Wydawca: Urząd Regulacji Energetyki, 00-872 Warszawa, ul. Chłodna 64, tel. (22) 661 62 09, fax (22) 378 12 98, e-mail: ure@ure.gov.pl, www.ure.gov.

WARSZAWA, lipiec 2013

Wydawca: Urząd Regulacji Energetyki, 00-872 Warszawa, ul. Chłodna 64, tel. (22) 661 62 09, fax (22) 378 12 98, e-mail: ure@ure.gov.pl, www.ure.gov.pl Autor opracowania: Anna Buńczyk, Departament Rynków Energii Elektrycznej i Ciepła ISBN 978-83-929538-5-2 2

SPIS TREŚCI Uwagi ogólne... 5 Uwagi metodyczne... 7 Energetyka cieplna w 2012 r.. 10 Aneksy... 23 Formularz sprawozdania z działalności wytwórców, dystrybutorów i przedsiębiorstw obrotu ciepłem w roku 2012 (URE-C1)... 24 Objaśnienia do formularza URE-C1... 28 Wskaźniki charakteryzujące efektywność energetyki cieplnej koncesjonowanej... 35 Tabele statystyczne... 36 Spis tabel... 37 Objaśnienia skrótów... 43 Objaśnienia znaków umownych... 43 Tabele... 44 3

4 Energetyka cieplna w liczbach 2012

UWAGI OGÓLNE Badania koncesjonowanych przedsiębiorstw ciepłowniczych prowadzone są przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki (dalej: Prezes URE ) od 2002 r. Celem tych badań jest uzyskanie informacji o działalności przedsiębiorstw posiadających koncesje Prezesa URE na działalność w zakresie wytwarzania, przesyłania i dystrybucji oraz obrotu ciepłem, określone w art. 32 ust. 1 ustawy z 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (Dz. U. z 2012 r. poz. 1059), ważne w okresie sprawozdawczym. Na tej podstawie, badaniami są objęte nie tylko przedsiębiorstwa typowo ciepłownicze, ale również przedsiębiorstwa przemysłowe i usługowe, dla których działalność ciepłownicza to zaledwie ułamek, czasem bardzo niewielki, całej wykonywanej przez nie działalności gospodarczej. Stałe monitorowanie przedsiębiorstw ciepłowniczych wpływa pozytywnie na poprawę skuteczności regulacji przedsiębiorstw poprzez możliwość zastosowania metody analizy porównawczej benchmarkingu polegającej na konfrontowaniu efektywności przedsiębiorstw ciepłowniczych. Benchmarking jest narzędziem dostarczającym informacji o obszarach wymagających poprawy efektywności. W latach 2002 2004 z koncesjonowania wyłączone było wytwarzanie ciepła w źródłach o mocy do 1 MW, przesyłanie i dystrybucja ciepła, jeżeli moc zamówiona przez odbiorców nie przekraczała 1 MW oraz wytwarzanie ciepła w przemysłowych procesach technologicznych, gdy wielkość mocy zamówionej przez odbiorców nie przekraczała 1 MW, natomiast od 2005 r. graniczna wartość mocy wzrosła do 5 MW (zmiany te zostały wprowadzone ustawą z 4 marca 2005 r. o zmianie ustawy Prawo energetyczne oraz ustawy Prawo ochrony środowiska, Dz. U. Nr 62, poz. 552, które weszły w życie 3 maja 2005 r.). Wyniki i wnioski z badań koncesjonowanych przedsiębiorstw ciepłowniczych prezentowane są w corocznie opracowywanych publikacjach Prezesa URE z serii Energetyka cieplna w liczbach. Wyniki pierwszego badania zostały opublikowane w wydawnictwie Prezesa URE z serii Biblioteka Regulatora Energetyka cieplna w Polsce 2002. Od 2005 r. (począwszy od danych zebranych za rok 2004), wyniki badań zasilają krajową bazę danych gospodarki paliwowo-energetycznej prowadzoną w ramach statystyki publicznej. Energetyka cieplna w liczbach 2012 jest dziesiątym z kolei opracowaniem statystycznym z serii Energetyka cieplna w liczbach, zawierającym wyniki badania zrealizowanego w roku 2013. W opracowaniu zostały przedstawione wyniki badania działalności koncesjonowanych przedsiębiorstw ciepłowniczych w 2012 r. na tle roku 2011 oraz 2002. Podstawowym narzędziem badania był formularz URE-C1 Sprawozdanie z działalności wytwórców, dystrybutorów i przedsiębiorstw obrotu ciepłem. Zakres przedmiotowy formularza obejmuje najważniejsze aspekty działalności ciepłowniczej ujęte w ośmiu działach: Dział 1. Charakterystyka techniczno-ekonomiczna przedsiębiorstwa, Dział 2. Sprzedaż ciepła bezpośrednio ze źródeł (bez udziału sieci), Dział 3. Zakup ciepła (bez ciepła na potrzeby własne), Dział 4. Sprzedaż ciepła z sieci ciepłowniczych, Dział 5. Sprzedaż ciepła zakupionego (bez świadczenia usługi przesyłowej) czysty obrót, Dział 6. Przychody i koszty, Dział 7. Paliwa, Dział 8. Inwestycje związane z modernizacją, rozwojem i ochroną środowiska w okresie sprawozdawczym. Wzór formularza obowiązującego za 2012 r., oraz objaśnienia do niego, został umieszczony na stronie internetowej Urzędu Regulacji Energetyki (zobacz ANEKSY). Przedsiębiorstwa wypełniały sprawozdania w formie elektronicznej i przesyłały je na adres Oddziału Centralnego lub właściwego Oddziału Terenowego Urzędu Regulacji Energetyki (dalej: oddziały terenowe URE lub OT ). Zebrane zostały przetworzone elektronicznie i zasiliły bazę informacyjną Urzędu Regulacji Energetyki (dalej: URE ). W 2012 r. koncesje Prezesa URE na działalność w zakresie wytwarzania, przesyłania i dystrybucji oraz obrotu ciepłem posiadało 466 przedsiębiorstw. Dane prezentowane w opracowaniu dotyczą 463 które przysłały wypełniony formularz URE-C1. Od pierwszego badania w 2002 r. zarówno liczba koncesjonowanych przedsiębiorstw ciepłowniczych, jak i badanych zmniejszyła się prawie o połowę, co spowodowane było przede wszystkim wyżej opisanymi zmianami w ustawie Prawo energetyczne, a także przekształceniami organizacyjnymi i własnościowymi w ciepłownictwie. Natomiast różnica pomiędzy liczbą przedsiębiorstw koncesjonowanych a tymi, które nadsyłały wypełnione formularze sprawozdawcze wynika z faktu, że nie wszystkie przedsiębiorstwa, które miały koncesje w badanych latach zajmowały się w tym czasie koncesjonowaną działalnością ciepłowniczą. Ponadto niektóre z nich, w okresie sprawozdawczym, występowały o cofnięcie koncesji w związku z zaprzestaniem działalności lub znacznym jej ograniczeniem i tym samym odmawiały złożenia sprawozdania. 5

Istotnym jest jednak to, że zdecydowane zmniejszanie od 2002 r. liczby koncesjonowanych przedsiębiorstw ciepłowniczych ma w istocie niewielki wpływ na ograniczenie potencjału koncesjonowanego ciepłownictwa w Polsce i co jest z tym związane obszaru regulowanego przez Prezesa URE. Potencjał koncesjonowanego ciepłownictwa w latach 2002 2012 Wyszczególnienie 2002 r. 2003 r. 2005 r. 2006 r. koncesjonowanych przedsiębiorstw ciepłowniczych przedsiębiorstw biorących udział w badaniu Dynamika 2006/2005 [%] 2011 r. 2012 r. Dynamika 2012/2002 [%] 894 885 752 577 76,73 480 466 52,13 849 813 665 562 84,51 476 463 54,53 Moc zainstalowana w MW 70 952,8 68 607,7 65 189,4 63 665,7 97,66 58 301,0 58 147,9 81,95 Moc zamówiona 1) w MW. 38 937,0 37 600,3 36 810,3 97,90 34 476,1 34 142,5 87,69 4) Długość sieci 2) w km 17 312,5 17 101,9 18 577,1 18 556,7 99,89 19 620,6 19 794,1 114,33 Sprzedaż ciepła ogółem 3) w TJ Ciepło oddane do sieci 3) w TJ Ciepło dostarczone do odbiorców przyłączonych do sieci 3) w TJ 469 355,5 482 903,7 450 081,4 434 060,9 96,44 377 794,2 389 364,5 82,96 336 043,0 349 435,8 329 756,1 321 069,0 97,37 274 347,2 283 920,9 84,49 298 938,1 312 573,1 292 784,8 284 600,4 97,20 240 406,0 248 040,1 82,97 1) W 2002 r. nie zbierano danych dotyczących mocy zamówionej. 2) Od 2004 r. długość sieci obejmuje również sieci niskoparametrowe (tzw. zewnętrzne instalacje odbiorcze). 3) Definicje tych kategorii zamieszczone zostały w rozdziale Uwagi Metodyczne. 4) Dynamika 2012/2003. Interpretacja prezentowanych w opracowaniu wyników badania wymaga uwzględnienia następujących okoliczności: działalność związana z zaopatrzeniem odbiorców w ciepło jest działalnością podstawową dla około 57% badanych natomiast dla około 20%, działalność wymagająca koncesji Prezesa URE stanowi zaledwie margines działalności gospodarczej; podawane przez przedsiębiorstwa w sprawozdaniu przypisane są do województwa, w którym mieści się siedziba przedsiębiorstwa, co nie odpowiada w pełni umiejscowieniu rzeczywistej działalności ciepłowniczej. Spośród koncesjonowanych przedsiębiorstw ciepłowniczych wiele wykonuje działalność ciepłowniczą na terenie kilku województw, tzn. posiada tam swój potencjał ciepłowniczy albo zajmuje się realizacją przedsięwzięć inwestycyjnych. Wśród nich wymienić należy przede wszystkim: Dalkię SA, Fortum Power and Heat Sp. z o.o. oraz Zespół Zarządców Nieruchomości WAM Sp. z o.o. W przypadku ZZN WAM Sp. z o.o. (która przejęła tę działalność od Wojskowej Agencji Mieszkaniowej), do 2004 r. wszystkie dotyczące działalności ciepłowniczej tego przedsiębiorstwa przypisane były do województwa mazowieckiego, ponieważ liczne oddziały przedsiębiorstwa zlokalizowane na terenie całego kraju przesyłały dane do Centrali w Warszawie. W kolejnych latach, w następstwie reorganizacji przedsiębiorstwa, gromadzone były przez dwa oddziały terenowe URE Zachodni OT w Poznaniu oraz Wschodni OT w Lublinie. Od 2008 r. wszystkie dotyczące działalności Zespołu Zarządców Nieruchomości WAM Sp. z o.o. ponownie gromadzi Oddział Centralny w Warszawie i w związku z tym wszystkie dane dotyczące działalności ciepłowniczej tej spółki przypisane są do województwa mazowieckiego; trwający proces przekształceń organizacyjnych koncesjonowanych przedsiębiorstw ciepłowniczych sprawia, że następują przesunięcia przedsiębiorstw między wyodrębnionymi grupami w ramach podstawowych klasyfikacji prezentowanych w części tabelarycznej; przedsiębiorstwa, które zlecają prowadzenie działalności ciepłowniczej obcym firmom nie wykazują w sprawozdaniu wielkości zatrudnienia i wynagrodzeń pracowników w działalności ciepłowniczej; w 2011 r. i 2012 r. do obliczenia średniej ceny jednoskładnikowej ciepła sprzedawanego z sieci ciepłowniczej przychody zostały pomniejszone o przychody ze świadczonej usługi przesyłowej dla odbiorców, którzy kupowali ciepło w innych przedsiębiorstwach ciepłowniczych (patrz UWAGI METODYCZNE). Natomiast w 2002 r., cena ta policzona była z łącznych przychodów, gdyż w formularzu dla tego roku nie było wyodrębnionej osobnej pozycji przychody ze świadczonej usługi przesyłowej. 6

UWAGI METODYCZNE Informacje prezentowane w publikacji oparte są na danych dotyczących zarówno całej działalności ciepłowniczej badanych jak również tylko zakresu ich działalności objętej koncesją. Główne charakterystyki techniczno-ekonomiczne (np.: czynniki produkcji, wielkość produkcji i zużycie paliw) dotyczą całej działalności ciepłowniczej badanych podmiotów, natomiast zakres pozostałych danych jest ograniczony wyłącznie do koncesjonowanej działalności ciepłowniczej. Szczegóły tego rozróżnienia zawarte są w formularzu i objaśnieniach do niego (zobacz ANEKSY). Definicje większości kategorii w niniejszej publikacji znajdują się w Objaśnieniach do formularza URE-C1 (zobacz ANEKSY). W części tabelarycznej występują kategorie przetworzone w stosunku do występujących oryginalnie w formularzu sprawozdawczym. Ich opis zamieszczono poniżej. Ciepło oddane do sieci = Produkcja ciepła + Ciepło z odzysku Zużycie ciepła na potrzeby własne. Ciepło dostarczone do odbiorców przyłączonych do sieci = Ciepło oddane do sieci Straty ciepła podczas przesyłania. Część ciepła dostarczonego do odbiorców przyłączonych do sieci trafia bezpośrednio do odbiorców końcowych a część do dalszej odsprzedaży, do przedsiębiorstw zajmujących się przesyłaniem i dystrybucją oraz obrotem ciepłem, tzn. jest poddawana wielokrotnemu obrotowi. Sprzedaż ciepła ogółem jest to suma sprzedaży wykazana we wszystkich sprawozdaniach nadesłanych przez przedsiębiorstwa ciepłownicze. Obejmuje ona zarówno ciepło pochodzące z produkcji własnej, jak i z zakupu od innych przedsiębiorstw ciepłowniczych (dane z Działu 2+4+5 formularza URE-C1). Średnia cena ciepła sprzedawanego bezpośrednio ze źródeł obliczona została jako iloraz sumy przychodów wytwórców ze sprzedaży mocy, ciepła i nośnika ciepła oraz sumy wolumenu sprzedanego ciepła bezpośrednio ze źródeł bez udziału sieci ciepłowniczej sprzedającego (dane z Działu 2 formularza URE-C1). Średnia cena jednoskładnikowa ciepła sprzedawanego z sieci ciepłowniczych obliczona została jako iloraz sumy przychodów ze sprzedaży mocy, ciepła, nośnika ciepła, przychodów z przesyłania i dystrybucji pomniejszonych o przychody ze świadczonej usługi przesyłowej oraz sumy wolumenu ciepła sprzedanego z sieci ciepłowniczych (dane z Działu 4 formularza URE-C1). Przychody ze świadczonej usługi przesyłowej (Dział 4 wiersz 08 formularza URE-C1) są to przychody, które przedsiębiorstwo uzyskało z przesyłania ciepła (świadcząc usługę przesyłową) do odbiorcy, który zakupił dla siebie ciepło w innym przedsiębiorstwie ciepłowniczym. Średnia cena jednoskładnikowa zakupionego ciepła obliczona została jako iloraz sumy całkowitych kosztów zakupu mocy, ciepła, nośnika i usługi przesyłowej oraz sumy wolumenu zakupionego ciepła (dane z Działu 3 formularza URE-C1). Średnia cena jednoskładnikowa ciepła zakupionego i sprzedawanego bez świadczenia usługi przesyłowej (czysty obrót) obliczona została jako iloraz sumy przychodów ze sprzedaży mocy, ciepła, nośnika ciepła, zakupionej usługi przesyłowej, sumy przychodów z obsługi odbiorców oraz sumy wolumenu sprzedanego ciepła (dane z Działu 5 formularza URE-C1). Średnie ceny ciepła wytworzonego z różnych rodzajów paliw obliczone zostały jako ilorazy sum przychodów wytwórców ze sprzedaży mocy, ciepła i nośnika ciepła oraz sumy wolumenu sprzedanego ciepła wytworzonego z poszczególnych rodzajów paliw (dane z Działu 7 formularza URE-C1). Średni koszt jednostkowy paliw zużywanych do produkcji ciepła obliczony został jako iloraz sumy kosztów poszczególnych rodzajów paliw zużywanych do produkcji ciepła oraz ilości zużytego paliwa (dane z Działu 7 formularza URE-C1). miesięczne wynagrodzenie brutto obliczane jest jako średnia przeciętnych miesięcznych wynagrodzeń brutto, podawanych w formularzach przez przedsiębiorstwa, ważona przeciętnym m w danym przedsiębiorstwie. Zestawienia w części tabelarycznej są podporządkowane wybranym zasadom klasyfikacji przedsiębiorstw ciepłowniczych lub działalności ciepłowniczej. Podstawowe klasyfikacje wykorzystują następujące kryteria: wskaźnik zaangażowania w koncesjonowaną działalność ciepłowniczą, formę prawną, rodzaj działalności (posiadane koncesje), grupę Polskiej Klasyfikacji Działalności, województwo oraz oddział terenowy URE. 7

1. Podział według zaangażowania w koncesjonowaną działalność ciepłowniczą (WZDE 1) ) został dokonany w oparciu o relację całkowitych przychodów przedsiębiorstwa z koncesjonowanej działalności ciepłowniczej do całkowitych przychodów przedsiębiorstwa. Wyróżniono trzy grupy przedsiębiorstw: 0 19%; 20 69%; 70 100%. 2. Podział według form prawnych (FP) polega na pogrupowaniu przedsiębiorstw według kodu formy prawnej. Przedsiębiorstwa przypisano do sześciu grup: jednostki samorządu terytorialnego (wojewódzkie, powiatowe, gminne) symbol FP 3, 29, 30, 31; spółki akcyjne symbol FP 16; spółki z ograniczoną odpowiedzialnością symbol FP 17; spółdzielnie mieszkaniowe symbol FP 40; przedsiębiorstwa państwowe symbol FP 9, 24, 28; pozostałe przedsiębiorstwa organy kontroli państwowej i ochrony prawa, spółki partnerskie, spółki jawne, spółki komandytowe, spółki cywilne i podmioty bez szczególnej formy prawnej symbol FP 2, 15, 18, 19, 20, 21 i 99. 3. Podział na rodzaje działalności polega na pogrupowaniu przedsiębiorstw w oparciu o rodzaje posiadanych koncesji. Wyodrębniono cztery grupy przedsiębiorstw: przedsiębiorstwa posiadające koncesje na wytwarzanie, przesyłanie i dystrybucję oraz obrót (WPIDO); przedsiębiorstwa posiadające koncesje na wytwarzanie, przesyłanie i dystrybucję (WPID); przedsiębiorstwa posiadające koncesje na wytwarzanie (W); przedsiębiorstwa posiadające koncesje na przesyłanie i dystrybucję oraz obrót (PIDO); W 2012 r. w grupie badanych przedsiębiorstw znalazły się cztery przedsiębiorstwa posiadające koncesje tylko na przesyłanie i dystrybucję ciepła (PID) oraz jedno przedsiębiorstwo posiadające koncesję wyłącznie na obrót ciepłem (O). W tabelach statystycznych znajdujących się w dalszej części opracowania przedsiębiorstwa te zostały włączone do grupy PIDO. 4. Podział według grup Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD 2007) 2) polega na wyodrębnieniu czterech grup przedsiębiorstw ze względu na posiadaną podstawową grupę działalności: grupa 35.1 przedsiębiorstwa zajmujące się głównie działalnością elektroenergetyczną; grupa 35.3 przedsiębiorstwa zajmujące się głównie działalnością ciepłowniczą; przemysł inne (niż należące do energetyki) przedsiębiorstwa produkcyjne (grupy od 10.1 do 33.2 według PKD); inne przedsiębiorstwa należące do innych grup PKD niż wyżej wymienione. Dane w TABELACH STATYSTYCZNYCH zostały także zaprezentowane w podziale według województw i obszarów działania oddziałów terenowych URE 3) : centralnego, z siedzibą w Warszawie województwo mazowieckie, północno-zachodniego, z siedzibą w Szczecinie województwa lubuskie i zachodniopomorskie, północnego, z siedzibą w Gdańsku województwa pomorskie i warmińsko-mazurskie, zachodniego, z siedzibą w Poznaniu województwa wielkopolskie i kujawsko-pomorskie, wschodniego, z siedzibą w Lublinie województwa podlaskie i lubelskie, środkowozachodniego, z siedzibą w Łodzi województwa łódzkie i świętokrzyskie, południowo-zachodniego, z siedzibą we Wrocławiu województwa opolskie i dolnośląskie, południowego, z siedzibą w Katowicach województwo śląskie, południowo-wschodniego, z siedzibą w Krakowie województwa małopolskie i podkarpackie. W opracowaniu zamieszczono również tabele z zestawem wskaźników charakteryzujących efektywność ekonomiczno-finansową i techniczną koncesjonowanej energetyki cieplnej. Dane w tych tabelach zostały przetworzone zgodnie z wzorami zamieszczonymi w ANEKSACH. Tabele zawierają cztery grupy wskaźników: wskaźniki techniczne sprawność wytwarzania, sprawność przesyłania, intensywność emisji gazów (CO 2, SO 2, NO X ) i pyłów; wskaźniki ekonomiczne wydajność pracy, produktywność majątku trwałego, koszt jednostkowy ogółem, koszt jednostkowy stały i zmienny oraz cena jednoskładnikowa; wskaźniki finansowe całkowite zadłużenie, płynność; wskaźniki rozwojowe reprodukcja majątku trwałego, stopień pokrycia inwestycji przez środki własne. 1) WZDE, skrót nazwy wskaźnika zaangażowania w działalność energetyczną, na potrzeby tej publikacji został odniesiony wyłącznie do koncesjonowanej działalności ciepłowniczej. 2) Klasyfikacja Działalności 2007 wprowadzona rozporządzeniem Rady Ministrów z 24 grudnia 2007 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD) (Dz. U. Nr 251, poz. 1885, z późn. zm.). 3) Zgodnie z art. 22 pkt 1 ustawy Prawo energetyczne. 8

Zaprezentowane w części opisowej niniejszej publikacji, w rozdziale Energetyka cieplna w 2012 r. oraz zestawienia tabelaryczne w podziale według form własności zostały opracowane na podstawie, otrzymanych z Głównego Urzędu Statystycznego, kodów form własności przypisanych do poszczególnych przedsiębiorstw: Sektor publiczny: 111 własność Skarbu Państwa; 112 własność państwowych osób prawnych; 113 własność samorządowa; 121 własność mieszana w sektorze publicznym z przewagą własności Skarbu Państwa; 122 własność mieszana w sektorze publicznym z przewagą własności państwowych osób prawnych; 123 własność mieszana w sektorze publicznym z przewagą własności samorządowej; 127 własność mieszana w sektorze publicznym z brakiem przewagi któregokolwiek rodzaju własności publicznej; 131 własność mieszana między sektorami z przewagą własności sektora publicznego, w tym z przewagą własności Skarbu Państwa; 132 własność mieszana między sektorami z przewagą własności sektora publicznego, w tym z przewagą własności państwowych osób prawnych; 133 własność mieszana między sektorami z przewagą własności sektora publicznego, w tym z przewagą własności samorządowej; 137 własność mieszana między sektorami z przewagą własności sektora publicznego z brakiem przewagi któregokolwiek rodzaju własności publicznej. Sektor prywatny: 214 własność krajowych osób fizycznych; 215 własność prywatna krajowa pozostała; 216 własność zagraniczna; 224 własność mieszana w sektorze prywatnym z przewagą własności krajowych osób fizycznych; 225 własność mieszana w sektorze prywatnym z przewagą własności krajowej pozostałej; 226 własność mieszana w sektorze prywatnym z przewagą własności zagranicznej; 227 własność mieszana w sektorze prywatnym z brakiem przewagi któregokolwiek rodzaju własności prywatnej; 234 własność mieszana między sektorami z przewagą własności sektora prywatnego, w tym z przewagą własności krajowych osób fizycznych; 235 własność mieszana między sektorami z przewagą własności sektora prywatnego, w tym z przewagą własności prywatnej krajowej pozostałej; 236 własność mieszana między sektorami z przewagą własności sektora prywatnego, w tym z przewagą własności zagranicznej; 237 własność mieszana między sektorami z przewagą własności sektora prywatnego z brakiem przewagi któregokolwiek rodzaju własności prywatnej. Różnice (niedokładności) między prezentowanymi w tabelach wielkościami wierszami sumarycznymi (wiersz ) a sumami poszczególnych składników wynikają z zaokrągleń. 9

ENERGETYKA CIEPLNA W 2012 R. W 2012 r. na regulowanym rynku ciepła funkcjonowało 466 przedsiębiorstw posiadających koncesje udzielone przez Prezesa URE na działalność związaną z zaopatrzeniem w ciepło (dalej: przedsiębiorstwa ciepłownicze ), z czego 463 wzięło udział w badaniu. badanych koncesjonowanych przedsiębiorstw ciepłowniczych zmniejszyła się o 2,7% w stosunku do roku ubiegłego i o 45,5% od pierwszego badania przeprowadzonego w 2002 r. (w 2002 r. w badaniu wzięło udział 849 przedsiębiorstw). Systematyczne zmniejszanie się liczby koncesjonowanych przedsiębiorstw od 2002 r. spowodowane było przede wszystkim zmianami w przepisach prawa 4), a także przekształceniami własnościowymi i organizacyjnymi w ciepłownictwie. Koncesjonowane przedsiębiorstwa ciepłownicze cechuje duża różnorodność zarówno pod względem form organizacyjno-prawnych, jak i własnościowych oraz stopnia zaangażowania w działalność ciepłowniczą, a także wielkości produkcji i sprzedaży ciepła pochodzącego zarówno ze źródeł własnych, jak też ciepła kupowanego ze źródeł innych wytwórców ciepła w celu dalszej odsprzedaży. Przedsiębiorstwa stanowiące sektor usług ciepłowniczych można podzielić, zgodnie z Polską Klasyfikacją Działalności, na trzy zasadnicze grupy: przedsiębiorstwa ciepłownictwa zawodowego (grupa 35.3), dla których działalność związana z zaopatrywaniem odbiorców w ciepło jest działalnością podstawową. W skład tej grupy wchodzą zarówno zintegrowane pionowo przedsiębiorstwa produkcyjno-dystrybucyjne, zajmujące się dostarczaniem do odbiorców ciepła produkowanego we własnych ciepłowniach i elektrociepłowniach oraz ciepła kupowanego od innych producentów, jak również przedsiębiorstwa z dominującym jednym rodzajem działalności ciepłowniczej wytwórcy bądź dystrybutorzy ciepła, przedsiębiorstwa elektroenergetyki zawodowej (grupa PKD 35.1), zajmujące się przede wszystkim wytwarzaniem, dystrybucją oraz obrotem energią elektryczną, w których produkcja ciepła jest działalnością dodatkową, grupa elektrociepłowni oraz ciepłowni należących do małych, średnich i dużych jednostek przemysłowych oraz usługowych, dla których działalność ciepłownicza to część, niekiedy nawet poniżej 1%, całej wykonywanej przez nie działalności gospodarczej. Tabela 1. Zmiany struktury badanych przedsiębiorstw ciepłowniczych w latach 2002 2012 Lata Wyszczególnienie 2002 2011 2012 [%] WZDE Ogółem 100,0 100,0 100,0 0-19% 33,1 19,7 19,7 20-69% 25,3 24,8 22,9 70-100% 41,6 55,5 57,4 Forma prawna Jednostki samorządu terytorialnego 9,0 2,3 1,9 Spółki akcyjne 26,1 19,7 20,1 Spółki z o.o. 54,4 72,7 73,7 Spółdzielnie mieszkaniowe 2,7 1,5 1,3 Przedsiębiorstwa państwowe 3,4 0,6 0,4 Pozostałe przedsiębiorstwa 4,4 3,2 2,6 Rodzaj działalności WPIDO 17,5 12,8 12,9 WPID 60,0 67,2 67,0 W 13,6 7,6 7,8 PIDO 8,9 12,4 12,3 PKD 35.1 6,0 7,2 6,9 35.3 50,5 70,4 71,9 Przemysł 20,0 9,0 8,9 Inne 23,5 13,4 12,3 4) Patrz: Uwagi Ogólne. 10

Lata Wyszczególnienie 2002 2011 2012 [%] Województwo Dolnośląskie 6,7 6,5 6,0 Kujawsko-pomorskie 7,3 6,3 6,7 Lubelskie 5,3 5,9 6,0 Lubuskie 3,3 2,7 2,4 Łódzkie 6,4 6,5 6,3 Małopolskie 6,3 6,1 6,3 Mazowieckie 8,6 9,5 9,3 Opolskie 3,0 2,9 3,0 Podkarpackie 6,5 6,9 6,9 Podlaskie 2,9 3,8 3,9 Pomorskie 6,7 6,3 6,1 Śląskie 14,0 12,4 12,1 Świętokrzyskie 3,5 4,0 4,1 Warmińsko-mazurskie 5,5 5,5 5,8 Wielkopolskie 8,2 8,2 8,6 Zachodniopomorskie 5,8 6,5 6,5 Od pierwszego badania w 2002 r. wyraźnie spadł, bo aż o 22,3 punktu procentowego, udział przedsiębiorstw spoza energetyki prowadzących działalność gospodarczą związaną z zaopatrzeniem odbiorców w ciepło, a więc przedsiębiorstw należących do grup PKD innych niż 35.1 i 35.3, natomiast znacząco wzrósł udział firm typowo ciepłowniczych (grupa PKD 35.3) o 21,4 punktu procentowego. Wzrósł także udział których przychody z działalności ciepłowniczej kształtowały się na poziomie od 70% do 100% łącznych przychodów osiąganych przez te przedsiębiorstwa prawie o 16 punktów procentowych, w miejsce ustępujących których zaangażowanie w działalność ciepłowniczą wynosiło nie więcej niż 19% (spadek o 13,4 punktu procentowego). Obserwowane w okresie jedenastu lat badań zmiany w strukturze form prawnych koncesjonowanych przedsiębiorstw ciepłowniczych świadczą o intensywności przekształceń własnościowych i organizacyjnych w polskim ciepłownictwie. Mimo, że największe przekształcenia własnościowe i organizacyjne dokonały się w ciepłownictwie na początku lat 90., przed powołaniem Prezesa URE i powstaniem Urzędu Regulacji Energetyki oraz rozpoczęciem systematycznych badań przedsiębiorstw ciepłowniczych, to jednak nadal obserwowane są zmiany struktury sektora w tym zakresie. Od 2002 r. udział przedsiębiorstw państwowych sukcesywnie zmniejszał się i aktualnie wynosi zaledwie 0,4%. Zmieniły się również relacje w grupie spółek kapitałowych pomiędzy spółkami akcyjnymi a spółkami z ograniczoną odpowiedzialnością. W 2002 r., działalność w formie spółek kapitałowych, prowadziło nieco ponad 80% koncesjonowanych przedsiębiorstw ciepłowniczych, natomiast w 2012 r. już prawie 94%. Udział spółek akcyjnych zmniejszył się od 2002 r. o 6 punktów procentowych, natomiast udział spółek z ograniczoną odpowiedzialnością wzrósł o ponad 19 punktów procentowych. Koncesjonowane przedsiębiorstwa ciepłownicze były, w większości przypadków, zintegrowane pionowo i zajmowały się zarówno wytwarzaniem ciepła, jak i jego dystrybucją, a także obrotem. W związku z tym przedsiębiorstwa te posiadały koncesje na różne rodzaje działalności ciepłowniczej. W 2002 r. wszystkie rodzaje koncesjonowanej działalności ciepłowniczej prowadziło 17,5% badanych natomiast w 2012 r. udział ten zmniejszył się do 12,9%. W ciągu jedenastu lat badań sektora zmniejszył się udział podmiotów zajmujących się wytwarzaniem ciepła o 3,4 punktu procentowego, natomiast o prawie 6 punktów procentowych wzrósł udział przedsiębiorstw świadczących usługi dystrybucyjne. Zdecydowanie zmniejszył się w tym okresie udział przedsiębiorstw prowadzących wyłącznie działalność wytwórczą o 5,8 punktu procentowego a udział koncesjonowanych przedsiębiorstw zajmujących się tylko przesyłaniem i dystrybucją oraz obrotem wzrósł o 3,4 punktu procentowego. Część dystrybutorów ciepła wytwarzała ciepło we własnych źródłach, które ze względu na moc zainstalowaną poniżej 5 MW nie podlegały koncesjonowaniu. W 2012 r. prawie 72% koncesjonowanych przedsiębiorstw ciepłowniczych posiadało jednolitą strukturę właścicielską, z czego 2/3 było własnością sektora publicznego (67%), a pozostałe pozostawały w rękach sektora prywatnego, zarówno inwestorów krajowych, jak i zagranicznych. W zdecydowanej większości przedsiębiorstw sektora publicznego funkcje właścicielskie sprawowały organy samorządu terytorialnego (93%). Wśród podmiotów należących do sektora prywatnego zdecydowanie 11

przeważała własność prywatnych inwestorów krajowych 84% wszystkich podmiotów będących własnością sektora prywatnego. W rękach inwestorów zagranicznych pozostawało tylko 16% podmiotów sektora prywatnego. Tabela 2. Badane przedsiębiorstwa ciepłownicze według form własności w 2012 r. Wyszczególnienie przedsiębiorstw Jednolita struktura właścicielska 333 Sektor publiczny 222 Własność państwowych osób prawnych 15 Własność samorządowa 207 Sektor prywatny 111 Własność krajowych osób fizycznych 23 Własność prywatna krajowa pozostała 70 Własność zagraniczna 18 Niejednolita struktura właścicielska 130 Własność mieszana w sektorze publicznym oraz mieszana między sektorami z przewagą sektora publicznego 55 Własność mieszana w sektorze prywatnym oraz mieszana między sektorami z przewagą sektora prywatnego 75 Potencjał ciepłownictwa Koncesjonowane przedsiębiorstwa ciepłownicze dysponują zróżnicowanym i rozdrobnionym potencjałem technicznym określanym przez dwie podstawowe wielkości, tj. zainstalowaną moc cieplną oraz długość sieci ciepłowniczej. W 2012 r. całkowita moc cieplna zainstalowana u koncesjonowanych wytwórców ciepła wynosiła 58 147,9 MW (w 2002 r. 70 952,8 MW), a moc osiągalna 57 262,9 MW (w 2002 r. 67 285,4 MW). W latach 2002 2012 znacznie zwiększył się udział mocy zainstalowanej w źródłach dużych o wielkości powyżej 200 MW o 7,2 punktu procentowego, w tym najmniej w źródłach powyżej 1 000 MW tylko o 0,9 punktu procentowego. W 2012 r. łączna moc zainstalowana w źródłach powyżej 1 000 MW stanowiła ponad 25% mocy zainstalowanej wszystkich badanych źródeł koncesjonowanych. Rysunek 1. Struktura mocy zainstalowanej według wielkości źródeł ciepła w 2002 r. i 2012 r. 2002 9,8% 19,5% 25 MW i poniżej 25 50 MW 9,4% 18,2% 50 75 MW 75 125 MW 125 200 MW 200 500 MW 6,0% 500 1000 MW 7,3% 5,0% 24,7% powyżej 1000 MW 2012 20,3% 8,7% 23,7% 25 MW i poniżej 25 50 MW 50 75 MW 75 125 MW 8,2% 125 200 MW 200 500 MW 3,8% 500 1000 MW 6,5% 3,2% 25,6% powyżej 1000 MW 12

Koncesjonowani wytwórcy ciepła wytwarzają ciepło w źródłach różnej wielkości z przewagą ilościową źródeł małych do 50 MW (60% w 2002 r. a 53,0% w 2012 r.). Tylko siedem przedsiębiorstw posiada źródła o mocy powyżej 1 000 MW. Są to podmioty, które działają również w obszarze wytwarzania energii elektrycznej. Spośród badanych przedsiębiorstw w 2012 r. 9,1% nie posiadało źródeł ciepła. Koncesjonowane przedsiębiorstwa ciepłownicze dysponowały w 2012 r. sieciami o długości 19 794 km, przy czym należy zaznaczyć, że wielkość ta obejmowała sieci ciepłownicze łączące źródła ciepła z węzłami cieplnymi oraz sieci niskoparametrowe zewnętrzne instalacje odbiorcze. Spośród badanych przedsiębiorstw 8,0% nie posiadało sieci, 15,5% dysponowało sieciami krótkimi do 5 km długości, a 16,0% posiadało sieci o długości powyżej 50 km. Pomimo systematycznie zmniejszającej się od 2002 r. liczby badanych łączna wartość majątku trwałego koncesjonowanych przedsiębiorstw ciepłowniczych systematycznie rosła. Wartość brutto majątku w tym okresie zwiększyła się o 20,1%, natomiast netto o 26,6% (od 16,1 mld zł w 2002 r. do 20,4 mld zł w 2012 r.). W 2012 r. ponad 75% majątku ciepłowniczego netto było w posiadaniu przedsiębiorstw ciepłownictwa zawodowego (grupa PKD 35.3), a tylko 10,4% majątku należało do przedsiębiorstw spoza energetyki. Zdecydowana większość majątku ciepłowniczego (99,3%) skoncentrowana była w spółkach akcyjnych i w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością. Rysunek 2. Struktura majątku ciepłowniczego netto w podziale na województwa (%) oraz wskaźnik dekapitalizacji majątku trwałego (%) w 2012 r. % 25,0 % 70,00 20,0 15,0 10,0 58,13 57,48 52,10 53,40 49,25 50,22 47,03 62,39 45,93 55,89 55,28 50,81 46,03 54,19 54,48 60,00 50,00 5,0 39,60 40,00 0,0 30,00 mazowieckie ślaskie dolnośląskie małopolskie kujawsko pomorskie welkopolskie łódzkie podlaskie zachodniopomorskie lubelskie świętokrzyskie warmińsko mazurskie podkarpackie lubuskie opolskie struktura majątku wskaźnik dekapitalizacji majątku Pozytywnym zjawiskiem obserwowanym w ostatnich latach jest zahamowanie wzrostu wartości wskaźnika dekapitalizacji majątku trwałego 5), który w latach 2002 2007 systematycznie rósł od poziomu 54,75% do 60,05%, od 2008 r. jego wzrost uległ zahamowaniu i jego wartość zaczęła się obniżać aż do poziomu 52,30% w 2012 r. Wielkością charakteryzującą potencjał sektora jest również. W latach 2002 2012 średnie mierzone liczbą ów przypadających na jedno koncesjonowane przedsiębiorstwo wzrosło o około 10%, tj. z 71 ów w 2002 r. do 78 ów w 2012 r. Koncesjonowane ciepłownictwo zatrudniało łącznie w 2012 r. 36,1 tys. osób w przeliczeniu na pełne y, co stanowiło tylko 60% ów z 2002 r. Powodem zmniejszenia zatrudnienia może być m.in. podwyższenie progu koncesyjnego. 5) Wskaźnik dekapitalizacji majątku trwałego liczony ilorazem wartości umorzenia majątku do wartości księgowej aktywów trwałych brutto. 13

Produkcja ciepła i zużycie paliw Produkcja ciepła w 2012 r. wyniosła 431,4 tys. TJ łącznie z ciepłem wytworzonym w procesach technologicznych (odzysk ciepła). Ponad 62% ciepła wyprodukowanego w źródłach, tj. 250 tys. TJ zostało wytworzone w kogeneracji z produkcją energii elektrycznej. Jednak tylko 22% wszystkich badanych koncesjonowanych przedsiębiorstw wytwarzało ciepło w kogeneracji. Były to w większości duże elektrociepłownie należące do elektroenergetyki zawodowej (grupa PKD 35.1) oraz ciepłownictwa zawodowego (grupa PKD 35.3). W tej grupie znajdują się również elektrownie po tzw. uciepłownieniu 6), a także w elektrociepłownie należące do przedsiębiorstw spoza energetyki. Najczęściej były to źródła zaopatrujące w ciepło duże miasta. W 2012 r. do 11 TJ/ wzrosła wielkość produkcji ciepła na jednego zatrudnionego w przeliczeniu na pełne y z 8 TJ/ w 2002 r. Podstawowym paliwem w źródłach ciepła wykorzystywanym do jego wytwarzania nadal był kamienny. Jednak udział ciepła produkowanego z wykorzystaniem węgla kamiennego zmniejszył się od 2002 r. o 4,6 punktu procentowego. Zwiększa się natomiast systematycznie udział ciepła uzyskiwanego w wyniku spalania gazu ziemnego i biomasy odpowiednio o 3,7 punktu procentowego i 4,0 punkty procentowe. Od 2002 r. produkcja ciepła z biomasy wzrosła ponad dwukrotnie (z 11 507 378 GJ do 25 974 484,1 GJ). Dywersyfikacja paliw zużywanych do produkcji ciepła była zdecydowanie większa w przedsiębiorstwach produkujących ciepło w procesie kogeneracji. W tej grupie przedsiębiorstw również dominującym paliwem jest kamienny, ale już 30% ciepła wytwarzane jest z innych paliw, w tym 7,2% z oleju opałowego, 7,7% z gazu ziemnego i 8,1% z biomasy. Natomiast w przedsiębiorstwach wytwarzających ciepło bez kogeneracji, zdecydowanie dominuje kamienny 87,2% z niewielkim ustępstwem na rzecz innych paliw z przewagą gazu ziemnego 8,2%. Rysunek 3. Struktura produkcji ciepła według stosowanych paliw w 2012 r. kamienny 70,0 74,5 87,2 biomasa 5,6 1,3 7,2 7,8 8,2 7,7 6,5 2,0 8,1 ogółem bez kogeneracji w kogeneracji pozostałe paliwa 5,6 1,3 7,0 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 % Udział poszczególnych paliw w wytwarzaniu ciepła jest również dosyć zróżnicowany pod względem terytorialnym. W trzech województwach ponad 90% ciepła wytwarzane było z węgla kamiennego: w warmińsko-mazurskim (94,0%), opolskim (93,0%) i świętokrzyskim (91,9%), natomiast w województwie lubuskim najmniej, bo tylko 16,9%. W województwie lubuskim aż 81,5% ciepła wytwarzane było w oparciu o, natomiast w województwie mazowieckim 21,6% o ciężki. Znaczący udział gazu ziemnego w wytwarzaniu ciepła zanotowano również w województwach: podkarpackim (31,6%) i lubelskim (14,2%) oraz mazowieckim (12,4%). Natomiast najwięcej ciepła 6) Uciepłownienie turbiny kondensacyjnej (skonstruowanej na potrzeby wytwarzania energii elektrycznej bez kogeneracji) to pobór pary (upust) zwykle na niskich parametrach, do wykorzystania jako ciepło użytkowe, np. do zasilenia miejskiego systemu ciepłowniczego. 14

z biomasy wytwarzane było w województwach: kujawsko-pomorskim (25,3%), podlaskim (20,9%) i pomorskim (14,3%). Znaczna część ciepła wytworzonego przez koncesjonowane przedsiębiorstwa ciepłownicze była przeznaczona na zaspokojenie własnych potrzeb (34,2%), a pozostała jego część wprowadzona została do sieci ciepłowniczych zarówno własnych, jak również sieci będących własnością innych przedsiębiorstw. Przy czym ostatecznie do odbiorców przyłączonych do sieci, po uwzględnieniu strat podczas przesyłania, trafiło 57,5% wyprodukowanego ciepła. Prawie 50,0% ciepła oddanego do sieci w 2012 r. było przedmiotem dalszego obrotu. Tabela 3. Produkcja i sprzedaż ciepła według form własności przedsiębiorstw w 2012 r. Produkcja ciepła Sprzedaż ciepła Liczb Wyszczególnienie w tym ogółem ogółem* przedsiębiorstw w kogeneracji [GJ] Sektor publiczny 277 103 718 216,7 31 834 523,5 119 849 992,1 Własność państwowych osób prawnych 15 9 877 601,6 4 500 727,5 9 283 417,5 Własność samorządowa 207 43 904 035,7 1 210 201,8 77 086 707,4 Własność mieszana w sektorze publicznym oraz mieszana między sektorami 55 49 936 579,4 26 123 594,2 33 479 867,3 z przewagą sektora publicznego Sektor prywatny 186 295 955 791,8 218 127 253,2 269 514 474,4 Własność krajowych osób fizycznych 23 4 280 395,2 1 332 773,8 3 925 470,9 Własność prywatna krajowa pozostała 70 78 971 488,6 57 210 530,6 53 981 580,5 Własność zagraniczna 18 25 834 790,2 17 321 030,1 27 718 081,0 Własność mieszana w sektorze prywatnym oraz mieszana między sektorami z przewagą sektora prywatnego 75 186 869 117,8 142 262 918,6 183 889 342,0 * Patrz Uwagi Metodyczne. W 2012 r. wolumen sprzedaży ciepła ogółem 7) (łącznie z odsprzedażą innym przedsiębiorstwom) wyniósł 389 364,5 TJ, a więc kształtował się na nieznacznie wyższym poziomie niż w 2011 r. (377 794,2 TJ) wzrost o 3,1%. Ponad 40% wolumenu sprzedaży ciepła realizowane było bezpośrednio ze źródeł, natomiast pozostała część za pośrednictwem sieci ciepłowniczej. Tylko 12,1% ciepła sprzedawanego bezpośrednio ze źródeł dostarczone zostało do odbiorców końcowych, a pozostała część trafiła do sieci ciepłowniczych dystrybutorów. W przypadku sprzedaży ciepła za pośrednictwem sieci ciepłowniczej do odbiorców końcowych trafiło aż 95,8% ciepła. Sytuacja ekonomiczna W 2012 r. zanotowano znaczny wzrost przychodów sektora ciepłowniczego w stosunku do roku ubiegłego o 8,8%, przy takim samym poziomie wzrostu kosztów. Przychody z działalności ciepłowniczej ukształtowały się na poziomie 16 789,1 mln zł, natomiast koszty 17 063,9 mln zł. Udział przychodów z wytwarzania, przesyłania i dystrybucji oraz z obrotu ciepłem w przychodach ogółem całego sektora kształtuje się od lat na bardzo zbliżonym poziomie i wyniósł w 2012 r. odpowiednio: 54,8%, 22,7%, 22,5%. 7) Definicja sprzedaży ciepła ogółem zamieszczona została w rozdziale Uwagi Metodyczne 15

Tabela 4. Dynamika przychodów i kosztów przedsiębiorstw ciepłowniczych Wyszczególnienie 2011 r. 2012 r. Dynamika [%] Przychody ogółem z działalności ciepłowniczej 15 433 049,1 16 789 118,6 108,8 w tym przychody ze sprzedaży 14 805 919,1 16 080 935,2 108,6 Koszty ogółem z działalności ciepłowniczej 15 673 598,5 17 063 895,9 108,9 Koszty prowadzenia działalności ciepłowniczej 15 103 101,3 16 441 939,1 108,9 Koszty stałe 6 597 243,6 6 818 759,1 103,4 Amortyzacja 1 418 899,9 1 473 183,1 103,8 Wynagrodzenia 1 951 182,0 1 958 817,2 100,4 Świadczenia na rzecz pracowników 430 371,7 464 279,0 107,9 Materiały i energia 1 149 348,1 1 197 981,1 104,2 w tym materiały do remontów i konserwacji 144 291,0 131 032,1 90,8 Usługi obce 822 434,7 824 623,3 100,3 w tym remonty 345 791,4 353 287,2 102,2 Podatki i opłaty 474 553,9 498 652,0 105,1 Pozostałe koszty stałe 350 453,2 401 223,4 114,5 w tym koszty dzierżawy majątku trwałego 54 544,3 50 218,4 92,1 Koszty zmienne 8 505 857,7 9 623 180,0 113,1 Materiały i energia 8 253 964,3 9 407 502,0 114,0 w tym: paliwo technologiczne (wraz z kosztami jego transportu) 4 778 849,7 5 621 740,6 117,6 energia elektryczna 530 696,1 550 439,3 103,7 Usługi obce 45 243,7 31 955,3 70,6 Opłaty za korzystanie ze środowiska 128 338,9 120 804,5 94,1 Pozostałe koszty zmienne 78 310,7 62 918,2 80,3 Inne koszty z działalności ciepłowniczej 570 497,2 621 956,8 109,0 Pozostałe koszty operacyjne, koszty usług dodatkowych i straty nadzwyczajne 387 478,2 422 845,0 109,1 Koszty finansowe 183 019,0 199 111,8 108,8 w tym odsetki od kredytów bankowych 115 863,0 127 705,7 110,2 W 2012 r. koszty zmienne działalności ciepłowniczej wzrosły o 13,1% w stosunku do roku ubiegłego, natomiast stałe tylko o 3,4%. Znaczny wzrost kosztów zmiennych wynikał przede wszystkim ze wzrostu kosztów zmiennych wytwarzania ciepła wzrost o 15,7% w stosunku do roku ubiegłego. Na wzrost kosztów wytwarzania ciepła miał zdecydowany wpływ wzrost o 17,6% kosztów paliwa technologicznego. Należy zaznaczyć, że koszty paliwa technologicznego stanowiły w 2012 r. aż 54,91% kosztów wytwarzania ciepła. Tabela 5. Koszty jednostkowe energii chemicznej zawartej w podstawowych paliwach zużywanych do produkcji ciepła Wyszczególnienie Koszt jednostkowy w zł/gj Dynamika 2011 r. 2012 r. [%] Ogółem 15,84 17,72 111,9 Węgiel kamienny 13,04 14,57 111,7 Węgiel brunatny 5,98 6,19 103,5 Olej opałowy lekki 68,18 79,30 116,3 Olej opałowy ciężki 26,90 32,51 120,9 Gaz ziemny wysokometanowy 35,48 39,92 112,5 Gaz ziemny zaazotowany 18,76 19,40 103,4 Biomasa 22,10 23,08 104,5 Niewątpliwie największy wpływ na wzrost przychodów sektora miał wzrost wolumenu sprzedawanego ciepła przez przedsiębiorstwa ciepłownicze w 2012 r. Pomimo, iż rok 2012 zapisał się jako ciepły, a moc zamówiona przez odbiorców ciągle jest redukowana, to sprzedaż ciepła w stosunku do 2011 r. wzrosła o 3,1%. Średnioroczna temperatura w 2012 r. wyniosła 8,9 O C, natomiast w 2011 r. wyniosła 9,2 O C, co niewiele mogło wpłynąć na zwiększenie sprzedaży ciepła. Dla wielkości sprzedaży ciepła najbardziej istotnym czynnikiem jest długość sezonu grzewczego, a więc chłodne miesiące wczesnowiosenne i jesienne. Zwiększenie sprzedaży ciepła mogło zostać także spowodowane dużo chłodniej- 16

szym niż zazwyczaj miesiącem lutym, który był najzimniejszy od 16 lat i grudniem, ze średnią temperaturą najniższą od 2 lat 8). Natomiast analizując powody zwiększenia przychodów ze sprzedaży ciepła o 8,6%, oprócz zwiększonej sprzedaży, należy uwzględnić zmiany cen i stawek opłat w zatwierdzonych przez Prezesa URE taryfach dla ciepła. Rysunek 4. Zmiany przychodów ze sprzedaży ciepła oraz wolumenu sprzedawanego ciepła w latach 2002 2012 15,0 12,9 10,0 8,8 9,6 8,6 % 5,0 0,0 5,0 10,0 3,5 2,9 3,1 1,8 0,1 0,1 0,6 1,4 2,2 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 4,5 3,6 4,9 4,0 6,2 6,6 15,0 13,0 Zmiana przychodów ze sprzedaży ciepła Zmiana wolumenu sprzedaży ciepła Kondycja finansowa sektora mierzona wynikiem finansowym brutto, uległa nieznacznemu pogorszeniu w stosunku do roku ubiegłego. Należy zaznaczyć, że w latach 2002 2007 obserwowana była systematyczna poprawa kondycji finansowej sektora, która to tendencja od roku 2008 uległa odwróceniu, po odnotowanej w 2010 r. niewielkiej poprawie wyniku (+) 58 042,2 tys. zł, w pozostałych latach wynik finansowy brutto sektora ciepłowniczego osiągał wartości ujemne. W 2012 r. wynik ukształtował się na poziomie ( ) 274 777,3 tys. zł. Dodatni wynik osiągnęły przedsiębiorstwa tylko w trzech województwach: łódzkim, pomorskim i śląskim, co oznacza pogorszenie sytuacji w stosunku do roku ubiegłego, kiedy to wynik dodatni odnotowano w sześciu województwach: łódzkim, pomorskim, zachodniopomorskim, śląskim, kujawsko-pomorskim i lubelskim. W ostatnich latach największe zmiany wyniku finansowego brutto obserwowane były w województwie mazowieckim, w którym to z dodatniej wartości w 2008 r. (+) 12 316,6 tys. zł, wynik finansowy brutto w 2009 r. obniżył się do poziomu ( ) 83 501,6 tys. zł, a więc zmniejszył się o prawie 100 mln zł, w 2010 r. nastąpiło dalsze jego obniżenie do poziomu ( ) 105 391,5 tys. zł, w 2011 r. osiągnął poziom ( ) 168 505,7 tys. zł, a w 2012 r. nastąpiło zmniejszenie jego wartości ujemnej do poziomu ( ) 116 761,8 tys. zł. Ujemny wynik wiąże się również z obniżeniem rentowności przedsiębiorstw ciepłowniczych. Rok 2012 był kolejnym, w którym odnotowano dalsze obniżanie wartości wskaźnika rentowności koncesjonowanego ciepłownictwa w 2012 r. uległ on obniżeniu w stosunku do roku ubiegłego o 0,08 punktu procentowego i ukształtował się na poziomie ( ) 1,64%. Najniższą wartość wskaźnik rentowności osiągnął w województwie małopolskim ( ) 6,05% a najwyższą w województwie łódzkim (+) 2,84%. W województwie łódzkim obserwowane jest systematyczne obniżanie wskaźnika rentowności, który tylko od 2010 r. obniżył się o 7,9 punktu procentowego. Niewątpliwie zdecydowany wpływ na wynik finansowy koncesjonowanego sektora ciepłowniczego ma wynik na działalności ciepłowniczej w przedsiębiorstwach posiadających źródła ciepła, w których ciepło wytwarzane jest w kogeneracji z energią elektryczną. W tej grupie koncesjonowanych przedsiębiorstw ciepłowniczych następuje stałe obniżanie wartości wskaźnika rentowności na działalności ciepłowniczej. Nie rozwiązanym problemem dla źródeł kogeneracyjnych jest właściwe przypisanie kosztów wytwarzania energii elektrycznej i kosztów wytwarzania ciepła. Stosowane klucze podziału kosz- 8) http://www.twojapogoda.pl/wiadomosci/111931,2012-byl-cieply-ale-nie-najcieplejszy 17

tów mogą preferować w wyniku finansowym, w zależności od przyjętej metody podziału, zysk osiągnięty ze sprzedaży ciepła lub zysk ze sprzedaży energii elektrycznej. Dotychczas nie ma unormowań prawnych, które przesądziłyby jednoznacznie o sposobie podziału kosztów i konieczności stosowania jednej metody. Przedsiębiorstwa energetyczne mają swobodę w wyborze sposobu podziału kosztów wspólnych. Tabela 6. Rentowność przedsiębiorstw ciepłowniczych w latach 2010 2012 (na całej działalności ciepłowniczej wytwarzanie, przesyłanie i obrót ciepłem) Wyszczególnienie Przedsiębiorstwa wytwarzające ciepło bez kogeneracji Przedsiębiorstwa wytwarzające ciepło w kogeneracji 2010 r. 2011 r. 2012 r. 2010 r. 2011 r. 2012 r. 3,41 1,69 2,60-3,30-5,33-5,64 WZDE 0-19% -0,15-4,24-7,74-6,51-12,08-17,19 20-69% 1,27-1,39-1,03-5,53-6,49-7,10 70-100% 3,67 2,05 3,13 3,28 0,91 2,27 Forma prawna Jednostki samorządu terytorialnego -7,37-4,83-5,29 - - - Spółki akcyjne 3,98 1,77 4,63-6,11-8,05-9,01 Spółki z o.o. 3,29 1,75 1,55 3,86 1,00 2,09 Spółdzielnie mieszkaniowe -0,34 1,75 1,40 - - - Przedsiębiorstwa państwowe 2,81-1,07-13,49 - - - Pozostałe przedsiębiorstwa -1,03-2,33-2,30 2,75-3,12-4,29 Rodzaj działalności WPiDO 3,88 2,29 3,84-5,82-0,38 0,63 WPiD 3,20 1,10 1,30-1,51-5,73-8,11 W -0,31-1,41-0,57-15,67-12,38-13,12 PiDO 1,45 0,09 0,72 2,02 3,16-11,84 PKD 35.1 0,89-1,23-11,89-5,82-7,46-12,89 35.3 3,56 1,86 2,92-1,51-3,38-2,46 Przemysł 2,77-0,78-5,04-15,67-23,71-30,37 Inne -0,65-2,31-2,53 2,02 0,93 0,71 Województwo Dolnośląskie 3,89 0,05-2,09-1,37-5,82-4,20 Kujawsko-pomorskie 3,46 0,88-0,77 2,36 0,64 0,76 Lubelskie 3,33 2,72 3,08 0,97-5,66-9,38 Lubuskie 2,71-0,15-0,20-3,77-6,37-5,06 Łódzkie 3,46 2,62 1,18 14,39 8,40 3,59 Małopolskie 2,60 1,12 2,43-12,50-16,08-18,00 Mazowieckie 3,07 0,88 4,66-13,09-16,67-17,16 Opolskie 1,02 0,79 0,17 2,34-2,80-1,37 Podkarpackie 2,57 1,38 1,97-5,90-3,61-8,46 Podlaskie 5,06 2,38 2,56-9,04-13,75-20,90 Pomorskie 3,81 0,99 1,85-1,57 2,14 0,96 Śląskie 2,52 2,50 3,17-3,04-2,26-1,45 Świętokrzyskie 1,47-0,66 0,19-11,17-13,21-14,85 Warmińsko-mazurskie 2,12-1,66-0,58 10,80-4,20-4,78 Wielkopolskie 6,05 3,22 4,22-8,31-5,71-7,40 Zachodniopomorskie 5,92 5,19 3,37-9,49-8,03-2,61 Należy zwrócić uwagę, że w sprawozdaniu URE-C1 przedsiębiorstwa przedstawiają swoje wyniki finansowe tylko w zakresie działalności ciepłowniczej, co nie odzwierciedla faktycznej sytuacji finansowej przedsiębiorstw produkujących ciepło i energię elektryczną w kogeneracji. Nie da się bowiem w ich przypadku jednoznacznie rozdzielić kosztów wytwarzania energii elektrycznej i ciepła, a co za tym idzie określić, dla jednego przedsiębiorstwa wytwarzającego zarówno energię elektryczną, jak i ciepło, efektywność wyłącznie w zakresie wytwarzania ciepła. Wobec powyższego, tylko mając na uwadze całą działalność przedsiębiorstwa można obliczyć rentowność takich przedsiębiorstw i dokonać 18

oceny ich efektywności (konieczność ujęcia przychodów i kosztów zarówno z wytwarzana ciepła, jak i energii elektrycznej). Zgodnie z danymi prezentowanymi w opracowaniu ARE SA ( Sytuacja techniczno-ekonomiczna sektora elektroenergetycznego za IV kwartały 2012), w 2012 r. elektrociepłownie odnotowały bardzo wysoki poziom wskaźnika rentowności sprzedaży energii elektrycznej, który po uwzględnieniu pozostałych i finansowych przychodów i kosztów wyniósł (+) 25,96%, chociaż obniżył się w stosunku do 2011 r. o ponad 5 punktów procentowych. Należy zaznaczyć, że bez przychodów otrzymanych na pokrycie kosztów osieroconych wysokość wskaźnika rentowności w 2012 r. byłaby niższa o około 5 punktów procentowych. Przy niskiej rentowności elektrociepłowni na działalności ciepłowniczej w 2012 r. ( ) 14,39% spadek do roku 2011 o 1,62 punktu procentowego wskaźnik rentowności łącznie na całej działalności energetycznej w elektrociepłowniach ukształtował się na poziomie (+) 9,40% i zmniejszył się w stosunku do roku ubiegłego o 4,66 punktu procentowego. Tabela 7. Przychody, koszty, wynik na sprzedaży oraz rentowność w elektrociepłowniach* Wyszczególnienie 2010 r. 2011 r. 2012 r. [mln PLN] Przychody ze sprzedaży 7 572,9 8 128,3 9 026,7 z tego: przychody ze sprzedaży energii elektrycznej 4 258,1 4 718,7 5 032,9 przychody ze sprzedaży ciepła 3 314,8 3 409,6 3 993,8 Koszty uzyskania przychodów: 6 535,1 7 147,5 8 422,9 z tego: energia elektryczna 2 958,5 3 448,0 4 016,2 ciepło 3 576,6 3 699,5 4 406,7 Wynik na sprzedaży 1 037,8 980,8 603,8 z tego: na sprzedaży energii elektrycznej 1 299,6 1 270,7 1 016,7 na sprzedaży ciepła -261,8-289,9-412,9 Pozostałe przychody operacyjne na działalności związanej z energią elektryczną 517,0 548,7 625,2 Pozostałe koszty 336,6 267,9 264,3 z tego: energia elektryczna 147,2 151,4 145,1 ciepło 189,4 116,5 119,2 Przychody finansowe 45,0 71,9 77,9 z tego: energia elektryczna 45,0 71,9 77,9 ciepło - - - Koszty finansowe 87,8 103,5 128,0 z tego: energia elektryczna 65,3 74,4 85,5 ciepło 22,5 29,1 42,5 Wynik 1 175,4 1 230,0 914,6 z tego: na energii elektrycznej 1 649,1 1 665,5 1 489,2 na cieple -473,7-435,5-574,6 Rentowność ogółem 14,45 14,06 9,40 Rentowność na działalności związanej z energią elektryczną 34,21 31,19 25,96 Rentowność na działalności związanej z ciepłem -14,29-12,77-14,39 * Obliczenia własne na podstawie danych ARE SA publikacja Sytuacja techniczno-ekonomiczna sektora elektroenergetycznego za IV kwartały 2011 i 2012. Na przykładzie danych dotyczących 2012 r. zawartych w tab. 7 wyraźnie widać, że gdyby do podziału kosztów uzyskania przychodów w elektrociepłowniach zastosować klucz przychodowy (przychody ze sprzedaży ciepła to 44% przychodów ogółem ze sprzedaży elektrociepłowni), to koszty uzy- 19

skania przychodów ze sprzedaży ciepła należałoby pomniejszyć o około 700 mln PLN. Przy takiej kalkulacji rentowność na działalności związanej z ciepłem osiągnęłaby wartość dodatnią. Na kształtowanie wyniku finansowego w zakresie działalności ciepłowniczej w przedsiębiorstwach wytwarzających ciepło i energię elektryczną w kogeneracji, w przypadku zastosowania metody kosztowej kalkulacji taryfy, zdecydowany wpływ miał fakt, że planowane przychody ze sprzedaży ciepła przy kształtowaniu taryfy dla ciepła były pomniejszane o przychody ze sprzedaży praw majątkowych wynikających ze świadectw pochodzenia energii elektrycznej z kogeneracji 9) oraz świadectw pochodzenia z odnawialnych źródeł energii 10). Przepisy rozporządzenia Ministra Gospodarki z 17 września 2010 r. w sprawie szczegółowych zasad kształtowania i kalkulacji taryf oraz rozliczeń z tytułu zaopatrzenia w ciepło (Dz. U. Nr 194, poz. 1291), które weszło w życie 3 listopada 2010 r., miały na celu m.in. zaprzestanie subsydiowania przychodów pomiędzy energią elektryczną i ciepłem. Dla źródeł ciepła, w których ciepło wytwarzane jest w jednostkach kogeneracji, przedsiębiorstwo energetyczne może stosować uproszczony sposób kalkulacji cen i stawek opłat w taryfie dla ciepła z tych źródeł. W 2012 r. część przedsiębiorstw wytwarzających ciepło w jednostkach kogeneracji skorzystała z takiej możliwości. Na 119 taryf zatwierdzonych dla źródeł kogeneracyjnych, w 84 przypadkach przedsiębiorstwa skorzystały z możliwości uproszczonego sposobu ukształtowania taryfy, o którym mowa w 13 ww. rozporządzenia. Przedsiębiorstwa, które zastosowały uproszczony sposób kształtowania taryfy dla ciepła nie miały obowiązku pomniejszać planowanego przychodu ze sprzedaży ciepła o strumień finansowy pochodzący ze sprzedaży praw majątkowych wynikających ze świadectw pochodzenia. Tendencje zmian kondycji koncesjonowanych przedsiębiorstw ciepłowniczych, jakie zostały zaobserwowane w latach 2002 2012, a więc latach, w których prowadzone były badania Prezesa URE, mogą być wyznaczone na podstawie zmian wskaźników efektywnościowych stosowanych w tych badaniach. Zgromadzone wyniki badań przedsiębiorstw ciepłowniczych z ostatnich 11 lat dają możliwość przeprowadzenia analizy i oceny zmian zachodzących w całym sektorze (tab. 8). Tabela 8. Wskaźniki efektywności energetyki cieplnej Wskaźniki Wartość Dynamika Jedn. wskaźnika miary 2012/2011 2012/2002 w 2012 r. [%] Wskaźniki techniczne Sprawność wytwarzania 85,30 99,60 107,00 % Sprawność przesyłania 86,70 99,50 98,20 Intensywność emisji CO 2 104,00 102,40 86,10 Intensywność emisji SO 2 0,35 93,80 48,30 tona/tj Intensywność emisji NO x 0,16 98,50 63,00 Intensywność emisji pyłów 0,05 93,40 33,10 * Wskaźniki ekonomiczne Wydajność pracy tys. zł/ 484,00 116,00 203,70 Produktywność majątku trwałego 0,87 98,80 96,20 Całkowity koszt jednostkowy zł/gj 43,82 105,60 149,00 Koszt jednostkowy stały zł/mw 10 879,00 104,00 133,80 Koszt jednostkowy zmienny 24,72 109,80 162,70 zł/gj Średnia cena (jednoskładnikowa) 41,30 105,40 145,60 Wskaźniki finansowe Całkowite zadłużenie 0,42 123,40 115,10 Płynność 0,67 98,70 94,30 Wskaźniki rozwojowe Reprodukcja majątku trwałego 1,50 87,10 171,00 Stopień pokrycia inwestycji przez środki własne % 76,50 89,70 97,20 * W okresie 2003 2012. 9) Świadectwa pochodzenia z kogeneracji stanowiły w 2012 r. element systemu wsparcia wysokosprawnej produkcji energii elektrycznej w kogeneracji i zostały wprowadzone na pokrycie zwiększonych kosztów jej produkcji wynikających z nakładów na inwestycje i nowe technologie. 10) Świadectwa pochodzenia z odnawialnych źródeł energii (OZE) stanowią element systemu wsparcia produkcji energii elektrycznej z odnawialnych źródeł energii. 20