Okazali serce pacjentom korzystającym z elektroterapii

NR 5 STYCZEŃ 2014 DOBRE SERCE MAGAZYN DLA OSÓB Z ZABURZENIAMI RYTMU SERCA I PACJENTÓW Z WSZCZEPIONYMI KARDIOWERTERAMI-DEFIBRYLATORAMI ORAZ ROZRUSZNIKAMI Okazali serce pacjentom korzystającym z elektroterapii Pół roku intensywnych działań, 10 tys. bransoletek rozdanych osobom z wszczepionymi urządzeniami kardiologicznymi oraz prężna kampania w mediach wszystko po to, by uwrażliwić Polaków na potrzeby pacjentów z zaburzeniami rytmu serca. Czas podsumować kampanię Okaż serce niebieskiej bransoletce. ORGANIZATORZY AKCJI Inauguracja akcji odbyła się podczas specjalnego spotkania pacjentów korzystających z elektroterapii i wzbudziła ogromne zainteresowanie z ich strony. W miejscach, gdzie bywają te osoby przychodniach, poradniach, gabinetach lekarskich zawisły plakaty promujące naszą inicjatywę. Ponadto nakręciliśmy specjalne filmy, stworzyliśmy kanał na YouTube, a na stronie dobre-serce.pl pojawił się licznik poparcia dla inicjatywy. Dzięki partnerom akcji aktywnie promowaliśmy naszą ideologię pomocy w mediach społecznościowych. O naszej akcji miało szansę się dowiedzieć ponad dwa i pół miliona czytelników i internautów, a całą kampanią zainteresowało się przeszło 70 ogólnopolskich i lokalnych redakcji pism po- radnikowych, kobiecych, zdrowotnych oraz prasy regionalnej. Pisano głównie o tym, jak udzielać pomocy w sytuacjach nagłego zasłabnięcia osobom z wszczepionymi urządzeniami kardiologicznymi, ile jest takich osób wśród nas oraz na jakie bariery napotykają. Pamię- tajmy o apelu, żeby pacjenci nosili bransoletki i co również ważne, aby były to opaski zawierające informacje właściwe dla rodzaju wszczepionego urządzenia oraz jego producenta. Mamy nadzieję, że dzięki naszej akcji chorzy będą mogli otrzymać odpowiednią pomoc w sytuacjach nagłych oraz wsparcie i zrozumienie ze strony innych. W planach mamy kolejne projekty skierowane do pacjentów z zaburzeniami rytmu serca będziemy o nich informować na łamach magazynu Dobre Serce. i Więcej informacji o akcji na stronie www.dobre-serce.pl v Więcej na str. 7 Spis treści 1 OKAZALI SERCE PACJENTOM KORZYSTAJĄCYM Z ELEKTROTERAPII 2 LICZBY WAŻNE DLA ZDROWIA 3 URZĄDZENIA WSZCZEPIALNE A ZABIEGI MEDYCZNE 4 MIGOTANIE PRZEDSIONKÓW: EPIDEMIOLOGIA, MOŻLIWE POWIKŁANIA ORAZ METODY LECZENIA 8 JAK POMÓC PACJENTOM Z IMPLANTEM KARDIOLOGICZNYM W SYTUACJACH KRYZYSOWYCH 10 REHABILITACJA CHORYCH PO ZAWALE MIĘŚNIA SERCOWEGO 12 MOJA HISTORIA Z KARDIOWERTEREM- -DEFIBRYLATOREM Na czym polega krioablacja balonowa ujść żył płucnych? 1 DOBRE SERCE D styczeń 2014

Liczby ważne dla zdrowia Każdy moment jest dobry, aby zadbać o swoje zdrowie. Raz do roku powinniśmy robić okresowe badania w celu sprawdzenia, czy w naszym organizmie nie czai się jakaś choroba. Liczby istotne dla zdrowia to wyniki uzyskane z badań: ciśnienia, cholesterolu, cukru, morfologii i OB. JOANNA RODZEWICZ Ciśnienie tętnicze powinniśmy mierzyć co najmniej raz na pół roku, zaś osoby chore dużo częściej nawet dwa razy dziennie, w zależności od wskazań lekarza. Wartość ciśnienia w normie wynosi 120 mmhg ciśnienia skurczowego/80 mmhg ciśnienia rozkurczowego. O nadciśnieniu mówimy wówczas, gdy uzyskaliśmy wynik powyżej 140/90. Powszechnie nadciśnienie tętnicze nazywane jest cichym zabójcą. Wiele osób nie wie, że na nie choruje, ponieważ nie odczuwa objawów i nie sprawdza tego parametru. Jest to błąd, ponieważ nieleczone nadciśnienie zwiększa ryzyko udaru mózgu, niewydolności serca, zawału i chorób nerek. Jeśli wynik odbiega od normy, powinniśmy się skontaktować z lekarzem, który oceni zaawansowanie choroby i zaleci odpowiednią kurację. W leczeniu nadciśnienia niebagatelne znaczenie ma też zmiana nawyków na prozdrowotne, czyli odpowiednia dieta z małą ilością soli, aktywność fizyczna, unikanie alkoholu i papierosów. Zdarza się jednak, że terapia nie przynosi pożądanych efektów mimo zdrowego trybu życia i leczenia minimum trzema właściwie skojarzonymi lekami, w tym lekiem moczopędnym (tzw. diuretykiem). Mówimy wówczas o opornym nadciśnieniu tętniczym groźnej chorobie, którą coraz częściej diagnozuje się także w Polsce. Uznaje się, że zdrowy człowiek powinien wykonywać badanie cholesterolu raz na 3 lata. Wartości, które trzeba znać! Ciśnienie: norma = 120 mmhg ciśnienia skurczowego/80 mmhg ciśnienia rozkurczowego, nadciśnienie: powyżej 140/90. Cholesterol: norma stężenia cholesterolu całkowitego = 190 mg/dl, norma LDL: do ok. 115 mg/dl, HDL (tzw. dobry cholesterol) u zdrowej kobiety nie mniej niż ok. 45 mg/dl, u mężczyzny nie mniej niż 40 mg/dl, norma dla poziomu trójglicerydów: ok. 150 mg/dl. Cukier (stężenie glukozy) na czczo: cukrzyca: powyżej 126 mg/dl, hipoglikemia (niedocukrzenie): poniżej 55 mg/dl. CHOLESTEROL POD KONTROLĄ Istotną dla naszego zdrowia wartość diagnostyczną stanowi również poziom cholesterolu. Stężenie cholesterolu całkowitego na poziomie 190 mg/dl uznaje się za normę. Ważna jest również frakcja cholesterolu LDL u osoby zdrowej to do ok. 115 mg/dl, zaś w przypadku HDL (tzw. dobrego cholesterolu) u zdrowej kobiety powinien wynosić nie mniej niż ok. 45 mg/dl, a u mężczyzny nie mniej niż 40 mg/dl. Stężenie trójglicerydów na poziomie ok. 150 mg/dl stanowi normę. Wyniki najlepiej skonsultować z lekarzem, który dokładnie określi, czy są prawidłowe, a w przeciwnym razie zaleci odpowiednie leczenie. Standardowo uznaje się, że zdrowy człowiek powinien wykonywać badanie cholesterolu raz na 3 lata, a w indywidualnych przypadkach nawet częściej. ZDROWIE W NASZYCH RĘKACH Mając na uwadze swoje zdrowie, trzeba również pamiętać o badaniu cukru (stężenia glukozy) we krwi, które pomaga zdiagnozować niewykrytą cukrzycę. Rozpoznaje się ją, gdy poziom stężenia glukozy we krwi na czczo jest wyższy niż 126 mg/dl. Gdy jej wartość wynosi poniżej 55 mg/dl, wówczas mamy do czynienia z hipoglikemią (niedocukrzeniem). Interpretacja pomiarów wymaga konsultacji lekarza, ponieważ wyniki badania należy odnieść do stanu zdrowia i wieku konkretnej osoby. Poziom cukru we krwi należy badać każdego roku. Pamiętajmy także, by raz do roku wykonać podstawowe badanie krwi morfologię i OB (pomaga wykryć stan zapalny) oraz moczu. 2 DOBRE SERCE D styczeń 2014

Urządzenia wszczepialne a zabiegi medyczne Wiele zabiegów medycznych nie ma żadnego wpływu na pracę urządzenia wspomagającego pracę serca. Inaczej wygląda sytuacja w przypadku tych, które wymagają przepuszczenia prądu zmiennego przez nasze ciało. Niezależnie od rodzaju zabiegu medycznego bezwzględnie należy poinformować lekarza bądź dentystę o tym, że mamy wszczepione urządzenie wspomagające pracę serca. Konieczna jest także konsultacja z kardiologiem. ZABIEGI BEZPIECZNE Zabiegi, które nie wiążą się z żadnym ryzykiem, o ile sprzęt jest w dobrym stanie i wykorzystywany zgodnie z przeznaczeniem, to: akupunktura bez bodźców elektrycznych, pomiar gęstości kości (promienie RTG, ultradźwięki), badania z użyciem pulsometru, zabiegi z wykorzystaniem wierteł dentystycznych, ultradźwiękowych skalerów/myjek dentystycznych, prześwietlenia promieniami RTG, badania elektrokardiograficzne (EKG), stosowanie aparatów słuchowych wewnątrzusznych i zausznych, chirurgiczne zabiegi laserowe, mammografia, pozytronowa tomografia emisyjna (PET), zabiegi z wykorzystaniem urządzeń do diagnostyki zespołu śródsennego. NIEZNACZNE RYZYKO Należy zachować odległość wynoszącą co najmniej 15 cm od urządzeń w przypadku: badania ultrasonograficznego nie należy przykładać głowicy ultrasonografu do urządzenia wspomagającego pracę serca, terapii ultradźwiękami. SZCZEGÓLNA OSTROŻNOŚĆ Szczególną ostrożność należy zachować podczas stosowania: TENS (przezskórna stymulacja nerwów), radioterapii, Dowiedz się więcej! Jeśli mają Państwo wszczepione urządzenie Medtronic i chcą dowiedzieć się więcej na temat jego działania i wpływu na życie, zachęcamy do kontaktu z Działem Obsługi Pacjenta pod numerem 514 800 455. Specjaliści Medtronic odpowiedzą na wszelkie Państwa pytania od poniedziałku do piątku w godzinach 7.00 18.00. zabiegów z wykorzystaniem stymulatorów mięśniowych, urządzeń przesyłających przez ciało prąd zmienny. Wykonanie tego typu badań lub wykorzystanie urządzeń należy skonsultować z lekarzem. ZABIEGI NIEZALECANE diatermia mikro- i krótkofalowa, obrazowanie metodą rezonansu magnetycznego (MRI) i angiografia metodą rezonansu magnetycznego (MRA). Przy badaniach MRI należy przedstawić specyfikację sprzętu lekarzowi, który ustali, czy urządzenie jest warunkowo bezpieczne, i podejmie decyzję, czy je wykonać, przezcewkowa ablacja igłowa gruczołu krokowego (TUNA). Rezonans magnetyczny najczęściej zadawane pytania Czy osoby z urządzeniem wspomagającym pracę serca mogą się poddać badaniu obrazowania metodą rezonansu magnetycznego? W przypadku większości rozruszników nie powinno przeprowadzać się tego typu badań, gdyż mogą one czasowo wpłynąć na pracę urządzenia lub je przeprogramować. Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków do użytku w środowisku i Więcej elektromagnetycznym dopuściła system rozruszników serca Medtronic, który został zaprojektowany do użytku w tym otoczeniu. Co zrobić w sytuacji, gdy dane urządzenie nie zostało dopuszczone przez Amerykańską Agencję ds. Żywności i Leków do użytku w środowisku elektromagnetycznym? Firma Medtronic nie zaleca badań z użyciem rezonansu magnetycznego 3 DOBRE SERCE D styczeń 2014 w przypadku urządzeń, które nie zyskały takiej akceptacji. Aby poznać wszelkie możliwe zagrożenia, należy skorzystać z porady lekarskiej. Czy badanie metodą rezonansu może negatywnie wpłynąć na pracę urządzenia? Lekarz określi, czy badanie w jakikolwiek sposób wpłynęło na pracę urządzenia. Jeśli nie konsultowali Państwo tego tuż po badaniu, zalecamy zrobić to jak najszybciej. informacji o chorobach serca i możliwościach ich leczenia, formularze oceny, filmy wideo, historie pacjentów i linki z innych źródeł znajdą Państwo na stronie www.medtronic.com

Migotanie przedsionków: epidemiologia, możliwe powikłania oraz metody leczenia Migotanie przedsionków (ang. Atrial Fibrillation AF) jest najczęściej występującą z istotnych klinicznie arytmii nadkomorowych. W krajach rozwiniętych choruje na nią ok. 1,5 2 proc. populacji, z czego największą liczbę stanowią ludzie starsi. Co trzeba wiedzieć o tym zaburzeniu rytmu serca? 4 DOBRE SERCE D styczeń 2014

LEK. EWA JĘDRZEJCZYK-PATEJ Jak powstaje udar niedokrwienny mózgu? Migotanie przedsionków polega na szybkim (350 700 uderzeń na minutę), nieskoordynowanym pobudzeniu przedsionków serca, któremu towarzyszy niemiarowa akcja komór. Skutkiem tej chaotycznej aktywacji przedsionków jest upośledzenie ich pracy, co w efekcie powoduje, że przedsionki drgają, zamiast się kurczyć i nie pompują krwi do komór serca. NAJBARDZIEJ NARAŻENI Migotanie przedsionków przyczynia się do około 1/3 hospitalizacji spowodowanych zaburzeniami rytmu serca. Jest to arytmia, która częściej występuje u mężczyzn. W Europie dotyka około 6 mln osób, a w ciągu ostatnich 50 lat liczba chorych uległa podwojeniu. Częstość występowania tego zaburzenia wzrasta z wiekiem, a w związku ze starzeniem się społeczeństwa liczba cierpiących na to schorzenie stale wzrasta. Według szacunkowych danych niemal 70 proc. pacjentów ma 65 85 lat. Ryzyko zachorowania na migotanie przedsionków po 40. roku życia wynosi około 25 proc. BĄDŹ CZUJNY Z uwagi na to, że migotanie przedsionków w większości przypadków nie wiąże się z bezpośrednim zagrożeniem życia, przez wiele lat tę arytmię uważano za łagodną. Niestety było to całkowicie błędne przekonanie, gdyż migotanie przedsionków może się przyczyniać do bardzo groźnych schorzeń, w tym udarów mózgu czy niewydolności serca. Ponadto arytmia ta bardzo często znacznie pogarsza jakość życia i sprawność fizyczną oraz co gorsza zwiększa śmiertelność. Na podstawie licznych badań wykazano, że śmiertelność wśród chorych z migotaniem Przebieg impulsów elektrycznych Rytm zatokowy. Fragment zapisu prawidłowego rytmu serca. przedsionków jest istotnie wyższa w porównaniu z populacją osób bez tej arytmii: statystycznie 1,9-krotnie wśród kobiet i 1,5-krotnie w przypadku mężczyzn. Migotanie przedsionków. EKG pacjenta z migotaniem przedsionków. UDAR NIEDOKRWIENNY MÓZGU Poza zwiększoną śmiertelnością w grupie chorych z migotaniem przedsionków fatalnym następstwem tej arytmii może być udar niedokrwienny mózgu. W trakcie migotania przedsionków nie pompują one krwi, tylko drgają, co sprzyja powstawaniu skrzeplin, które następnie mogą przepłynąć z prądem krwi do tętnic mózgu, wywołując udar niedokrwienny mózgu. Ryzyko wystąpienia wśród chorych z tym zaburzeniem rytmu udaru mózgu jest 5-krotnie wyższe w porównaniu z populacją ogólną. Oszacowano, że rocznie udar mózgu w Stanach Zjednoczonych dotyka około 700 tys. pacjentów, a na udary wywołane migotaniem przedsionków przypada około 15 20 proc. przypadków w tej grupie chorych. Stosując analogię, można zatem oszacować, że w Polsce w następstwie migotania przedsionków rocznie udar mózgu dotyka 15 20 tys. osób. Niestety, ryzyko tego schorzenia podobnie jak migotania przedsionków wzrasta z wiekiem, a udary związane z tą arytmią mają cięższy przebieg i częściej powodują większą niepełnosprawność. 5 DOBRE SERCE D styczeń 2014

Postaci migotania przedsionków Migotanie przedsionków może mieć postać: napadową epizody arytmii trwają krócej niż 7 dni i mają tendencję do samoistnego ustępowania; przetrwałą migotanie trwa dłużej niż 7 dni lub wymaga przerwania za pomocą kardiowersji farmakologicznej bądź elektrycznej; NIEWYDOLNOŚĆ SERCA Drugim ważnym schorzeniem, do którego może doprowadzić migotanie przedsionków, jest niewydolność serca. Oba schorzenia niestety często ze sobą współistnieją. Z jednej strony migotanie przedsionków może prowadzić do niewydolności serca, a z drugiej wśród chorych z niewydolnością serca często rozwija się migotanie przedsionków. Tę arytmię stwierdza się u 30 proc. chorych z niewydolnością serca i odwrotnie: u 30 proc. pacjentów z migotaniem przedsionków dochodzi do rozwoju niewydolności serca. utrwaloną arytmia trwa nieprzerwanie i nie udaje się przywrócić rytmu zatokowego. JAKOŚĆ ŻYCIA OSOBY Z MIGOTANIEM PRZEDSIONKÓW Należy również wspomnieć o tym, że arytmia ta ma bardzo negatywny wpływ na jakość życia pacjentów. Często chorym z migotaniem przedsionków towarzyszy depresja. Sięgnijmy do badań: około 66 proc. chorych z tym zaburzeniem rytmu serca zgłasza znacznie obniżoną jakość życia, a 32 proc. z nich ma objawy zespołu depresyjnego. Upośledzenie jakości życia może być nawet tak duże jak u chorych ze znacznie cięższymi schorzeniami, takimi jak niewydolność serca. Warto wspomnieć jeszcze o grupie chorych z kardiologicznym schorzeniem w postaci zespołu WPW (Wolffa-Parkinsona-White a). W ich wypadku wystąpienie migotania przedsionków stanowi już bezpośrednie zagrożenie życia. Takie osoby wymagają pilnego leczenia zabiegowego polegającego na przezskórnej ablacji drogi dodatkowej. Należy podkreślić, że na wyżej wymienione następstwa związane z migotaniem przedsionków wpływa wiek pacjenta, a także choroby współistniejące. Inaczej przebiega ta arytmia u osoby młodej bez współistniejącej choroby serca, a zupełnie inaczej u starszego pacjenta ze strukturalną chorobą serca. Ryzyko powikłań związanych z migotaniem przedsionków jest u każdego z tych chorych inne. OBJAWY MIGOTANIA PRZEDSIONKÓW Do objawów migotania przedsionków należą: uczucie kołatania i nierównego, szybkiego bicia serca, nieregularne tętno, zawroty głowy, duszności, osłabienie, zmniejszenie sprawności fizycznej i omdlenia. Napady tej arytmii mogą być niestety również bezobjawowe i wówczas wykrywa się ją zbyt późno. Czasem pierwszą manifestacją migotania przedsionków są już niestety jej powikłania, takie jak wspomniany wcześniej udar niedokrwienny mózgu, zatorowość naczyń obwodowych czy też niewydolność serca. DIAGNOSTYKA MIGOTANIA PRZEDSIONKÓW Arytmię tego typu rozpoznaje się na podstawie prostego badania EKG, jednak gdy napady występują rzadko, można ich nie uchwycić. Stąd aby zdiagnozować migotanie przedsionków, często konieczne jest przeprowadzenie 24-godzinnego bądź dłuższego monitorowania EKG metodą Holtera. Ponadto u chorego ze zdiagnozowanym migotaniem przedsionków należy wykonać dodatkowe badania, takie jak badanie echokardiograficzne (UKG), test wysiłkowy oraz badania laboratoryjne, m.in. poziomu elektrolitów i hormonów tarczycy, ponieważ czasem to zaburzenie rytmu serca wiąże się z odwracalnymi przyczynami, takimi jak wady serca, choroba niedokrwienna serca, zaburzenia elektrolitowe czy choroby tarczycy. LECZENIE MIGOTANIA PRZEDSIONKÓW FARMAKOTERAPIA Leczenie migotania przedsionków obejmuje leczenie farmakologiczne oraz zabiegowe. 6 DOBRE SERCE D styczeń 2014

Metody zabiegowe i ich skuteczność 1 na 4 OSOBY POWYŻEJ 40. ROKU ŻYCIA MA MIGOTANIE PRZEDSIONKÓW Farmakoterapia za pomocą leków antyarytmicznych ma na celu utrzymanie prawidłowego, czyli zatokowego rytmu serca i zapobieganie nawrotom migotania przedsionków. Tę formę terapii stosuje się u chorych z napadową i przetrwałą postacią arytmii po przywróceniu rytmu zatokowego. U pacjentów z utrwalonym migotaniem przedsionków zastosowanie mają z kolei leki w celu kontroli i zwolnienia częstości akcji serca, ponieważ, jak już wcześniej wspomniano, często migotanie przedsionków wiąże się z szybką akcją, która w dłuższej perspektywie szkodzi sercu. W przypadku napadu migotania przedsionków stosuje się leki (kardiowersja farmakologiczna) bądź impuls elektryczny (kardiowersja elektryczna) mający na celu przerwanie arytmii i przywrócenie prawidłowego rytmu serca. Ponadto bardzo istotna jest ocena u każdego chorego ryzyka powikłań zakrzepowo- -zatorowych, czyli m.in. udaru mózgu. W przypadku dużego ryzyka powikłań u chorego należy włączyć leczenie przeciwzakrzepowe. Ma ono na celu profilaktykę powikłań zakrzepowo- -zatorowych, a szczególnie udarów mózgu. Jest to bardzo ważne, ponieważ udowodniono, że taka profilaktyka obniża śmiertelność u chorych z migotaniem przedsionków. Metodą zabiegową leczenia migotania przedsionków jest ablacja przezskórna arytmii. Zabieg ten zaleca się u pacjentów z napadowym, objawowym migotaniem przedsionków, u których leczenie farmakologiczne nie przynosi pożądanego efektu. Można ponadto, zgodnie z wytycznymi Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego, rozważyć ją jako leczenie pierwszego rzutu u chorych z objawowym, napadowym migotaniem przedsionków bez organicznej choroby serca i bez wcześniejszego stosowania farmakoterapii. Na taki zabieg mogą być również skierowani chorzy z przetrwałą, objawową formą arytmii, niepoddającą się leczeniu antyarytmicznemu. Ablacja polega na zniszczeniu w sercu tkanki odpowiedzialnej za arytmię. Wykorzystuje się do tego wysoką temperaturę, którą dostarcza się za pomocą prądu o częstotliwości radiowej w przypadku ablacji RF (ang. Radio Frequency), jak i niską temperaturę, mrożąc tkanki w przypadku tzw. krioablacji. Ablację wykonuje się w szpitalu, w pracowni elektrofizjologii, pod znieczuleniem miejscowym. ABLACJA Ablację wykonuje się w szpitalu, w pracowni elektrofizjologii, pod znieczuleniem miejscowym. Do serca pod kontrolą RTG przez naczynia krwionośne w pachwinie i w okolicy szyi wprowadza się specjalne cewniki i elektrody, dzięki którym możliwe jest odnalezienie miejsc odpowiedzialnych za arytmię, a następnie ich zniszczenie. Cały czas monitoruje się parametry życiowe pacjenta, takie jak EKG, saturacja, ciśnienie tętnicze krwi. Po zabiegu usuwa się wszystkie cewniki i elektrody, a pacjent może być wypisany do domu, najczęściej już następnego dnia. Czas trwania ablacji migotania przedsionków wynosi od około 1,5 do 3 godzin i waha się w zależności m.in. od anatomii żył płucnych i rodzaju arytmii. KRIOABLACJA Od kilku lat coraz częściej przeprowadza się tzw. krioablację balonową ujść żył płucnych, czyli naczyń prowadzących krew z płuc do serca. Krioablacja wiąże się z mniejszym ryzykiem powikłań. Stwierdzono, że właśnie tkanka w okolicach żył płucnych najczęściej odpowiada za migotanie przedsionków. W porównaniu z ablacją RF krioablacja ma kilka zalet: umożliwia schłodzenie tkanki, dzięki czemu upośledza jej funkcję tylko na krótką chwilę, by można było sprawdzić, czy wybrane miejsce odpowiada za schorzenie. Jeśli nie, przerywa się proces chłodzenia i nie uszkadza tkanki, która po chwili ponownie może prawidłowo funkcjonować i przewodzić impulsy; podczas jednego mrożenia uszkadza się jednorazowo większy obszar tkanki wokół żył płucnych i wykonuje się granice dla zakłóceń; jest to zabieg mniej bolesny, a ryzyko uszkodzenia ważnych struktur w obrębie serca jest mniejsze. Według danych skuteczność ablacji migotania przedsionków wynosi 46 86 proc. Bezpośrednio po zabiegu przez około 3 miesiące mogą jeszcze występować napady arytmii. Gdy po tym okresie nie ustąpią, zabieg uznaje się za nieskuteczny i można go po pewnym czasie powtórzyć. Cewnik do krioablacji balonowej. 7 DOBRE SERCE D styczeń 2014

Jak pomóc pacjentom kardiologicznym w Każdego roku na całym świecie przybywa osób z wszczepionymi implantami kardiologicznymi. Stanowią one wyjątkową grupę pacjentów, wymagającą szczególnej opieki medycznej. Każdy z nas może być świadkiem zasłabnięcia chorego. Co zrobić w takiej sytuacji? A może lepiej nic nie robić? DR N. MED. PATRYK KRZYŻAK* W2012 r. w Polsce wszczepiono łącznie 37 292 implanty kardiologiczne 1. Do tego typu urządzeń zaliczamy stymulatory serca, kardiowertery-defibrylatory oraz urządzenia resynchronizujące pracę serca. Służą one stabilizacji rytmu serca, poprawiają jego wydolność i zapobiegają nagłej śmierci poprzez przerywanie groźnych arytmii. POD SZCZEGÓLNĄ OPIEKĄ Osoby z wszczepionymi urządzeniami kardiologicznymi są wyjątkową grupą pacjentów, wymagającą szczególnej opieki medycznej. Obecność implantu kardiologicznego nie zwalnia ich bowiem z przyjmowania leków, a poza rutynowymi wizytami lekarskimi muszą też dokonywać okresowej kontroli samego urządzenia. Do tego niekiedy dochodzą zbyt wygórowane oczekiwania co do funkcji pełnionych przez wszczepione urządzenie kardiologiczne. Z jednej strony panuje bowiem błędne przekonanie, że implant powinien zabezpieczać pacjenta przed nagłymi stanami, takimi jak np. utrata przytomności czy zatrzymanie akcji serca. Z drugiej strony zasłabnięcie osoby z wszczepionym urządzeniem kardiologicznym może u świadków zdarzenia wywołać lęk związany z niewiedzą co do sposobu przeprowadzenia akcji ratunkowej czy nasze działania nie przyniosą przypadkiem więcej szkód niż pożytku w wyniku np. uszkodzenia implantu. Niniejszy artykuł ma za zadanie wyjaśnić część wątpliwości i pomóc podjąć decyzje, które być może w przyszłości pomogą uratować komuś życie. UTRATA PRZYTOMNOŚCI Przyczyn utraty przytomności jest wiele. Może ją spowodować wiele sytuacji: od zadławienia, podtopienia, przegrzania lub porażenia prądem elektrycznym, przez zatrucia substancjami chemicznymi i urazy głowy, aż do poważnych stanów w przebiegu chorób metabolicznych (hipoglikemia w cukrzycy), układu nerwowego (padaczka, udar mózgu), oddechowego (zator tętnicy płucnej) czy układu krążenia. Wszczepialne urządzenia kardiologiczne chronią pacjenta jedynie przed utratami przytomności związanymi z zaburzeniami rytmu serca (arytmia) lub chorobami, w wyniku których pracuje ono zbyt wolno (bradykardia). To tylko niektóre z wielu przyczyn zasłabnięć. W pozostałych przypadkach urządzenia te niestety pozostają bezsilne. Warto w tym miejscu wspomnieć, że nie mają też bezpośredniego wpływu na ciśnienie krwi. Zasłabnięcia wynikające ze zbyt niskich wartości ciśnienia tętniczego mogą się zatem przytrafić, mimo że pacjent ma wszczepiony stymulator lub kardiowerter-defibrylator. Jednak dla osób będących świadkami utraty przytomności, szczególnie w warunkach pozaszpitalnych, dociekanie przyczyn takiego stanu nie ma większego sensu. W takiej sytuacji trzeba jak najszybciej podjąć działania, które pomogą uratować zdrowie i życie poszkodowanemu. AKCJA RATUNKOWA Zgodnie z wytycznymi Europejskiej Rady Resuscytacji 2 przede wszystkim musimy się upewnić, czy osoba rzeczywiście jest nieprzytomna. W tym celu można delikatnie potrząsnąć poszkodowanego za ramiona i zapytać, czy wszystko w porządku. Jeśli nie reaguje, wówczas powinniśmy poprosić o pomoc innych uczestników znajdujących się w pobliżu zdarzenia. Obecność drugiego człowieka nie tylko doda nam otuchy, ale może się okazać bezcenna, gdyż coraz więcej osób jest przeszkolonych w zakresie pierwszej pomocy. Pamiętajmy, że każda pomoc, bez względu na jej zakres, się liczy, dlatego nie powinniśmy się wahać o nią poprosić. Bardzo ważnym elementem resuscytacji jest udrożnienie dróg oddechowych. W tym celu należy położyć poszkodowanego na plecach, jedną ręką odchylić mu głowę, a drugą wysunąć żuchwę do przodu. Ten prosty manewr pozwoli 8 DOBRE SERCE D styczeń 2014

z implantem sytuacjach kryzysowych na swobodny przepływ powietrza przez drogi oddechowe, a my zyskamy czas na podjęcie kolejnych działań. Następny krok to wykonanie telefonu na numer pogotowia ratunkowego (999) lub numer alarmowy (112). Warto w tej części akcji ratunkowej wykorzystać osobę, którą poprosiliśmy o pomoc. Podczas gdy my będziemy dbać o drożność dróg oddechowych (manewr ten także pozwala na stwierdzenie, czy poszkodowany w ogóle oddycha), nasz pomocnik stanie się ogniwem łączącym z dyspozytorem. Nie tylko będzie mu przekazywał informacje odnośnie do stanu poszkodowanego, ale także odpowiednio nas poinstruuje za pomocą otrzymanych uwag i ewentualnych wskazówek ułatwiających przeprowadzenie akcji ratunkowej. Kluczowe jest ustalenie, czy osoba nieprzytomna ma zachowane funkcje życiowe. Jeśli poszkodowany oddycha prawidłowo, a tętno jest wyczuwalne, należy ułożyć go w pozycji bezpiecznej i monitorując oddech, poczekać na przyjazd pogotowia. Jeśli jednak nie widać oznak życia, należy bezzwłocznie rozpocząć akcję reanimacyjną. REANIMACJA KROK PO KROKU Uciśnięcia klatki piersiowej to najważniejszy element akcji reanimacyjnej. Należy z całą mocą w tym miejscu podkreślić, że ryzyko uszkodzenia urządzenia kardiologicznego absolutnie nie istnieje. Reanimacja osoby z wszczepionym implantem powinna wyglądać tak samo jak u osoby zdrowej. Klękając przy poszkodowanym, należy ułożyć nadgarstki jeden na drugim pośrodku klatki piersiowej i pamiętając o wyprostowanych ramionach, uciskać mostek z częstością ok. 100/min. Po 30 uciśnięciach trzeba ponownie udrożnić drogi oddechowe i zatykając skrzydełka nosa, wykonać (my lub nasz pomocnik) 2 oddechy ratownicze, a następnie wrócić do uciśnięć w stosunku 30:2 do momentu powrotu funkcji życiowych lub przyjazdu pogotowia. Może się też zdarzyć, że będziemy musieli przeprowadzić akcję reanimacyjną osoby z wszczepionym kardiowerterem-defibrylatorem, która najprawdopodobniej straciła przytomność z powodu zatrzymania akcji serca wywołanego zaburzeniami rytmu (częstoskurcz komorowy, migotanie komór). W takim przypadku, zupełnie niezależnie od naszych działań, kardiowerter-defibrylator rozpocznie wiele działań mających na celu przerwanie arytmii, w efekcie czego w ramach zaprogramowanych terapii urządzenie może dostarczyć do serca impuls elektryczny. Wskazuje na to m.in. gwałtowny skurcz mięśni klatki piersiowej poszkodowanego. Ze względu na stosunkowo niską energię impulsu (ok. 40 J) dla osoby ratującej sytuacja ta nie jest groźna, ale może spowodować uczucie nieprzyjemnego mrowienia skóry. Można się przed tym uchronić, zakładając gumowe/silikonowe rękawiczki. KORZYSTANIE Z AED Jeśli sytuacja będzie tego wymagała, osoby z implantem kardiologicznym mogą (i powinny!) być reanimowane także przy użyciu zewnętrznych defibrylatorów. Dotyczy to również urządzeń automatycznych (AED), które coraz częściej można spotkać na lotniskach, w kinach, sklepach czy urzędach. Zostały one udostępnione do użytku osobom bez przeszkolenia medycznego. Jednak w przypadku pacjentów z wszczepionym urządzeniem kardiologicznym należy zwrócić uwagę na pewne subtelne różnice w przygotowaniu i prowadzeniu defibrylacji. Pierwsza z nich dotyczy umiejscowienia elektrod defibrylujących AED. Przede wszystkim musimy pamiętać, że nie mogą być one umieszczone w bezpośrednim sąsiedztwie implantu. Z tego powodu górną elektrodę powinno się umieścić po prawej stronie klatki piersiowej. Przed przyklejeniem elektrody należy się upewnić, czy mimo wszystko w okolicy nie znajduje się implant, gdyż czasem urządzenia kardiologiczne wszczepia się także po prawej stronie. Druga różnica dotyczy pacjentów z implantowanym kardiowerterem-defibrylatorem. Jeśli podczas naszych przygotowań do defibrylacji wszczepione urządzenie dostarczy impuls, należy poczekać od 30 do 60 sekund, aż zakończy ono cykl terapeutyczny. W sytuacji gdy w tym czasie osoba poszkodowana nie odzyska przytomności i/lub urządzenie nie powtórzy interwencji, można przeprowadzić defibrylację zewnętrzną. * Kardiolog z Pracowni Elektrofizjologii i Elektroterapii Kardiologicznej w Szpitalu Bielańskim w Warszawie 1. Według European Heart Rhythm Association The White Book 2013 podana liczba obejmuje zarówno pacjentów, którym wszczepiono urządzenie po raz pierwszy, jak i tych, którym je wymieniono. 2. Wytyczne resuscytacji 2010 Europejskiej Rady Resuscytacji. Pamiętaj! Jesteś najważniejszym elementem w ciągu zdarzeń, które mogą uratować życie poszkodowanemu. Będąc świadkiem czyjejś utraty przytomności, nie wahaj się ani sekundy. Działaj, bo każda minuta jest na wagę życia! I na koniec najważniejsze: nie bój się, że zaszkodzisz. Bez podjęcia działań ratunkowych ktoś może stracić życie. Twoja pomoc jest bezcenna niezależnie od tego, czy wszystkie procedury wykonasz w sposób książkowy! 9 DOBRE SERCE D styczeń 2014

Rehabilitacja chorych po zawale mięśnia sercowego W Polsce na chorobę wieńcową choruje od 1 do 1,5 mln ludzi, a około 60 80 tys. z nich przechodzi rocznie zawał mięśnia sercowego. Po opuszczeniu szpitalnych murów nadal wymagają kompleksowej opieki i zmiany trybu życia. Jak powinna przebiegać ich rehabilitacja? DR N.K.F. EDYTA SMOLIS-BĄK Postępowanie w stabilnej chorobie wieńcowej obejmuje dobrane indywidualnie metody leczenia: zachowawcze oraz interwencyjne. W leczeniu zachowawczym wyróżnia się postępowanie: farmakologiczne, niefarmakologiczne, które służy zwalczaniu czynników ryzyka choroby, modyfikacji stylu życia poprzez stosowanie prawidłowej diety, aktywność fizyczną oraz leczenie chorób współistniejących. Leczenie interwencyjne obejmuje takie zabiegi jak angioplastyka wieńcowa czy wszczepienie pomostów aortalno-wieńcowych. Jeśli pogoda nie sprzyja spacerom na świeżym powietrzu, można maszerować na bieżni. REHABILITACJA KARDIOLOGICZNA Na funkcjonowanie układów krążenia i oddechowego, sprawność i wydolność fizyczną wpływa aktywność fizyczna, która nie tylko reguluje gospodarkę lipidową, obniża poziom cukru, pomaga utrzymać prawidłową masę ciała, lecz także normalizuje poziom ciśnienia tętniczego oraz odpręża psychicznie. Nieodłączną częścią współczesnego leczenia choroby wieńcowej jest rehabilitacja kardiologiczna powszechnie obowiązująca metoda postępo-! wania, równie ważna jak profilaktyka i leczenie. Szpital to miejsce, w którym pacjenci po zawale serca rozpoczynają kompleksowy program rehabilitacji. Opiera się on na ćwiczeniach czynnych wykonywanych przez pacjentów pod kontrolą fizjoterapeuty i wiąże się z systematycznie wzrastającym obciążeniem. Usprawnianie zaczyna się od ćwiczeń oddechowych i czynnych początkowo małych grup mięśniowych, później większych, jak również ćwiczeń izometrycznych małych grup mięśniowych. W miarę poprawy stanu chorego zwiększa Każdy trening należy przerwać w przypadku wystąpienia: przyśpieszenia tętna o ponad 20 30 proc. od spoczynkowego w etapie szpitalnym lub powyżej założonego limitu tętna treningowego w kolejnych etapach rehabilitacji, zwolnienia tętna, gwałtownego wzrostu ciśnienia tętniczego, bólu w klatce piersiowej, duszności, zawrotów głowy, nadmiernego zmęczenia, uczucia osłabienia, nieregularnej pracy serca. się obciążenia poprzez włączanie ćwiczeń w pozycji siedzącej, stojącej, spacery i stopniowe chodzenie po schodach. Po opuszczeniu szpitala pacjenci nie są jeszcze dostatecznie przygotowani do podjęcia obciążeń czekających ich w życiu codziennym. W związku z tym w zależności od swojego stanu zdrowia powinni kontynuować rehabilitację w warunkach stacjonarnych lub ambulatoryjnych. W ośrodkach rehabilitacji kardiologicznej w zależności od możliwości organizacyjnych stosuje się różne formy treningu fizycznego. Podstawę ich wszystkich stanowi trening wytrzymałościowy z wykorzystaniem ćwiczeń dynamicznych. Jest to głównie trening interwałowy, łatwy w prowadzeniu oraz bezpieczny. W programach rehabilitacji kardiologicznej najczęściej stosuje się takie formy treningów jak: marszowy na bieżni lub w terenie, rowerowy (cykloergometry), na steperach, maszynach wioślarskich lub naśladujących jazdę na nartach biegowych (orbitrek), pływanie (tylko w wybranych grupach i nie na wczesnym etapie treningu). 10 DOBRE SERCE D styczeń 2014