GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA MIASTA PRUSZKOWA NA LATA 2011-2015

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA MIASTA PRUSZKOWA NA LATA 2011-2015 dokument opracowany przez ARTECA arch. Jan Szuliński na zlecenie Urzędu Miasta Pruszkowa PRUSZKÓW 2011

Spis treści: 1. Wstęp 1.1. Cel opracowania gminnego programu opieki nad zabytkami 1.2. Podstawa prawna opracowania gminnego programu opieki nad zabytkami 2. Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce 2.1. Podstawowe uregulowania prawne wynikające z ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami 2.2. Formy ochrony zabytków 2.3. Prawa i obowiązki gminy w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego 2.4. Uregulowania prawne zawarte w pozostałych zapisach ustawowych 3. Uwarunkowania zewnętrzne ochrony zasobów dziedzictwa kulturowego 3.1. Strategiczne cele polityki państwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami 3.2. Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie województwa i powiatu 4. Uwarunkowania wewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego 4.1. Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie gminy 4.2. Ochrona zabytków w obowiązujących opracowaniach planistycznych wykonanych na poziomie gminy 4.2.1. Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego miasta Pruszkowa 4.2.2. Uwarunkowania wynikające z miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego 5. Charakterystykazasobówianalizastanudziedzictwaikrajobrazukulturowegog miny 5.1. Zarys historyczny i rozwój przestrzenny Pruszkowa 5.2. Krajobraz kulturowy 5.3. Zabytki objęte prawnymi formami ochrony 5.3.1. Zabytki nieruchome wpisane do rejestru zabytków 5.3.2. Zabytki o najwaŝniejszym znaczeniu dla miasta. Ocena stanu zachowania 5.3.3. Zabytki ruchome 1

5.3.4. Zabytki archeologiczne wpisane do rejestru zabytków 5.3.5. Stanowiska archeologiczne wpisane do wojewódzkiej ewidencji zabytków 5.3.6. Zabytki w zbiorach muzealnych 5.3.7. Dziedzictwo niematerialne 5.3.8. Gminna ewidencja zabytków 6. Ocena stanu dziedzictwa kulturowego gminy. Analiza szans i zagroŝeń 7. ZałoŜenia programowe 7.1. Priorytety polityki gminnej związanej z ochroną i opieką nad zabytkami 7.2. Kierunki działań programu opieki 7.2.1. Działania związane z opieką nad zabytkami oraz ochroną krajobrazu kulturowego miasta 7.2.2. Działania informacyjne, popularyzacyjne i edukacyjne związane z promocją zabytków i walorów krajobrazu kulturowego Pruszkowa 8. Instrumentarium realizacji gminnego programu opieki nad zabytkami 9. Zasady oceny realizacji gminnego programu opieki nad zabytkami 10. Źródła finansowania gminnego programu opieki nad zabytkami 11. Literatura 12. Aneks 1. Gminna Ewidencja Zabytków 13. Aneks 2. Załącznik graficzny 2

1. WSTĘP 1.1. CEL OPRACOWANIA GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI Przedmiotem opracowania są działania związane z opieką oraz wykorzystaniem dziedzictwa kulturowego znajdującego się w granicach administracyjnych miasta-gminy Pruszkowów. Podstawą dla ich rozpoznania oraz oceny jest wykonana w 2009 r. gminna ewidencja zabytków. Przyjęty przez radę gminy (miasta) program opieki nad zabytkami jako element polityki samorządowej słuŝyć powinien podejmowaniu planowych działań dotyczących inicjowania, wspierania, koordynowania badań i pracz dziedziny ochrony zabytków i krajobrazu kulturowego oraz upowszechniania i promowania dziedzictwa kulturowego. Skutki wdraŝania programu powinny być odczuwalne dla społeczności lokalnej głównego beneficjenta podejmowanych działań gdyŝ zachowane i dobrze utrzymane dziedzictwo kulturowe wpływa na wzmocnienie poczucia toŝsamości i identyfikacji mieszkańców, wyróŝniając jednocześnie obszar miasta i przesądzając o jego atrakcyjności. Program moŝe słuŝyć równieŝ innym jednostkom samorządu terytorialnego, jednostkom badawczym i naukowym, właścicielom obiektów zabytkowych i osobom zainteresowanym dziedzictwem kulturowym. Główne cele programu opieki nad zabytkami wyznacza Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami 1. Celem nadrzędnym jest poprawa stanu zachowania miejskiego środowiska kulturowego, zahamowanie jego degradacji oraz uświadamianie potrzeb i zasad ochrony tegoŝ środowiska wśród społeczeństwa miasta. Sposobem realizacji tych załoŝeń są następujące cele szczegółowe: uwzględnianie uwarunkowań ochrony zabytków przy sporządzaniu i zmianie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego oraz studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, uregulowanie stanu formalno-prawnego obiektów i obszarów zabytkowych wspieranie działań zmierzających do pozyskania środków finansowych na opiekę nad zabytkami, w tym przygotowanie właścicieli i dysponentów obiektów zabytkowych do wykorzystania w opiece nad zabytkami funduszy strukturalnych Unii Europejskiej 1 Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. 2003 nr 162, poz. 1568, z późn. zm., art. 87, ust. 1 i 2.) 3

podejmowanie współpracy z właścicielami obiektów zabytkowych na podstawie wcześniej określonych warunków, eliminujących sytuacje konfliktowe związane z wykorzystaniem tych zabytków, inicjowanie i wspieranie działań edukacyjnych, informacyjnych, turystycznych i innych mających na celu propagowanie znajomości zabytków i opieki nad zabytkami, wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego 1.2. PODSTAWA PRAWNA OPRACOWANIA GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI Podstawą prawną dla niniejszego opracowania jest ustawowy obowiązek nałoŝony na samorządy do sporządzania na okres 4 lat gminnego programu opieki nad zabytkami 2. Program ten, po uzyskaniu opinii Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków ogłaszany jest w wojewódzkim dzienniku urzędowym. Co dwa lata Radzie Miasta przedstawiane jest sprawozdanie z realizacji programu opieki nad zabytkami. Przyjęte załoŝenia struktury i formy opracowania opierają się na wytycznych rekomendowanych przez Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków (obecnie Narodowy Instytut Dziedzictwa) 3. Podstawą formalną dla wykonania opracowania jest umowa o dzieło BPKM 25/2011 z dn. 08.03. 2011 zawarta pomiędzy prezydentem miasta Pruszkowa Janem Starzyńskim, a wykonawcą mgr inŝ. arch. Janem Szulińskim. 2. UWARUNKOWANIA PRAWNE OCHRONY I OPIEKI NAD ZABYTKAMI W POLSCE 2.1. PODSTAWOWE UREGULOWANIA WYNIKAJĄCE Z USTAWY O OCHRONIE ZABYTKÓW I OPIECE NAD ZABYTKAMI Podstawą prawną ochrony dziedzictwa kulturowego w Polsce jest Ustawa z dn. dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. 2003 nr 2 Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. z 2003 r., Nr 162, poz. 1568, z późn. zm., Art. 87.) 3 Gminny program opieki nad zabytkami. Poradnik metodyczny, opr. zbiorowe, Warszawa 2008. 4

162 poz. 1568 z pózn. zm.). Ustawa reguluje pojęcia zabytku, ochrony i opieki nad zabytkami, formy ochrony, kompetencje organów ochrony zabytków, w tym administracji rządowej i samorządowej, sposoby finansowania opieki nad zabytkami oraz ich ewidencjonowania. Zgodnie z ustawą (art. 3) zabytkiem określana jest nieruchomość lub rzecz ruchoma, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leŝy w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową. Podstawowa klasyfikacja zabytków to: Zabytek nieruchomy, za który uznaje się krajobrazy kulturowe, układy urbanistyczne, ruralistyczne i zespoły budowlane, dzieła architektury i budownictwa, dzieła budownictwa obronnego, obiekty techniki, cmentarze, parki, ogrody i inne formy zaprojektowanej zieleni, miejsca upamiętniające wydarzenia historyczne lub działalność wybitnych osobistości bądź instytucji. Zabytek ruchomy, który stanowią dzieła sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego i sztuki uŝytkowej, kolekcje, numizmaty oraz pamiątki historyczne, wytwory techniki, materiały biblioteczne, instrumenty muzyczne, wytwory sztuki ludowej i rękodzieła oraz inne obiekty etnograficzne oraz przedmioty upamiętniające wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji. Zabytek archeologiczny za który uznaje się zabytek nieruchomy, będący powierzchniową, podziemną lub podwodną pozostałością egzystencji i działalności człowieka, złoŝoną z nawarstwień kulturowych i znajdujących się w nich wytworów bądź ich śladów albo zabytek ruchomy, będący tym wytworem. W szczególności mogą to być pozostałości terenowe pradziejowego i historycznego osadnictwa, cmentarzyska, kurhany, relikty działalności gospodarczej, religijnej i artystycznej. Historyczny układ urbanistyczny lub ruralistyczny to przestrzenne załoŝenie miejskie lub wiejskie, zawierające zespoły budowlane, pojedyncze budynki i formy zaprojektowanej zieleni, rozmieszczone w układzie historycznych podziałów własnościowych i funkcjonalnych, w tym ulic lub sieci dróg. 5

Historyczny zespół budowlany to powiązana przestrzennie grupa budynków wyodrębniona ze względu na formę architektoniczną, styl, zastosowane materiały, funkcję, czas powstania lub związek z wydarzeniami historycznymi. Krajobraz kulturowy to przestrzeń historycznie ukształtowana w wyniku działalności człowieka, zawierająca wytwory cywilizacji oraz elementy przyrodnicze. W myśl obowiązującej ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami wprowadzone zostały równieŝ pojęcia ochrony i opieki nad zabytkami (art. 4, 5): Ochrona zabytków polega na podejmowaniu przez organy administracji publicznej działań mających na celu zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umoŝliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie, zapobieganie zagroŝeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków, udaremnianie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków, przeciwdziałanie kradzieŝy, zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granicę, kontrole stanu zachowania i przeznaczenia zabytków, uwzględnianie zadań ochronnych w planowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska. Opieka nad zabytkiem w rozumieniu ustawy sprawowana jest przez jego właściciela lub posiadacza i polega na zapewnieniu warunków naukowego badania i dokumentowania zabytku, prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku, zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie, a takŝe korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości, popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz o jego znaczeniu dla historii kultury. 2.2. FORMY OCHRONY ZABYTKÓW Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami wprowadza następujące formy ochrony zabytków nieruchomych: 6

wpis do rejestru zabytków, odbywa się na podstawie decyzji konserwatora wydawanej z urzędu lub na wniosek właściciela obiektu lub uŝytkownika wieczystego gruntu. Do rejestru moŝe być teŝ wpisane otoczenie obiektu wpisanego do rejestru, a takŝe nazwa geograficzna, historyczna lub tradycyjna danego obiektu, uznanie za pomnik historii, zabytku nieruchomego wpisanego do rejestru lub parku kulturowego o szczególnej wartości dla kultury określając jego granice odbywa się na podstawie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa kulturowego, utworzenie parku kulturowego, w celu ochrony krajobrazu kulturowego oraz zachowania wyróŝniających się krajobrazowo terenów z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej; park kulturowy moŝe utworzyć na podstawie uchwały rada gminy po zasięgnięciu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków, ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, ochrona pośrednia oparta o prawo miejscowe pozwala na wprowadzenie podstawy do ochrony dla zabytków połoŝonych na obszarze gminy wpisanych i niewpisanych do rejestru zabytków oraz na wprowadzenie dodatkowych rozwiązań ochronnych w tym stref otoczeń, ochrona pośrednia jest równieŝ dedykowana parkom kulturowym, ochrona w decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska uŝytku publicznego, forma ochrony pośredniej dla zabytków znajdujących się wykazie zabytków znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków utworzonej z trzech komponentów: zabytków wpisanych do rejestru zabytków, zabytków włączonych (i planowanych do włączenia) do wojewódzkiej ewidencji zabytków oraz innych zabytków wskazanych przez samorząd gminy 4. 4 Art. 19 pkt. 1a Ustawy o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz o zmianie niektórych innych ustaw (DZ. U. z 2010 r., Nr 75, poz. 474); Por. I. Mikiciuk, Gminna ewidencja 7

2.3. PRAWA I OBOWIĄZKI GMINY W ZAKRESIE OCHRONY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO Prawa i obowiązki gminy regulują zapisy zawarte w Ustawie o samorządzie gminnym z dn. 8 marca 1990 r. (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591, z późn. zm.). Zgodnie z art. 7 ust. 1 pkt. 9 wykonywanie zadań w zakresie kultury i ochrony zabytków jest ustawowym zadaniem samorządów. W szczególności zadania te obejmują sprawy m.in. ładu przestrzennego, kultury, oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. nr 162 poz. 1568 z pózn. zm.) nakłada na gminę następujące obowiązki i uprawnienia: - prawo utworzenia przez Radę Miasta (po uprzednim zasięgnięciu opinii Konserwatora) parku kulturowego w celu ochrony krajobrazu kulturowego oraz zachowania wyróŝniających się krajobrazowo terenów z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej (art.16) - uwzględnianie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami przy sporządzaniu i aktualizacji studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego oraz strategii rozwoju gminy. Studium i plany miejscowe wymagają odpowiednio zaopiniowania lub uzgodnienia z Konserwatorem (art.18 i art. 20) - obowiązek prowadzenia gminnej ewidencji zabytków w formie zbioru kart adresowych zabytków z terenu gminy dotyczy zabytków wpisanych do rejestru zabytków, włączonych do wojewódzkiej ewidencji zabytków oraz planowanych a takŝe innych zabytków wskazanych przez samorząd gminy (art.22 ust.4) - przyjmowanie przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) zawiadomień o odkryciu w trakcie prowadzenia robót budowlanych lub ziemnych przedmiotu, co do którego istnieje przypuszczenie, iŝ jest on zabytkiem i niezwłoczne zabytków w świetle zmian wprowadzonych Ustawą o zmianie ustawy o ochronie i opiece nad zabytkami oraz o zmianie niektórych innych ustaw, Kurier Konserwatorski, Nr 9, 2010, s. 5-10. 8

przekazywanie ich zgodnie z ustawą wojewódzkiemu konserwatorowi zabytków (art.32 ust.1 pkt 3 i ust.2) - przyjmowanie przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) zawiadomień o przypadkowym znalezieniu przedmiotu, co do którego istnieje przypuszczenie, iŝ jest on zabytkiem archeologicznym i niezwłoczne przekazywanie ich Konserwatorowi (art. 33 ust.1 i 2) - sprawowanie opieki nad zabytkami, w tym finansowanie prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku, do którego jednostka samorządu terytorialnego posiada tytuł prawny (art.71) - prawo udzielania przez Radę Miasta, w trybie określonym odrębnymi przepisami, dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków (art.81) - sporządzanie przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) i przyjmowanie przez Radę Miasta (po uprzednim zasięgnięciu opinii Konserwatora) na okres 4 lat gminnego programu opieki nad zabytkami, ogłaszanego w wojewódzkim dzienniku urzędowym i przedstawianie co dwa lata Radzie Miasta sprawozdanie z realizacji programu (art.87) 2.4. UREGULOWANIA PRAWNE ZAWARTE W POZOSTAŁYCH ZAPISACH USTAWOWYCH Regulacje prawne odnoszące się ochrony zabytków i opieki nad zabytkami uwzględniają równieŝ następujące zapisy ustawowe: - Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. 2003 nr 80 poz. 717 z późn. zm.) - Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz. U. 1994 r. nr 89 poz. 114 z późn. zm.) - Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2001 nr 62 poz. 627 z późn. zm.) - Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. 2004 nr 92 poz. 880 z późn. zm.) - Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. 1997 nr 115 poz. 741 z późn. zm.) 9

Zasady ochrony zabytków znajdujących się w muzeach i w bibliotekach określone zostały w: - Ustawie z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach (Dz. U.1997 r. nr 5 poz. 24 z późn. zm.) - Ustawie z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz. U. 1997 nr 85 poz. 539 z późn. zm.) Zasady ochrony materiałów archiwalnych regulują przepisy Ustawy z dnia 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach (t. j. Dz. U. z 2006 r. Nr 97, poz. 673 z późn. zm.) 3. UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE OCHRONY ZASOBÓW DZIEDZICTWA KULTUROWEGO 3.1. STRATEGICZNE CELE POLITYKI PAŃSTWA W ZAKRESIE OCHRONY ZABYTKÓW I OPIEKI NAD ZABYTKAMI Prawny wymiar ochrony dziedzictwa kulturowego został zapisany na poziomie konstytucyjnym jako obowiązek państwa i obywatela 5. Konstytucja RP nie posługuje się wprawdzie pojęciem dziedzictwo kulturowe, ale stosuje wyraŝenia bliskoznaczne dobra kultury i dziedzictwo narodowe. Umiejscowienie ochrony na tak wysokim poziomie świadczy o istotnej randze tej problematyki z punktu widzenia interesu prawnego państwa. Gminny program opieki nad zabytkami dla miasta Pruszkowa jest spójny z dokumentami sporządzonymi na szczeblu krajowym. Zadaniem głównym polityki państwa w dziedzinie ochrony zabytków jest stworzenie w najbliŝszej przyszłości mechanizmów, które dostosowałyby tę sferę do warunków gospodarki rynkowej. Planowane działania dotyczą sfery legislacyjnej, zmian organizacyjnych obejmujących konieczne rozszerzenie zakresu działań instytucji odpowiedzialnych za ochronę dziedzictwa kulturowego w Polsce oraz zmian w strategii i organizacji ochrony dóbr kultury. 5 Konstytucja RP z dn. 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483, art. 5, 6, 86) 10

Kluczowe zadania polityki państwa w odniesieniu do dziedzictwa kulturowego uwzględniają następujące dokumenty: - Krajowy program ochrony zabytków i opieki nad zabytkami (dokument w przygotowaniu) - Narodowa strategia rozwoju kultury na lata 2004-2013 (wraz z Uzupełnieniem na lata 2004-2020) Krajowy program ochrony zabytków i opieki nad zabytkami powinien być podstawowym dokumentem określającym politykę państwa w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego 6. Dotychczas program nie został przyjęty przez Radę Ministrów (dokument w przygotowaniu). Program ma określić cele i kierunki działań organów i jednostek administracji publicznej oraz zadania w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, warunki i sposób finansowania planowanych działań, a takŝe harmonogram planowanych realizacji. W opracowanych tezach do programu krajowego za cel główny przyjęto wzmocnienie ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce oraz poprawa stanu ich zachowania. Realizacji tego celu mają sprzyjać poszczególne załoŝenia: 1. W sferze dotyczącej postępowania względem obiektów zabytkowych wskazane jest siedem podstawowych zasad konserwatorskich: - zasady primum non nocere, - zasady, zgodnie z którą usuwać naleŝy to (i tylko to), co na oryginał działa niszcząco, - zasady maksymalnego poszanowania oryginalnej substancji zabytku i wszystkich jego wartości (materialnych i niematerialnych), - zasady minimalnej niezbędnej ingerencji (powstrzymywania się od działań niekoniecznych), - zasady czytelności i odróŝnialności ingerencji, - zasady odwracalności metod i materiałów, - zasady wykonywania wszelkich prac zgodnie z najlepszą wiedzą i na najwyŝszym poziomie 6 Zgodnie z art. 86 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. z 2003 r. nr 162 poz. 1568, z późn. zm.). 11

2. Uwarunkowania dotyczące ochrony i opieki nad zabytkami: - określenie stanu zabytków ruchomych i nieruchomych, zabytków archeologicznych i techniki, a takŝe ocena i stan krajowych zasobów pomników historii i obiektów wpisanych na listę światowego dziedzictwa - ocena stanu słuŝb związanych z ochroną i opieką nad zabytkami, stanu uregulowań prawnych, organizacyjnych i finansowych 3. Działania o charakterze systemowym: - powiązanie ochrony zabytków z polityką ekologiczną, ochrony przyrody, polityką przestrzenną, celną i polityką bezpieczeństwa państwa - przygotowanie strategii i głównych załoŝeń ochrony dziedzictwa kulturowego w Polsce oraz wprowadzenie jej do polityk sektorowych 4. Skuteczny system finansowania ochrony i opieki konserwatorskiej 5. Dokumentowanie, monitorowanie i standaryzacja metod działania. Ujednolicenie metod działań profilaktycznych, konserwatorskich, restauratorskich i ochronnych 6. Kształcenie i edukacja, kształcenie specjalistyczne, podyplomowe i system uznawalności wykształcenia. Zwrócona jest uwaga na podstawowe znaczenie jaką ma edukacja społeczeństwa oraz edukacja właścicieli i uŝytkowników. Dla tych ostatnich istotne jest upowszechnianie zasad konserwatorskich i zasad etyki konserwatorskiej oraz zaznajamianie z obowiązującymi w tym zakresie przepisami 7. Współpraca międzynarodowa Narodowa strategia rozwoju kultury na lata 2004 2013 (wraz z Uzupełnieniem na lata 2004 2020, z roku 2005) 7 stanowi rządowy dokument tworzący ogólne załoŝenia dla polityki kulturalnej państwa funkcjonującej w warunkach rynkowych, której głównym celem jest działanie na rzecz zrównowaŝonego rozwoju kulturowego regionów w Polsce. WdraŜanie strategii rozwoju kultury realizują zawarte w dokumencie narodowe programy kultury. Problematykę ochrony zabytków i opieki nad zabytkami uwzględnia zawarty w 7 Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004-2013 (http://bip.mkidn.gov.pl/media/docs/narodowa_strategia_rozwoju_kultury.pdf), Uzupełnienie Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2020 (http://bip.mkidn.gov.pl/media/docs/050617nsrk-uzupelnienie.pdf) 12

strategii Narodowy program kultury Ochrona zabytków i dziedzictwa kulturowego na lata 2004 2013 przyjmując następujące priorytety oraz działania: - Priorytet I. Aktywne zarządzanie zasobem stanowiącym materialne dziedzictwo kulturowe. Działanie 1.1. Budowa nowoczesnych rozwiązań organizacyjno-finansowych w sferze ochrony zabytków. W ramach działania zostaną zaproponowane zmiany instytucjonalne, prawne i funkcjonalne w sferze dokumentacji i ochrony zabytków oraz procesu oferowania zabytków na rynku. Działanie 1.2. Kompleksowa rewaloryzacja zabytków i ich adaptacja na cele kulturalne, turystyczne, edukacyjne, rekreacyjne i inne cele społeczne. Realizowane projekty muszą posiadać znaczący wpływ ekonomiczny na rozwój regionalny przyczyniając się do wzrostu dochodów i zwiększania ilości miejsc pracy. Działanie 1.3. Zwiększenie roli zabytków w rozwoju turystyki i przedsiębiorczości przez tworzenie zintegrowanych narodowych produktów turystycznych. (działanie obejmuje obecnie pięć miast o największej moŝliwości na europejskim rynku turystyki kulturowej). - Priorytet II. Edukacja i administracja na rzecz dziedzictwa kulturowego. Działanie 2.1. Rozwój zasobów ludzkich oraz podnoszenie świadomości społecznej w sferze ochrony dziedzictwa kulturowego. Działanie 2.2. Ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego przed nielegalnym wywozem i przewozem za granicę. Instrumentami realizacji celów strategii, określającymi priorytetowe obszary interwencji są programy operacyjne. Stanowią one podstawę do ubiegania się o środki z budŝetu państwa na zadania z zakresu kultury realizowane przez róŝne podmioty. Ogłoszenie programów wraz z środkami finansowymi na dany rok budŝetowy następuje decyzją Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kluczowym programem operacyjnym w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami jest Program Operacyjny Dziedzictwo Kulturowe, który jak dotąd ogłaszany był corocznie. Program realizowany jest w ramach dwóch komplementarnych priorytetów: 13

- Rewaloryzacja zabytków nieruchomych i ruchomych, celem którego jest poprawa stanu zachowania zabytków, zwiększanie narodowego zasobu dziedzictwa kulturowego, kompleksowa rewaloryzacja zabytków, zwiększenie roli zabytków w rozwoju turystyki, poprawa warunków instytucjonalnych, prawnych i organizacyjnych w zakresie ochrony zabytków i ich dokumentacji, zabezpieczenie zabytków, muzealiów i archiwaliów przed skutkami klęsk Ŝywiołowych - Rozwój kolekcji muzealnych, koncentruje się na zadaniach związanych z zakupami dzieł sztuki i kolekcji dla instytucji muzealnych, konserwacji i digitalizacja muzealiów, wspieraniu rozwoju muzealnych pracowni konserwatorskich oraz nowych technik konserwacji zabytków ruchomych. 3.2. RELACJE GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI Z DOKUMENTAMI WYKONANYMI NA POZIOMIE WOJEWÓDZTWA I POWIATU STRATEGIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO DO ROKU 2020 (AKTUALIZACJA) Dokument zawiera diagnozę stanu województwa mazowieckiego, warianty prognoz oraz cele strategiczne do realizacji 8. Jako najwaŝniejsze problemy w dziedzinie kultury i dziedzictwa kulturowego uznano: - spadek liczby instytucji kultury pociągający za sobą zmniejszenie oferty kulturalnej regionu; - niepokojący fakt likwidacji znacznej liczby bibliotek w województwie; - licznie występujące w regionie zabytki znajdują się bardzo często w złym stanie technicznym, zaś zabudowa drewniana ulega postępującej eliminacji z krajobrazu kulturowego Mazowsza; - braku promocji i wiedzy dotyczącej regionu oraz niewystarczającej identyfikacji mieszkańców z Mazowszem. W kontekście gminnego programu opieki nad zabytkami dla miasta Pruszkowa załoŝenia polityki samorządu województwa odnoszące się do ochrony dziedzictwa kulturowego zawarte są głównie w zapisach Celu 5. Rozwój społeczeństwa 8 Uchwała nr 78/06 Sejmiku Województwa Mazowieckiego z dn. 29 maja 2006 (http://www.igipz.pan.pl/zpz/zbtow/ptg/strategie/mazowieckie.pdf) 14

obywatelskiego oraz kształtowanie wizerunku regionu i następujących kierunków działań: - Promocja i zwiększenie atrakcyjności turystycznej i rekreacyjnej regionu w oparciu o walory środowiska przyrodniczego i dziedzictwa kulturowego (działanie 5.3.) - Kształtowanie toŝsamości regionu oraz kreowanie i promocja jego produktu (działanie 5.4.) Wskazane w tych kierunkach działania obejmują zarówno ochronę najcenniejszych zabytków regionu, promocję unikalnych zabytków architektury i miejsc pamięci narodowej, wspieranie kultywowania lokalnych tradycji oraz kreowanie regionalnych produktów ściśle związanych z dziedzictwem kulturowym. REGIONALNY PROGRAM OPERACYJNY WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO 2007-2013 Jest jednym z narzędzi samorządu województwa słuŝącym realizacji polityki ochrony i wykorzystania zasobów kulturowych poprzez działania następujących priorytetów: - Wzmacnianie roli miast w rozwoju regionu (Priorytet V), którego celem jest zapobieganie degradacji miast w oparciu o lokalne programy rewitalizacji. Ze wsparcia mogą korzystać m. in. projekty dotyczące rewaloryzacji, rewitalizacji obszarów historycznej zabudowy miejskiej pod warunkiem występowania co najmniej dwóch niekorzystnych zjawisk społecznych m. in.: wysokiego poziomu ubóstwa i wykluczenia społecznego, wysokiej stopie długotrwałego bezrobocia, wysokiego poziomu przestępczości czy degradacji środowiska. Priorytet ten obejmuje równieŝ programy rewitalizacyjne rehabilitacji tkanki miejskiej na terenach gdzie istotnym problemem jest dekapitalizacja zasobów mieszkaniowych, starej zabudowy, oraz osiedli, w tym budowanych z wielkiej płyty. Wsparcie kierowane będzie głównie do ośrodków miejskich będących siedzibami Powiatów, które stanowią waŝne centra administracyjne spełniające funkcje obsługi lokalnej społeczności. - Wykorzystanie walorów naturalnych i kulturowych dla rozwoju turystyki i rekreacji (Priorytet VI), w jego ramach wspierane są zadania z zakresu ochrony i odnowy obiektów i zespołów zabytkowych lub historycznych słuŝących 15

poszerzeniu oferty turystycznej i kulturalnej. Wsparcie dotyczy m.in. renowacji i zabezpieczeniu obiektów zabytkowych przed zniszczeniem i kradzieŝą oraz adaptacji zabytków do nowych funkcji turystycznych i kulturalnych. PLAN ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO Plan określa politykę przestrzenną w skali województwa w tym politykę samorządu w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego regionu 9. Wśród celów wyznaczonych w planie jest zapewnienie zrównowaŝonego rozwoju województwa poprzez zachowanie właściwych relacji pomiędzy poszczególnymi systemami i elementami zagospodarowania przestrzennego. Przyjęto, Ŝe jednym z sposobów jego realizacji jest ochrona dziedzictwa kulturowego, krajobrazu i kształtowanie ładu przestrzennego. Uwzględnia ona następujące kwestie: - kształtowanie toŝsamości kulturowej Mazowsza poprzez pielęgnowanie i rozwój lokalnych, materialnych i niematerialnych dóbr kultury - potrzebę podnoszenia stanu świadomości społecznej w zakresie dziedzictwa historycznego, wspólnoty dziejów, tradycji - zobowiązanie do ochrony i utrzymania zabytków, przy uwzględnieniu potrzeb współczesnego społeczeństwa. WOJEWÓDZKI PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI NA LATA 2006-2009 10 ZałoŜeniem obowiązującego do 2009 r. programu wojewódzkiego była aktywna ochrona zabytków oraz wzbudzenie zainteresowań mieszkańców regionu nie tylko ciekawymi obiektami, ale równieŝ historią i kulturą regionu oraz najbliŝszej okolicy. Z tego względu program podkreślał zarówno materiale jak równieŝ niematerialne wartości dziedzictwa. Głównym celem programu było stworzenie warunków dla kreowania i realizowania zadań z zakresu ochrony i opieki nad zabytkami oraz wykorzystanie dziedzictwa kulturowego jako czynnika wpływającego na rozwój regionu. Istotnym zamierzeniem programu jest takŝe osiągnięcie odczuwalnej i społecznie akceptowalnej poprawy nie tylko stanu zachowania zabytków, ale równieŝ szeroko rozumianych zasobów dziedzictwa kulturowego. Analiza ogólnego charakteru środowiska kulturowego regionu wskazywała na: 9 Uchwała nr 78/06 Sejmiku Województwa Mazowieckiego z dn. 29.05.2006 10 Uchwała nr 226/05 Sejmiku Województwa Mazowieckiego z dn. 19.12.2005. Dotychczas nie powstał jeszcze program wojewódzki na kolejne lata. 16

- duŝą liczbę zabytków wpisanych do wojewódzkiego rejestru zabytków i występowaniem cennych obiektów o randze krajowej i światowej - występowaniem miejsc kultywowania lokalnych tradycji ludowych - występowaniem licznych miejsc związanych z wydarzeniami historycznymi lub znanymi w kraju i na świecie osobami - zbyt małe wykorzystanie zasobów kulturowych dla rozwoju regionu, w tym rozwoju turystyki - duŝy udział zabytków wymagających napraw i remontów w ogólnej liczbie obiektów zabytkowych. W programie został określony cel strategiczny jako: utrwalenie dziedzictwa kulturowego regionu w celu budowania toŝsamości regionalnej oraz promocji turystycznej Mazowsza w kraju i za granicą w połączeniu z aktywizacją obywatelską i zawodową społeczności lokalnych; kreowanie turystycznych pasm przyrodniczo kulturowych. Przyjęto równieŝ następujące cele oraz działania Wojewódzkiego programu opieki nad zabytkami: 1. Zachowanie materialnej i niematerialnej spuścizny historycznej regionu - opieka nad zabytkami nieruchomymi - integracja systemów ochrony krajobrazu, przyrody i dziedzictwa kulturowego - eksponowanie zabytków o szczególnej wartości - zapobieganie degradacji zabytków - kształtowanie postaw promujących działania chroniące zabytki 2. Ochrona i kształtowanie krajobrazu kulturowego wsi i miast historycznych - wypracowanie modelu wdraŝania lokalnych programów rewitalizacji centrów małych miast historycznych (działanie nie było realizowane) - Promowanie tradycyjnych wzorców lokalnej architektury (działanie nie było realizowane) - Wspieranie rewitalizacji zespołów ruralistycznych i urbanistycznych 3. Utrwalanie zasobów dziedzictwa kulturowego w świadomości mieszkańców - kreowanie wyobraŝeń na temat toŝsamości historycznej i kulturowej Mazowsza z uwzględnieniem specyfiki lokalnej 17

- wykorzystanie toŝsamości i wartości dziedzictwa jako elementu rozwoju regionalnego i lokalnego - wspieranie organizacji pozarządowych w realizacji zadań związanych z edukacją regionalną - wspieranie twórczości artystycznej - promowanie najlepszych rozwiązań w zakresie realizacji programów edukacyjnych o historii regionu 4. Promocja walorów kulturowych Mazowsza z wykorzystaniem nowoczesnych technologii - opracowanie i wdraŝanie systemu informacyjnego o najcenniejszych zabytkach regionu - wykorzystanie nowoczesnych technologii do zwiększenia dostępności dorobku kultury regionalnej - promocja kultury ludowej Mazowsza - wykorzystanie toŝsamości kulturowej jako elementu marketingowego 5. Zwiększenie dostępności obiektów zabytkowych poprzez ich wykorzystanie dla funkcji turystycznych, kulturalnych i edukacyjnych kreowanie pasm przyrodniczo-kulturowych - kreowanie pasm (powiązań) przyrodniczo kulturowych - wspieranie działań dotyczących komercyjnego wykorzystania obiektów zabytkowych na cele kulturalne, turystyczne i edukacyjne - opracowanie modelu wykorzystania zadań opieki nad zabytkami dla generowania nowych miejsc pracy (działanie nie było realizowane). 4. UWARUNKOWANIA WEWNĘTRZNE OCHRONY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO 4.1. RELACJE GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI Z DOKUMENTAMI PROGRAMOWYMI WYKONANYMI NA POZIOMIE GMINY Strategia rozwoju Pruszkowa do roku 2015 wraz z aktualizacją do 2020 Wprowadzona Uchwałą Rady Miasta Nr L/563/2002 z dn. 10.10.2002 r. jako misję strategiczną przyjęła koncepcję Pruszkowa jako miasta aktywnej społeczności 18

samorządowej, tworzącej nowoczesne środowisko przyjazne mieszkańcom i inwestorom. Ochrona dziedzictwa kulturowego wiąŝe się pośrednio z celem I - Integracja lokalnej społeczności i poprawa wizerunku miasta i zawartymi w jego ramach programami operacyjnymi: - Tworzenie i wspieranie przestrzeni Ŝycia publicznego w mieście - Poprawa estetyki miasta i dbałość o miejsca lokalnej toŝsamości - Przeciwdziałanie negatywnemu wizerunkowi miasta - Ochrona przyrody i rozbudowa infrastruktury rekreacyjnej W ramach aktualizacji wyznaczono trzy cele strategiczne: - Poprawa rozwiązań komunikacyjnych miasta - Ochrona środowiska - ZrównowaŜony rozwój społeczny Realizację powyŝszych celów ma być osiągana przez powiązane z nimi 17 programów operacyjnych. Zagadnienia dziedzictwa kulturowego realizowane są w ramach celu strategicznego ZrównowaŜony rozwój społeczny i program operacyjny: Poprawa estetyki miasta (działanie 6). Dotyczy on w szczególności kamienic, znajdujących się w rękach prywatnych. Zakłada stworzenie systemu motywacyjnego odnowienie śródmiejskich kamienic oraz rewitalizację obszaru. Wieloletni program inwestycyjny miasta Pruszkowa na lata 2009-2012 Wprowadzony Uchwałą Nr XXX/ 276 /2009 r. Rady Miejskiej w Pruszkowie z dnia 29 stycznia 2009 r. Przyjął on w ramach programu zrównowaŝonego rozwoju społecznego następujące inwestycje związane z infrastrukturą kulturalną i obejmującą obiekty zabytkowe objęte ochroną: - Remont pałacyku Sokoła wraz z parkiem (zadanie II-D-1, prognozowane wydatki: 6 000 000 PLN) - Remont Muzeum StaroŜytnego Hutnictwa Mazowieckiego (dawna oficyna dworska przy pałacyku Potulickich. Zadanie II-D-2, prognozowane wydatki: 2 705 461 PLN, wartość robót po przetargu 2 335 036,32 PLN) 19

- Rewitalizacja budynków miejskich (Zadanie II-E-1, związane z szeroko rozumianą rewitalizacją miasta, ujęte w Lokalnym Programie Rewitalizacji dla miasta Pruszkowa obejmuje budynki ujęte ochroną w ramach gminnej ewidencji zabytków) Lokalny Program Rewitalizacji dla Miasta Pruszkowa na lata 2005-2013 Wprowadzony Uchwałą Rady Miejskiej w Pruszkowie Nr XXXI/343/05 z dnia 28 kwietnia 2005 wraz z zmianami (Uchwała Nr XXXI/284/09 z dn. 26 lutego 2009 roku). Głównym celem programu jest pobudzanie i stymulowanie współpracy środowisk lokalnych na rzecz zrównowaŝonego rozwoju społeczno-gospodarczego, wspieranie nowych form działalności gospodarczej oraz zapobieganie zjawisku peryferyzacji miasta poprzez zwiększenie atrakcyjności inwestycyjnej, osadniczej i turystycznej wyznaczonych obszarów Pruszkowa. Obszary przewidziane do objęcia LPR podzielono na tereny do tzw. rewitalizacji ogólnej oraz do rewitalizacji infrastruktury mieszkaniowej. Przyjęte do realizacji w ramach tzw. rewitalizacji ogólnej, powinny przyczyniać się do odnowy zdegradowanych części Pruszkowa. Ponadto winny się one składać na zintegrowane projekty odnowy obszarów miasta. W szczególności, co jest istotne dla programu opieki nad zabytkami miasta dotyczyć mogą: - renowacji budynków o wartości architektonicznej i znaczeniu historycznym, m.in. zlokalizowanych w strefie ochrony konserwatorskiej, w tym prace konserwatorskie, odnowienie fasad i dachów budynków wraz z zagospodarowaniem przyległego terenu - adaptacji, przebudowy lub remontów infrastruktury związanej z rozwojem funkcji turystycznych, rekreacyjnych, kulturalnych - adaptacji, przebudowy lub remontów budynków, obiektów, infrastruktury i urządzeń poprzemysłowych i powojskowych wraz z zagospodarowaniem przyległego terenu w celu nadania im nowych funkcji uŝytkowych: usługowych, turystycznych, rekreacyjnych, lub edukacyjnych - porządkowania przestrzeni miejskiej: regeneracja, i zagospodarowanie przestrzeni publicznych, w tym remonty lub przebudowa: placów, rynków, parkingów, placów zabaw dla dzieci, publicznych toalet miejskich, małej 20

architektury (np. tarasy widokowe, fontanny, ławki), miejsc rekreacji, terenów zielonych oraz prace restauracyjne na terenie parków, tworzenie nowych terenów zieleni i parków W ramach Lokalnego Programu Rewitalizacji miasta Pruszkowa na lata 2007-2013 wyznaczono obszar (LPR załącznik 5), który kwalifikuje się do tzw. rewitalizacji ogólnej zgodnie z kryteriami zawartymi w Szczegółowym Opisie Priorytetów Regionalnego Programu Operacyjnego województwa mazowieckiego 2007 2013 z warunkiem koniecznym spełniania jednocześnie przynajmniej dwóch wymienionych kryteriów. W ramach tzw. rewitalizacji infrastruktury mieszkaniowej (LPR - załącznik 6) 11 wyznaczono w ramach programu rewitalizacji następujące podobszary do ścisłej rewitalizacji mieszkaniowej: - 1 podobszar: ograniczony ulicami: Sienkiewicza (do Stalowej), Stalową (do Mokrej), Mokrą, Ołówkową (między Mokrą a Przemysłową), Przemysłową (do Moniuszki), Moniuszki, Chopina (od Moniuszki), Kościuszki (od Chopina) - 2 podobszar: ograniczony ulicami: Poznańską (do ronda), Łączniczek AK, 3- ego Maja (od Łączniczek AK do Pańskiej), Pańską (do Głowackiego), Głowackiego (do Szkolnej), Szkolną (od Głowackiego do Prusaka), Prusaka, Hortensji (od Prusaka do Słonecznej), Słoneczną do Warsztatowej, Warsztatową (do Hortensji) a następnie wzdłuŝ granicy Millenium Logistic Park do ulicy Milenijnej, ulica Milenijną aŝ do ulicy Poznańskiej. - 3 podobszar: ograniczony ulicami: Kraszewskiego, Lipową, aleją Armii Krajowej, Srebrną, Ceramiczną, Polną ponownie Armii Krajowej. Następnie granica obszaru skręca w lewo i biegnie wzdłuŝ granicy działek ewidencyjnych Nr 508, 3124, 316, 317, 297/1 obręb 23, 298 aŝ ulicy Zakątnej, dalej ulicami: Komorowską, Sprawiedliwości, Potulickiego 11 Obszary kwalifikujące się do programu rewitalizacji infrastruktury mieszkaniowej oprócz spełniania co najmniej dwóch kryteriów z uwzględnianych w programie rewitalizacji tj. wysokiego poziomu ubóstwa i wykluczenia, wysokiego poziomu przestępczości i wykroczeń, wysokiej stopy długotrwałego bezrobocia i niskiego poziomu działalności gospodarczej muszą spełniać warunek niskiego poziomu wartości zasobu mieszkaniowego 21

- 4 podobszar: ograniczony ulicami: Wysoką, Sadową, Kaczanowskiego, Orchidei a następnie biegnie wzdłuŝ zachodniej granicy działek ewidencyjnych Nr 206, 214, 218, 221, 224, 232, 235, 239, 242, 250, 254, 257, 26, skręca w lewo w ulicę Krakusa i powraca na ulicę Kaczanowskiego. Następnie granica biegnie rzeką Utratą aŝ do wysokości ulicy Krętej, następnie ulicami: Krętą i Partyzantów Z punkty widzenia nasycenia obszarów obiektami posiadającymi walory zabytkowe koncentrują się one w obrębie podobszarów 1 i 2. Aktualny Lokalny Program Rewitalizacji jest tym samym komplementarny z Programem Opieki nad Zabytkami dla miasta Pruszkowa w zakresie obszarów, działań i celów. Zadania związane z opieką nad obiektami zabytkowymi realizuje w ramach programu rewitalizacji Cel operacyjny 2.2 obejmuje on poprawę stanu infrastruktury kultury, obiektów dziedzictwa narodowego oraz infrastruktury rekreacyjnej. W ramach programu dotychczas przeprowadzono remonty następujących zabytków i obiektów o wartościach architektonicznych: - przebudowa pałacyku Sokoła wraz z parkiem - Odnowa kamienicy przy ulicy Daszyńskiego nr 24 - Remont budynku przy ulicy Mickiewicza nr 4 Program Ochrony Środowiska dla Miasta Pruszkowa Opracowany na zlecenie miasta w 2004 roku 12.Jednym z celów i zasad polityki ekologicznej dla powiatu pruszkowskiego o charakterze długofalowym (lata 2003-2010) ochrona starodrzewu, parków podworskich i wiejskich. Program uwzględnia zabytkowe parki znajdujące się terenie Pruszkowa: - Park Potulickich (23,25 ha) wraz z pałacem i oficyną. Park załoŝony w II połowie XIX w według projektu Karola Sparmana. WaŜnym elementem kompozycji parku są stawy. W skład cennego drzewostanu w tym pomników przyrody wschodzą: modrzewie polskie, topole białe, topole szare, wiąz szypułkowy oraz olsza czarna. - Park arboretum i szkółki Hosera (2 ha) zespół zabytkowy składający się z części mieszkalnej (neogotycka willa z 1898 r. z parkiem - arboretum) i produkcyjno-gospodarczej (budynki gospodarcze i szkółki) naleŝące do 12 Opr. aut. M. Fic, Program ochrony środowiska dla miasta Pruszkowa, 2004 22

rodziny Hoserów w śbikowie. Powstało tam wzorcowe gospodarstwo ogrodnicze prof. Piotra Hosera (1857-1939) załoŝyciela Wydziału Ogrodniczego SGGW w Warszawie. Obecnie jest to unikatowe w skali kraju załoŝenie szkółkarskie parkiem-arboretum zawierającym kolekcję rzadko spotykanych gatunków i odmian drzew i krzewów, zaprojektowanym w stylu naturalistycznym przez wybitnych planistów ogrodów Waleriana Kronenberga i Teodora Chrząńskiego, odzyskane i nadal prowadzone przez rodzinę Hoserów. 4.2. OCHRONA ZABYTKÓW W OBOWIĄZUJĄCYCH OPRACOWANIACH PLANISTYCZNYCH WYKONANYCH NA POZIOMIE GMINY Program opieki nad Zabytkami jest zgodny z dokumentami wyznaczającymi kierunki polityki przestrzennej miasta jakimi są: Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego miasta Pruszkowa Miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego Z uwagi na weryfikację obiektów zabytkowych w ramach opracowanej przez miasto w 2009 r. Gminnej Ewidencji Zabytków oraz zmianach w zapisach ustawowych dotyczących form ochrony, dotychczasowe zapisy zawarte w Studium wymagają aktualizacji i przedstawione są w rozdziale ZałoŜenia programowe niniejszego programu. 4.2.1. Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Studium zostało przyjęte Uchwałą Nr XXVIII/ 309 /2000 r. Rady Miejskiej w Pruszkowie z dn. 16 listopada 2000 r 13.Studium określa politykę przestrzenną i zasady rozwoju miasta, uwzględniając jego specyfikę i predyspozycje w sferach: społeczno-gospodarczej, przyrodniczej, kulturowej. W części dotyczącej ochrony zabytków zostały określone następujące zasady: 13 Studium wykonane przez Autorską Pracownię Architektury i Planowania Przestrzennego arch. Piotr Sudra Sp. z o.o., marzec 2000 23

Warunki ochrony konserwatorskiej obiektów nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków i znajdujących się w ewidencji konserwatorskiej. Wymienione zostały obiekty wpisane do rejestru i zamieszczone w ewidencji konserwatorskiej oraz wskazano obowiązujące względem nich zasady postępowania: - Wszelkie prace i roboty przy zabytkach oraz prace wykopaliskowe wolno prowadzić tylko za zezwoleniem właściwego wojewódzkiego konserwatora zabytków - Bez zezwolenia właściwego konserwatora zabytków nie wolno zabytków przerabiać, odnawiać, rekonstruować, konserwować, zabudowywać, zdobić, uzupełniać, rozkopywać ani dokonywać Ŝadnych innych zmian - Bez zezwolenia właściwego konserwatora zabytków nie wolno przemieszczać zabytków nieruchomych z naruszeniem skomponowanego lub ustalonego tradycją układu terenowego ani teŝ przenosić lub wynosić zabytków ruchomych z naruszeniem skomponowanych lub ustalonych tradycją wnętrz budownictwa świeckiego i sakralnego. PowyŜsze stosuje się równieŝ do robót mogących przyczynić się do zeszpecenia otoczenia zabytku nieruchomego lub widoku na ten zabytek - W stosunku do obiektów znajdujących się w rejestrze, ewidencji i pod ochroną konserwatorską ustala się bezwzględną ochronę tych obiektów oraz obowiązek uzgadniania, na etapie przygotowywania warunków zabudowy i zagospodarowania terenu, przez organy gminy z wojewódzkim konserwatorem zabytków wszelkich inwestycji (kubaturowych, liniowych, drogowych), mających wpływ na w/w obiekty oraz obowiązek powiadamiania inwestorów o obowiązkach wynikających z ogólnie obowiązujących w tym zakresie przepisów prawa Warunki ochrony konserwatorskiej obiektów archeologicznych. Studium zawiera wykaz stanowisk archeologicznych i wskazuje obowiązujące zasady postępowania: - Na wszystkich stanowiskach archeologicznych oraz na obszarach stref archeologicznych wszelkie zamierzone zmiany w zagospodarowaniu terenu oraz planowane inwestycje (kubaturowe, drogowe, związane z uzbrojeniem terenu i eksploatacją, kruszywa) oraz roboty ziemne naruszające strukturę gruntu poniŝej warstwy uŝytkowanej rolniczo - 24

wymagają, uzgodnienia przez organa samorządowe z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków - na etapie ustalania warunków zabudowy i zagospodarowania terenu - Na stanowiskach wpisanych do rejestru zabytków oraz wytypowanych do wpisania do rejestru zmiana sposobu uŝytkowania na terenach rolniczych i leśnych na obszarach przewidzianych do rozwoju moŝliwa jest po przeprowadzeniu kompleksowych badań archeologicznych, wyprzedzających zamierzone zmiany, na całym obszarze chronionego stanowiska - Na terenach zabudowanych połoŝonych w granicach stanowisk archeologicznych oraz na obszarze archeologicznej strefy konserwatorskiej realizację planowanych i uzgodnionych inwestycji uzaleŝnia się od przeprowadzenia archeologicznych badań wykopaliskowych wyprzedzających zamierzone działania inwestycyjne lub archeologicznych badań interwencyjnych prowadzonych w trakcie badań związanych z inwestycją. Warunki ochrony obiektów kultu i pamięci narodowej. W odniesieniu do obiektów o istotnym znaczeniu kulturowym takich jak: krzyŝe i kapliczki, cmentarze, pomniki, miejsca pamięci, obeliski, tablice pamiątkowej, miejsca straceń wskazane jest ich uwzględnienie ich przy sporządzaniu miejscowych planów zagospodarowania i działań inwestycyjnych. Polegać ma na ochronie tych obiektów, ich właściwą ekspozycję, ochronę powiązanej z nimi zieleni i właściwą skalę obiektów otaczających. W Studium przyjęto następujące wnioski i kierunki ochrony dóbr kultury: - Przyjęcie zasady generalnego układu urbanistycznego miasta, podstawowej siatki ulic, zachowanie i uczytelnienie śladów historycznego układu urbanistycznego, ciągów komunikacyjnych, układów parcelacyjnych będących wartością kulturową obszaru - Ochrona strefy centrum przed komunikacją poprzez wprowadzenie nowych połączeń o charakterze tranzytowym w północnej części miasta oraz realizację tzw. trasy KsiąŜąt Mazowieckich wzdłuŝ terenów WKD 25

- Ochronę wszystkich elementów środowiska i zagospodarowania przestrzennego posiadających wartości przyrodniczo-przestrzenno-kulturowe w tym: objętych ochroną prawną nie objętych ochroną prawną, a stanowiących wartość kulturową, będących elementem lokalnej tradycji, czy teŝ lokalnego kolorytu stanowiących kolekcję, zbiory, muzea znajdujące się na terenie miasta Pruszkowa - Zachowanie właściwej skali zagospodarowania i prowadzenie przekształceń terenu w sposób nie niszczący lokalnego charakteru obszaru - Ochronę wartości przestrzenno-przyrodniczo-kulturowych wyróŝniających się krajobrazowo fragmentów Miasta, na których wszelka działalność w zakresie zagospodarowania winna być podporządkowana potrzebie zachowania tych wartości - Z uwagi na zróŝnicowany charakter przestrzenny poszczególnych części miasta śbikowa, Pruszkowa i Tworek co wynika z uwarunkowań historycznych dawnych osad tworzących obecnie miasto postulowane jest zachowanie lokalnych wartości przestrzennych kaŝdej z części miasta: Pruszków centrum, szpitalne Tworki, śbików Stary. - Dotarcie do powszechnej świadomości informacji o wartościach kulturowoprzyrodniczych na obszarze miasta oraz stworzenie systemu ciągów pieszych i ścieŝek rowerowych pozwalających na propagowanie tych wartości i ich ochronę - Postulowane jest utrzymanie tradycyjnego nazewnictwa poszczególnych rejonów miasta jako wartości godnej kultywowania 4.2.2. Uwarunkowania wynikające z miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego Gmina nie posiada miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla całego miasta. W chwili obecnej obowiązuje 27 miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zajmujących ok. 60,5% powierzchni miasta. W trakcie sporządzania znajduje się 7 planów z czego 4 stanowią zmiany planów obowiązujących, a 3 obejmują nowe obszary. Po zakończeniu procedur 26

sporządzania planów powierzchnia pokryta planami wynosić będzie 74%. Wyznaczone w Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania kierunki polityki przestrzennej wobec środowiska kulturowego realizowane są w sukcesywnie uchwalanych planach miejscowych kaŝdorazowo uzgadnianych z wojewódzkim konserwatorem zabytków. Warto zaznaczyć, Ŝe zgodnie z nowelizacją Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami 14 ochrona dla obiektów nie ujętych w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego realizowana jest w decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska uŝytku publicznego. Jest to forma ochrony pośredniej dla zabytków znajdujących się wykazie zabytków znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków utworzonej z trzech komponentów: zabytków wpisanych do rejestru zabytków, zabytków włączonych (i planowanych do włączenia) do wojewódzkiej ewidencji zabytków oraz innych zabytków wskazanych przez samorząd gminy. 5. CHARAKTERYSTYKA ZASOBÓW I ANALIZA STANU DZIEDZICTWA KULTUROWEGO GMINY 5.1. ZARYS HISTORYCZNY I ROZWÓJ PRZESTRZENNY PRUSZKOWA Jak wskazują badanie archeologiczne pierwsze ślady osadnictwa na terenie obecnego Pruszkowa sięgają epoki neolitu. W okresie od przełomu II i I wieku p.n.e do ok. IV w. n.e na terenie Pruszkowa, Brwinowa i Milanówka funkcjonował drugi co do wielkości (obok świętokrzyskiego) ośrodek staroŝytnego hutnictwa opartego o zasoby wykopywanej powierzchniowo rudy darninowej. Istotna rola obu centrów metalurgicznych wynika z faktu, Ŝe biorąc pod uwagę rozmiar produkcji nie miały one analogii w ówczesnej Europie poza granicami Cesarstwa Rzymskiego. Sposób zorganizowania produkcji, skala przedsięwzięcia oraz typ osadnictwa uzasadniają hipotezę o ponad regionalnym charakterze produkcji broni i stali na Mazowszu, 14 Ustawa o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz o zmianie niektórych innych ustaw (DZ. U. z 2010 r., Nr 75, poz. 474); Por. I. Mikiciuk, Gminna ewidencja zabytków w świetle zmian wprowadzonych Ustawą o zmianie ustawy o ochronie i opiece nad zabytkami oraz o zmianie niektórych innych ustaw, Kurier Konserwatorski, Nr 9, 2010, s. 5-10 27