NASZA GMINA GMINA WYZNANIOWA ŻYDOWSKA W KRAKOWIE 5775/1 (2014) Nr 101 Nowa Sefer Tora w synagodze Remu Sofer Shlomo Orbach
2 NASZA GMINA 5775/1(2014) NASZA GMINA 5775/1(2014) 3 NOWA SEFER TORA W SYNAGODZE REMU W dniu 21 września 2014 odbyła się uroczystość wprowadzenia nowego zwoju Tory do gminnej synagogi Remu. Ofiarowała go matka Allena Haberberga, pani Micha Lea Haberberg - ku pamięci jej rodziców: Harry ego Rosena i Tillie Rosen. W tradycji żydowskiej wydarzenie takie łączy się z radosnym świętowaniem. Najpierw w hotelu Eden miało miejsce dopisywanie ostatnich liter w zwoju. Sofer, który przepisał tekst Tory na pergaminie pozostawił fragment, gdzie niektóre litery były tylko zaznaczone konturem. Każda z osób obecnych na uroczystości została uhonorowana symbolicznym dopisaniem liter; mężczyźni kładli dłoń na rękę sofera pana Shlomo Orbacha, który w ich imieniu wypełniał hebrajskie litery piórem z koszernego ptaka indyka, maczanym w kałamarzu ze specjalnym tuszem. Wypowiadano przy tym w języku hebrajskim słowa znaczące Piszę dla uświęcenia Tory. Kobiety tylko wypowiadały ten werset, a sofer w ich imieniu uzupełniał litery. Następnie Sefer Tora została okryta zdobną sukienką i w rozśpiewanym korowodzie przeniesiona pod baldachimem z hotelu Eden znajdującego się przy ul. Ciemnej na ulicę Szeroką, gdzie na jej spotkanie wyniesiono inne Tory z synagogi Remu. Wewnątrz tej synagogi przez długi czas trwał radosny taniec wokół bimy. Potem odbyło się w hotelu Eden uroczyste przyjęcie z okazji tego wydarzenia. Tadeusz Jakubowicz Allen Haberberg Micha Lea Haberberg Naczelny Rabin Galicji Edgar Gluck Rabin Krakowa Eliezer Gurary
4 NASZA GMINA 5775/1(2014) NASZA GMINA 5775/1(2014) 5 NASZE ŻYDOWSKIE ŻYCIE Taniec z Torą w synagodze Remu ROSZ HASZANA Nadejście żydowskiego Nowego Roku 5775 świętowaliśmy w Gminie bardzo uroczyście. W niedzielę 21 września 2014, spotkaliśmy się w synagodze Tempel na noworocznym koncercie gminnego kantora Itzhaka Horowitza, który wystąpił z zespołem muzyków w składzie: Walentyn Dubrowskij, Janusz Witko, Michał Półtorak i Tomasz Grochot. Do jednej z pieśni akompaniował artyście na pianinie Prezes Gminy Tadeusz Jakubowicz. Pieśń Szalom Alejchem zabrzmiała w nietypowej aranżacji; Itzhak Horowitz zaprosił do jej wykonania swojego młodszego brata Shaya, który wprowadził niezwykłą dynamikę swoją rapową interpretacją. Koncert zachwycił publiczność Koncert kantora Itzhaka Horowitza i oczywiście były bisy. 24 i 25 września, w synagodze Remu odbywały się z okazji Rosz Haszana modlitwy, podczas których słuchaliśmy Szofaru, a na Taszlich zgromadziliśmy się jak zwykle nad brzegiem Wisły. Uroczyste kolacje podczas tych dwóch świątecznych dni spożywaliśmy w synagodze Kupa; tradycyjne jabłko z miodem, owoc granatu, chałę, wino i różne dania przygotowane przez koszerny catering. Pierwszy Szabat nowego roku był wyjątkowy; piątkowa modlitwa miała miejsce w synagodze Remu, po niej przeszliśmy na szabatową kolację do synagogi Kupa. Wieczór ten miał szczególny nastrój, pieśni szabatowe śpiewaliśmy wspólnie, ale usłyszeliśmy też piękne niguny w interpretacji niezwykłego tercetu: rabina Eliezera Gurarego, Shaya i Itzhaka Horowitza. Brzmienie tych melodii pozostanie nam na długo w pamięci. JOM KIPUR W piątkowy wieczór 3 października, w synagodze Remu uczestniczyliśmy w modlitwie Kol Nidrei, w sobotę odbyło się tam nabożeństwo żałobne Jizkor, a po wieczornej modlitwie Neilah, na zakończenie święta, znowu zabrzmiał dźwięk Szofaru.
6 NASZA GMINA 5775/1(2014) NASZA GMINA 5775/1(2014) 7 Rabin Nechemia Segal Szalom Lewi SUKOT Codzienna obecność dzieci w gminnym klubie przy synagodze Kupa stwarza prawdziwie rodzinną atmosferę, a kiedy przed świętem Sukot zbudowano na dziedzińcu synagogi tradycyjny szałas, uczestniczyły one w jego dekorowaniu; wykonały rysunki symboli Plemion Izraela i kolorowe ozdoby. Pomagały też przy serwowaniu świątecznych kolacji w suce dla bardzo licznie przybyłych gości. Przyjęcie z okazji Sukot, Simcha Beit Haszoewa zorganizowane było w wielkiej suce przy synagodze Izaaka w niedzielę 12 października. Świąteczny nastrój podkreślała muzyka, wesołe zabawy dzieci, poczęstunek i lechaim. Simchat Tora świętowaliśmy modlitwą i radosnym tańcem z Torą w synagodze Kupa. Rabin Krakowa Eliezer Gurary Simcha Beit Haszoewa Szałas przy synagodze Izaaka NIEDZIELNA JESZIWA K olejna edycja Niedzielnej Jesziwy odbyła się 14 września 2014. Zebraliśmy się w synagodze Izaaka, aby dowiedzieć się więcej o Rosz Haszana i Jom Kipur. Wysłuchaliśmy ciekawych wykładów, co pozwoliło nam odświeżyć nasze wiadomości i przygotować się do nadchodzących świąt. Rabin Nechemia Segal przybliżył nam symbolikę i znaczeniu miesiąca elul, który jest okresem skruchy i pokuty. Po wyjściu z Egiptu Żydzi dostali Torę i popełnili grzech czcząc złotego cielca, z tego powodu modlili się do Boga przez 40 dni; od początku elul aż do Jom Kipur. I wtedy po 40 dniach, Bóg im powiedział wybaczyłem jak prosiłeś. Historycznie jest to pierwszy raz, kiedy Bóg wybaczył całemu narodowi. Dlatego my zaczynamy naszą tszuwę od początku elul i kończymy w Jom Kipur Dzień Pojednania. Rabin Eliezer Gurary opowiedział o Stworzeniu Świata i podkreślił, że Rosz Haszana obchodzimy w dniu, w którym Bóg zakończywszy to dzieło - stworzył Człowieka. Pan Szalom Lewi określił jakie znaczenie w judaizmie ma dobroczynność, omówił też zagadnienia związane ze zwyczajem dęcia w Szofar, w jakim celu to robimy i dlaczego właśnie tak. Szofar jest zrobiony z rogu zwierzęcia, ale nie może to być róg krowy, aby nie przywoływać wspomnienia złotego cielca. Najlepiej, jeśli jest to róg barani. Halacha określa, że Szofar nie może być prosty, chociaż taki łatwiej byłoby wydrążyć, więc specjalnymi technikami sprawia się, że jest on lekko zakręcony, nie we wszystkich miejscach można go zdobić. Wydobycie dźwięku z Szofaru jest trudną sztuką, szczególnie na początku, kiedy róg nie jest jeszcze rozgrzany, ale to właśnie sprawia, że chwili tej towarzyszy szczególne napięcie emocjonalne wykonującego i słuchaczy, wzmaga się specyficzna atmosfera i nastrój. Głos Szofaru przypomina płacz, ze względu na tembr wydobywanych zeń dźwięków. A są to: tekia długi pojedynczy, szewarim - dźwięk przerywany, składający się z trzech krótkich i terua staccato dziewięciu bardzo krótkich dźwięków. Tworzą one specyficzną sekwencję szewarim i terua, poprzedzonych i zakończonych długim dźwiękiem tekia. Słyszymy więc: tekia, 3 szewarim, tekia, tekia, 9 terua, tekia, tekia, 3 szewarim, 9 terua, tekia. Słuchanie Szofaru jest to największa micwa Rosz Haszana i Jom Kipur. Czynimy to, aby przywołać pamięć o Stworzeniu Świata, zwrócić myśli do Boga by dokonać skruchy i w przyszłości postępować zgodnie z przykazaniami, wspominać akt nadania Tory na górze Synaj oraz zburzenie Świątyni. Dzień, w którym słuchamy Szofaru jest zawsze wyjątkowy, pełen refleksji i pokory.
8 NASZA GMINA 5775/1(2014) NASZA GMINA 5775/1(2014) 9 SZKÓŁKA NIEDZIELNA Ślub w tradycji żydowskiej Unzere Kinder w języku jidysz znaczy nasze dzieci. Taką nazwę ma realizowany przez Czulent a wspierany przez Gminę program, w ramach którego prowadzona jest Szkółka Niedzielna. Dzieci ze szkółki starannie przygotowywały się do obchodów tegorocznych świąt. Podczas zajęć dowiedziały się wiele na temat Rosz Haszana a na warsztatach plastycznych wykonały kalendarze 5775. Kolejne zajęcia szkółki poświęcone były tematyce dotyczącej następnych świąt; Rabin Eliezer Gurary nauczył je najważniejszych pojęć związanych z Jom Kipur a podczas warsztatów plastycznych obejrzały przeźrocza dotyczące Sukot i konstruowały szałasy z patyczków, plasteliny, kolorowego papieru i wielobarwnej krepiny. Pomagały też zdobić sukę przed synagogą Izaaka. Dzieci kontynuują naukę języka hebrajskiego; ostatnio koordynatorzy programu powielili i oprawili w segregatory znakomite materiały dydaktyczne pomagające utrwalić kształty liter, tworzyć z nich wyrazy oraz poznać podstawowe słownictwo. Prawo żydowskie zawiera wiele uregulowań dotyczących procesu zapoznania się kobiety i mężczyzny, ich zbliżeniu się do siebie i zdecydowaniu czy do siebie pasują. Talmud podaje, że decyzja o wyborze partnera życiowego powinna być w pełni dojrzała, akt małżeństwa musi być poparty całkowitą aprobatą przyszłych małżonków. O wszystkim co prowadzi do ich ślubu rozmawiał ze mną Rabin Krakowa Eliezer Gurary. Odczytywanie ketuby Jak w tradycji żydowskiej dochodzi do poznania się dziewczyny i chłopca? U ortodoksyjnych Żydów odbywa się to przez sziduch, czyli znalezienie przeznaczonej każdemu jego drugiej połowy. Według Halachy są dwie połowy duszy, kiedy zostanie zawarte małżeństwo to jest dopiero wtedy jedna cała dusza. W jaki sposób znajduje się tę właściwą swoją drugą połowę? Są tacy ludzie, którzy nazywają się szadchanim od słowa sziduch. Oni znają wiele rodzin i wiedzą, kogo dana rodzina poszukuje dla swojego syna lub córki. Rabin Krakowa Eliezer Gurary Jan Rympel Naczelny Rabin Polski Michael Schudrich Na przykład chłopak szuka bogatej albo ładnej, wysokiej, religijnej, dla każdego ważne jest coś innego, tak samo od strony dziewczyny. Szadchan wybiera np. ze swojej listy trzech chłopców i mówi rodzicom dziewczyny, że ma kogoś odpowiedniego dla ich córki. Gdy ktoś chce się dowiedzieć czegoś więcej o tych kandydatach może zapytać ich znajomych, kolegów z jesziwy i to samo z tej drugiej strony. Ale jest powiedziane, że u Żydów nie wolno rozmawiać o kimś poza jego plecami. Jeśli coś jest dla sziduch, to nie jest leszon hara, musimy wiedzieć wcześniej np. czy dziewczyna jest dobra, skromna, z jakiej rodziny pochodzi, kim są jej rodzice. Pytamy osób zaufanych, one starają się mówić prawdę, bo wiedzą jakie to jest ważne. Trzeba wiele rzeczy sprawdzić zanim rodzice podejmą decyzję o pierwszym spotkaniu młodych. Spotykają się oni w obecności rodziców? Nie, spotykają się sami, rozmawiają ze sobą, może to trwać nawet kilka godzin i potem każdy z nich wie, czy chce się jeszcze spotkać, czy nie. Jeżeli jest decyzja pozytywna z jednej i drugiej strony wtedy może być następne spotkanie, jeśli zechcą iść dalej, wtedy będzie też trzecie spotkanie. Jak przebiegają te spotkania? Pierwsza rozmowa jest bardzo ogólna; gdzie mieszka, jakich ma braci, siostry, nie mówimy o prywatnych rzeczach. Potem możemy rozmawiać na więcej tematów;
10 NASZA GMINA 5775/1(2014) NASZA GMINA 5775/1(2014) 11 jakie ma zainteresowania, co chce robić w życiu, czy lubi bogate życie czy takie skromne, jak patrzy na życie, na rodzinę, na dzieci. W ogóle - jak będziemy budować nasz dom, jaka ma być edukacja dzieci, jak będzie wyglądało nasze życie. Jeżeli zobaczymy, że mamy taką samą wizję, wtedy możemy iść dalej. Nigdy nie jest tak, że wszystkie oczekiwania są w pełni zgodne, co wtedy? Oczywiście każdy wie, że nie może dostać wszystkiego co chce. On nie może dostać i ona nie może dostać. Ale mamy listę co jest najważniejsze, np. czy ona jest skromna czy ma dobry charakter, czy będzie dobrą matką dla dzieci, czy chce mieć dużo dzieci, czy ona ma bogatą rodzinę, czy jest schludna, dobrze zorganizowana, to można sprawdzić wcześniej jak jest w jej rodzinie. Jeśli ona nie będzie bogata to może być mniej ważne, czy będzie najpiękniejszą dziewczyną na świecie? - jeśli nie to też dobrze. Ważniejszy jest charakter niż to, jak ona wygląda na zewnątrz. Czy ona będzie dobrą mamą dla dzieci? - ktoś może powiedzieć; nawet jak ona nie będzie dobrą mamą to ja będę dobrym ojcem. Są takie dziewczyny które więcej inwestują w pracę, taka już jest, to nie można jej zmienić, ale trzeba wiedzieć wcześniej jaka ona jest, jak ona patrzy na ten świat. Są też takie dziewczyny, które nie chcą iść do pracy, chcą zostać w domu i zajmować się dziećmi, wcześniej chcemy wiedzieć o tym. Trzeba także uzgodnić kwestie religijne, np. dla chasydów ważne jest, aby przyszły małżonek też był chasydzki. Co jest najistotniejsze w podejmowaniu decyzji o kolejnych spotkaniach? Na pierwszym spotkaniu młodzi rozmawiają ze sobą i jeśli będzie taki klik między nimi, to oni wiedzą, że chcą się jeszcze spotkać. Czyli ważna jest pierwsza reakcja emocjonalna, a jeśli nie zdarzy się taki kilk? To nic, rozchodzą się, trzeba szukać kogoś innego. To jest najważniejsze między nimi. Tę decyzję podejmują tylko on i ona. Oni sami muszą decydować, bo to oni będą żyć razem. Chociaż dawniej, 20 albo więcej lat temu, rodzice organizowali tylko jedno spotkanie na jakieś pół godziny, czy 40 minut i jeśli chłopak i dziewczyna powiedzieli, że to wygląda dobrze, to nie mieli już więcej czasu żeby sprawdzać. Ale nawet wtedy tylko oni decydowali czy tak, czy nie. Bo Halacha mówi, że chłopak musi patrzyć na dziewczynę a dziewczyna na niego i podejmują decyzję, nie można zrobić czegoś, czego oni nie chcą. Synagoga Tempel 24 sierpnia 2014 Czy takie trzy spotkania pozwalają dziewczynie i chłopcu dobrze się poznać? Jaki jest każdy z nas, nikt nie wie. Potem, kiedy jesteśmy już razem, kiedy mieszkamy w tym samym domu, wtedy dopiero każdy zna dokładnie tego drugiego. Nawet możemy znać kogoś 20 lat, w klasie, w szkole, ale nie wiemy jak on się zachowuje w domu. Nigdy nie możemy tego wiedzieć wcześniej. Co jest najważniejsze? Najważniejsze to, czy będzie ten klik między nami, czy możemy żyć ze sobą w tym samym domu, pokoju. Potem - czy mamy taką samą wizję czego chcemy w życiu. Czy dla wszystkich ważny jest poziom wykształcenia? Oczywiście, bo musimy rozumieć się na tych spotkaniach, takie rzeczy wiemy wcześniej, ponieważ mówimy rodzicom jakich osób mają szukać, wiemy do jakich szkół chodzili. Ale bywają też tacy mężczyźni, którzy uważają, że żona nie musi mieć wykształcenia, byle była dobrą matką dla dzieci. Każdy pragnie czegoś innego. Jakie ma znaczenie wygląd zewnętrzny? Nie patrzymy tylko na wygląd, bo to się będzie zmieniać, teraz jest tak, a potem będzie inaczej po 10, 20 latach. Oczywiście chłopak i dziewczyna powinni podobać się sobie, bo będą mieszkać i żyć razem, ale nie jest to rzeczą najważniejszą. W małżeństwie chodzi o to, żeby stworzyć dom, rodzinę i wzajemną miłość. Od jakiego wieku według tradycji judaizmu można brać ślub? Miszna mówi, że dla mężczyzny czas na małżeństwo jest od osiemnastu lat - w wieku Szmona Esre. Wiek kobiety nie został określony. Kiedy młodzi już się zdecydowali, rodziny urządzają dla nich lechaim; przyjęcie, podczas którego robi się kinian jakiś przedmiot z tkaniny, np. jarmułkę, podnosi do góry on a potem ona, to znaczy, że oni akceptują ten przyszły związek. Potem ich obie matki biorą talerz i rozbijają go na podłodze. Od tego czasu mogą się już częściej spotykać? Tak, bo od tego momentu są już zaręczeni, mogą się spotykać, rozmawiać, pisać do siebie listy. Każdy wraca do swojego życia, do czasu ślubu np. kończą jesziwę. Na święta rodzice chłopaka wysyłają dziewczynie prezenty a rodzice dziewczyny chłopakowi. Nie wolno, żeby dawali je sobie osobiście, oni wybierają, ale kupują i przekazują je rodzice. Ten czas może trwać dwa miesiące albo dłużej, potem jest ślub. Na czym polegają wszystkie formalności związane ze ślubem? Spisuje się dwa dokumenty, pierwszy to tenaim warunki, zawarty miedzy osobami reprezentującymi stronę chłopca i stronę dziewczyny. Napisane jest w nim, że ten chłopiec bierze ślub z tą dziewczyną, że nie będą mieć przed sobą tajemnic, wszystko co mają będzie wspólne, będą mieszkać razem, darzyć się miłością i szacunkiem. Dziewczyna ma dostać od chłopca prezenty, np. ubranie, biżuterię i ma jej to dać jak bogaty. Ze strony dziewczyny chłopiec też ma dostać prezenty np. Talmud, jakieś książki, tałes. Miejsce wesela musi
12 NASZA GMINA 5775/1(2014) być zaakceptowane przez obie strony, płacą po połowie za rabina, szamesa, muzyków, kupują wspólnie młodej parze łóżko, kołdrę itp. Obie strony to czytają i podpisują. Drugi dokument to ketuba, podpisuje go pan młody, to jest już między nim i nią. To jest jej zabezpieczenie, mężczyzna zobowiązuje się co ma dać żonie: mieszkanie, jedzenie, ubranie, pieniądze na dzieci, odszkodowanie w razie rozwodu i zapewnienie utrzymania dzieci. Jeżeli kobieta wniosła jakiś majątek, to podczas małżeństwa użytkują to wspólnie, ale w razie rozwodu wraca do niej. Wpisuje się datę i miejsce, musi być dwóch świadków którzy podpisują, że widzieli wszystko i zapoznali się z treścią ketuby. Ceremonia zaślubin odbywa się pod chupą, według tradycyjnego obrządku. Jej kluczowym momentem jest założenie na palec panny młodej obrączki przez pana młodego, który wypowiada błogosławieństwo: Oto zostajesz mi poświęcona tą obrączką według prawa Mojżesza i Izraela. Dlaczego są to właśnie te słowa? Nawiązują do tego, co jest napisane w Talmudzie, że nadanie Tory na górze Synaj to zaślubiny narodu Izraela z Bogiem; Bóg to pan młody, naród żydowski to panna młoda, Tora to ketuba. Raszi wyjaśnia, że Mojżesz był tym szuszwinim, który wziął ketubę. Tak jak w małżeństwie, musimy wypełniać wobec Boga pewne warunki, tak samo jak Bóg wobec nas. Rabin Eliezer Gurary opowiedział nam o tym, z jak wielką powagą i odpowiedzialnością należy traktować dobór przyszłych współmałżonków, aby mogli oni tworzyć zgodną parę i budować rodzinę. Z wielkim zaangażowaniem podchodzą do tego ich rodzice, jako bardziej doświadczeni oraz dobrze znający swoje dzieci. Ale zawsze ostateczna decyzja należy do młodych, musi więc powstać miedzy nimi więź emocjonalna, powinni się też jak najlepiej poznać aby stwierdzić, czy mają zbieżne poglądy na życie i wspólną wizję ich przyszłości. Z Rabinem Krakowa rozmawiała W gminnej synagodze Tempel, w dniu 24 sierpnia 2014 roku odbył się tradycyjny żydowski ślub członka krakowskiej Gminy Wyznaniowej Żydowskiej Jana Rympla z Dorotą Dudek. Państwo Dorota i Jan Rymplowie serdecznie dziękują przybyłym na tę uroczystość gościom, którzy uwzględnili ich prośbę i zamiast kwiatów podarowali ponad 200 egzemplarzy lektur szkolnych, młoda para przekazała je na rzecz Szkoły Podstawowej Dialogu Kultur Etz Chaim we Wrocławiu. Gmina Wyznaniowa Żydowska w Krakowie ul. Skawińska 2, 31-066 Kraków Telefon: 12 429 57 35, 12 430 54 11 Fax: 12 429 57 35 Strona internetowa: www.krakow.jewish.org.pl E-mail: biuro@krakow.kehila.org.pl NASZA GMINA REDAKCJA e-mail: naszagmina.redakcja@gmail.com Tel: 602 55 27 10 redaktor Marcin Sztejn zdjęcia Wiktor Podgórski projekt graficzny i skład Copyright 2013 GWŻ Kraków