Raport do Komisji Europejskiej dot. Wstępnej oceny stanu środowiska morskiego 133 2.2.6. Wskaźnik opisowy W10 Śmieci w morzu W10: Właściwość ani ilość znajdujących się w wodzie morskiej nie powodują szkód w środowisku przybrzeżnym i morskim. Wskaźniki podstawowe (core indicators) przypisane W10, charakteryzują stan śmieci w środowisku morskim. Tabela 2.2.6.1 Przegląd kryteriów i wskaźników dobrego stanu środowiska morskiego oraz odpowiadających im wskaźników podstawowych wymienionych w Decyzji KE dla wskaźnika opisowego śmieci w morzu. Kryteria i wskaźniki dobrego stanu środowiska morskiego dla wskaźnika opisowego W10 Zaproponowane wskaźniki podstawowe Kryterium 10.1. Właściwości w środowisku morskim i przybrzeżnym Ocena GES/ dostępność danych, wybór do oceny Tendencje w zakresie ilości wyrzucanych na brzeg i/lub gromadzonych wzdłuż linii brzegowych, w Wskaźnik 10.1.1. tym analiza ich składu, rozmieszczenia przestrzennego oraz - w stosownych przypadkach - źródła Tendencje w zakresie ilości w słupie wody (w tym pływających na powierzchni wody) i spoczywających na dnie Wskaźnik10.1.2. morza, w tym analiza ich składu, rozmieszczenia przestrzennego oraz - w stosownych przypadkach - źródła Tendencje w zakresie ilości, rozmieszczenia i w miarę możliwości składu Wskaźnik10.1.3. mikrodrobin (w szczególności mikrodrobin plastiku) Kryterium 10.2. Wpływ na życie w morzu Tendencje w zakresie ilości i składu połykanych Wskaźnik10.2.1. przez zwierzęta morskie (np. analiza treści żołądka) Śmieci/odpady na linii brzegowej; Śmieci/odpady w kolumnie wody; Śmieci/odpady na dnie morza; Ilość i skład mikrocząsteczek Śmieci/odpady przyswojone przez zwierzęta morskie przetestowano, wybrany do oceny Spośród pięciu zaproponowanych wskaźników podstawowych do oceny wybrano tylko jeden z nich: śmieci/odpady na linii brzegowej. Nie przetestowano pozostałych wskaźników co
Raport do Komisji Europejskiej dot. Wstępnej oceny stanu środowiska morskiego 134 wynika z braku danych w tym zakresie. W Polsce nie prowadzi się monitoringu wód morskich pod kątem występowania zanieczyszczeń stałych w kolumnie wody lub przy dnie. Ilość i skład mikrocząstek oraz skutki oddziaływań śmieci na zwierzęta morskie są trudno policzalne. 2.1.1.1 Śmieci/odpady w kolumnie wody Wskaźnik mający na celu określenie ilości, źródła i składu śmieci/ zawieszonych w kolumnie wody, można go mierzyć za pomocą siatek planktonowych lub przez filtrowanie próbek wody. Odpady pływające mogą być oceniane na dużą skalę przez zdjęcia (pomiary) lotnicze. Wskaźnik Śmieci/odpady w kolumnie wody nie został wykorzystany we wstępnej ocenie stanu środowiska morskiego. 2.1.1.2 Śmieci/odpady na dnie morza Wskaźnik określa ilość, źródło i skład śmieci/ zalegających na dnie morza. W ramach projektów pilotażowych wykazano, że mogą być one mierzone podczas międzynarodowych badań biologicznych, trałowania (np. IBTS - International Biological Trawling Surveys), dedykowanych pomiarów przez nurków lub przez fotografowanie określonych przekrojów. Problemy związane ze zagubionymi sieciami będzie się rozpatrywać w obszarach połowowych. Wskaźnik Śmieci/odpady na dnie morza nie został wykorzystany we wstępnej ocenie stanu środowiska morskiego. 2.1.1.3 Ilość i skład mikrocząsteczek Wskaźnik określa obfitość cząstek, szczególnie mikrocząstek plastików, może być mierzona w kolumnie wody przez koncentrację cząstek z wody lub przez wymywanie cząstek o niskiej gęstości z próbek osadu. Wskaźnik Ilość i skład mikrocząsteczek nie został wykorzystany we wstępnej ocenie stanu środowiska morskiego. 2.1.1.4 Śmieci/odpady przyswojone przez zwierzęta morskie Wskaźnik ma na celu określenie ilości tworzyw sztucznych w żołądkach mew (z rodzaju Fulmarus). Ma zastosowanie jako ekologiczny wskaźnik jakości do oceny trendów czasowych i różnic regionalnych w ramach działań OSPAR dla Morza Północnego. Monitoring tego wskaźnika może być stosowany w innych obszarach morskich z wykorzystaniem mew lub podobnych gatunków ptaków. Wskaźnik Śmieci/odpady przyswojone przez zwierzęta morskie nie został wykorzystany we wstępnej ocenie stanu środowiska morskiego. Do wykonania wstępnej oceny został wykorzystany wskaźnik podstawowy Śmieci/odpady na linii brzegowej, gdyż tylko dla niego istnieją dane. Wskaźnik ten ma na celu określenie ilości, źródła i składu śmieci/ wyrzuconych na brzeg morski przez fale lub z lądu. Wskaźnik pozwala na określenie pośrednio wielkości zrzutów, wpływu na wartości estetyczne, obecności związków toksycznych i szkód społeczno-ekonomicznych. Obowiązuje w obszarze działania konwencji OSPAR, HELCOM i Morza Czarnego oraz podlega normie Beach Litter Survey, może w razie konieczności zostać zmodyfikowany i dostosowany dla innych regionów.
Raport do Komisji Europejskiej dot. Wstępnej oceny stanu środowiska morskiego 135 Wskaźnik został przetestowany w ramach ogólnoeuropejskiego programu badawczego Coastwatch Europe Obserwator Wybrzeża Europy. Głównym źródłem danych była książka autorstwa Tomasza Jóźwiaka pt.: "Parametryzacja stanu sozologicznego wybrzeża południowego Bałtyku w świetle idei rozwoju zrównoważonego". Wyniki opracowane zostały na podstawie ankiet i mieszczą się w okresie od 1994 do 2008 roku. W celu dokonania oceny polskie wybrzeże zostało podzielone na 10 segmentów o długości 50 km. Na każdy segment składa się 10 (na ostatni przypada 9) bloków badawczych, o długości 5 km, które następnie podzielono na 10 odcinków o długości 500m. Długość badanego wybrzeża zmieniała się w poszczególnych latach. Do wykonania oceny wyznaczono frekwencję różnych rodzajów śmieci w odniesieniu do długości przebadanych odcinków wybrzeża (z podziałem na odpady wielkogabarytowe i małogabarytowe). Tabela 2.2.6.2 Zestawienie odnotowanych przypadków występowania i na przebadanych odcinkach w roku 2008 w terminie 12-18 września Segment/ Obszar 1. Mierzeja Wiślana 2. Zatoka Gdańska 3. Zatoka Pucka 4. Półwysep Morze Długość przebadanego wybrzeża [km] Ilość odnotowanych przypadków wystąpienia na 1 km Ilość odnotowanych przypadków wystąpienia na 1 km Stan środowiska w skali 5-cio stopniowej dla Stan środowiska w skali 5-cio stopniowej dla 5 2,6 19 1 2 35 1,6 9,1 3 3 5 1,8 9,4 2 3 25 1,25 9,85 3 3 5. Białogóra 5 3,4 15 1 2 6. Słowiński Park 15 1,4 6,9 3 3 Narodowy 7. Jarosławiec 5 0 6,8 5 3 8. Sarbinowo 35 1,46 10,2 3 3 9. Mrzeżyno 15 1,7 12,06 3 3 10.Wolin- Uznam 10 2,7 12,7 1 3
Raport do Komisji Europejskiej dot. Wstępnej oceny stanu środowiska morskiego 136 Ocena stanu środowiska w skali 5- cio stopniowej jednak została sporządzona na podstawie średniej frekwencji, czyli ilości przypadków wystąpienia odpadu na 1 km. Przypadkiem (frekwencją) nazwano ilość odcinków o długości 500 m na których wystąpił odpad. Wyznaczono wartości współczynnika frekwencji odpowiednio dla grupy śmieci większych i mniejszych. Tabela 2.2.6.3. Wartości współczynnika frekwencji określone dla klasyfikacji stanu środowiska Przedział wartości współczynnika frekwencji dla (WF OWG) Przedział wartości współczynnika frekwencji dla (WF OMG) Stan środowiska w skali 5-cio stopniowej Stan ekologiczny wg RDSM 0 WF OWG 0,2 0 WF OMG 3 Bardzo dobry (5) 0,2< WF OWG 1,0 3< WF OMG 6 dobry (4) 1,0< WF OWG 1,7 6< WF OMG 13 umiarkowany (3) 1,7< WF OWG 2,0 13< WF OMG 20 słaby (2) GES SUBGES WF OWG >2,0 WF OMG >20 zły (1) Przy wyborze ostatecznej klasy dla danego obszaru decydowała wielkość danej grupy. Jeżeli na jednym z obszarów stan środowiska w skali 5-cio stopniowej dla mniejszych śmieci wynosił 2 a dla większych 1, wówczas końcowa ocena dla tego segmentu wynosiła 1. W przypadku, gdy różnica ocen w danym obszarze miedzy większymi a mniejszymi śmieciami była większa niż o jeden stopień, przyjęto wartość średnią. Tabela 2.2.6.4. Przyporządkowanie przebadanych segmentów (obszarów) do poszczególnych podakwenach wydzielonych wg systemu HELCOM HOLAS Nr podakwenu Segment Nazwa podakwenu 35A Mierzeja Wiślana Polska część Zalewu Wiślanego Polskie wody przybrzeżne Zatoki 35 Zatoka Gdańska Gdańskiej 62 38 38A Zatoka Pucka Półwysep Morze Białogóra Słowiński Park Narodowy Jarosławiec Sarbinowo Mrzeżyno Wolin-Uznam Polskie wody przybrzeżne wschodniej części Bałtyku właściwego Polskie wody przybrzeżne Basenu Bornholmskiego Polska część Zalewu Szczecińskiego
Raport do Komisji Europejskiej dot. Wstępnej oceny stanu środowiska morskiego 137 W celu przeprowadzenia klasyfikacji i oceny stanu środowiska morskiego polskiej strefy Morza Bałtyckiego, linię brzegową przyporządkowano do poszczególnych podakwenów wydzielonych wg systemu HELCOM HOLAS. Wstępna ocena dla wskaźnika podstawowego śmieci/odpady na linii brzegowej dla podakwenów wg podziału HOLAS Spośród 8 wyznaczonych obszarów ocenionych zostało tylko 5, ponieważ ilość uzyskanych danych była ograniczona, a badania dotyczyły wyłącznie strefy brzegowej. Tabela 2.2.6.5 Ocena stanu środowiska w poszczególnych podakwenach Podakwen Ocena Stan środowiska w skali 5-cio stopniowej Stan ekologiczny wg RDSM 27 brak brak oceny brak 33 brak brak oceny brak 35 3 umiarkowany SUBGES 35A 1 zły SUBGES 36 brak brak oceny brak 38 3 umiarkowany SUBGES 38A 2 słaby SUBGES 62 2 słaby SUBGES średnia 2,2 słaby SUBGES Ogólna ocena dla wskaźnika podstawowego: śmieci/odpady na linii brzegowej w odniesieniu do skali pięciostopniowej wyniosła 2 co określa stan środowiska jako słaby. Oceny dokonano poprzez wyciągnięcie średniej z ocen dla poszczególnych podakwenów. Wynik końcowy oceny stanu środowiska morskiego polskiej strefy Morza Bałtyckiego według Ramowej Dyrektywy ws. Strategii Morskiej dla wskaźnika W10, został określony jako subges ( Stan niezadowalający/niepożądany).