomorzy trocki (1652 1656). 78 Chodzi tu o Jana Mikołaja Chodkiewicza, kasztelana żmudzkiego (1765 1781), starostę wielońskiego (1766 1781). 79 Aleksander Dowoyna Łukiański, łowczy upicki, sędzia grodzki (1783 1790). 35