Harcerstwo w XXI wieku Na początku w naszej drużynie spodobało mi się poczucie humoru harcerzy. Potrafili żartować o każdej porze, w każdej sytuacji i nie załamywać pod żadnym względem. To moje pierwsze odczucie spotęgowała niesamowita atmosfera, panująca na pierwszym wyjeździe. Zabawy przy ognisku, obrzędowość, piosenki, powaga chwili i ten ogień! Który łączył wszystkich... To wszystko sprawiło, że poczułem się częścią wielkiego organizmu, którym jest ZHP. Tutaj każdy jest wyjątkowy! Jest to miejsce, gdzie można realizować swoje życiowe cele. Miejsce, w którym wszystkich nas łączy chęć działania i samorealizacji. Harcerstwo sprawia, że nie ma dla mnie rzeczy niemożliwych... Tutaj liczy się charakter... wypowiedź druha Łukasza Bożka, harcerza 5 B ZDH Grom, Szczep Kolumbowie, hufiec Podkrakowski. Cele działania ZHP i ogólna charakterystyka działalności drużyn Związek Harcerstwa Polskiego jest największą, liczącą ponad 125 tys. członków, organizacją wychowawczą dzieci i młodzieży w Polsce. Od prawie stu lat głównym celem działania Związku jest wspieranie wychowania harcerek i harcerzy - stwarzanie warunków do wszechstronnego rozwoju człowieka. Ale ZHP to nie tylko organizacja dzieci i młodzieży, to przede wszystkim ruch społeczny kształtujący postawy i charaktery. ZHP wspiera wychowanie zgodnie z harcerskimi wartościami, takimi jak: patriotyzm, braterstwo, przyjaźń, służba, wiara, praca, sprawiedliwość, wolność i pokój. Wartości te, zapisane w Przyrzeczeniu i Prawie Harcerskim odnajdujemy w tworzonej przez dziesiątki lat kulturze organizacji. Tak formułują naszą działalność podstawowe dokumenty. Ale co sprawia, że harcerze przychodzą na zbiórki, jeżdżą na obozy, uczestniczą w różnych organizowanych akcjach? Przecież w XXI wieku istnieją różne kółka zainteresowań, działające przy szkołach, kluby, sekcje sportowe. Program oferowany przez szkoły daje wiele możliwości. Co jednak daje harcerstwu pierwsze miejsce, wśród organizacji wychowawczych? W tym momencie druh Łukasz wspomina 1
o niesamowitej atmosferze, o poczuciu przynależności do grupy, o radości płynącej z działania i samorealizacji. Te odczucia dużo nam mówią, o tym co przyciąga ludzi. Dla wielu harcerzy drużyna jest jak rodzina. W gronie drużyny harcerz może się cieszyć swoimi sukcesami, może porozmawiać o swoich problemach, słabościach. Drużyna, to po prostu grupa dobrych przyjaciół, którzy czerpią radość z działania na rzecz innych, a także z pracy nad sobą. Nad działaniem drużyny czuwa drużynowy - instruktor harcerski, który jest starszym bratem. Nie jest typowym dowódcą wojskowym, prowadzącym ciągle musztrę, ale swoją funkcją służy najmłodszym, poprzez prowadzenie zbiórek, obozów, itp. On, poprzez plan pracy wcześniej stworzony, kieruje działalnością drużyny. Z nim można porozmawiać, śmiać się, ale on ma przede wszystkim pokazać, jak sobie radzić w życiu. Co zrobić, by życie dawało radość, ale żeby zarazem było owocne. Bardzo istotny jest przykład instruktora. Chodzi tutaj o prezentowanie postawy zgodnej z założeniami programowowychowawczymi i Przyrzeczeniem Harcerskim, o którym mowa będzie w dalszej części. Dzieci wiele uczą się od dorosłych poprzez naśladowanie. W Związku chodzi o tę samą relację między harcerzem, a instruktorem. Z takim wyjątkiem, iż w tym przypadku także instruktor wiele uczy się od harcerza. Dzień dzisiejszy Dzisiejszy, dający wiele perspektyw świat, dużo od nas wymaga. Szkolne obowiązki, nauka wielu języków, codziennie wielka ilość informacji, nowe technologie i rozwiązania, wszechobecny materializm i globalizm, ciągły pośpiech i stres męczą młodego człowieka. Harcerstwo pomaga nam się oderwać od spraw codziennych i spotkać się w gronie przyjaciół przy ognisku, na zbiórce, czy na jakimś wyjeździe. Ale harcerstwo, to nie tylko same spotkania i śpiewanie przy ognisku, to także praca nad sobą, praca dla drużyny i Ojczyzny. To przede wszystkim realizacja marzeń w grupie kolegów i koleżanek. Harcerstwo to sposób na życie. Samo przyrzeczenie harcerskie jest główną dewizą każdego harcerza na całe życie, brzmi ono tak: Mam szczerą wolę całym życiem pełnić służbę Bogu i Polsce, nieść chętną pomoc bliźnim, być posłusznym Prawu Harcerskiemu. Słowa te są wypowiadane przez nowego członka drużyny, który w chwili ukończenia próby na pierwszy stopień harcerski 2
wyraża chęć złożenia Przyrzeczenia Harcerskiego i zostania przysłowiowym harcerzem do końca życia. Wprowadzenie w życie treści Przyrzeczenia Harcerskiego W obecnych czasach wielu osobom obce są takie słowa, jak patriotyzm, tożsamość narodowa, honor itp. Dla wielu najważniejszy jest dobry zarobek, władza, awans w pracy, a życie społeczne odchodzi na bok, jak również życie kulturowe, czasem nawet religijne. Działalność jednostek harcerskich zmierza do przekonania zwykłego człowieka o słuszności rozwoju nie tylko intelektualnego, ale także społecznego, emocjonalnego, duchowego i fizycznego. Działalność ta ma na celu, poprzez stosowanie wielu zabiegów wychowawczych zwanych instrumentami metodycznymi, sprawić, by proporcje między tymi pięcioma aspektami rozwoju człowieka, wśród harcerzy, były odpowiednie. Najtrudniejsze jest odpowiednie zmotywowanie tak samo członków drużyn, jak i kadry. Głównym instrumentem metodycznym, który motywuje są stopnie i sprawności harcerski. Poprzez realizację próby na dany stopień lub sprawność możemy usprawnić umiejętność planowania, wzbudzić wytrwałość w dążeniu do celu, usystematyzować nasze działanie, a także zdobyć się na odwagę wykonania wyczynu (wyczyn jest to zadanie, wymagające bardzo dużego wkładu pracy, przełamanie własnych słabości, czasem określane nawet, jako niemożliwe do zrealizowania). Po zrealizowaniu i zamknięciu próby z wynikiem pozytywnym, przez przełożonego, następuje najmilszy i najbardziej wyczekiwany moment nadania stopnia. Jest to chwila uhonorowania całego wysiłku, który harcerz włożył w realizację wymagań próby, która spełnia wymagania na dany stopień. W praktyce bywa tak, że czym wyższy stopień, tym większy autorytet. Stopnie w środowisku harcerskim, jak i w wojskowym, budzą również prestiż. Natomiast radość ze zdobycia któregoś ze stopni, często motywuje i sprawia, iż harcerski głód wyzwań owocuje otwarciem próby na następny stopień. W tej ciężkiej drodze, która wiedzie na sam szczyt ideałów harcerskich zawartych w Prawie i Przyrzeczeniu Harcerskim, zawsze możemy znaleźć osoby, które 3
pomogą nam w realizacji próby na dany stopień. Zawsze harcerz wybiera opiekuna swojej próby (którym zazwyczaj bywa drużynowy). Opiekun ten ma obowiązek motywowania i czuwania nad zdobywającym dany stopień. Umiejętności i cechy nabyte w drużynie często przynoszą wiele korzyści w życiu codziennym. Charakterystyka poszczególnych grup wiekowych Gromady zuchowe skupiają członków zwyczajnych ZHP od 7 do 9 roku życia. Już w tym wieku rozpoczyna się wychowanie metodą harcerską. Oczywiście działalność gromady zuchowej różni się od działania drużyny starszo-harcerskiej, natomiast główne cele i założenia są te same. Już w tak młodym wieku można kształtować w człowieku postawy i zachowania nacechowane odpowiedzialnością i patriotyzmem, a także braterstwem, dyscypliną, chęcią pomocy. Druhna Karolina Wójtowicz sam., drużynowa Szczepu Kolumbowie pisze: Każde dziecko jest inne, wymaga od nas poświęcenia, zainteresowania i troskliwości. Zuchy podobnie jak inne dzieci potrzebują tego, ale my nie zawsze jesteśmy w pobliżu. To właśnie wtedy w zuchach budzi się samodzielność oraz poczucie odpowiedzialności za innych. Dzieci w tym wieku chętnie poznają otaczający ich świat. Są bardzo ciekawe i szybko przyswajają wiedzę. Przynależność do gromady jest dla nich dużą przygodą i wyzwaniem. W gromadzie zuchowej mogą się sprawdzić w każdej dziedzinie i co najważniejsze rozbudzać swoją wyobraźnię, która w tych czasach nie jest zbytnio pielęgnowana. Zuchów obowiązują: Prawo Zucha i Przyrzeczenie Zuchowe, które są uproszczonymi wersjami kolejno: Prawa Harcerskiego i Przyrzeczenia Harcerskiego. Następną grupą wiekową są harcerze młodsi, zwani po prostu harcerzami. Drużyny harcerskie skupiają członków w wieku 10-12 lat i pracują odpowiednią dla tego przedziału wiekowego metodyką. To właśnie w tym czasie najczęściej składa się Przyrzeczenie Harcerskie, o którym była mowa wyżej. Charakterystyczną formą pracy w tym pionie jest gra. Działanie zastępów, czyli funkcjonowanie małych grup wprowadza cenną rywalizację między grupami harcerzy. Harcerze chcą być najlepsi i robić najwięcej, by ich zastęp (grupa od 5 do 12 osób) był najlepszy. Tutaj zaczyna rodzić się odpowiedzialność zastępowego za 4
zastęp, jak i odpowiedzialność grupowa poszczególnych szeregowych za zastęp. Ważnym elementem w pracy drużyny jest indywidualne podejście do każdego harcerza. W wojsku liczą się masy, natomiast w harcerstwie liczy się jednostka. Kolejny pion stanowią harcerze starsi członkowie zwyczajni ZHP w wieku 13-15 lat, którzy tworzą drużyny starszo-harcerskie. Charakterystyczną formą aktywności harcerek starszych i harcerzy starszych jest poszukiwanie, polegające na przewartościowywaniu dotychczasowego sposobu patrzenia na świat. Harcerz starszy wzoruje się na danym autorytecie (niezależnie z jakiej dziedziny życia), stara się naśladować go i upodobnić się do niego. Wzrasta również odpowiedzialność osobista. Od harcerza starszego wymaga się już więcej. Powierza się mu co raz to bardziej odpowiedzialne funkcje. Również stopnie przewidziane dla tego przedziału wiekowego są trudniejsze do zrealizowania. Wędrownicy Harcerzy z przedziału wiekowego 16-25 lat określa się mianem wędrownika. Edward Stachura kiedyś napisał: wędrówką życie jest człowieka. Wiadomo, iż jeśli gdzieś idziemy, to najczęściej w jakimś celu, by zdobyć szczyt, by odwiedzić miejsca w których jeszcze nie byliśmy albo zrobić coś, o czym zawsze marzyliśmy. Kiedy wyznaczamy sobie jakiś cel, musimy wykonać szereg czynności, aby dojść do tego, co zamierzyliśmy wcześniej. Więc można powiedzieć, że życie, to wędrówka, a wędrownik to osoba, która mimo przeciwności losu, mimo zakrętów na jego drodze, ciągle pnie się wzwyż, dążąc do ideału zawartego w Prawie Harcerskim. Wędrownictwo to służba, wyczyn i praca nad sobą. W ZHP wędrownik to właśnie człowiek, który na granicy pełnoletniości stara się zdobyć szczyty swoich możliwości. Wędrówką zaś dla nas harcerzy, jest walka z własnymi słabościami, walka z samym sobą, a jednocześnie jest to uparte dążenie do celu. I te właśnie zasady przyświecają nam, harcerzom hufca Podkrakowskiego. Ale podkrakowski wędrownik to także człowiek radosny, idący z przeciwnościami za pan brat, podejmujący różne, nieraz ekstremalne wyzwania (przykładowo skoki spadochronowe). Wędrownik, to także człowiek wszechstronnie uzdolniony (najczęściej gitara, nieraz organy czy fortepian). Również specjalista od surwiwalu (sztuki przetrwania), 5
oraz przykładny obywatel, uczestniczący w imprezach kulturalnych, patriotycznych. słowa druha podharcmistrza Szymona Piątka Harcerza Orlego, namiestnika wędrowników w Hufcu Podkrakowskim. Myślę, że dh. Szymon w tych kilku zdaniach trafnie ukazuje przykład wielu wędrowników działających wśród nas. pwd. Damian Tarnowski HO drużynowy 5 B ZDH Grom im. Batalionu Parasol 5 ZSH Kolumbowie, Hufiec Podkrakowski 6