GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI MIASTA WĘGROWA NA LATA

Transkrypt

1 GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI MIASTA WĘGROWA NA LATA OPRACOWANIE: Jakub Danielski WĘGRÓW, GRUDZIEŃ 2014

2 Spis treści 1. Wstęp Podstawa prawna opracowania Gminnego programu opieki nad zabytkami Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce Uwarunkowania zewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego Strategiczne cele polityki państwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami Relacje Gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie województwa i powiatu Uwarunkowania wewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego Relacje Gminnego programu opieki nad zabytkami na lata z dokumentami wykonanymi na poziomie miasta Charakterystyka zasobów oraz analiza stanu dziedzictwa i krajobrazu kulturowego miasta Charakterystyka miasta Zarys historii obszaru miasta Zabytki objęte prawnymi formami ochrony Zabytki nieruchome wpisane do rejestru zabytków Zabytki ruchome wpisane do rejestru zabytków Zabytki w gminnej ewidencji zabytków Zabytki archeologiczne Zabytki o najwyższym znaczeniu dla miasta Ocena stanu dziedzictwa kulturowego miasta. Analiza szans i zagrożeń Założenia programowe Priorytety Gminnego programu opieki nad zabytkami miasta Węgrowa Kierunki działań i zadania Gminnego programu opieki nad zabytkami miasta Węgrowa Instrumentarium realizacji Gminnego programu opieki nad zabytkami Zasady oceny realizacji Gminnego programu opieki nad zabytkami miasta Węgrowa Źródła finansowania Gminnego programu opieki nad zabytkami Dotacje Programy operacyjne Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Środki europejskie Realizacja i finansowanie przez miasto Węgrów zadań z zakresu ochrony zabytków Bibliografia Spis tabel i zdjęć

3 1. Wstęp Przedmiotem Gminnego programu opieki nad zabytkami miasta Węgrowa jest problematyka ochrony dziedzictwa kulturowego miasta Węgrów. Celem tego opracowania jest określenie głównych zadań i kierunków działań na rzecz ochrony i opieki nad zabytkami. Niniejsze opracowanie sporządzono zgodnie z art. 87 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (t. j. Dz. U poz. 1446) oraz z wytycznymi Narodowego Instytutu Dziedzictwa. Gminny program opieki nad zabytkami sporządzany jest przez Burmistrza, a następnie po uzyskaniu opinii Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, zostaje przyjęty przez Radę Miejską w Węgrowie. Program ogłaszany jest w Dzienniku Urzędowym Województwa Mazowieckiego. Sporządza się go na okres 4 lat, natomiast co 2 lata Burmistrz przedstawia Radzie Miejskiej sprawozdanie z wykonania programu. Gminny program opieki nad zabytkami nie jest aktem prawa miejscowego, natomiast stanowi dokument uzupełniający dotychczas przyjęte akty prawa miejscowego, uwzględniając zadania z zakresu opieki nad zabytkami. Określa sposób ich realizacji, poprzez stosowne działania organizacyjne i finansowe oraz upowszechniające wiedzę o zabytkach. Gminny program opieki nad zabytkami ma również pomóc w aktywnym zarządzaniu zasobem stanowiącym dziedzictwo kulturowe miasta. Wskazane w programie działania ukierunkowane są na poprawę stanu zabytków, ich rewaloryzację oraz zwiększenie dostępności do nich mieszkańców i turystów. Gminny program opieki nad zabytkami, między innymi poprzez działania edukacyjne, ma też budzić w lokalnej społeczności świadomość wspólnoty kulturowej, roli i znaczenia lokalnych wartości i wspólnych korzeni. Wspólna dbałość o zachowanie wartości kulturowych wzmacnia poczucie tożsamości, wspiera identyfikację jednostki z tzw. małą ojczyzną. 2. Podstawa prawna opracowania Gminnego programu opieki nad zabytkami Podstawę prawną opracowania Gminnego programu opieki nad zabytkami stanowi ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (t. j. Dz. U poz. 1446), która mówi o obowiązku sporządzania przez samorządy wojewódzkie, powiatowe oraz gminne, na okres czterech lat programu opieki nad zabytkami. Art. 87 ust. 2 cytowanej ustawy, wyznacza cele opracowania Gminnego programu opieki nad zabytkami i są one następujące: 1. Włączenie problemów ochrony zabytków do systemu zadań strategicznych, wynikających z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju; 2. Uwzględnianie uwarunkowań ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej; 3

4 3. Zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania; 4. Wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego; 5. Podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków finansowych na opiekę nad zabytkami; 6. Określenie warunków współpracy z właścicielami zabytków eliminujących sytuacje konfliktowe związane z wykorzystaniem tych zabytków; 7. Podejmowanie przedsięwzięć umożliwiających tworzenie miejsc pracy związanych z opieką nad zabytkami. 3. Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce Obowiązujące uregulowania prawne, dotyczące ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, zostały zawarte w: Konstytucji RP (Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. - Dz. U. nr 78 poz. 483, ze zm.) w przepisach: - Art. 5: Rzeczpospolita Polska ( ) strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju. - Art. 6 ust. 1: Rzeczpospolita Polska stwarza warunki upowszechniania i równego dostępu do dóbr kultury, będącej źródłem tożsamości narodu polskiego, jego trwania i rozwoju oraz (...) udziela pomocy Polakom zamieszkałym za granicą w zachowaniu ich związków z narodowym dziedzictwem kulturalnym. - Art. 86: Każdy jest obowiązany do dbałości o stan środowiska i ponosi odpowiedzialność za spowodowane przez siebie jego pogorszenie. Zasady tej odpowiedzialności określa ustawa. Ustawie z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (t. j. Dz. U poz. 1446), która jest głównym aktem prawnym regulującym zasady ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce. Przy opracowaniu programu opieki nad zabytkami należy uwzględnić przepisy tej ustawy, takie jak: - Art. 3: definiuje podstawowe pojęcia użyte w ustawie, takie jak: zabytek, zabytek nieruchomy, zabytek ruchomy, zabytek archeologiczny, instytucja kultury wyspecjalizowana w opiece nad zabytkami, prace konserwatorskie, prace restauratorskie, roboty budowlane, badania konserwatorskie, architektoniczne, archeologiczne, historyczny układ urbanistyczny lub ruralistyczny, historyczny zespół budowlany, krajobraz kulturowy, otoczenie zabytku. W tym miejscu należy wyjaśnić pojęcie zabytku. Zabytek, jest to nieruchomość lub rzecz ruchoma, ich części lub zespoły, które są dziełem człowieka lub związane są 4

5 z jego działalnością. Stanowią one świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową. - Art. 4: objaśnia, że ochrona zabytków polega na podejmowaniu w szczególności przez organy administracji publicznej działań mających na celu: zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie; zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków; udaremnianie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków; przeciwdziałanie kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granicę; kontrolę stanu zachowania i przeznaczenia zabytków; uwzględnianie zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska. - Art. 5: określa, w sposób otwarty, kwestię opieki nad zabytkami: Opieka nad zabytkami sprawowana jest przez jego właściciela lub posiadacza i polega, w szczególności, na zapewnieniu warunków naukowego badania i dokumentowania zabytku; prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku; zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie; korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości; popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz o jego znaczeniu dla historii kultury. - Art. 6: klasyfikuje w układzie rzeczowym przedmioty ochrony i zarazem stanowi szczegółową definicję zabytku: 1. Ochronie i opiece podlegają, bez względu na stan zachowania: 1) zabytki nieruchome będące, w szczególności: a) krajobrazami kulturowymi, b) układami urbanistycznymi, ruralistycznymi i zespołami budowlanymi, c) dziełami architektury i budownictwa, d) dziełami budownictwa obronnego, e) obiektami techniki, a zwłaszcza kopalniami, hutami, elektrowniami i innymi zakładami przemysłowymi, f) cmentarzami, g) parkami, ogrodami i innymi formami zaprojektowanej zieleni, h) miejscami upamiętniającymi wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji; 2) zabytki ruchome będące, w szczególności: a) dziełami sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego i sztuki użytkowej, b) kolekcjami stanowiącymi zbiory przedmiotów zgromadzonych i uporządkowanych według koncepcji osób, które tworzyły te kolekcje, 5

6 c) numizmatami oraz pamiątkami historycznymi, a zwłaszcza militariami, sztandarami, pieczęciami, odznakami, medalami i orderami, d) wytworami techniki, a zwłaszcza urządzeniami, środkami transportu oraz maszynami i narzędziami świadczącymi o kulturze materialnej, charakterystycznymi dla dawnych i nowych form gospodarki, dokumentującymi poziom nauki i rozwoju cywilizacyjnego, e) materiałami bibliotecznymi, o których mowa w art. 5 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz. U. nr 85, poz. 539, z 1998 r. nr 106 poz. 668, z 2001 r. nr 129 poz oraz z 2002 r. nr 113 poz. 984), f) instrumentami muzycznymi, g) wytworami sztuki ludowej i rękodzieła oraz innymi obiektami etnograficznymi, h) przedmiotami upamiętniającymi wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji; 3) zabytki archeologiczne będące, w szczególności: a) pozostałościami terenowymi pradziejowego i historycznego osadnictwa, b) cmentarzyskami, c) kurhanami, d) reliktami działalności gospodarczej, religijnej i artystycznej. 2. Ochronie mogą podlegać nazwy geograficzne, historyczne lub tradycyjne nazwy obiektu budowlanego, placu, ulicy lub jednostki osadniczej. - Art 7: reguluje następujące formy ochrony zabytków: 1) Wpis do rejestru zabytków, który dla zabytków znajdujących się na terenie województwa prowadzi wojewódzki konserwator zabytków. 2) Uznanie za pomnik historii, zabytku nieruchomego wpisanego do rejestru lub parku kulturowego o szczególnej wartości dla kultury przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa kulturowego. 3) Utworzenie parku kulturowego, w celu ochrony krajobrazu kulturowego oraz zachowania wyróżniających się krajobrazowo terenów z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej. Park kulturowy może utworzyć, na podstawie uchwały, rada gminy po zasięgnięciu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków. 4) Ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego albo w decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego. Dotyczą w szczególności: zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków i ich otoczenia, innych zabytków nieruchomych znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków oraz parków kulturowych. W studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego ustala się również, 6

7 w zależności od potrzeb, strefy ochrony konserwatorskiej obejmujące obszary, na których obowiązują określone ustaleniami planu ograniczenia, zakazy i nakazy, mające na celu ochronę znajdujących się na tym obszarze zabytków. Rejestr zabytków - dla zabytków znajdujących się na terenie województwa prowadzi Wojewódzki Konserwator Zabytków. Do rejestru wpisuje się zabytek nieruchomy na podstawie decyzji wydanej przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków z urzędu bądź na wniosek właściciela zabytku nieruchomego lub użytkownika wieczystego gruntu, na którym znajduje się zabytek nieruchomy. Do rejestru może być również wpisane otoczenie zabytku wpisanego do rejestru, a także nazwa geograficzna, historyczna lub tradycyjna tego zabytku. Wpis do rejestru historycznego układu urbanistycznego, ruralistycznego lub historycznego zespołu budowlanego nie wyłącza możliwości wydania decyzji o wpisie do rejestru wchodzących w skład tych układów lub zespołu zabytków nieruchomych. Wpisanie zabytku nieruchomego do rejestru ujawnia się w księdze wieczystej danej nieruchomości na wniosek Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, na podstawie decyzji o wpisie do rejestru tego zabytku. Wpisy do rejestru są wolne od opłat. Skreślenie z rejestru zabytków następuje na wniosek właściciela zabytku lub użytkownika wieczystego gruntu, na którym znajduje się zabytek nieruchomy lub z urzędu, na podstawie decyzji ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Na podstawie decyzji Wojewódzki Konserwator Zabytków występuje z wnioskiem o wykreślenie wpisu z księgi wieczystej i z katastru nieruchomości. Informacja o skreśleniu ogłoszona jest w wojewódzkim dzienniku urzędowym. Wykreślenia wolne są od opłat. Zabytek ruchomy wpisuje się do rejestru na podstawie decyzji wydanej przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków- na wniosek właściciela tego zabytku. Wojewódzki Konserwator Zabytków może wydać decyzję o wpisie z urzędu- w przypadku uzasadnionej obawy zniszczenia, uszkodzenia lub nielegalnego wywiezienia zabytku za granicę. Pomnik historii - Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, na wniosek ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, w drodze rozporządzenia, może uznać za pomnik historii zabytek nieruchomy wpisany do rejestru lub park kulturowy o szczególnej wartości dla kultury, określając jego granice. Minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego może złożyć wniosek, o którym mowa w ust. 1, po uzyskaniu opinii Rady Ochrony Zabytków. Cofnięcie uznania zabytku nieruchomego za pomnik historii następuje w trybie przewidzianym dla jego uznania. Minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego może przedstawić Komitetowi Dziedzictwa Światowego wniosek o wpis pomnika historii na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Naturalnego UNESCO w celu objęcia tego pomnika ochroną na podstawie Konwencji w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego. Park kulturowy - jest formą ochrony zabytków. Tworzony jest w celu ochrony krajobrazu kulturowego oraz zachowania wyróżniających się krajobrazowo terenów z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej. Park może być powoływany przez radę gminy, po zasięgnięciu opinii Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. 7

8 - Art. 16 ust. 1: wskazuje radę gminy, jako organ tworzący park kulturowy, w celu ochrony krajobrazu kulturowego oraz zachowania wyróżniających się krajobrazowo terenów z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej. Jest on tworzony na podstawie uchwały, po zasięgnięciu opinii Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Uchwała określa nazwę parku kulturowego, jego granice, sposób ochrony, a także zakazy i ograniczenia, w uzgodnieniu z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków sporządza plan ochrony parku kulturowego, który wymaga zatwierdzenia przez radę gminy. W celu realizacji zadań związanych z ochroną parku kulturowego rada gminy może utworzyć jednostkę organizacyjną do zarządzania parkiem. Park kulturowy przekraczający granice gminy może być utworzony i zarządzany na podstawie zgodnych uchwał rad gmin (związku gmin), na terenie których ten park ma być utworzony. Dla obszarów, na których utworzono park kulturowy, sporządza się obowiązkowo miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego. - Art. 17: określa zakazy i ograniczenia dotyczące terenu parku krajobrazowego, związane z: prowadzeniem robót budowlanych oraz działalności przemysłowej, rolniczej, hodowlanej, handlowej lub usługowej, zmianami sposobu korzystania z zabytków nieruchomych, umieszczaniem tablic, napisów, ogłoszeń reklamowych i innych znaków niezwiązanych z ochroną parku kulturowego, z wyjątkiem znaków drogowych i znaków związanych z ochroną porządku i bezpieczeństwa publicznego, z zastrzeżeniem art. 12 ust. 1, składowaniem lub magazynowaniem odpadów. - Art. 18: 1. Ochronę zabytków i opiekę nad zabytkami uwzględnia się przy sporządzaniu i aktualizacji koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, strategii rozwoju województw, planów zagospodarowania przestrzennego województw, analiz i studiów z zakresu zagospodarowania przestrzennego powiatu, strategii rozwoju gmin, studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. 2. W koncepcji, strategiach, analizach, planach i studiach, o których mowa w ust. 1, w szczególności: 1) uwzględnia się krajowy program ochrony zabytków i opieki nad zabytkami; 2) określa się rozwiązania niezbędne do zapobiegania zagrożeniom dla zabytków, zapewnienia im ochrony przy realizacji inwestycji oraz przywracania zabytków do jak najlepszego stanu; 3) ustala się przeznaczenie i zasady zagospodarowania terenu uwzględniające opiekę nad zabytkami. - Art. 19: wskazuje, że 1. studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego uwzględnia się, w szczególności ochronę: zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru i ich otoczenia, innych zabytków nieruchomych, znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków, parków kulturowych. 8

9 2. W przypadku gdy gmina posiada Gminny program opieki nad zabytkami, ustalenia tego programu uwzględnia się w studium i planie, o których mowa w ust W studium i planie, o których mowa w ust. 1, ustala się, w zależności od potrzeb, strefy ochrony konserwatorskiej obejmujące obszary, na których obowiązują określone ustaleniami planu ograniczenia, zakazy i nakazy, mające na celu ochronę znajdujących się na tym obszarze zabytków. - Art. 20: mówi o konieczności uzgadniania projektów i zmian planów zagospodarowania przestrzennego wojewódzkich i miejscowych z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków. - Art. 21: Ewidencja zabytków jest podstawą do sporządzania programów opieki nad zabytkami przez województwa, powiaty i gminy. - Art. 22: 1. Generalny Konserwator Zabytków prowadzi krajową ewidencję zabytków w formie zbioru kart ewidencyjnych zabytków znajdujących się w wojewódzkich ewidencjach zabytków. 2. Wojewódzki Konserwator Zabytków prowadzi wojewódzką ewidencję zabytków w formie kart ewidencyjnych zabytków znajdujących się na terenie województwa. 3. Włączenie karty ewidencyjnej zabytku ruchomego niewpisanego do rejestru do wojewódzkiej ewidencji zabytków może nastąpić za zgodą właściciela tego zabytku. 4. Burmistrz (prezydent miasta, wójt) prowadzi gminną ewidencję zabytków w formie zbioru kart adresowych zabytków nieruchomych z terenu gminy, objętych wojewódzką ewidencją zabytków. - Art. 89: wskazuje, że organami ochrony zabytków są: 1) minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, w imieniu którego zadania i kompetencje, w tym zakresie, wykonuje Generalny Konserwator Zabytków; 2) wojewoda, w imieniu którego zadania i kompetencje, w tym zakresie, wykonuje Wojewódzki Konserwator Zabytków. Ustawie z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t. j. Dz. U poz. 594, ze zm.), gdzie w art. 7 ust 1 pkt. 9 zostały określone zadania własne gminy: zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy. W szczególności zadania własne obejmują sprawy ( ) kultury, w tym ( ) ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. Pośrednio do ochrony zabytków odnoszą się zadania obejmujące kwestie: ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej, gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego, bibliotek gminnych i innych instytucji kultury, kultury fizycznej i turystyki, zieleni gminnej i zadrzewień, cmentarzy gminnych, utrzymania gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych, promocji gminy. 9

10 Istotne uregulowania prawne dotyczące ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, znajdują się w innych obowiązujących ustawach, w tym: Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (t. j. Dz. U nr 647, ze zm.). Ustawa, określa zasady kształtowania polityki przestrzennej przez jednostki samorządu terytorialnego i organy administracji rządowej oraz zakres i sposoby postępowania w sprawach przeznaczania terenów na określone cele oraz ustalania zasad ich zagospodarowania i zabudowy. Ustawa, mówi także, że w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, uwzględnia się wymagania ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r.- Prawo budowlane (t. j. Dz. U poz. 1409). Ustawa- Prawo budowlane, normuje działalność obejmującą sprawy projektowania, budowy, utrzymania i rozbiórki obiektów budowlanych oraz określa zasady działania organów administracji publicznej w tych dziedzinach. Przepisy ustawy nie naruszają przepisów odrębnych, a w szczególności, m.in. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami- w odniesieniu do obiektów i obszarów wpisanych do rejestru zabytków oraz obiektów i obszarów objętych ochroną konserwatorską na podstawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r.- Prawo ochrony środowiska (t. j. Dz. U poz. 1232, ze zm.), która mówi m. in. o tym, że ochrona środowiska polega na zachowaniu wartości kulturowych. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (t. j. Dz. U poz. 627, ze zm.), której przepisy określają m. in. kompetencje dotyczące wycinki i pielęgnacji drzew, na terenach objętych prawną ochroną konserwatorską. Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (t. j. Dz. U poz. 518). W rozumieniu ustawy, celem publicznym jest między innymi: opieka nad nieruchomościami, stanowiącymi zabytki w rozumieniu przepisów o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Ustawa określa m.in. postępowanie wobec nieruchomości objętych prawną ochroną konserwatorską. Ustawa z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (t. j. Dz. U poz. 406, ze zm.). Ustawa precyzuje, że działalność kulturalna polega na upowszechnianiu i ochronie kultury (art. 1 ust. 1). Mecenat nad działalnością kulturalną sprawuje państwo i polega on na wspieraniu i promocji twórczości, edukacji i oświaty kulturalnej, działań i inicjatyw kulturalnych oraz opieki nad zabytkami. (art. 1 ust. 2). Mecenat nad działalnością kulturalną sprawują też jednostki samorządu terytorialnego (art. 1 ust. 4). Art. 2 ustawy wymienia formy organizacyjne działalności kulturalnej, wśród których znajdują się obok teatrów, oper, operetek, filharmonii, orkiestr, kin, muzeów, bibliotek, domów kultury, ognisk artystycznych, galerii sztuki- ośrodki badań i dokumentacji w różnych dziedzinach 10

11 kultury. Jednostki samorządu terytorialnego organizują działalność kulturalną, tworząc samorządowe instytucje kultury, dla których prowadzenie takiej działalności jest podstawowym celem statutowym. Prowadzenie działalności kulturalnej jest zadaniem własnym jednostek samorządu terytorialnego o charakterze obowiązkowym (art. 9 ust. 1, 2). Instytucje kultury, a zwłaszcza muzea, jednostki organizacyjne mające na celu opiekę nad zabytkami, ośrodki badań i dokumentacji, biura wystaw artystycznych, galerie i centra sztuki, Filmoteka Narodowa, biblioteki, domy i ośrodki kultury, świetlice i kluby, ogniska artystyczne, domy pracy twórczej - prowadzą w szczególności działalność w zakresie upowszechniania kultury. Do podstawowych zadań tych instytucji należy między innymi sprawowanie opieki nad zabytkami. Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie (t. j. Dz. U poz. 1118). W ramach ustawy, gminy mogą wspierać działalność kulturalną związaną z ochroną zabytków i tradycji prowadzoną przez organizacje pozarządowe (między innymi stowarzyszenia). określone w: Zasady ochrony zabytków, znajdujących się w muzeach i bibliotekach, zostały Ustawie z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach (t. j. Dz. U poz. 987). Określa podstawowe ramy i zasady funkcjonowania polskich muzeów. Według przepisów ustawy Muzeum jest jednostką organizacyjną nie nastawioną na osiąganie zysku, której celem jest trwała ochrona dóbr kultury, informowanie o wartościach i treściach gromadzonych zbiorów, upowszechnianie podstawowych wartości historii, nauki i kultury polskiej oraz światowej, kształtowanie wrażliwości poznawczej i estetycznej oraz umożliwianie kontaktu ze zbiorami (art. 1). Zgodnie z ustawą muzeum realizuje powyższe cele poprzez: 1) gromadzenie dóbr kultury w statutowo określonym zakresie, 2) katalogowanie i naukowe opracowywanie zgromadzonych muzealiów, 3) przechowywanie gromadzonych dóbr kultury, w warunkach zapewniających im właściwy stan zachowania i bezpieczeństwo, oraz magazynowanie ich w sposób dostępny do celów naukowych, 4) zabezpieczanie i konserwację muzealiów oraz, w miarę możliwości, zabezpieczanie stanowisk archeologicznych oraz innych nieruchomych obiektów kultury materialnej i przyrody, 5) urządzanie wystaw, 6) organizowanie i prowadzenie badań, ekspedycji naukowych oraz prac wykopaliskowych, 7) prowadzenie działalności edukacyjnej, 8) udostępnianie zbiorów do celów naukowych i edukacyjnych, 9) zapewnianie właściwych warunków zwiedzania i korzystania ze zbiorów, 10) prowadzenie działalności wydawniczej (art. 2). 11

12 Gmina jako podmiot tworzący (lub przejmujący) muzeum zobowiązana jest do: 1) zapewnienia środków potrzebnych do utrzymania i rozwoju muzeum, 2) zapewnienia bezpieczeństwa zgromadzonym zbiorom, 3) sprawowania nadzoru nad muzeum. Ustawie z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (t. j. Dz. U poz. 642, ze zm.). Mówi, iż biblioteki i ich zbiory stanowią dobro narodowe, służą zachowaniu dziedzictwa narodowego. Biblioteki organizują i zapewniają dostęp do zasobów dorobku nauki i kultury polskiej oraz światowej. Ochronę materiałów archiwalnych regulują przepisy: Ustawy z dnia 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach (t. j. Dz. U nr 123 poz. 698, ze zm.). 4. Uwarunkowania zewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego Dokumenty, do których odwołuje się Gminny program opieki nad zabytkami połączono na trzech poziomach: ogólnokrajowym, regionalnym (wojewódzkim) oraz lokalnym. Są to różnego rodzaju strategie, studia i programy Strategiczne cele polityki państwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami Gminny program opieki nad zabytkami miasta Węgrowa zbieżny jest ze strategicznymi celami państwa w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami. Cele te wymienione są w następujących dokumentach: Tezy do Krajowego Programu Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami Tezy do Krajowego Programu Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami, opracowane przez zespół Rady Ochrony Zabytków przy Ministrze Kultury pod przewodnictwem prof. dr hab. Bogumiły Rouby, są niezwykle ważnym dokumentem, związanym z ochroną zabytków w Polsce. W dokumencie zapisano między innymi: Ochrona i konserwacja zabytków jest istotnym elementem polityki kulturalnej Państwa, są one bowiem nie tylko śladem przeszłości, ale także cennym składnikiem kultury współczesnej, przyczyniającym się do kształtowania przyjaznego człowiekowi środowiska jego życia. (...) Ich zachowanie, ochrona i konserwacja jest działaniem ważnym w interesie publicznym ze względu na znaczenie zabytków w procesie edukacji, humanizacji społeczeństwa, jego kulturowej identyfikacji, wreszcie także znaczenie dla sfery ekonomii i gospodarki. 12

13 W opracowaniu zostały zawarte cele i zadania dla Programu Krajowego. Stwierdzono, że celem Programu jest wzmocnienie ochrony i opieki nad tą istotną częścią dziedzictwa kulturowego oraz poprawa stanu zabytków w Polsce. Za istotne, uznano przypomnienie podstawowych zasad konserwatorskich porządkujących sferę ochrony zabytków, które dotyczą konserwatorów, pracowników urzędów, restauratorów dzieł sztuki, architektów, urbanistów, pracowników budowlanych, archeologów, badaczy, właścicieli i użytkowników, w tym duchownych. Podstawowe zasady konserwatorskie: Zasady primum non nocere (z łac. - po pierwsze nie szkodzić); Zasady maksymalnego poszanowania oryginalnej substancji zabytku i wszystkich jego wartości (materialnych i niematerialnych); Zasady minimalnej niezbędnej ingerencji; Zasady, zgodnie z którą usuwać należy to (i tylko to), co na oryginał działa niszcząco; Zasady czytelności i odróżnialności ingerencji; Zasady odwracalności metod i materiałów; Zasady wykonywania wszelkich prac zgodnie z najlepszą wiedzą i na najwyższym poziomie. W dokumencie do opracowania krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami wyznaczone zostały następujące założenia w zakresie: - Uwarunkowań dotyczących ochrony i opieki nad zabytkami: określenie stanu zabytków: nieruchomych, ruchomych i archeologicznych oraz stanu zabytków techniki, pomników historii i obiektów wpisanych na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego UNESCO. Dodatkowo ocena stanu służb związanych z ochroną i opieką nad zabytkami i stan uregulowań finansowych, organizacyjnych i prawnych. - Działań o charakterze systemowym: powiązanie ochrony zabytków z polityką ekologiczną, ochrony przyrody, architektoniczną i przestrzenną, celną i polityką bezpieczeństwa państwa; przygotowanie strategii i głównych założeń ochrony dziedzictwa kulturowego w Polsce i wprowadzenie jej do polityk sektorowych. - Systemu finansowania: stworzenie sprawnego systemu finansowania ochrony i opieki konserwatorskiej. - Dokumentowania, monitorowania i standaryzacji metod działania: co oznacza ujednolicenie metod działań profilaktycznych, konserwatorskich, restauratorskich i ochronnych. - Kształcenia i edukacji: kształcenie profilaktyczne, podyplomowe i system uznawalności wykształcenia, edukacja społeczeństwa, edukacja właścicieli i użytkowników. - Współpracy międzynarodowej: współpraca z instytucjami i organizacjami, współpraca w obszarze Europy Środkowej. 13

14 Narodowy Program Kultury Ochrona Dziedzictwa Kulturowego na lata Narodowy Program Kultury Ochrona Dziedzictwa Kulturowego na lata , przyjęty przez Radę Ministrów 21 września 2004 r. Jest to dokument, opracowanym w celu wdrożenia Narodowej Strategii Rozwoju Kultury. Główną przesłanką do sformułowania tego programu jest uznanie zasobów dziedzictwa za podstawę rozwoju kultury i upowszechniania kultury, a także za potencjał regionów, służący wzrostowi konkurencyjności regionów dla turystów, inwestorów i mieszkańców. Określa on działania na lata wytyczając następujące strategiczne cele polityki państwa w sferze ochrony zabytków: - przygotowanie skutecznego systemu prawno - finansowego wspierania ochrony i opieki nad zabytkami; - podjęcie prac nad kompleksowym systemem edukacji na rzecz dziedzictwa; - poszukiwanie instrumentów wzmacniających efekty działalności służby konserwatorskiej; - ograniczenia uznaniowości konserwatorów poprzez nałożenie na nich odpowiedzialności za niezgodne z prawem postępowanie; - intensyfikacja ochrony i upowszechniania dziedzictwa kulturowego, w tym szczególnie kompleksowa poprawa stanu zabytków nieruchomych. Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata wraz z Uzupełnieniem na lata Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata , przyjęta przez Radę Ministrów 21 września 2004 r., rozwinięta w 2005 r., poprzez przygotowane przez Ministerstwo Kultury uzupełnienie Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata , jest podstawowym dokumentem rządowym, w którym w oparciu o rzetelną analizę podjęto próbę określenia zasad polityki kulturalnej państwa w warunkach rynkowych. Stanowi ona podstawę do dalszych systemowych rozwiązań w dziedzinie kultury. Misją tej strategii jest zrównoważony rozwój kultury jako najwyższej wartości przenoszonej ponad pokoleniami, określającej całokształt historycznego i cywilizacyjnego dorobku Polski, wartości warunkującej tożsamość narodową i zapewniającej ciągłość tradycji i rozwój regionów. Uznając kulturę za jeden z podstawowych czynników rozwoju regionów zapisano w strategii następujące priorytety: - wzrost efektywności zarządzania kulturą; - wprowadzenie innowacyjnych rozwiązań w systemie działalności kulturalnej i w systemie upowszechniania kultury; - wzrost uczestnictwa i wyrównanie szans w dostępie do szkolnictwa artystycznego, dóbr i usług kultury; - poprawa warunków działalności artystycznej; - efektywna promocja twórczości; 14

15 - zachowanie dziedzictwa kulturowego i aktywna ochrona zabytków; - zmniejszenie luki cywilizacyjnej przez modernizację i rozbudowę infrastruktury kultury. Uzupełnienie Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata wprowadza programy operacyjne służące realizacji strategii. Jednym z nich jest Program Operacyjny Dziedzictwo kulturowe. W programie wyróżnione zostały dwa komplementarne priorytety: - rewaloryzacja zabytków nieruchomych i ruchomych oraz rozwój kolekcji muzealnych. Podstawowym celem priorytetu jest poprawa stanu zachowania zabytków, kompleksowa ich rewaloryzacja, zwiększenie roli zabytków w rozwoju turystyki, poprawa warunków instytucjonalnych, prawnych i organizacyjnych w zakresie ochrony zabytków i ich dokumentacji, zabezpieczenie zabytków, muzealiów i archiwaliów przed skutkami klęsk żywiołowych, kradzieżami i nielegalnym wywozem za granicę. - zadania związane z zakupami dzieł sztuki i kolekcji dla instytucji muzealnych, zakupami starodruków i archiwaliów, konserwacji i digitalizacji muzealiów, archiwaliów, starodruków, księgozbiorów oraz zbiorów filmowych, wspieraniu rozwoju muzealnych pracowni konserwatorskich oraz nowych technik konserwacji zabytków ruchomych. Strategia Rozwoju Kraju Aktywne społeczeństwo, Konkurencyjna gospodarka, Sprawne państwo Strategia Rozwoju Kraju 2020 została uchwalona przez Radę Ministrów dnia 25 września 2012 r. Jest to główna strategia rozwojowa w średnim horyzoncie czasowym, wskazuje strategiczne zadania państwa, których podjęcie w perspektywie najbliższych lat jest niezbędne, by wzmocnić procesy rozwojowe. Strategia wyznacza trzy obszary strategiczne, w których będą się koncentrować główne zadania: 1. Sprawne i efektywne państwo; 2. Konkurencyjna gospodarka; 3. Spójność społeczna i terytorialna. W Strategii pojawiają się zapisy mówiące o wprowadzeniu obowiązku sporządzania planów zagospodarowania przestrzennego obszarów funkcjonalnych obejmujących obszary miejskie, a w szczególności metropolitalne, tereny wrażliwe rozwojowo, związane z ochroną między innymi dziedzictwa kulturowego (Cel I.1. Przejście od administrowania do zarządzania rozwojem, Priorytet I.1.5. Zapewnienie ładu przestrzennego). Drugim ważnym, podkreślonym przez strategię obszarem jest digitalizacja zasobów dziedzictwa narodowego oraz zapewnienie właściwego ich przechowywania (Cel II.5. Zwiększenie wykorzystania technologii cyfrowych, Priorytet II.5.3. Zapewnienie odpowiedniej jakości treści i usług cyfrowych; Cel III.2. Zapewnienie 15

16 dostępu i określonych standardów usług publicznych, Priorytet III.2.1. Podnoszenie jakości i dostępności usług publicznych). Ponadto wspierany będzie rozwój infrastruktury społecznej- w tym infrastruktury kulturalnej- oraz działania na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego, co stanowi ważny czynnik rozwoju i podnoszenia atrakcyjności gminy (Cel III.3. Wzmocnienie mechanizmów terytorialnego równoważenia rozwoju oraz integracja przestrzenna dla rozwijania i pełnego wykorzystania potencjałów regionalnych, Priorytet III.3.2. Wzmacnianie ośrodków wojewódzkich). Krajowy Program Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami Krajowy Program Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami na lata przyjęty został w dniu 24 czerwca 2014 r. przez Radę Ministrów. Dokument ma usprawnić nadzór nad służbami konserwatorskimi oraz określić źródła finansowania inwestycji i procedur administracyjnych związanych z wydawaniem decyzji oraz przyznawaniem funduszy na prace podejmowane w obiektach zabytkowych. Uchwalony program jest pierwszym dokumentem porządkującym działania organów sprawujących opiekę nad zabytkami. Z programu będą pochodzić fundusze między innymi na szkolenia dla urzędników i ujednolicenie kwestii formalnych. Wśród zadań uwzględnionych w przyjętym dokumencie znalazło się porządkowanie rejestru zabytków oraz przygotowanie zasad oceny stanu zachowania zabytków nieruchomych. Program ma na celu także zwiększenie uspołecznienia ochrony zabytków i opieki nad zabytkami poprzez promowanie takich narzędzi jak konkursy, konsultacje z mieszkańcami i współpraca z mediami. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego zamierza przeznaczyć na jego realizację 26,5 mln zł. Dokument doprecyzowuje ponadto kompetencje samorządów w zakresie realizowania projektów konserwatorskich i rewitalizacyjnych. Zgodnie z nowymi ustaleniami Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Generalnego Konserwatora Zabytków, w ciągu najbliższych 3 lat zaangażowanie samorządów w opiekę nad zabytkami powinno znacznie wzrosnąć. Koncepcja zagospodarowania przestrzennego kraju 2030 (KPZK 2030) Koncepcja zagospodarowania przestrzennego kraju 2030, przyjęta została uchwałą nr 239 Rady Ministrów dnia 13 grudnia 2011 r. Jest to najważniejszy dokument dotyczący ładu przestrzennego Polski. Jego celem strategicznym jest efektywne wykorzystanie przestrzeni kraju i jej zróżnicowanych potencjałów rozwojowych do osiągnięcia: konkurencyjności, zwiększenia zatrudnienia i większej sprawności państwa oraz spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej w długim okresie. Koncepcja ta kładzie szczególny nacisk na budowanie i utrzymywanie ładu przestrzennego, ponieważ decyduje on o warunkach życia obywateli, funkcjonowaniu gospodarki i pozwala wykorzystywać szanse rozwojowe. Koncepcja formułuje także zasady i działania służące zapobieganiu konfliktom 16

17 w gospodarowaniu przestrzenią i zapewnieniu bezpieczeństwa, w tym powodziowego. W znacznie większym stopniu niż dotychczas uwzględnia problematykę ochrony dziedzictwa kulturowego w systemie kształtowania prawidłowej polityki przestrzennej. Jako cele polityki przestrzennej w aspekcie ochrony zabytków wskazano: - ograniczenie presji urbanizacyjnej na obszary dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego, poprzez rozwój narzędzi wspierania finansowego ochrony przyrody i krajobrazu, - wprowadzenie systemu standardów zabudowy i zagospodarowania terenu na terenach o niższym reżimie ochronnym, - wprowadzenie narzędzi kompensacji utraconych korzyści ekonomicznych na terenach o wysokich restrykcjach konserwatorskich; - wspieranie rewitalizacji zdegradowanych przestrzeni: starych dzielnic mieszkaniowych, obiektów poprzemysłowych, pokolejowych, opuszczonych wsi przez przyjęcie regulacji z zakresu rewitalizacji obszarów miejskich i starych zasobów mieszkaniowych Relacje Gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie województwa i powiatu Dokumenty opracowane na poziomie województwa i powiatu: Wojewódzki Program Opieki nad Zabytkami na lata Wojewódzki Program Opieki nad Zabytkami na lata , przyjęty został uchwałą nr 42/12 Sejmiku Województwa Mazowieckiego dnia 12 marca 2012 r. Celem strategicznym programu jest utrwalanie dziedzictwa kulturowego regionu w celu budowania tożsamości regionalnej oraz promocji turystycznej Mazowsza w kraju i za granicą w połączeniu z aktywizacją obywatelską i zawodową społeczności lokalnych, kreowanie turystycznych pasm przyrodniczo- kulturowych. Na cel ten składają się cele operacyjne obejmujące szereg działań bezpośrednio dotyczących opieki nad zabytkami: Cel I. Ochrona i zachowanie materialnego i niematerialnego dziedzictwa regionu. Działanie 1. Ochrona i zachowanie wartości dziedzictwa materialnego. - rewaloryzacja i rewitalizacja zdegradowanych obiektów i obszarów historycznych; - zapobieganie niszczeniu cennych obiektów, w tym zabezpieczenia przed pożarem, zalaniem, kradzieżą itp.; - ochrona i zachowanie obiektów zagrożonych (szczególnych): architektury drewnianej, dworskiej, poprzemysłowej, obiektów budownictwa obronnego; - wypracowanie wspólnie z samorządami lokalnymi programów ochrony zabudowy drewnianej (wiejskiej, małomiasteczkowej i uzdrowiskowej); 17

18 - tworzenie płaszczyzny współpracy różnych podmiotów na rzecz usuwania zagrożeń systemowych i konfliktów w sferze opieki nad zabytkami; - stworzenie we współpracy z Mazowieckim Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków bazy dotyczącej zagrożonych zabytków. Działanie 2. Ochrona zabytków ruchomych. Działanie 3. Ochrona zabytków archeologicznych. - identyfikacja zabytków archeologicznych; - wykonywanie zaleceń konserwatorskich podczas procesów inwestycyjnych; - ochrona i zachowanie zagrożonych (szczególnych) zabytków archeologicznych, cmentarzysk oraz posiadających własną formę krajobrazową. Działanie 4. Ochrona, dokumentacja i popularyzacja zasobów o szczególnej wartości decydujących o specyfice regionu (najcenniejszych i charakterystycznych). - wspieranie i inicjowanie prac badawczych i dokumentacyjnych najcenniejszych obiektów zabytkowych regionu; - promocja najcenniejszych i charakterystycznych dla regionu obiektów i obszarów zabytkowych; - propagowanie i wspieranie działań służących szybkiej aktualizacji i uzupełnienia wojewódzkiej i gminnych ewidencji zabytków. Działanie 5. Ochrona i kreowanie krajobrazów kulturowych zachowujących tożsamość kulturową i walory krajobrazowe, w tym komponowanych ciągów zieleni. Działanie 6. Kształtowanie i ochrona przestrzeni historycznych miast i wsi. - kształtowanie przestrzeni publicznych w nawiązaniu do tradycji miejsca; - rewaloryzacja zabytkowej zabudowy na obszarach historycznych; - ochrona panoram zabytkowych miast i wsi; - zachowanie osi widokowych i zapewnienie właściwej ekspozycji zabytków; - ochrona i rewaloryzacja małej architektury i zespołów zieleni (komunalnej); - dostosowanie nowej zabudowy do warunków krajobrazowych, lokalnych tradycji budowlanych i gabarytów zabudowy historycznej. Działanie 7. Rewitalizacja historycznych ośrodków życia kulturalnego. Działanie 8. Pielęgnowanie tradycji i lokalnego folkloru w powiązaniu z zasobami dziedzictwa materialnego. Działanie 9. Popularyzacja i zwiększanie dostępności do zasobów dziedzictwa. - digitalizacja zasobów dziedzictwa kulturowego; - promocja projektów zajmujących się digitalizacją i archiwizowaniem dokumentów i fotografii znajdujących się w rękach prywatnych; - wspieranie rozwoju nowych form udostępniania zbiorów muzealnych; - zwiększanie dostępności do zabytków poprzez warunkowanie dotacji do prac w obiektach, zabytkowych od publicznego udostępniania tych obiektów; Cel II. Kształtowanie tożsamości regionalnej. 18

19 Działanie 1. Utrwalanie i kształtowanie świadomości mieszkańców o historii i zasobach dziedzictwa kulturowego, w tym regionalnego i lokalnego oraz budowanie i pielęgnowanie wrażliwości na bogactwo przestrzeni kulturowej. - tworzenie i rozwój ekspozycji regionalnych w instytucjach kultury; Działanie 2. Kształtowanie regionalnej dumy w oparciu o zabytki architektury i budownictwa, krajobraz kulturowy, wydarzenia historyczne oraz działalność wybitnych osób. - organizacja konkursów dotyczących dziedzictwa i tradycji w celu rozwijania zainteresowań historią i dziedzictwem regionu; - kreowanie wyobrażeń na temat tożsamości historycznej i kulturowej Mazowsza, z uwzględnieniem specyfiki lokalnej; Działanie 3. Kreowanie ośrodków budowania tożsamości kulturowej regionu (w ramach pasm turystyczno- kulturowych oraz wskazanych w PZPWM). Działanie 4. Promocja walorów kulturowych regionu. Cel III. Wzrost społecznej akceptacji dla ochrony zasobów dziedzictwa kulturowego regionu. Działanie 1. Stymulowanie działań służących ochronie obiektów zabytkowych i promowanie najlepszych przykładów takich działań. - premiowanie działań służących odzyskaniu obiektów zabytkowych zagrożonych zniszczeniem; - organizowanie konkursów dla właścicieli obiektów zabytkowych, promujących właściwą opiekę nad obiektem oraz jego udostępnienie. Działanie 2. Edukacja społeczeństwa w zakresie praw i obowiązków dotyczących opieki nad zabytkami. - szkolenia dla radnych, urzędników, właścicieli i użytkowników zabytków, organizacji pozarządowych, w zakresie opieki nad zabytkami, m. in. przez Departament Kultury, Promocji i Turystyki Urzędu Marszałkowskiego; - upowszechnianie wiedzy o prawach i obowiązkach właścicieli zabytków, organizacja szkoleń dla właścicieli i użytkowników obiektów zabytkowych. Działanie 3. Stymulowanie i intensyfikacja współpracy pomiędzy sektorem publicznym, prywatnym i pozarządowym w działaniach na rzecz edukacji, promocji, podniesienia świadomości o zasobach i potrzebie zachowania dziedzictwa regionu. Cel IV. Efektywne zarządzanie zasobami dziedzictwa kulturowego regionu oraz kreowanie pasm turystyczno- kulturowych. Działanie 1. Wspieranie podmiotów posiadających w swoich zasobach znaczną liczbę zabytków w działaniach służących efektywnemu zarządzaniu obiektami zabytkowymi. Działanie 2. Stymulowanie wykorzystania dziedzictwa kulturowego w obszarze przemysłów kultury i czasu wolnego. Działanie 3. Kształtowanie pasm turystyczno- kulturowych. Działanie 4. Kreowanie produktów turystyki kulturowej w oparciu o tradycje historyczne. 19

20 Działanie 5. Wykorzystanie dziedzictwa kulturowego dla rozwoju lokalnego i regionalnego poprzez organizację wydarzeń kulturalno-historycznych w miejscach zabytkowych. Działanie 6. Adaptacja obiektów zabytkowych dla współczesnych funkcji kulturalnych, turystycznych i edukacyjnych. Działanie 7. Propagowanie korzyści płynących z wykorzystania dziedzictwa i krajobrazu kulturowego dla rozwoju regionalnego i lokalnego. - tworzenie finansowych i pozafinansowych mechanizmów współpracy różnych podmiotów działających w sferze ochrony i promocji dziedzictwa regionu; - włączenie organizacji pozarządowych w działania samorządu województwa służące opiece nad zabytkami. Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do roku 2020 Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do roku 2020 uchwalona została w 2001 r. i zaktualizowana w 2006 r., przyjęta uchwałą nr 78/06 Sejmiku Województwa Mazowieckiego dnia 29 maja 2006 r. Głównym zamierzeniem strategii jest promocja oraz zwiększanie atrakcyjności turystycznej i rekreacyjnej regionu w oparciu o walory środowiska przyrodniczego i dziedzictwa kulturowego. Celem działań promocyjnych jest budowanie trwałego i stabilnego wizerunku Mazowsza, jako obszaru o dużym potencjale rozwojowym, którego dynamiczny rozwój oparty jest na wysokich walorach kulturowych, przyrodniczych i krajobrazowych. Promocja regionu powinna być ekspozycją jego mocnych stron, tj. bogate dziedzictwo kulturowe regionu (zachowana i utrwalona spuścizna materialna i niematerialna) oraz zróżnicowanie kulturowe i obyczajowe poszczególnych podregionów, istnienie cennych terenów dolin rzecznych, kompleksów leśnych oraz obszarów ujętych w Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA Wymiernym efektem prowadzonej promocji będzie nie tylko rozwój funkcji turystycznych i przyciągnięcie turystów, ale także aktywizacja obszarów wiejskich, dla których jedną z szans rozwoju jest rozwój agroturystyki oraz innych form turystyki. W tym celu podjęte będą następujące działania: wzmocnienie dotychczasowych kierunków działań samorządu, propagujących zasoby dziedzictwa kulturowego oraz rozwój kultury w regionie, rewitalizacja zespołów zabytkowych i wykorzystanie ich do rozwoju funkcji turystycznych, wsparcie tworzenia lokalnych parków kulturowo- historycznych wokół istniejących zabytków architektury umożliwiających rozwój funkcji turystycznych, rozwój sieci szlaków turystycznych w obrębie województwa mazowieckiego, w tym sieci dróg o znaczeniu turystycznym, szlaków i ścieżek rowerowych oraz włączenie ich do sieci w sąsiednich województwach. Główne zamierzenia strategiczne dotyczące turystyki i kultury: 1. Wykreowanie pasm turystyczno- kulturowych na rzecz rozwoju usług turystycznorekreacyjnych (w tym zwłaszcza w oparciu o unikalne walory najważniejszych ciągów 20

21 ekologicznych, takich jak dolina Wisły), przy jednoczesnym upowszechnianiu wiedzy o historii regionu i jego bogactwach; 2. Rozbudowanie zaplecza turystycznego (między innymi hoteli, pensjonatów, schronisk młodzieżowych); 3. Promowanie turystyki i sportów wodnych poprzez wyznaczanie i utrzymanie szlaków wodnych, rozwój żeglugi rzecznej oraz zaplecza towarzyszącego np. porty, przystanie, stanice, ośrodki turystyki wodnej; 4. Rozwijanie zintegrowanego systemu promocji i informacji turystycznej; 5. utworzenie we współpracy z samorządami lokalnymi, regionalnej sieci obsługi ruchu turystycznego; 6. Dostarczającej autoryzowanej oferty turystyczno- wypoczynkowej dla różnych segmentów rynku turystyki i wypoczynku w regionie; 7. Tworzenie dogodnych warunków do rozwoju kompleksów wypoczynkowych, rekreacyjnych i balneologicznych wraz z zakładami geotermalnymi oraz ich promocja, 8. Promocja wartości turystycznych regionu przy użyciu reklamy i upowszechniania wiedzy we współpracy z organizatorami turystyki; 9. Promowanie bogactwa Kampinoskiego Parku Narodowego, parków krajobrazowych, unikalnych tradycji: kurpiowskich, łowickich, podlaskich, kołbielskich oraz innych, czemu służyć będą organizowane wystawy twórczości regionalnej; 10. Wspieranie inicjatyw mających na celu promocję działalności sprzyjającej integracji Mazowsza, jako regionu o bogatej historii, wartościach przyrodniczych i wyrazistej tożsamości; 11. Wspieranie działalności Biura Przedstawicielskiego Województwa Mazowieckiego w Brukseli, które umożliwia efektywną promocję Mazowsza w Unii Europejskiej; 12. Zorganizowanie Regionalnej Organizacji Turystycznej oraz lokalnych organizacji turystycznych; 13. Powołanie Centrum Folklorystycznego skupiającego najciekawsze i unikalne wytwory kultur regionalnych; 14. Wydawanie publikacji promocyjnych oraz kreowanie pozytywnego wizerunku regionu w mediach. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego, przyjęty został uchwałą nr 65/2004 przez Sejmik Województwa Mazowieckiego dnia 7 czerwca 2004 r. Celem planu w zakresie ochrony i wykorzystania wartości kulturowych jest kształtowanie tożsamości kulturowej Mazowsza. Polityka ta zaadresowana jest do rejonów miast i miejscowości, które charakteryzują się najcenniejszymi układami urbanistycznymi, wartościami krajobrazowymi, tradycją historyczną i zabytkowymi obiektami architektonicznymi. Materialnym i przestrzennym wymiarem tej polityki jest ochrona obszarów o najcenniejszych elementach krajobrazu kulturowego i historycznego takich jak: 1. Krajobrazy kulturowe, 21

22 2. Krajobraz kulturowy wsi i małych miast, 3. Zespoły budownictwa drewnianego, 4. Ośrodki tożsamości kulturowej regionu, 5. Układy ruralistyczne i urbanistyczne, 6. Miejsca pamięci narodowej. W sferze świadectw kultury niematerialnej polityka województwa będzie realizowana poprzez : propagowanie wiedzy o regionie i małych ojczyznach, pielęgnowanie odrębności kulturowej i wspieranie tożsamości ludowej, promowanie walorów kulturowych regionu oraz regionalnego folkloru poprzez różne formy organizacji imprez folklorystyczno- kulturowych oraz informacje w mediach i wydawnictwach docierających do szerokiej rzeszy odbiorców, edukacja w zakresie historii regionu i jego tożsamości kulturowej, wykorzystywanie nowoczesnych technologii do zwiększenia możliwości edukacyjnych zapoznania się z dorobkiem kultury regionalnej i spuścizny kulturowej. Strategia rozwoju powiatu węgrowskiego na lata Strategia rozwoju powiatu węgrowskiego na lata przyjęta została uchwałą nr XIII/98/2007 przez Radę Powiatu w Węgrowie dnia 28 grudnia 2007 r. Strategia jest jednym z elementów programowania, przygotowywanym na różnych poziomach: wspólnotowym, krajowym, regionalnym i lokalnym. W tym celu Rada Powiatu Węgrowskiego w dniu 30 marca 2001 r. uchwaliła Strategię Rozwoju Powiatu Węgrowskiego na lata Dokument zdiagnozuje obecną sytuację powiatu, najważniejsze problemy, określa cele strategiczne, wyznaczono priorytety i wskazano sposobu ich realizacji, poprzez zadania i działania. Rozwinięciem Strategii będzie Plan Rozwoju Lokalnego Powiatu Węgrowskiego, w którym zawarte zostaną propozycje działań wynikających z celów, priorytetów i zadań strategicznych. W strategii poświęcono rozdział kulturze i dziedzictwu kulturowemu (4.3). Władze Powiatu Węgrowski, zdają sobie sprawę z tego, że kultura, jak i instytucje jej otoczenia oraz zasoby dziedzictwa kulturowego są czynnikami, które w istotny sposób wpływają na wizerunek regionu oraz standard jakości życia mieszkańców. Dążą do kształtowania społeczeństwa otwartego i wrażliwego na wartości i symbole tkwiące w historii narodowej i regionalnej. Swoimi działaniami pragną zwrócić uwagę społeczności lokalnej na możliwości wykorzystania walorów historycznych i etnograficznych dla rozwoju i promocji powiatu. Działania te wspierają działające na terenie powiatu węgrowskiego ośrodki kultury: Węgrowski Ośrodek Kultury w Węgrowie jak i Miejski Gminny Ośrodek Kultury w Łochowie. Powiat węgrowski może poszczycić się licznymi zabytkami architektury sakralnej i świeckiej. Najsilniejszą grupą zabytków w tym regionie są świątynie. Większość kościołów to budowle neogotyckie, wzniesione w latach 80 i 90 - tych XIX w. Ich wyposażenie jest zwykle dużo starsze, pochodzące z wcześniejszych 22

23 drewnianych kościołów - najczęściej barokowe, a więc XVII - XVIII w. Drugą grupę zabytków stanowią dwory - siedziby właścicieli majątków ziemskich. Z reguły wokół nich istnieje założenie parkowe. Kolejną bardzo liczną grupą obiektów na terenie powiatu węgrowskiego są przydrożne kapliczki, na których umieszczane są figury świętych, krzyże, obeliski, głazy ze stosownymi napisami, ustawiane np. na placach przed kościołami, na miejscach walk i na mogiłach, upamiętniające historyczne wydarzenia lub narodowych bohaterów. Wizja powiatu węgrowskiego: W perspektywie strategicznej powiat węgrowski to powiat ludzi aktywnych, społeczeństwa informatycznego opartego na wiedzy, z dobrze rozwiniętą infrastrukturą techniczną i społeczną, z nowoczesnym i efektywnym rolnictwem oraz wielofunkcyjną gospodarką a ponad to, to powiat przyjazny środowisku naturalnemu. Misja: Misją powiatu węgrowskiego jest zapewnienie jak najlepszych warunków do rozwoju jednostki, rodziny i całej społeczności poprzez zrównoważony rozwój społeczno - gospodarczy z poszanowaniem środowiska naturalnego. Osiągnięcie misji możliwe będzie przez realizację zadań określonych w celach strategicznych i pośrednich. Głównym celem strategii rozwoju powiatu węgrowskiego jest zrównoważony rozwój łączący w sobie rozwój gospodarczy, społeczny, rozbudowę infrastruktury, ochronę środowiska z korzyścią dla każdego mieszkańca. Cel strategiczny nr I. Powiat Węgrowski przyjazny środowisku. Cel strategiczny nr II. Wsparcie procesów rozwoju terenów wiejskich oraz modernizacja rolnictwa. Cel strategiczny III. Stworzenie warunków zapobiegających migracji ludności poprzez organizowanie miejsc pracy i rozwój gospodarki. Cel strategiczny IV. Ochrona dziedzictwa kulturowego oraz wspomaganie rozwoju kultury, sportu, turystyki i rekreacji. Będzie to możliwe przez osiągniecie celów pośrednich: 1. Podniesienie standardów wyposażenia ośrodków kultury. 2. Wspieranie inicjatyw i współdziałanie z innymi jednostkami samorządu terytorialnego, organizacjami pozarządowymi na rzecz ochrony zabytków. 3. Wzrost dostępności obiektów kulturowych i turystycznych, w tym rozwój szlaków i ścieżek turystyczno- rowerowych. 4. Wzrost atrakcyjności turystycznej i rekreacyjnej powiatu jako dźwigni rozwoju. 5. Tworzenie i ulepszanie produktu turystycznego. 6. Rozwój i modernizacja bazy noclegowej, gastronomicznej czy biwakowej dla obsługi turystyki pobytowej w powiecie. 7. Rozwój turystyki kwalifikowanej w oparciu o rzekę Liwiec, Bug czy zbiornik wodny Zalew. 8. Tworzenie warunków dla alternatywnych form turystyki, tj. turystyka historyczna, kulturalna, ekumeniczna. 9. Wspieranie rozwoju agroturystyki. 23

24 10. Organizowanie imprez kulturowych, sportowych, rozrywkowych charakterystycznych dla powiatu. 11. Współuczestniczenie w organizowaniu z innymi podmiotami lokalnych, regionalnych i międzynarodowych imprez kulturalnych promujących powiat. 12. Promocja atutów kulturowych, turystycznych i gospodarczych związanych z powiatem. 13. Tworzenie systemu zachęt i preferencji dla mecenasów kultury. 14. Rozwój i modernizacja bazy sportowo - rekreacyjnej. 15. Popularyzacja kultury fizycznej wśród dzieci, młodzieży i dorosłych. 16. Promocja powiatu poprzez organizację sportowych imprez lokalnych, regionalnych i ogólnopolskich. Cel strategiczny V. Poprawa stanu bezpieczeństwa, ochrony zdrowia i pomocy społecznej. Cel strategiczny VI. Rozbudowa i modernizacja infrastruktury technicznej służącej mieszkańcom powiatu i wzmacniającej jego konkurencyjność wśród innych powiatów. Cel strategiczny nr VII. Prawidłowy rozwój zasobów ludzkich poprzez umiejętne kształcenie i wychowanie dzieci i młodzieży. Cel strategiczny nr VIII. Podniesienie poziomu pracy administracji powiatowej. Plan rozwoju lokalnego dla powiatu węgrowskiego na lata Plan rozwoju lokalnego dla powiatu węgrowskiego na lata przyjęty został uchwałą nr XVII/147/08 przez Radę Powiatu w Węgrowie dnia 27 czerwca 2008 r. Plan rozwoju lokalnego powiatu węgrowskiego jest więc dokumentem celowym i służy wskazaniu zadań inwestycyjnych w zakresie rzeczowym i finansowym na terenie Powiatu Węgrowskiego w dłuższej perspektywie czasowej, planowanych do realizacji przy wsparciu z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej, których środki pomocowe będą uruchamiane w poszczególnych programach operacyjnych. Dokument obejmuje analizę i diagnozę sytuacji obecnej, wyznacza kierunki rozwoju powiatu, ujęte już w poszczególnych celach strategicznych założonych w Strategii Rozwoju Powiatu oraz opis planowanych zadań inwestycyjnych w kontekście funduszy unijnych i innych środków zewnętrznych. Zabytki kultury w powiecie: najsilniejszą grupą zabytków w powiecie węgrowskim są świątynie. Większość kościołów to budowle neogotyckie, wzniesione w latach 80 - tych i 90 - tych XIX w., o wyposażeniu zwykle dużo starszym, pochodzącym z wcześniejszych drewnianych kościołów stylu barokowego, a więc z XVII - XVIII w. Spośród nich należy wymienić: Bazylikę Mniejszą w Węgrowie z XVIII w., Dawny Zespół Klasztorny ojców reformatorów w Węgrowie z XVII w., Kaplice Ewangelicką w Węgrowie, Kościół ewangelicko- augsburski w Węgrowie. Na uwagę zasługują również dwory - siedziby właścicieli majątków ziemskich, stanowiące drugą co do liczebności grupę zabytków. Kolejną liczną grupą obiektów powiatu 24

25 węgrowskiego są przydrożne kapliczki, krzyże, obeliski, głazy ustawiane najczęściej przy kościołach, w miejscach walk i mogiłach, upamiętniające historyczne wydarzenia i narodowych bohaterów. Powiat węgrowski dysponuje dobrymi warunkami naturalnymi oraz zasobami kulturowymi dla rozwoju turystyki i rekreacji. Właściwe wykorzystanie tych atutów może przynieść całej społeczności lokalnej wiele wymiernych korzyści. Rozwijanie i promocja turystyki są jednak dziedzinami kosztownymi i wymagającymi wszechstronnego przygotowania. Ze względu na to w pierwszej kolejności należy skoncentrować się na wykorzystaniu już posiadanego potencjału oraz zacząć opracowywać plan systematycznego rozwoju turystyki, poprzez szczegółową inwentaryzację istniejącej bazy i w razie konieczności jej modernizację czy też ewentualnie w porozumieniu z poszczególnymi gminami podjąć działania w kierunku zabezpieczenia terenów pod turystykę i rekreację w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. Ogromny potencjał dla przyciągnięcia turystów powiat węgrowski posiada w swojej tradycji historycznej, zabytkach kultury materialnej, jak również w samej społeczności lokalnej, która to coraz aktywniej uczestniczy w przedsięwzięciach na rzecz rozwoju kultury. Główne zadania Planu rozwoju lokalnego ukierunkowane na poprawę sytuacji gospodarczej powiatu węgrowskiego a tym samym na jego rozwój zostały sporządzone na podstawie celów strategicznych określonych w Strategii rozwoju powiatu węgrowskiego na lata Obejmuje ona wszystkie te obszary, które wymagają podjęcia działań, w celu osiągnięcia optymalnych warunków dla dalszego rozwoju powiatu węgrowskiego: I. Rozwój rynku pracy i przedsiębiorczości. II. Rozwój rolnictwa i wsparcie terenów wiejskich. III. Modernizacja i rozwój infrastruktury technicznej. IV. Rozwój kultury i ochrona dziedzictwa kulturowego: - Rozwój sieci placówek kulturalnych; - Organizowanie imprez kulturowych we współpracy z innymi podmiotami lokalnymi, regionalnymi i międzynarodowymi; - Pozyskiwanie inwestorów i sponsorów wspierających kulturę; - Wspieranie rożnych form twórczości ludowej powiatu, w tym zespołów ludowych czy miejscowych artystów ludowych; - Wspieranie działań na rzecz poprawy stanu obiektów dziedzictwa narodowego. V. Rozwój turystycznych i rekreacyjnych funkcji powiatu węgrowskiego. VI. Rozwój systemu edukacji i bazy edukacyjnej. VII. Działania na rzecz pomocy społecznej. VIII. Poprawa struktury ochrony zdrowia. IX. Poprawa bezpieczeństwa publicznego. 25

26 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata z perspektywą na lata Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata z perspektywą na lata został opracowany w 2012 r. Pierwszy Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego, obejmujący lata uchwalony został przez Radę Powiatu Węgrowskiego Uchwałą Nr XVI/112/2004 z dnia r. W 2007 r. wykonano Raport z realizacji Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego lata Celem sporządzenia programu jest realizacja wyznaczonych zadań na lata z perspektywą na lata , ustalenie nowych priorytetów i kierunków działań związanych z tematyką ochrony środowiska. Jego realizacja zaś ma doprowadzić do poprawy stanu środowiska, wspomóc w efektywnym nim zarządzaniu oraz zapewnić skuteczne mechanizmy chroniące środowisko naturalne przed degradacją, zgodnie z założeniami i priorytetami polityki ekologicznej państwa. Program powinien też spełniać rolę pomocniczą przy rozwiązywaniu zagadnień związanych z problematyką ochrony środowiska poprzez wybór priorytetów służących: zapobieganiu degradacji środowiska, zachowaniu obecnego stanu środowiska, zredukowaniu do minimum degradacji środowiska naturalnego, ustalaniu hierarchii poszczególnych działań i inwestycji. Program składa się z trzech zasadniczych części. W pierwszej dokonano szczegółową analizę, która zawiera opis aktualnego stanu powiatu w zakresie ochrony środowiska oraz określono jego podstawowe problemy, w drugiej przedstawiono strategię podejmowanych działań, w trzeciej zaś wskazano źródła finansowania projektów obejmujących ochronę środowiska. Nadrzędnym, długoterminowym celem Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego jest: Poprawa stanu środowiska naturalnego poprzez ograniczenie negatywnego wpływu działalności człowieka i racjonalne korzystanie z zasobów przyrody. Obszary chronione powiatu węgrowskiego: Na terenie powiatu węgrowskiego znajdują się liczne obszary i obiekty przyrodniczo cenne, objęte ochroną prawną. Łączna powierzchnia wszystkich form ochrony przyrody wynosi ,9 ha, zajmując na terenie tego powiatu 38 % jego powierzchni. Największy teren, bo aż 77 % chronionego obszaru zajmuje Nadbużański Park Krajobrazowy. Siedlecko - Węgrowski Obszar Chronionego Krajobrazu stanowi 22,4 %. W powiecie węgrowskim wydzielono 6 rezerwatów przyrody oraz liczne użytki ekologiczne Liczba pomników przyrody na terenie powiatu wynosi 197 szt. Dodatkowo Powiat węgrowski położony jest na obszarze funkcjonalnym Zielone Płuca Polski. W obszarze terytorialnego zasięgu powiatu węgrowskiego znajdują się sześć obszarów Natura Są to trzy Obszary Szczególnej Ochrony Ptaków (OSO): - Dolina Dolnego Bugu - PLB140001; - Dolina Liwca - PLB140002; 26

27 - Dolina Kostrzynia - PLB140009; oraz trzy Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk (SOO): - Ostoja Nadbużańska - PLH140011; - Kantor Stary - PLH140007; - Ostoja Nadliwiecka - PLH Uwarunkowania wewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego 5.1. Relacje Gminnego programu opieki nad zabytkami na lata z dokumentami wykonanymi na poziomie miasta Gminny program opieki nad zabytkami miasta Węgrowa zgodny jest z następującymi dokumentami: Lokalny program rewitalizacji miasta Węgrowa, aktualizacja Lokalny program rewitalizacji miasta Węgrowa, aktualizacja przyjęty został uchwałą nr XXXVII/234/2009 przez Radę Miejską Węgrowa dnia 2 czerwca 2009 r. Nadrzędnym celem przyświecającym rewitalizacji Węgrowa jest doprowadzenie do zmian przestrzennych, społecznych i ekonomicznych w najbardziej zdegradowanych częściach miasta, które z czasem przełożą się na: poprawę jakości życia mieszkańców Węgrowa, ożywienie w lokalnej sferze gospodarczej, integrację społeczną. W obrębie miasta zidentyfikowano czynniki hamujące wzrost w sferze przestrzennej, gospodarczej i społecznej miasta, co znajduje wyraz w określeniu celów strategicznych Programu i uzasadnieniu planowanych działań (projektów). Wyboru projektów dokonano w oparciu o wyniki konsultacji społecznych, przeprowadzonych podczas tworzenia Lokalnego Programu Rewitalizacji oraz jego aktualizacji. Wdrażanie zaktualizowanego Lokalnego Programu Rewitalizacji Miasta Węgrowa będzie obejmowało okres W strategii wyznaczono misję, wizję oraz cele, priorytety i obszar rewitalizacji. Misja: Rewitalizacji Węgrowa towarzyszy misja wykreowania wizerunku miasta: przyjaznego dla mieszkańców, którym zapewnia się dobre warunki życia, atrakcyjnego dla turystów z uwagi na bogatą ofertę rekreacyjno - turystyczną, sprzyjającego przedsiębiorcom, którzy chcą zakładać i prowadzić swoje firmy rozwijając tym samym lokalny rynek pracy i potencjał gospodarczy Węgrowa. Ponadto Węgrów ma być miastem słynącym z bogatej oferty kulturalnej i edukacyjnej, dbającym o dziedzictwo kulturowe i skutecznie promujące swoje walory. Wizja: Dzięki realizacji procesu rewitalizacji w Węgrowie poprawią się warunki życiowe, co przełoży się na zahamowanie emigracji młodych ludzi i zwiększenie liczby mieszkańców. Rozwijany potencjał turystyczno - kulturalny uczyni z miasta 27

28 ponadlokalny ośrodek wypoczynkowy, a rozbudowana infrastruktura dla przedsiębiorców i inwestorów ożywi gospodarczo tę jednostkę. Celem strategicznym jest ożywienie społeczno - gospodarcze miasta poprzez pobudzenie aktywności mieszkańców oraz wykorzystanie potencjału turystycznego i kulturalnego Węgrowa. Wyznaczono także obszary problemowe: Obszar problemowy nr 1 - sfera techniczno-materialna, w tym zagadnienia zagospodarowania przestrzennego; Obszar problemowy nr 2 - gospodarka (wskazano tu na walory turystyczne miasta); Obszar problemowy nr 3 - sfera społeczna (opisano obszar kultury na terenie miasta). Wśród planowanych działań infrastrukturalnych na lata w obszarze ochrony i opieki dziedzictwa kulturowego określono następujące projekty: 1. Rewitalizacja rynku mariackiego; 2. Rewitalizacja terenów parkowo- rekreacyjnych miejskiego parku wypoczynku rodzinnego im. Armii Krajowej - etap I; 3. Europejski szlak do Białowieży wiodący poprzez barokowe zabytki sakralne środkowego Podlasia. 4. Konserwacja klasycystycznego kościoła ewangelicko - augsburskiego św. Trójcy. 5. Remont kapitalny zabytkowego budynku byłego klasztoru księży komunistów przy ul. Kościelnej; 6. Renowacja zespołu klasztornego; 7. Odrestaurowanie cmentarza ewangelicko - augsburskiego; 8. Konserwacja drewnianego kościoła ewangelicko - augsburskiego; 9. Remont budynku ewangelickiego domu opieki Sarepta. Strategia rozwoju i promocji turystyki w Węgrowie i gminie Liw Strategia rozwoju i promocji turystyki w Węgrowie i gminie Liw przyjęta została uchwałą nr XVII/120/2008 przez Radę Miejską Węgrowa z dnia 28 stycznia 2008 r. Strategia jest dokumentem o charakterze lokalnym. Dotyczy ona przede wszystkim obszarów i zagadnień, które mogą podlegać skutecznej interwencji publicznej na poziomie gminnym, bądź też wymagają współpracy różnych miejscowych podmiotów. Zakres rzeczowy strategii obejmuje: 1. Analizę potencjału turystycznego Węgrowa i gminy Liw wraz z jego podstawami środowiskowymi oraz uwarunkowaniami społeczno- gospodarczymi (część II dokumentu); 2. Właściwą strategię rozwoju i promocji turystyki, zawierającą m. in. cele, zadania operacyjne i projekty wykonawcze, opis produktów turystycznych wraz z rynkami docelowymi, a także kierunki promocji turystycznej Węgrowa i gminy Liw (część III dokumentu); 3. Podsumowanie, w którym przedstawiono w syntetycznej formie wnioski końcowe oraz rekomendacje wykonawcze dla władz obu gmin (część IV dokumentu). 28

29 Zakres obejmuje obie gminy w ich granicach administracyjnych. Horyzont czasowy wykonania zadań strategicznych oraz osiągnięcia założonych celów został określony do 2015 r., to jest do zakończenia realizacji projektów w ramach okresu programowania budżetowego Unii Europejskiej, przewidzianego na lata Do walorów kulturowych (antropogenicznych) zalicza się wszelkie przejawy działalności człowieka (historyczne i współczesne), które mogą stanowić przedmiot zainteresowania wśród turystów. W Węgrowie oraz na obszarze gminy Liw zidentyfikowano kilka grup walorów antropogenicznych. Zaliczono do nich przede wszystkim: - Zabytkowe obiekty sakralne: Miasto Węgrów oraz obszar gminy Liw charakteryzują się dość dużym bogactwem obiektów sakralnych rożnego typu, z których większość jest wpisana do rejestru zabytków. Są to przede wszystkim: zabytkowe kościoły i kaplice, cmentarze rożnych wyznań, a także kapliczki wraz z figurami i krzyżami przydrożnymi. Na stosunkowo małym obszarze obu gmin można odnaleźć historyczne obiekty rzymsko - katolickie, ewangelicko - augsburskie oraz żydowskie, co niewątpliwie podnosi znacznie atrakcyjność turystyczną omawianego terenu. - Walory kultury ludowej: Wśród materialnych przejawów kultury ludowej, które stanowią (lub mogą stanowić) walory turystyczne, występujących na omawianym terenie wyróżniono obiekty wiejskiej architektury drewnianej, a także kultywowane tradycje twórczości ludowej. - Wybrane obiekty architektury świeckiej: W tej części opracowania przedstawiono kilka najbardziej charakterystycznych obiektów znajdujących się w Węgrowie i Liwie. Część z nich powinna stanowić najważniejsze atrakcje turystyczne obu miejscowości (Rynek Mariacki w Węgrowie, Zamek w Liwie, zespół pałacowo- parkowy w Starejwsi); - Wydarzenia (imprezy) kulturalne, sportowe i inne; - Pozostałe walory antropogeniczne: Zaliczono do nich obiekty nie zakwalifikowane do żadnej z czterech omówionych wcześniej grup tematycznych. Ze względu na swoją specyfikę i unikatowość na omawianym obszarze, stanowią one niewątpliwie atrakcje turystyczne, często o randze regionalnej., np. 3. Ludwisarnia w Węgrowie - Odlewnia Dzwonów Braci Kruszewskich. Obiekt jest udostępniony do zwiedzania grupom zorganizowanym po uprzednim umówieniu; Wśród walorów przyrodniczych wskazano także na wartość pomników przyrody. Misja turystyki w Węgrowie i gminie Liw jest utworzenie dla turystów atrakcyjnych możliwości rekreacji w środowisku wyróżniającym się zasobami przyrodniczymi i kulturowymi, przy uwzględnieniu zasad zrównoważonego rozwoju oraz dążeń społeczności lokalnej do poprawy jakości życia. Wizja turystyki w Węgrowie i gminie Liw: Biorąc pod uwagę przedstawione założenia przyjmuje się, że turystyka w Węgrowie i gminie Liw (według stanu docelowego) powinna być dziedziną: 29

30 - wspomagającą rozwój lokalnej społeczności i zrównoważony wzrost gospodarki; - oferującą produkty turystyczne, o wysokiej konkurencyjności, tworzące znaną markę lokalną i regionalną; - wykorzystującą w pełni swoje zasoby dla rozwoju ruchu przyjazdowego, zwłaszcza w turystyce krajoznawczej, agroturystyce, turystyce weekendowej (w tym na działki letniskowe) oraz w wybranych formach turystyki kwalifikowanej; - dysponującą dobrze rozwiniętą infrastrukturą turystyczną, dostosowaną do popytu (warunek rentowności); - ukierunkowaną na rynek regionalny i lokalny, jak również na wybrane segmenty niszowe; ze szczególnym uwzględnieniem aglomeracji warszawskiej; - opierającą się na sprawnej strukturze organizacyjnej i zarządzaniu marketingowym, wykorzystujących zasadę partnerstwa i pomocniczości. Cel nadrzędny: Wzrost ruchu turystycznego w Węgrowie i gminie Liw, charakteryzującego się pożądanymi cechami jakościowymi i ilościowymi, prowadzący do wzrostu wydatków turystycznych. Obszar priorytetowy: produkt turystyczny. Cel szczegółowy: Tworzenie i rozwój konkurencyjnych produktów turystycznych, dostosowanych do określonych rynków (segmentów rynkowych). Obszar priorytetowy: walory turystyczne (kulturowe i przyrodnicze). Cel szczegółowy: Zachowanie istniejących oraz tworzenie i rozwój nowych walorów turystycznych, stanowiących podstawę produktów turystycznych. Obszar priorytetowy: turystyczne zagospodarowanie przestrzeni. Cel szczegółowy: Budowa infrastruktury turystycznej i ogólnej warunkującej rozwój turystyki. Obszar priorytetowy: marketing i promocja. Cel szczegółowy: Stworzenie nowego, pozytywnego wizerunku gmin jako regionu atrakcyjnego turystycznie i sprzyjającego inwestycjom turystycznym. Obszar priorytetowy: zasoby ludzkie. Cel szczegółowy: Zmiana negatywnych (pasywnych) postaw społecznych (indywidualnych i instytucjonalnych) dotyczących rozwoju turystyki. Obszar priorytetowy: struktury organizacyjne. Cel szczegółowy: Stworzenie sprawnego systemu organizacyjnego lokalnej turystyki, pozwalającego na wdrożenie strategii i osiągnięcie założonych celów. 30

31 Strategia rozwoju przedsiębiorczości - Węgrów 2000 plus Strategia rozwoju przedsiębiorczości - Węgrów 2000 plus została przyjęta uchwałą nr XVII/112/95 przed Radę Miejską w Węgrowie dnia 15 listopada 1995 r. W strategii dokonano diagnozy stanu miasta z punktu widzenia możliwości rozwoju przedsiębiorczości oraz określono kierunki zmian, wykorzystując w swoich wnioskach materiały wojewódzkie dotyczące Węgrowa, zwłaszcza Strategię Rozwoju Województwa Siedleckiego (już nieistniejącego). Strategia była długofalowym planem działania na rzecz rozwoju przedsiębiorczości w Węgrowie. Stanowiła podstawę do bieżących i perspektywicznych działań samorządu miasta. Strategiczne planowanie rozwoju zakładało hierarchiczną strukturę celów; osiągnięcie celów niższych rzędów służy realizacji celów rzędu wyższego. Nadrzędnemu celowi strategicznemu podporządkowane zostały cele strategiczne. Natomiast celom strategicznym cele operacyjne, a celom operacyjnym - bieżące zadania. W obszarze kultury, jako potencjał rozwojowy wskazano dobrą bazę lokalową instytucji kultury, aktywność i szeroki zakres działalności stowarzyszeń kulturalnych, a w obszarze wartości kulturalnych i zabytkowych wskazano wyrazistą sylwetę miasta w mazowiecko- podlaskim krajobrazie oraz dużą liczbę obiektów objętych ochroną konserwatorską. Jako ograniczenia rozwoju w obszarze kultury wskazano słabość systemu koordynacji i współpracy placówek kultury i funkcjonujących stowarzyszeń oraz brak skutecznych działań komercyjnych, które zapewniłyby większe dochody własne. Natomiast w obszarze wartości kulturalnych i zabytkowych wskazano mało efektowne utrzymanie miasta, szczególnie rynku oraz niedostateczny stan większości obiektów zabytkowych i kulturowych, niewłaściwe eksploatowanie i zaniedbania w trackie remontów. Strategia rozwoju miasta Węgrowa do 2020 r. Strategia rozwoju miasta Węgrowa do 2020 r. przyjęta została uchwałą nr XVI/124/2004 przez Radę Miejską Węgrowa dnia 5 kwietnia 2004 r. Strategia rozwoju gminy to koncepcja systemowego działania, polegająca na: formułowaniu długookresowych celów rozwoju i ich modyfikacji w zależności od zmian zachodzących w otoczeniu, określaniu zasobów i środków niezbędnych do realizacji tych celów oraz sposobów postępowania zapewniających optymalne ich rozmieszczenie i wykorzystanie w celu elastycznego reagowania na wyzwania otoczenia i zapewnienia gminie korzystnych warunków egzystencji i rozwoju. Przedmiotem opracowania jest: ogólna charakterystyka miasta, diagnoza istniejącego potencjału miasta, perspektywy rozwojowe miasta wynikające z przewidywanego kształtowania się sytuacji w otoczeniu, misja miasta oraz wizja jego rozwoju do 2020 roku, cele strategiczne rozwoju miasta (długookresowe i średniookresowe), oraz propozycje programów operacyjnych i kluczowych przedsięwzięć do realizacji. 31

32 W strategii opisano najważniejsze zabytki architektury, wraz ze stanem technicznym i określono potrzebne prace remontowe. Do tych obiektów należą: Dom Gdański, Bazylika mniejsza, kościół ewangelicko- augsburski, kościół i klasztor poreformacki, dawne zabudowania zgromadzenia ks. komunistów, dawny Zajazd przy Rynku, drewniana kaplica na cmentarzu ewangelicko- augsburskim, plebania przy kościele ewangelicko- augsburskim, Dom Lipki. W strategii stwierdzono, że turystyka jest jedną z ważnych dziedzin, która może przyczynić się do rozwoju miasta. Obszary działania Strategii rozwoju miasta Węgrowa do 2020 r.: I. Społeczeństwo; II. Rozwój zrównoważony; III. Turystyka; IV. Przedsiębiorczość; V. Miasto. W ramach tych obszarów określono następujące cele strategiczne, a w ich ramach cele średniookresowe do osiągnięcia w perspektywie 2020 r.: I. Stymulowanie rozwoju społeczeństwa obywatelskiego wraz z podniesieniem poziomu życia mieszkańców; II. Równoważenie procesów rozwojowych miasta przy uwzględnieniu czynników ochrony środowiska; III. Rozwój turystycznych i rekreacyjnych funkcji miasta; IV. Wzmocnienie trendów rozwoju przedsiębiorczości dla kreowania miejsc pracy i przychodów budżetu gminy; V. Rozwój czynników miastotwórczych Węgrowa. Misją Miasta Węgrów, rozumianego jako wspólnota wszystkich osób zamieszkujących na jej terenie, jest: Kreowanie miasta przyjaznego mieszkańcom, turystom i przedsiębiorcom, którego mieszkańcy są dumni z bycia Węgrowianami, słynącego z bogatej oferty kulturalnej i edukacyjnej, dbającego o dziedzictwo kulturowe skutecznie promujące swoje walory. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Węgrowa Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Węgrowa przyjęte zostało uchwałą nr XV/77/99 przez Radę Miasta Węgrowa z dnia 28 grudnia 1999 r. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Węgrowa jest dokumentem planistycznym, które określa politykę przestrzenną miasta, uwzględnia stan istniejący zagospodarowania przestrzennego, uwarunkowania jego rozwoju oraz określa kierunki zagospodarowania przestrzennego. Wymagania ochrony dziedzictwa kulturowego i dóbr kultury: Węgrów posiada liczne dobra kultury materialnej oraz szansę odbudowy tradycyjnej miejskiej kultury podlaskiej. Zagrożone są tu jednak przede wszystkim takie wartości jak: 32

33 - liczne drewniane domy małomiasteczkowe, które w niektórych rejonach miasta tworzą unikalne kompleksy urbanistyczne; - wnętrze Rynku Mariackiego, przeciążone ruchem samochodowym (tranzyt, parkingi), pozbawione cech reprezentacyjnej miejskiej przestrzeni publicznej, bez wykształconych funkcji zachęcających do przebywania, wypoczynku, kontaktów społecznych (brak: lokali gastronomicznych, eleganckich sklepów, hotelu, ogródków kawiarnianych, zadbanej zieleni, oświetlenia itp.); - niedostatecznie chronione i stojące w zaniedbanym otoczeniu takie obiekty zabytkowe jak: dawny klasztor księży komunistów, kościół ewangelicko- augsburski, cmentarz ewangelicki z kaplicą, klasztor poreformacki. Na mocy ustawy o ochronie dóbr kultury z 1962 r. wpisano do rejestru zabytków następujące obiekty: zespół kościoła parafialnego pod w. Wniebowzięcia NMP i Św. Piotra i Pawła, dawny klasztor Księży Komunistów, zespół dawnego klasztoru reformatów, kościół ewangelicko - augsburski p.w. Św. Trójcy z plebanią, kaplicę cmentarza ewangelicko - augsburskiego, zajazd tzw. Dom Gdański, Rynek 11, zajazd, Rynek 14, Dom Opieki, ul. Gdańska 2. Ponadto zaproponowano wyznaczenie strefy ochrony konserwatorskiej: Strefę A - pełnej ochrony historycznej struktury przestrzennej obejmującą: Rynek z zabudową przyrynkowa, zespół klasztorny poreformacki, cmentarz ewangelicki z otoczeniem, teren wokół pomnika powstańców z 1863 r.; Strefę B - ochrony zachowanych elementów zabytkowych obejmującą historycznie rozplanowaną część miasta, łącznie z cmentarzem katolickim, pozostałością cmentarza żydowskiego oraz teren podworski w Klimowiźnie; Strefę K - ochrony krajobrazu obejmującą tereny przy cmentarzu katolickim oraz wokół dworu w Klimowiźnie; Strefę E - ochrony ekspozycji obejmującą widok na zespół poklasztorny od drogi do Sokołowa Podlaskiego oraz widok na pomnik powstańców z 1863 r. z drogi do Siedlec. Wskazano również 19 stref obserwacji archeologicznych OW, związanych ze zewidencjonowanymi 46 stanowiskami archeologicznymi. Ochrona materialnych wartości kulturowych warunkowana jest wpisaniem obiektów do rejestru zabytków. Utrata ważności planu ogólnego Węgrowa z 1993 r. spowoduje, że strefy ochrony konserwatorskiej nie będą miały umocowania prawnego. Ochrona zatem walorów zabytkowych miasta w strefach A i B warunkowana jest wpisaniem znajdujących się w ich granicach zespołów zabudowy do rejestru zabytków, jako założeń urbanistycznych. Obszary ochrony przyrody: - Siedlecko - Węgrowski Obszar Chronionego Krajobrazu; - cenne obiekty przyrodnicze: fragment parku podworskiego w obrębie szpitala - Park Klimowizna, dawny ogród klasztoru poreformackiego - obecnie park im. Armii Krajowej przy ul. Kościuszki, zieleń cmentarza rzymsko- katolickiego, zieleń cmentarza 33

34 ewangelickiego, drzewostan przy ul. Kościuszki- między kościołem farnym, a poreformackim oraz obiekty o statusie pomników przyrody, głaz narzutowy - obecnie pomnik pamięci Powstania Styczniowego, dąb szypułkowy oraz brzoza w płn. - zach. części miasta. Obszary objęte ochroną konserwatorską wymagające szczególnego uruchomienia programu porządkowania i zagospodarowania. Znaczące efekty takiego programu mogą wiązać się z silniejszym nasyceniem terenu funkcjami usługowymi ogólno miejskimi, regionalnymi, a przede wszystkim turystycznymi. Władze miasta otworzą możliwości realizacji tego programu, poprzez: 1) oferty lokalizacyjne dla podmiotów sektora prywatnego, (inwestycje z nim związane pozwolą na uzyskanie nie tylko efektów programowych, ale również na powstanie nowych wartości estetycznych); 2) remontowanie i konserwowanie obiektów zabytkowych, w tym architektury drewnianej, a także pomoc przy jej utrzymaniu lub przenoszeniu cenniejszych obiektów w rejon cmentarza ewangelickiego; 3) uporządkowanie, lub wpływanie na stan estetyczny ogrodzeń, chodników, zieleńców, podjazdów, parkingów, oświetlenia ulic, linii energetycznych i telefonicznych; 4) przedstawianie ofert lokalizacyjnych dla obiektów hotelowych i gastronomicznych; 5) maskowanie wysoką zielenią, żywopłotami, a także estetycznymi ogrodzeniami, obiektów zaplecza technicznego, terenów przemysłowo-składowych, a szczególnie obszaru oczyszczalni ścieków. Podstawowe problemy rozwojowe Węgrowa wyodrębnia się jako sferę działań, które będą podejmowane w związku z realizacją celu kierunkowego, tj. Tworzenie warunków przestrzennych dla rozwoju przedsiębiorczości Węgrowa. Działania te wynikają z przedstawionych wyżej wad i niedoskonałości zagospodarowania przestrzennego miasta. Wyszczególniono na niej 16 problemów, w tym zakresie ochrony i opieki nad zabytkami: - Poprawa wizerunku centrum miasta - zagospodarowanie przestrzeni publicznych, estetyka, uporządkowanie i modernizacja istniejącej zabudowy, odbudowa ratusza, hal targowych, likwidacja targowiska na Rynku; - Ochrona wartości historycznych - uporządkowanie zabudowy drewnianej i murowanej o różnym standardzie użytkowym; - Utworzenie skansenu miejskiego - uporządkowanie ul. Narutowicza, jako zespołu lokalnej zabudowy drewnianej z ewentualnym jego poszerzeniem w kierunku cmentarza ewangelickiego; - Udostępnienie i wykorzystanie rekreacyjne wybrzeży rzeki Liwiec; - Wykorzystanie walorów przyrodniczo - krajobrazowych rzeki Czerwonki. 34

35 Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego miasta Węgrowa Zgodnie z art. 15, ust. 2 pkt. 5 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (t. j. Dz. U. z 2012 r. nr 647, ze zm.), w planie miejscowym określa się obowiązkowo zasady ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej. Projekt planu, zgodnie z ww. ustawą musi zostać uzgodniony przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Na terenie miasta Węgrów funkcjonuje 8 miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Określają one obowiązkowe zasady ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej, zasady ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu kulturowego, które zostały przedstawione poniżej. W planach ustalono się warunki kształtowania krajobrazu kulturowego obejmującego zasady i ograniczenia dotyczące gabarytów zabudowy, lokalizacji nośników reklamowych, dopuszczalności lokalizowania tymczasowych obiektów usługowo- handlowych, zawarte w przepisach szczegółowych dla poszczególnych terenów. Ustala się następujące zasady ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej: - Wskazuje się budynki i obiekty do zachowania, wpisane do rejestru zabytków, dla których obowiązuje prowadzenie robót budowlanych zgodnie z przepisami odrębnymi; - Wskazuje się budynki, wpisane do gminnej ewidencji zabytków, dla których obowiązuje prowadzenie robót budowlanych zgodnie z przepisami odrębnymi oraz ustaleniami szczegółowymi planu; - Ustala się ochronę budynków o wartościach kulturowych, wskazanych na rysunku planu oznaczeniem graficznym jako budynki objęte ochroną w planie wpisane do gminnej ewidencji zabytków, dla których: a) obowiązuje prowadzenie robót budowlanych zgodnie z przepisami odrębnymi, b) dopuszcza się przebudowę i zmianę funkcji użytkowej, c) dopuszcza się, o ile ustalenia szczegółowe planu nie stanowią inaczej, rozbudowę maksymalnie do 10% poza pierwotny obrys budynku z wykluczeniem dodatkowej obudowy elewacji z zastrzeżeniem lit., d) rozbudowa nie może spowodować zmiany charakteru i stylu budynku, e) nakazuje się zachowanie cech stylowych oraz zachowanie bez zmian geometrii dachu, f) dopuszcza się dla budynków murowanych otynkowanie wyłącznie jako odtworzenie tynku historycznego, pod warunkiem zachowania koloru, faktury, gzymsów, pilastrów i innych detali, g) nie dopuszcza się termomodernizacji budynków murowanych, poprzez docieplenie elewacji od zewnątrz za wyjątkiem: - docieplania ścian szczytowych znajdujących się w tzw. ostrej granicy działki, - docieplania za pomocą tynków termoizolacyjnych, h) dopuszcza się termomodernizację budynków murowanych poprzez, między innymi: eliminację mostków cieplnych, wymianę stolarki i ocieplenie dachu, 35

36 i) dopuszcza się termomodernizację budynków drewnianych, poprzez ocieplenie budynku z zewnątrz wyłącznie przez użycie takich materiałów jak: wełna mineralna, skalna lub szklana oraz płyty drewno-magnezowe pod warunkiem drewnianego oszalowania elewacji, j) nakazuje się stosowanie jednakowej kolorystyki balkonów i balustrad widocznych w elewacji oraz zachowania jednakowej kolorystyki dla całego budynku bez względu na podziały własnościowe, j) nakazuje się powtórzenie geometrii i formy wizualnej stolarki historycznej przy wymianie stolarki; - Wyznacza się obiekty wymagające przekształceń nawiązujących do historycznego otoczenia, dla których: a) nakazuje się, przy prowadzeniu robót budowlanych, zharmonizowanie tych obiektów z istniejącą zabudową historyczną poprzez zastosowanie odpowiednich wysokości kondygnacji, proporcji okien i kształtu dachu, b) nakazuje się zharmonizowanie tych obiektów z istniejącą zabudową historyczną i charakterem zespołu w zakresie skali, formy, materiału i kolorystyki, c) dopuszcza się zmianę użytkowania parteru zgodnie ze wskazanym na rysunku planu symbolem usług w parterach; - W razie ujawnienia podczas robót ziemnych lub budowlanych przedmiotu posiadającego cechy zabytku, nakazuje się niezwłocznie powiadomienie właściwego organu Służby Ochrony Zabytków, zabezpieczenia odkrytego przedmiotu i wstrzymania wszelkich robót do czasu wydania przez ten organ odpowiednich zarządzeń, zgodnie z przepisami odrębnymi. W planach wskazano obszary zespołów zabudowy wpisane do rejestru zabytków: a) zespół kościoła ewangelicko - augsburskiego nr rej. A-45/231, w obrębie którego: - obowiązuje realizacja robót budowlanych w tym wyprzedzających, szczegółowych badań archeologiczno - architektonicznych zgodnie z przepisami odrębnymi, - dopuszcza się rozbiórkę obiektów nie wpisanych do rejestru zabytków; b) zespół kościoła rzymsko - katolickiego farnego, parafialnego pw. Wniebowzięcia NMP i św. Piotra i Pawła nr rej. A-44/230 i 354, w obrębie którego obowiązuje realizacja robót budowlanych zgodnie z przepisami odrębnymi. Dla obiektów będących w miejskiej ewidencji zabytków ustala się: c) zachowanie zabytkowego układu cmentarza, w tym głównych alei, kwater oraz zabytkowej kaplicy, a także historycznych nagrobków i grobowców; d) zachowanie i rekonstrukcję głównych elementów zieleni cmentarnej, w szczególności podkreślającej układ przestrzenny cmentarza; e) utrzymanie zasadniczych cech bryły, kompozycji i detalu architektonicznego, elewacji zewnętrznej, kształtu i pokrycia dachu oraz podziałów stolarki okiennej i drzwiowej kaplicy cmentarnej, oraz zabytkowych witraży w oknach kaplicy; f) prowadzenie konserwacji, restauracji oraz wszelkich robót budowlanych 36

37 z zachowaniem substancji zabytkowej; g) rozbiórka obiektów o wartościach kulturowych w tym również rozbiórka zabytkowych pomników cmentarnych może być dokonana tylko w przypadkach, regulowanych przepisami odrębnymi, po wykonaniu stosownej dokumentacji stwierdzającej o utracie wartości zabytkowej przez dany obiekt, np.: w wyniku bardzo złego stanu technicznego. Dla stanowisk archeologicznych ustalono: - wskazuje się strefę ochrony konserwatorskiej zabytku archeologicznego wpisanego do ewidencji wojewódzkiego konserwatora zabytków pod numerem AZP nr st. 59, na terenie strefy obowiązuje realizacja robót budowlanych, w tym ziemnych, zgodnie z przepisami odrębnymi. Dla strefy ścisłej ochrony konserwatorskiej, w obrębie której ustala się: a) nakaz zharmonizowania nowych obiektów z istniejącą zabudową historyczną w zakresie skali, formy, materiału i kolorystyki, o ile ustalenia szczegółowe planu nie stanowią inaczej; b) ochronę historycznej struktury przestrzennej miasta, poprzez ochronę obiektów o wartościach kulturowych i historycznej parcelacji zgodnie z ustaleniami szczegółowymi dla poszczególnych trenerów funkcjonalnych, c) obowiązek realizacji robót budowlanych zgodnie z przepisami odrębnymi. Dla strefy K ochrony krajobrazu kulturowego, w obrębie której ustala się: a) zakaz wznoszenia obiektów kubaturowych oraz konstrukcji o wysokości powyżej 10 m na przedpolu cmentarza oraz na osiach widokowych z głównych ciągów komunikacyjnych na kaplicę cmentarza, gdzie dopuszcza się zagospodarowanie zgodne z ustaleniami planu; b) zakaz lokalizacji wszelkich napowietrznych sieci i obiektów infrastruktury technicznej wpływających na negatywny wizualny odbiór cmentarza o wartości kulturowej; c) projektowanie i realizację nowych elementów zabudowy i wyposażeni miasta dostosowanych do tradycji miejsca; d) zakaz lokalizacji wszelkich nośników reklamowych za wyjątkiem słupów ogłoszeniowych. Obowiązujące miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego na terenie miasta Węgrowa: 1. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego miasta Węgrowa - teren dworca autobusowego przyjęty uchwałą nr XVIII/105/2012 Rady Miejskiej w Węgrowie z dnia 26 kwietnia 2012 r. 2. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego miasta Węgrowa - Osiedle Glinki przyjęty uchwałą nr XLVIII/298/2010 Rady Miejskiej w Węgrowie z dnia 1 kwietnia 2010 r. 3. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego miasta Węgrowa - Miedzanka przyjęty uchwałą nr XI/53/2011 Rady Miejskiej w Węgrowie z dnia 31 sierpnia 2011 r. 37

38 4. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego miasta Węgrów dla inwestycji Trzecia Nitka Rurociągu Naftowego PRZYJAŹŃ wraz z infrastrukturą towarzyszącą przyjęty uchwałą nr XXVIII/233/2005 Rady Miejskiej w Węgrowie z dnia 28 kwietnia 2005 r. 5. Miejscowy Plan zagospodarowania przestrzennego miasta Węgrowa - Osiedle Północne przyjęty uchwałą nr XXXIX/295/2005 Rady Miejskiej w Węgrowie z dnia 28 grudnia 2005 r. 6. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego na Bagnie przyjęty uchwałą nr IV/28/03 Rady Miejskiej w Węgrowie z dnia 27 stycznia 2003 r. 7. Miejscowy plan zagospodarowania strefy śródmiejskiej miasta Węgrowa przyjęty uchwałą nr XXXI/200/2013 Rady Miejskiej w Węgrowie z dnia 27 czerwca 2013 r. 8. Zmiana miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w części dotyczącej strefy ekologicznej przyjęty uchwałą nr XXXIV/207/01 Rady Miejskiej w Węgrowie z dnia 18 grudnia 2001 r Charakterystyka zasobów oraz analiza stanu dziedzictwa i krajobrazu kulturowego miasta Charakterystyka miasta Węgrów to miasto i gmina usytuowane w środkowo- wschodniej części województwa mazowieckiego. Jest to siedziba władz gminy miejskiej Węgrów, gminy wiejskiej Liw i powiatu węgrowskiego. Zgodnie z Koncepcją ECONET-PL Węgrów leży w płn. rejonie Obszaru Siedleckiego, będącego obszarem węzłowym o znaczeniu krajowym. Obejmuje on węzeł hydrograficzny, ze źródliskowymi odcinkami rzek Liwca i Kostrzynia- na płn., Krzny - na wsch. i Świdra - na zach. Ważną rolę w krajobrazie odgrywają tu wilgotne łąki oraz torfowiska niskie i przejściowe - lokalnie wysokie. Dominuje krajobraz mozaiki ekstensywnej łąk, zakrzewień wierzbowych i niewielkich lasów na siedliskach hydrogenicznych. Naturalnym powiązaniem między Obszarem Siedleckim i Doliną Dolnego Bugu jest Dolina Liwca - między Węgrowem, a Łochowem - sklasyfikowana w systemie ECONET-PL jako korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym, aktualnie nie objęta prawną formą ochrony. Przez miasto przepływa struga Czerwonka. Według systemu regionalizacji fizycznogeograficznej Jerzego Kondrackiego miasto leży w granicach Niziny Południowopodlaskiej, która stanowi część podprowincji Nizin Środkowopolskich. Geomorfologiczny charakter regionu jest szczególnie interesujący, ponieważ przez jego środek przebiega granica zasięgu zlodowacenia warciańskiego. Granica ta stanowi dział wód pomiędzy dopływami środkowej Wisły, a Krzną, która jest dopływem Bugu i płynie na wsch. 38

39 Istotnym z punktu widzenia rozwoju turystyki elementem środowiska przyrodniczego Węgrowa są obszary prawnie chronione. W Węgrowie ochronie podlega ha, to jest 44,4% powierzchni miasta. Cały ten obszar wchodzi w skład Siedlecko- Węgrowskiego Obszar Chronionego Krajobrazu. Ponadto na terenie miasta znajduje się także jeden pomnik przyrody. Jest to głaz narzutowy znajdujący się przy Gościńcu Niepodległości w Węgrowie. Jego obwód w poziomie wynosi 675 cm i 565 cm w pionie. Został on ustawiony w 1917 r. przez społeczeństwo Węgrowa na mogile powstańców poległych w bitwie r. Ogólna powierzchnia lasów w mieście Węgrów wynosi 574 ha, co stanowi 15,94% całkowitej powierzchni Węgrowa. Węgrów jest prężnym ośrodkiem administracyjnym, oświatowym, kulturalnym i gospodarczym regionu. Miasto pełni tutaj główną rolę ośrodka zaopatrzenia dla okolicznych wsi i miejsca zbytu dla produktów rolnych. Stanowi również ważny ośrodek pracy dla okolicznej ludności. Gospodarka miasta ma charakter rolniczo - przemysłowy i znajduje się niemal w całości w rękach prywatnych. W przemyśle dominuje przetwórstwo rolno - spożywcze oraz produkcja materiałów budowlanych, mebli i części do maszyn. Ponadto na terenie miasta działa wiele podmiotów gospodarczych i usługowych, produkcyjnych, budowlanych oraz związanych z handlem i małą gastronomią Zarys historii obszaru miasta Historia miejscowości sięga średniowiecza. Pierwotnie była to osada na pograniczu Podlasia i Mazowsza. Rozwój Węgrowa zapoczątkowało prawdopodobnie w 2 poł. XIV w. wzmożone osadnictwo na tych terenach kolonistów mazowieckich oraz ocieplenie stosunków między Królestwem Polskim i Wielkim Księstwem Litewskim. W XV w. Węgrów przyłączono do Księstwa Mazowieckiego. Z 1414 r. pochodzi pierwsza wzmianka pisana o osadzie, w związku z fundacją kościoła parafialnego. Dzięki położeniu na szlaku handlowym na Ruś nastąpił szybki rozwój miejscowości. W 1441 r. książę mazowiecki Bolesław IV nadał jej prawa miejskie. Niedługo później miasto wróciło pod administrację Wielkiego Księstwa Litewskiego, a od 1569 r. po włączeniu Podlasia do Korony przynależało administracyjnie do województwa podlaskiego. Od 1451 r. Węgrów był miastem prywatnym. Pierwszym jego właścicielem był Stanisław z Ołomuńca, po nim od 1476 r. Uhrowscy, potem od 1558 r. Kiszkowie, a od 1593 r. - Radziwiłłowie. Właściciele dbali o rozwój miasta, sprowadzając do niego osadników z różnych części Europy. Sami jednak nie rezydowali w Węgrowie. Ich pałac znajdował się w Starejwsi, poza granicami miasta. W XVI w. nastąpił gwałtowny rozwój Węgrowa związany z intensyfikacją handlu zbożem w Rzeczypospolitej. Miasto konkurowało wówczas z położonym obok Liwem o pierwszeństwo w kontaktach z Gdańskiem. W XVII w. założono w mieście faktorię kupiecką. Od 1558 r. za sprawą właścicielki Węgrowa - Anny z Radziwiłłów Kiszkowej, nastąpił napływ osadników protestanckich. Miasto stało się ważnym ośrodkiem 39

40 reformacji. Kościół parafialny przekazano zborowi kalwińskiemu. W mieście ufundowano drukarnię i szkołę ewangelicką. W 1565 r. Węgrów stał się kolebką ruchu braci polskich. Działali tutaj pierwsi kaznodzieje tego wyznania Piotr z Goniądza i Marcin Krowicki. Gmina ariańska przetrwała jednak tylko do 1596 r. Zlikwidowano ją wraz ze śmiercią jej protektora Jana Kiszki i przejęciem kościoła parafialnego powtórnie przez wyznawców kalwinizmu. Od XVII w. dzięki opiece kalwińskiej linii Radziwiłłów na Birżach i Dubinkach Węgrów stał się ważnym ośrodkiem wyznania ewangelicko- augsburskiego dla Podlasia i Mazowsza. Tutaj została przeniesiona parafia luterańska z Warszawy i tutaj ze względu na obowiązującą w województwie mazowieckim nietolerancję religijną do 1788 r. odbywały się synody protestanckie. W XVI w. powstała w Węgrowie także gmina żydowska, której największy rozwój miał miejsce w 2 poł. XIX w., gdy Żydzi stanowili 62% mieszkańców miasta. W poł. XVII w. właścicielem miasta był Bogusław Radziwiłł. Za jego sprawą nastąpił rozwój sukiennictwa. Sprowadzeni przez niego szkoccy koloniści zbudowali w Węgrowie manufaktury. Nie istniały one jednak długo, gdyż w tym samym czasie Węgrów zaczął chylić się ku upadkowi. Podczas Potopu w 1657 r. miasto zostało spalone i ograbione. W 1630 r. kościół kalwiński przebudowano na kościół rzymskokatolicki. W 1664 r. Bogusław Radziwiłł sprzedał Węgrów katolikowi Janowi Kazimierzowi Krasińskiemu. Nowy właściciel wprowadził w mieście politykę kontrreformacji. W 1675 r. do Węgrowa zostali sprowadzeni z Warszawy reformaci. Ufundowano klasztor. Pod wpływem działań zakonników zaczęły się zatargi religijne. W 2 poł. XVII w. i w XVIII w. z powodu prześladowań duża część ewangelików opuściła miasto. Lukę po nich zapełnili osadnicy żydowscy. Podczas wojny północnej Węgrów został spalony i ograbiony. Tylko dzięki zaradności Jana Dobrogosta Krasińskiego nie popadł w zupełną ruinę. Został przez niego odbudowany i na krótko odzyskał swoje znaczenie w regionie. Z fundacji Krasińskich powstało kolegium bartolomitów, które po utworzeniu Komisji Edukacji Narodowej miało charakter szkoły podwydziałowej. Od 1782 r. właścicielami miasta byli Ossolińscy. Po nich przez krótki okres Węgrów należało do Stanisława Klickiego. Ostatnimi prywatnymi właścicielami miasta byli do 1869 r. Łubieńscy, których rezydencja pałacowa mieściła się w Ruchnej. Po III rozbiorze Węgrów znalazł się w granicach Austrii. W 1809 r. wszedł w skład Księstwa Warszawskiego. Po zakończeniu wojen napoleońskich od 1815 r. był miastem Królestwa Polskiego. W 1807 r. został miastem powiatowym. 3 lutego 1863 r. pod Węgrowem rozegrała się jedna z większych bitew powstania styczniowego, nazwana przez francuskiego poetę - Augusta Barbier, Polskimi Termopilami. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r. Węgrów pozostawał ośrodkiem życia lokalnego. Nie rozwinął się w większy organizm miejski. Prawie połowę mieszkańców miejscowości stanowili wówczas Żydzi. II wojna światowa nie oszczędziła miasta. Podczas okupacji mieściło się tu ośmiotysięczne getto. W czasie jego likwidacji w latach duża część miasta uległa zniszczeniu, przedwojenna dzielnica żydowska oraz dwie miejskie synagogi. Miasto zostało wyzwolone 8 sierpnia 1944 r. w ramach akcji Burza przez oddziały Armii Krajowej Wolskiego. 40

41 5.3. Zabytki objęte prawnymi formami ochrony Zgodnie z art. 7 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 r. (t. j. Dz. U poz. 1446), formami ochrony zabytków są: wpis do rejestru zabytków; uznanie za pomnik historii; utworzenie parku kulturowego; ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego albo w decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego. Na obszarze miasta Węgrowa, funkcjonują jedynie dwie z ww. form, jest to wpis do rejestru zabytków oraz ustalenia ochrony w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego Zabytki nieruchome wpisane do rejestru zabytków Na terenie miasta Węgrowa, znajduje się 15 zabytków nieruchomych, wpisanych do rejestru zabytków (Tabela nr 1). Są to jedne z najcenniejszych elementów krajobrazu kulturowego na terenie gminy. Tabela nr 1. Zabytki nieruchome wpisane do rejestru zabytków w mieście Węgrów LP. MIEJSCOWOŚĆ/ ADRES OBIEKT 1 Węgrów, ul. Ewangelicka kaplica na cmentarzu ewangelicko - augsburskim NR I DATA WPISU DO REJESTRU ZABYTKÓW A-147/632 z r. 2 Węgrów, ul. Gdańska 2 Dom Lipki A-355 z r. 3 Węgrów, ul. Kościuszki 27/29 Kościół św. Antoniego A-78/410 z r. z Padwy i św. Piotra z Alkantary w zespole klasztornym reformatorów 4 Węgrów, ul. Kościuszki 27 klasztor w zespole A-78/410 z r. klasztornym reformatorów 5 Węgrów, ul. Kościuszki 27 ogrodzenie z bramami w zespole klasztornym reformatorów A-78/410 z r. 6 Węgrów, ul. Kościelna 2 klasztor i kolegium Księży A-145/630 z r. Komunistów 41

42 7 Węgrów, ul. Narutowicza 20 kościół parafialny, A-45/ 231 z r. ewangelicko - augsburski Św. Trójcy w zespole 8 Węgrów, ul. Narutowicza 20 plebania w zespole kościoła paraf. ewangelicko - augsburskiego Św. Trójcy A-45/ 231 z r. 9 Węgrów, ul. Rynek Mariacki 11 Dom Gdański A-30/176 z r. 10 Węgrów, ul. Rynek Mariacki 14 Zajazd A-146/631 z r. 11 Węgrów, ul. Rynek Mariacki Bazylika Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w zespole A-44/230 z r. 12 Węgrów, ul. Rynek Mariacki 2 dzwonnice w zespole bazyliki A-44/230 z r. 13 Węgrów, ul. Rynek Mariacki brama w zespole bazyliki A-44/230 z r. 14 Węgrów, ul. Rynek Mariacki ogrodzenie z bramką w zespole bazyliki A-44/230 z r. 15 Węgrów, ul. Strażacka 3 plebania w zespole bazyliki A-354 z r Zabytki ruchome wpisane do rejestru zabytków Zgodnie z art. 3. pkt. 1 i 3 Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, zabytek ruchomy, to rzecz ruchoma, jej część lub zespół rzeczy ruchomych, będących dziełem człowieka lub związanych z jego działalnością, stanowiących świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową. Ze względu na bezpieczeństwo obiektów nie publikuje się szczegółowych danych na temat zabytków ruchomych (Tabela nr 3). Tabela nr 3. Zabytki ruchome wpisane do rejestru zabytków w mieście Węgrów LP. MIEJSCOWOŚĆ OBIEKT 1 Węgrów Chrzcielnica z kościoła ewangelicko - B-62 augsburskiego 2 Węgrów Organy z kościoła ewangelicko - augsburskiego B-87 3 Węgrów Trzy nagrobki z cmentarza ewangelicko - augsburskiego B-88 NR WPISU DO REJESTRU ZABYTKÓW 4 Węgrów Dwa nagrobki z cmentarza parafialnego B Węgrów Sześć nagrobków z cmentarza parafialnego B Węgrów Trzydzieści sześć obiektów z kościoła pw. śś. Piotra z Alkantary i Antoniego Padewskiego B

43 7 Węgrów Osiemnaście nagrobków z cmentarza parafialnego B Węgrów Dziewięć fresków z kościoła pw. Wniebowzięcia NMP B Zabytki w gminnej ewidencji zabytków Do obowiązków samorządu lokalnego należy ochrona zabytków, które znajdują się na terenie gminy. Zadania te precyzuje art. 4 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 r. (t. j. Dz. U poz. 1446). Gminy mają dbać między innymi o: zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie oraz zapobiegać zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków. Do obowiązków nałożonych przez ustawę na gminę należy: uwzględnienie zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska, czemu ma służyć gminna ewidencja zabytków. Zakres gminnej ewidencji zabytków: zabytki nieruchome wpisane do rejestru; inne zabytki nieruchome znajdujące się w wojewódzkiej ewidencji zabytków; stanowiska archeologiczne; historyczne układy ruralistyczne wsi, historyczne układy urbanistyczne miasta; inne zabytki nieruchome wyznaczone przez burmistrza (prezydenta miasta, wójta) w porozumieniu z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków. Informacje o zabytkach nieruchomych, które powinna zawierać karta adresowa, określa Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 26 maja 2011 r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytków krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem (Dz. U nr 113 poz. 661). Gminna ewidencja zabytków nie jest jedną z form ochrony zabytków wymienionych w art. 7 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 r. (t. j. Dz. U poz. 1446) oraz zgodnie z art. 21 jest podstawą do sporządzenia programów opieki nad zabytkami. Dodatkowo ustawa z dnia 18 marca 2010 r. o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U nr 75 poz. 474) istotnie wzmacnia rangę gminnej ewidencji zabytków poprzez między innymi obowiązek uzgadniania z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków projektów decyzji o WZIZT (Warunków Zabudowy i Zagospodarowanie Terenu) oraz projektów budowlanych dotyczących obiektów ujętym między innymi w gminnej ewidencji zabytków. Gminna ewidencja zabytków została przyjęta Zarządzeniem nr 524/2010 przez Burmistrza Miasta dnia 10 grudnia 2010 r. 43

44 5.5. Zabytki archeologiczne Stanowiska archeologiczne są ważnym elementem krajobrazu kulturowego i stanowią podstawę wiedzy o najdawniejszych dziejach okolic miasta Węgrowa. Środowisko kulturowe miasta zawiera zewidencjonowane stanowiska archeologiczne datowane od epoki kamienia do epoki nowożytnej. Stanowiska zewidencjonowano w ramach Archeologicznego Zdjęcia Polski: 52-76, Ewidencja stanowisk archeologicznych nie jest jednak zbiorem zamkniętym i nie można wykluczyć, że w wyniku dalszej weryfikacji lub prowadzonych prac ziemnych uda się zidentyfikować nowe ślady osadnicze. W celu ochrony stanowisk archeologicznych i nawarstwień kulturowych podczas inwestycji związanych z zabudowaniem i zagospodarowaniem terenu, ważne jest określenie zasad ochrony zabytków archeologicznych wpisanych do rejestru zabytków oraz ujętych w gminnej ewidencji zabytków, lub przeznaczonych do ujęcia w gminnej ewidencji zabytków, w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, warunkach zabudowy i inwestycjach celu publicznego oraz respektowanie przez inwestorów zapisów dotyczących ochrony zabytków archeologicznych w opiniach i decyzjach właściwego miejscowo konserwatora zabytków. Przebadany obszar, w ramach AZP 53-76, znajduje się w granicach Obniżenia Węgrowskiego, wchodzącego w skład Niziny Południowopodlaskiej. Krajobraz tych terenów ukształtowany został podczas stadiału Warty zlodowacenia środkowopolskiego. Jest to lekko falista równina. Przez zach. część obszaru płynie rzeka Liwiec. Uchodzą do niej trzy dopływy: Ada, Czerwonka i bezimienny ciek. Cieki te odwadniają tereny położone na płd. - zach. od Węgrowa oraz na wsch., płn. i płn. - wsch. od miasta. Liwiec, Ada i bezimienny ciek prowadzą swe wody w silnie meandrujących korytach. Ich tarasy zalewowe są rozległe i łagodnie przechodzą w równinę wysoczyznową. Inaczej ukształtowany jest teren wzdłuż rzeczki Czerwonki. Jej taras zalewowy jest wyjątkowo wąski, a przylega do niego dość stroma krawędź tarasu nadzalewowego. W dolinach rzek zalegają gleby torfowo - bagienne, porośnięte łąkami. Na terenach położonych powyżej łąk występują gleby piaszczysto - gliniaste. Porastają je lasy mieszane. Większe połacie tych lasów znajdują się w płn. - wsch., wsch. i płd. - wsch. części opisywanego obszaru. Okolice Węgrowa penetrowane były przez archeologów od k. XIX w. Drugi etap poszukiwań wiąże się z okresem międzywojennym. Do 1989 r. z okolic Węgrowa znanych było 19 stanowisk, pochodzących z różnych okresów pradziejów. Spośród dokonanych znalezisk najliczniej reprezentowane były zabytki z epoki brązu i okresu wpływów rzymskich. Do cenniejszych znalezisk zaliczyć należy zabytki paleolityczne i mezolityczne, także dwa skarby monet, jeden z okresu wpływów rzymskich, a drugi z XVII w. W wyniku przeprowadzonej weryfikacji źródeł wykluczyć należy istnienie w Węgrowie wczesnośredniowiecznego grodu. W trakcie przeprowadzonych badań powierzchniowych, wiosną 1989 r. (w ramach Archeologicznego Zdjęcia Polski) nie zweryfikowano żadnego, znanego 44

45 dotychczas stanowiska. Dokonano natomiast odkrycia 22 nowych obiektów. Stwierdzono, że grupują się one wzdłuż Liwca i jego dopływów. Zwrócono uwagę na duże nagromadzenie stanowisk wiążących się z kulturą łużycką i kulturą przeworską. Są to na ogół obiekty dużych rozmiarów, i z dużą ilością materiału ceramicznego. Jednak brak charakterystycznych fragmentów naczyń i znaczne rozdrobnienie ceramiki utrudnia precyzyjne określenie jej chronologii. Szczególnie cennym odkryciem okazało się ujawnienie śladów ciałopalnego cmentarzyska z IV - V okresu epoki brązu (stanowisko nr 24). Zaobserwowano, że na tym stanowisku występują materiały kultury trzcinieckiej i kultury łużyckiej. Jest to więc pierwszy obiekt tego typu rozpoznany na obszarze Mazowsza wsch. Z tego powodu zasługiwał on na opiekę konserwatorską i wytypowanie go w pierwszej kolejności do badań wykopaliskowych. Szybkie przeprowadzenie prac wykopaliskowych dyktuje również zagrożenie obiektu spowodowane rozwijającą się w jego otoczeniu rozbudową budownictwa. Przebadany obszar, w ramach AZP 52-76, położony jest na płd. i zach. od miejscowości Miedzna. Środkiem, ze wsch. na zach. płynie niewielka rzeka Miedzanka (dopływ Liwca). Powierzchnia obszaru jest lekko falista, dominują pola uprawne, o piaszczystych glebach. Tylko jedno stanowisko archeologiczne z 29 znajduje się w granicach miasta Węgrów. Jest to osada pochodząc z okresu nowożytnego, usytuowana wzdłuż doliny rzeki Miedzanka. Na terenie miasta Węgrowa, znajduje się 49 zewidencjonowanych stanowisk archeologicznych, ujętych w wojewódzkiej ewidencji zabytków archeologicznych. Wykaz stanowisk przedstawia tabela poniżej (Tabela nr 5). Tabela nr 5. Stanowiska archeologiczne na terenie miasta Węgrowa LP. MIEJSCOWOŚĆ 1 Węgrów ( d. Miedzanka) NR STANOWISKA FUNKCJA NA KULTURA CHRONOLOGIA OBSZARZE OBIEKTU punkt osadnictwa okres nowożytny NR OBSZARU AZP 2 Węgrów ślad osadnictwa? epoka kamienia, mezolit 3 Węgrów ślad osadnictwa? epoka kamienia, mezolit 4 Węgrów ?? epoka kamienia, paleolit? trzciniecka epoka brązu? grobów kloszowych epoka brązu? pucharów lejkowatych? ceramiki grzebykowo - dołkowej neolit neolit 5 Węgrów osada? łużycka III - IV okres epoki brązu 6 Węgrów ślad osadnictwa grobów kloszowych wczesna epoka żelaza 7 Węgrów ślad osadnictwa łużycka epoka brązu 8 Węgrów cmentarzysko? okres wpł. rzymskich 9 Węgrów grób ciałopalny? późny okres. wpł. rzymskich 10 Węgrów skarb? okres wpł. rzymskich 11 Węgrów ? okres wpł. rzymskich 45

46 12 Węgrów ślad osadnictwa okres wczesnośredniowieczny XI- XX w. lub XII w. 13 Węgrów ? okres wczesnośredniowieczny? 14 Węgrów ? okres średniowiecza 15 Węgrów skarb okres nowożytny XVII w. 16 Węgrów piec hutniczy?? 17 Nowiny ślad osadnictwa trzciniecka wczesna epoka brązu 18 Węgrów (d. Gaj) ślad osadnictwa łużycka III - IV okres epoki brązu 19 Węgrów osada łużycka wczesna epoka brązu (d. Gaj) 20 Węgrów (d. Gaj) cmentarzysko ciałopalne popielnicowe?? 21 Węgrów ślad osadnictwa okres wczesnośredniowieczny (młodsze fazy) 22 Węgrów osada przeworska? 23 Węgrów osada? okres późn. okresu wpł. rzymskich 24 Węgrów ślad osadnictwa?? 25 Węgrów cmentarzysko: skupisko I łużycka epoka brązu cmentarzysko: skupisko II cmentarzysko: skupisko III łużycka trzciniecka? epoka brązu trzciniecka epoka brązu IV - V okres 26 Węgrów (d. Nowiny) osada przeworska? 27 Węgrów (d. Nowiny) ślad osadnictwa przeworska? 28 Węgrów (d. Nowiny) osada przeworska? 29 Węgrów ślad osadnictwa? starożytność (d. Zelce) 30 Węgrów ślad osadnictwa?? 31 Węgrów ślad osadnictwa trzciniecka?? osada przeworska? 32 Węgrów osada okres wczes. średniow. XI- XIII w. 33 Węgrów ślad osadnictwa?? ślad osadnictwa okres wczes. średniow. (młodsze fazy) XII - XIII w.? 46

47 34 Węgrów ślad osadnictwa okres wczes. średniow. XI - XIII w.? 35 Węgrów ślad osadnictwa łużycka?? ślad osadnictwa?? 36 Węgrów osada przeworska? ślad osadnictwa okres wczes. średniow. (młodsze fazy) 37 Węgrów osada przeworska okres późn. lateński? ( d. Ruchna/ Zaogrodzie) 38 Węgrów osada przeworska? 39 Węgrów ślad osadnictwa łużycka?? 40 Węgrów osada przeworska? 41 Węgrów ślad osadnictwa łużycka? osada przeworska? 42 Węgrów osada przeworska? 43 Węgrów osada przeworska? 44 Węgrów ślad osadnictwa XVII w. osada XVII - XVIII w. osada? XIX w. ślad osadnictwa nowożytność 45 Węgrów cmentarz przy kościele farnym 46 Węgrów ratusz XVII w. (fundamenty) 47 Węgrów ślad osadnictwa XVII w. ślad osadnictwa XVIII w. ślad osadnictwa XIX w. 48 Węgrów rynek miasta lokacyjnego 1441 r. ratusz (fundamenty) 49 Węgrów miasto lokacyjne (stare miasto) XVII w r Zabytki o najwyższym znaczeniu dla miasta Synteza elementów przyrody i widocznych efektów działalności człowieka jest architekturą krajobrazu, czyli formą, która obok treści składa się na krajobraz kulturowy. Ochrona tego krajobrazu to pełna ochrona obiektu zabytkowego wraz jego otoczeniem i walorami przyrodniczymi, roślinnością i warunkami socjologicznymi. Polega na ochronie najcenniejszych obiektów, zespołów, obszarów i świadomym ich przekształcaniu w taki sposób by tworząc nowe wartości unikać deformacji istniejącego, historycznie ukształtowanego dziedzictwa. Chronić należy więc nie tylko obiekty architektury, kapliczki 47

48 i figury przydrożne, również krajobraz ukształtowany ludzką ręką. Przykładem takiego krajobrazu na terenie miasta Węgrów są głównie obiekty sakralne, które wpisane do rejestru zabytków znajdujące się na terenie miasta Węgrów. Do najbardziej wartościowych obiektów zabytkowych znajdujących się na terenie miasta Węgrowa należą: Zespół kościoła farnego, ob. parafialnego pw. Wniebowzięcia NMP, ul. Rynek Mariacki w Węgrowie Datowanie: 1703 r. - 1 poł. XVIII w. Założenie otoczone murem cmentarnym, z bramą od zach., bramką od płd., dwoma wieżami usytuowanymi w narożnikach ogrodzenia od str. zach. budynkiem kościoła parafialnego usytuowanego w centrum. Całość założenia otoczona od strony zach. rynkiem, od wsch. ul. Mickiewicza, od płn. ul. Kościuszki, od płd. ul. Kościelna. Bazylika pw. Wniebowzięcia NMP, ul. Rynek Mariacki w Węgrowie Zdjęcie nr 1. Bazylika pw. Wniebowzięcia NMP, ul. Rynek Mariacki w Węgrowie Datowanie: r. Remonty, konserwacje: restaurowany w latach 1838, 1893, , ; w latach osuszono ściany metodą elektroosmozy. Pierwszy kościół parafialny w Węgrowie został ufundowany w 1414 r. przez Piotra Pilika herbu Rogala. W 1509 r. została ufundowana kolejna fara pod wezwaniem św. Barbary. Obecny kościół parafialny powstał zapewne w stylu gotyckim z fundacji Kiszków. W 1558 r. Anna z Radziwiłłów Kiszczyna, propagatorka i protektorka protestantyzmu w Wielkim Księstwie Litewskim odebrała kościół katolikom, usunęła proboszcza i przekazała nowo powstałą świątynię założonemu przez siebie zborowi kalwińskiemu. Za sprawą Jana Kiszki i węgrowskiego pastora Piotra z Goniądza w 1565 r. kościół przeszedł pod władanie zboru braci polskich. Powrócił jednak z powrotem w ręce ewangelików reformowanych 48

49 w 1592 r. W 1630 r. kościół parafialny został zwrócony katolikom. W 1703 r. podczas wojny północnej świątynia spłonęła. Została odbudowana w stylu barokowym według projektu Tylmana z Gameren, przez architektów Carlo Ceroniego i Jana Reisnera. W 1707 r. opiekę nad parafią i kościołem przejęli bartolomici. Nowy kościół został konsekrowany w 1711 r. przez biskupa łuckiego Aleksandra Benedykta Wyhowskiego. W 1839 r., po kasacie kolegium bartolomitów w Węgrowie, kościół opuścili księża bartoszkowie, a świątynia została przekazana w ręce duchowieństwa diecezjalnego. 9 września 1939 r. kościół został zbombardowany. Przez okres II wojny światowej był zamknięty. Po zakończeniu działań wojennych przywrócono mu funkcje parafialne. 24 grudnia 1992 r. biskup drohiczyński Władysław Jędruszuk ustanowił przy kościele Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Węgrowie kapitułę oraz wyznaczył świątynię kolegiatą diecezji drohiczyńskiej. 28 lutego 1996 r. biskup drohiczyński Antoni Pacyfik Dydycz ogłosił kościół kolegiackim sanktuarium maryjnym na prawie diecezjalnym. 4 kwietnia 1997 r. papież Jan Paweł II ustanowił kolegiatę węgrowską bazyliką mniejszą. Kościół usytuowany we wsch. pierzei rynku, na prostokątnym cmentarzu, otoczonym murem, z dwiema dzwonnicami i bramą wejściową na osi kościoła, od frontu. Orientowany, murowany z cegły, na zaprawie wapiennej, tynkowany. Posiada układ trzynawowej bazyliki, o wydłużonym prezbiterium, zakończonym prostokątną absydą. Oszkarpowane mury korpusu głównego i dwie boczne wieżyczki pozostały z pierwotnego kościoła gotyckiego. Założony na planie prostokąta. Korpus nawowy trójprzęsłowy o węższych nawach bocznych z kruchtą pod chórem muzycznym od zach. i dwiema okrągłymi wieżyczkami mieszczącymi klatki schodowe, wysuniętymi z zachodnich naroży. Prezbiterium dwuprzęsłowe, prostokątnie uwidocznione w bryle. Nawy boczne połączone z główną półkoliście zamkniętymi arkadami filarowymi. W nich na szerokości prezbiterium umieszczone symetrycznie dwie dwuprzęsłowe kaplice oraz od płd. zakrystia poprzedzona późniejszą kruchtą, zaś od płn. skarbiec. Sklepienia kolebkowo - krzyżowe na parach gurtów, spływających poprzez profilowane, bogate, belkowanie na pary pilastrów toskańskich przyściennych oraz opinających filary między - nawowe. Tęcza zwieńczona półkoliście. Z prezbiterium do zakrystii i skarbca portale uszate z nadprożami. Okna umieszczone w rozglifionych wnękach zamkniętych lukiem odcinkowym. Chór muzyczny umieszczony na trzech arkadach filarowych, podsklepiony kolebkowo - krzyżowo. Filary chóru zaopatrzone w pilastry. Elewacja frontowa posiada wyższą część środkową połączoną z narożnymi wieżyczkami ścianami parawanowymi, zwieńczonymi walutowymi spławami. Ujęta jest w zdwojone pilastry toskańskie na wysokich cokołach. Między nimi znajduje się wysoka płycina zwieńczona lukiem arkadowym. W płycinie umieszczono portal, tablicę erekcyjną oraz okno w szczytowe; części arkady, oddzielone gzymsem. Ponad belkowaniem trójkątny fronton z czworolistnym okienkiem. Na szczycie frontonu krzyż. Po jego bokach ustawiono dwie kamienne figury św. Piotra i św. Pawła. Główne wejście ujęte w prostokątny portal o profilowanym obramieniu zwieńczony trójkątnym szczytem. Nad tympanonem portalu wmurowana tablica fundacyjna z czarnego marmuru. Boczne wieżyczki nakryte stożkowymi, murowanymi zwieńczeniami. Dach nawy głównej dwuspadowy pokryty blachą, zaopatrzony 49

50 w sygnaturkę zwieńczoną hełmem obeliskowym. Na nawach bocznych dachy pulpitowe, pokryte blachą. Wyposażenie, miedzy innymi: - ołtarz główny z pocz. XVIII w., zaopatrzony w antepedium kurdybanowe z tego czasu; - ołtarze boczne z pocz. XVIII w., rokokowe; - ambona barokowa z pocz. XVIII w., częściowo rekonstruowana w latach ; - prospekt organowy barokowy z ok. poł. XVIII w., z rzeźbami Króla Dawida i dwóch aniołów; - chrzcielnica z czarnego marmuru z baldachimem oraz pokrywą miedzianą pozłacaną, barokowa, pocz. XVIII w.; - kropielniczka osadowa w muszli z XVIII w.; - kropielniczka z czarnego marmuru, barokowa, z XVII/ XVIII w.; - dwoje stalle w prezbiterium, barokowe, z pocz. XVIII w.; - cztery konfesjonały; - obrazy, portrety. Brama przy kościele paraf. pw. Wniebowzięcia NMP, ul. Rynek Mariacki w Węgrowie Zdjęcie nr 2. Brama przy kościele paraf. pw. Wniebowzięcia NMP, ul. Rynek Mariacki w Węgrowie Datowanie: pocz. XVIII w., rekonstrukcja Brama znajduje się w ogrodzeniu cmentarza przykościelnego usytuowana na osi kościoła, oddzielająca dawny rynek (ob. ul. Kościelna) od cmentarza. Murowana z cegły na zaprawie wapiennej, tynkowana. Założona na rzucie prostokąta, trójdzielna. Złożona z dwu symetrycznych względem przejazdu części, z których każda w postaci dwóch filarów zdobionych dwoma pilastrami na cokole. Pilastry z głowicami wolutowymi. Ponad nimi belkowanie i profilowany gzyms zwieńczony daszkiem. Na daszkach postumenty z wazonami. Filary połączone spływami z gładkimi bocznymi ściankami w których przejścia dla pieszych zwieńczone łukiem arkadowym. Między filarami od kościoła zawieszone metalowe wrota. Bramka w ogrodzeniu kościoła paraf. pw. Wniebowzięcia NMP, ul. Kościelna w Węgrowie 50

51 Zdjęcie nr 3. Bramka w ogrodzeniu kościoła paraf. pw. Wniebowzięcia NMP, ul. Kościelna w Węgrowie Datowanie: 1 poł. XVIII w. Bramka usytuowana w płd. części ogrodzenia cmentarza kościelnego. Przejście ujęte w dwie piaskowcowe hermy przedstawiające zapewne popiersia Diany i Heraklesa (?). Zamknięcie bramki stanowi barokowa krata z XVIII w. Piaskowce, barokowe hermy przeniesione zapewne z rezydencji pałacowej. Pochodzenie i autor nieustalone. Dzwonnice i ogrodzenie kościoła paraf. pw. Wniebowzięcia NMP, ul. Kościelna w Węgrowie Zdjęcie nr 4. Dzwonnica przy kościele paraf. pw. Wniebowzięcia NMP, ul. Rynek Mariacki w Węgrowie Datowanie: poł. XVIII w. 51

52 Ogrodzenie i dwie dzwonnice od strony rynku wzniesione zapewne po przebudowie kościoła, dokonanej przez Ceroniego. Ogrodzenie wraz z dwiema dzwonnicami i bramą zajmują całą wsch. pierzeję Rynku. Dzwonnice usytuowane w narożnikach ogrodzenia. Dwukondygnacyjne, murowane z cegły na zaprawie wapiennej, tynkowane. Założone na rzucie prostokąta, zwieńczane namiotowymi, wykonanymi z cegły, dachami. Elewacje boczne jednoosiowe. Przeprute arkadą ujętą po bokach w cztery pilastry o głowicach toskańskich. Nad nimi belkowanie z gładkim, profilowanym gzymsem. Wewnątrz drewniane rusztowanie z dzwonem. Ogrodzenie od strony Rynku ażurowe, w postaci czworobocznych słupów na cokole zwieńczonych profilowanym gzymsem. Daszki na słupach namiotowe, pobite blachą. Na ich szczytach umieszczone dekoracyjne wazony. Zespół kościelno - klasztorny, poreformacki, ul. Kościuszki w Węgrowie Zespół usytuowany jest przy ul. Kościuszki w trakcie Węgrów - Sokołów. Zespól poreformacki złożony z kościoła, klasztoru, budynków browaru i tkalni oraz otaczającego je muru. Oddzielony od ulicy wysokim, murowanym z cegły, tynkowanym murem, w którym znajdują się dwie barokowe bramy. Mur, z cegły, dzieli także dziedziniec kościelny od klasztornego. Wzdłuż muru przy dziedzińcu kościelnym rozmieszczono czternaście stacji Drogi Krzyżowej. Kościół parafialny pw. św. Piotra z Alkantary i św. Antoniego Padewskiego, poreformacki, ul. Kościuszki 29 w Węgrowie Zdjęcie nr 5. Kościół parafialny pw. św. Piotra z Alkantary i św. Antoniego Padewskiego, poreformacki, ul. Kościuszki 29 w Węgrowie Datowanie: lata Pierwotny kościół i klasztor reformatów fundowany w 1668 r. przez J. K. Krasińskiego. Fundacja zatwierdzona przez sejm 1676 r. Początkowo drewniane. Kościół murowany wzniesiony przez J. D. Krasińskiego wg. projektu Tylmana z Gameren, zrealizowanego przez Carlo Ceroniego. Konsekrowany przez biskupa łuckiego A. Wyhowskiego w 1711 r. Kościół barokowy. Pozostawał w posiadaniu reformatów do 1864 r., kiedy nastąpiła kasata zakonu. Później własność parafii rzymsko- katolickiej. Restaurowany między innymi w latach 1790,

53 Kościół wchodzi w skład zespołu kościelno- klasztornego. Zespół budowli usytuowany jest w płn. - wsch. części miasta. Przy ul. Kościuszki wiodącej w kierunku Sokołowa. Do zach. ściany kościoła przylegają zabudowania klasztoru tworząc zwarty kompleks otaczający prostokątny dziedziniec (wirydarz). Przed kościołem czworoboczny dziedziniec z kapliczkami i bramą od ul. Kościuszki. Barokowy kościół murowany z cegły, tynkowany. Podpiwniczony. Założony na rzucie prostokąta z szeroką, dwuprzęsłową nawą ujęta w pary niskich i wąskich kaplic łączących się z nawą główną arkadowymi przejściami. Transept usytuowany w kwadratowym przęśle środkowym i płytkich kaplicach po obu jego stronach. Prezbiterium od płn. jednoprzęsłowe. Zanim prostokątna zakrystia, nad którą otwarty do prezbiterium chór zakonny. Po wsch. stronie prezbiterium- prostokątna kaplica św. Bonawentury dostępna z transeptu przez barokowy portal stiukowy z epitafium Jana Dobrogosta Krasińskiego fundatora zespołu. Za nią w przedłużeniu ku płn. skarbiec. Skrzyżowanie transeptu z nawą wyodrębnione arkadami na filarach przyściennych, ściany wnętrza artykułowane pilastrami toskańskimi. Kaplice boczne otwarte do nawy głównej arkadami. Belkowanie bogato profilowane przełamane nad zwielokrotnionymi pilastrami. Od płd. murowany na trzech nadwieszonych arkadach. Sklepienia prezbiterium i nawy kolebkowo krzyżowe na gurtach, w nawie podwójnych. Na skrzyżowaniu transeptu i nawy kopuła na pendentywach. W ramionach transeptu półkopuły. Kaplice boczne przykryte eliptycznymi kopułami. Nad pomieszczeniami zakrystii, kaplicy św. Bonawentury oraz skarbca sklepienia kolebkowo - krzyżowe. Fasada kościoła umieszczona na wysokim cokole, ujęta w pary pilastrów toskańskich, które połączone są spływami z niższymi częściami bocznymi. W najniższych partiach spływów symetrycznie mieszczone dwa posągi kamienne: św. Antoniego Padewskiego i św. Piotra z Alkantary. Cokoły pilastrów połączone płycinową arkadą ze zwornikiem wieńczącą, umieszczony na osi portali tablicę, fundacyjną ponad nim. Ponad arkadą, również na osi, duże odcinkowo zamknięte okno. Nad nim belkowanie oraz trójkątny ogzymsowany fronton z owalnym okulusem i umieszczoną na szczycie kamienną rzeźbą Chrystusa Serafina. Symetrycznie względem rzeźby Chrystusa umieszczono, przy krańcach frontonu,dwa wazony kamienne. Podział elewacji frontowej ramowo- płycinowy. Portal z drzwiami wejściowymi barokowy, kamienny z przerwanym szczytem. Tablica fundacyjna w formie tkaniny rozpostartej przez trzy putta z napisem i datą Do fasady dostawiony taras z kamienną, tralkową balustradą i schodami po bokach. Elewacje boczne wraz ze ścianami transeptu artykułowane pilastrami. Okna duże umieszczone w rozglifionych wnękach, zamknięte łukiem odcinkowym. Dach nad nawą główną dwuspadowy, nad bocznymi pulpitowe nad ramionami transeptu trzypołaciowy, kryty na całości blachą. Polichromie wewnątrz wykonane w latach przez M. A. Pollaniego, konserwowane w 1898 r. przez Lewandowskiego. Ołtarz główny barokowy, z pocz. XVIII w., wykonany zapewne wg. projektu Tylmana z Gameren. Tabernakulum na ołtarzu barokowe z pocz. XVIII w. Ołtarze boczne (sześć) w ramionach transeptu i bocznych kaplicach barokowe z pocz. XVIII w., z obrazami J. Niezabitowskiego, J. Lukasiewicza i Sz. Czechowicza. Ambona barokowa, pocz. XVIII w. Stalle, ławki i urządzenie zakrystii barokowe z XVIII i pocz. X w. 53

54 W podziemiach kościoła między innymi trumna J. B. Krasińskiego z blachy miedzianej z ornamentami i kartuszem inskrypcyjnym ze srebrnej blachy, 1717 r. Ogrodzenie i bramki w ogrodzeniu zespołu poreformackiego Zdjęcie nr 6. Brama w ogrodzeniu dziedzińca klasztornego w ogrodzeniu zespołu poreformackiego Zdjęcie nr 7. Brama w ogrodzeniu dziedzińca kościelnego w ogrodzeniu zespołu poreformackiego Datowanie: pocz. XVIII w. Brama w ogrodzeniu dziedzińca kościelnego usytuowana na osi kościoła, murowana z cegły, tynkowana. W formie łuku triumfalnego zwieńczona i trójkątnym szczytem. Boniowana. Zaopatrzona w dwuskrzydłowe wrota drewniane,klepkowe. W murze po obu stronach bramy dwie furty. Jedna obecnie zamurowana. Brama w ogrodzeniu dziedzińca klasztornego wyodrębniona z ogrodzenia słupkami trójosiowa, murowana z cegły, tynkowana. Część środkowa, wyższa zwieńczona trójkątnym szczytem, z przejazdem w formie arkady. Klasztor poreformacki 54

55 Zdjęcie nr 8. Klasztor poreformacki Datowanie: lata W 1668 r. Jan Kazimierz Krasiński h. Ślepowron ( ), dziedzic dóbr węgrowskich, podskarbi wielki koronny ( ), dnia 27 czerwca 1668 r. zadeklarował ojcom reformatom kongregacji warszawskiej nową fundację w Węgrowie. Ok r. wzniesiony został drewniany kościół i klasztor dla reformatów. Roboty budowlane prowadzone były przez Carola Ceroniego i Jana Reisnera. W 1864 r. zakon został skasowany i reformaci opuścili mury klasztoru. W okresie zaborów płd. - zach. narożnik klasztoru przebudowany został na cerkiew, którą w latach międzywojennych zamieniono na salę widowiskową. Część klasztoru zajmowała szkoła, straż pożarna i sąd. W płn. skrzydle ulokowano magazyny zbożowe. W 1922 r. magistrat miasta Węgrowa zrzekł się zajmowanej od 1900 r. części klasztoru na rzecz parafii rzymsko - katolickiej. Zabudowania klasztoru przylegają wsch. ramieniem krużganka do bocznej ściany kościoła. Od ul. Kościuszki klasztor i dawny ogród klasztorny oddzielone są murem z bramą. Budynek klasztoru murowany z cegły, tynkowany. Piętrowy, częściowo podpiwniczony. Założony na rzucie prostokąta z wirydarzem pośrodku. Środek wirydarza zaakcentowany studnią. Skrzydło płn. wysunięte ryzalitowo w elewacji zach. odbudowane po zniszczeniach wojennych w ok r. Narożnik płd. - zach. klasztoru w okresie zaboru rosyjskiego przebudowany na cerkiew. Obecnie pozbawiony dachu. W trzech skrzydłach na parterze, wzdłuż krużganku obiegającego wirydarz ciąg pomieszczeń cel, sklepionych kolebkowo - krzyżowo, dostępnych z krużganku. Analogicznie pomieszczenia na piętrze dostępne także z krużganku, nad nimi stropy, częściowo belkowane. Elewacje zewnętrzne gładkie zwieńczone profilowanym gzymsem. Dachy dwuspadowe i trójpołaciowe, pokryte blachą, pierwotnie dachówką. Wewnątrz polichromie z 1 poł. XVIII w., przemalowywane. Kościół Świętej Trójcy, kościół ewangelicko- augsburski, ul. Narutowicza w Węgrowie 55

56 Zdjęcie nr 9. Kościół Świętej Trójcy, kościół ewangelicko - augsburski, ul. Narutowicza w Węgrowie Datowanie: 1837 r. Wybudowany staraniem węgrowskiej gminy ewangelickiej, z inicjatywy pastora Karola Tetfejera dla reaktywowanej parafii luterańskiej w Węgrowie. Zastąpił stary drewniany kościół ewangelicki z XVII w., który do 1776 r. pełnił funkcje świątyni parafialnej, a później filiału ewangelickiej parafii Świętej Trójcy w Warszawie. W końcu XIX w. do elewacji frontowej dobudowano wieżę. Położony w zach. części miasta przy ul. Narutowicza, po jej płn. stronie. Frontem skierowany na płd., prezbiterium zwrócone na płn. Klasycystyczny, murowany z cegły, otynkowany, dach pokryty blachą. Założony na planie prostokąta z kwadratową wieżą dostawianą do boku płd. W części płn. budynku w narożach dwa niewielkie pomieszczenia, zakrystia i skarbiec. Prezbiterium prostokątne o lekko wyokrąglonych narożach umieszczone między skarbcem i zakrystią. W części płd. nawy balkon chóru wsparty na dwóch kolumnach. Prostopadłościenny korpus nakryty dachem dwuspadowym, do którego przylega wyższa wieża zakończona hełmem o formie obelisku, zwieńczonym krzyżem łacińskim ustawionym na kuli. Ściany budynku na niskiej podmurówce, podzielone gzymsem na dwie kondygnacje i zwieńczone uproszczonym belkowaniem. Elewacja frontowa z dwukondygnacjową wieżą ujętą w narożach pilastrami i podzieloną gzymsami. W dolnej kondygnacji wieży prostokątne drzwi, nad nimi gzyms kordonowy obiegający cały korpus. Nad gzymsem półokrągłe okno w prostym oprofilowaniu. Dolna kondygnacja zwieńczona belkowaniem z silnie wystającym gzymsem. W górnej kondygnacji ujętej lizenami, pośrodku, prostokątne zakończone półkoliście duże okno. W fasadzie podzielonej gzymsem kordonowym, w dolnej części prostokąta zakończone półkoliście nisze, nad którymi w górnej kondygnacji półokrągłe edykule. Elewacje boczne symetryczne, z parą otworów przy narożach i małymi kwadratowymi okienkami w górnej kondygnacji, w której pośrodku dwa duże półkoliste okna. Elewacja płn. z dwoma otworami w dolnej kondygnacji i dużym półokrągłym oknem w części górnej. 56

57 Wnętrze jednoprzestrzenne. Nad wejściem chór muzyczny wsparty na dwóch toskańskich kolumnach. Prospekt organowy, prosty, z dekoracją roślinną. Ściany na wysokości okien obiega gzyms, wieńczy belkowanie silnie wysunięte o pełnym programie. Strop płaski otynkowany, malowany tak jak i ściany na biało. Ambona, ołtarz z drzewa dębowego z obrazem olejnym Chrystus w Ogrójcu, ławki, świeczniki srebrne. Dawna plebania ewangelicka, ob. Dom Pomocy Społecznej, ul. Narutowicza w Węgrowie Zdjęcie nr 10. Dawna plebania ewangelicka, ob. Dom Pomocy Społecznej, ul. Narutowicza w Węgrowie Datowanie: 1762 r. Remonty: kapitalny remont w latach Plebania wybudowana z fundacji Piotra Teppera- nadwornego bankiera króla Stanisława A. Poniatowskiego. Na pocz. XX w. pełniła przez krótki okres funkcje szpitala, po czym wróciła do swojej pierwotnej funkcji. W czasie wojny opuszczona i częściowo zniszczona. Po 1945 r. mieściła pracownie rzemieślnicze. W 1961 r. budynek przeszedł remont kapitalny, w czasie którego zmieniono więźbę dachową i pokrycie dachu. Poddasze wykorzystano na cele mieszkalne. Od 1963 r. w budynku mieści się Dom Pomocy Społecznej. Budynek usytuowany w zach. części miasta, na terenie należącym do parafii ewangelickiej, na końcu ul. Narutowicza. Frontem zwrócony na wsch., w stronę kościoła ewangelickiego i ul. Narutowicza. Murowany z cegły na zaprawie wapiennej, otynkowany. Więźba dachowa drewniana, krokwiowo - płatwiowa, pokryta blachą ocynkowaną. Stropy drewniane z podsufitką. Podłogi z desek ułożonych na legarach. Schody drewniane. Budynek w części płn. podpiwniczony. Założony na planie prostokąta z prostokątnym gankiem od frontu, przybudówką od strony zach. i płn. Budynek jednokondygnacyjny i prostopadłościenny, nakryty dachem dwuspadowym z lukarnami. Po środku fasady ganek z tarasem poprzedzający pseudo ryzalit, obecnie widoczny w części dachu. Przybudówka od strony zach., nakryta dachem pulpitowym. Ściany budynku otynkowane, u góry zwieńczone gzymsem, ganek w narożach boniowany. Elewacja frontowa z pseudoryzalitem pośrodku, poprzedzonym gankiem z tarasem na poziomie dachu sześcioosiowa. Elewacja zach. z przybudówką w części środkowej, czteroosiowa. Elewacje szczytowe: płd. trójosiowa, płn. z przybudówką na całej prawie szerokości, w której dwa otwory okienne. Otwory okienne i drzwiowe prostokątne. Okna futrynowe, sześciokwaterowe, w lukarnach czterokwaterowe. Dach od strony wsch.- 57

58 frontu, podzielony pośrodku pseudoryzalitem, posiada po obu jego stronach po trzy lukarny nakryte daszkami trójspadowymi. Od strony zach. lukarn pięć. Układ wnętrza dwutraktowy z wąskim korytarzem między traktami. Wejście z ganku do holu, w którym klatka schodowa na poddasze. Wejścia do pokoi w obu traktach z korytarzyka. Zejście do piwnic w przybudówce od strony płn. Cmentarz rzymskokatolicki, ul. Kościuszki w Węgrowie Datowanie: 1797 r. W centralnym punkcie cmentarza znajduje się kaplica p.w. Przemienienia Pańskiego i Matki Boskiej Szkaplerznej. Wzniesiona została jako kaplica grobowa rodziny Łubieńskich w 1893 r. Na powierzchni ponad czterech hektarów można znaleźć nagrobki z 2 poł. XIX w. Kościół cmentarny na cmentarzu rzymskokatolickim, ul. Kościuszki w Węgrowie Zdjęcie nr 11. Kościół cmentarny na cmentarzu rzymskokatolickim, ul. Kościuszki w Węgrowie, źródło: Urząd Miasta Datowanie: 1893 r. Fundowany przez hr. Stanisława Łubieńskiego, wystawiony dzięki staraniom ks. St. Broniszewskiego. Konsekrowany w 1893 r. przez biskupa lubelskiego F. Jaczewskiego. Położony we wsch. części miasta, na terenie cmentarza grzebalnego. Prezbiterium skierowane na płd. frontem zwrócony na płn., do ul. Kościuszki. Murowany z cegły na zaprawie wapiennej, nietynkowany. Podpiwniczony. Stropy z belek żelaznych z wysklepką odcinkową. Nad nawą prezbiterium, w skarbcu i zakrystii sklepienia krzyżowe. Schody na chór drewniane. Więźba dachowa krokwiowa z dwoma stolcami. Dach kryty blachą ocynkowaną. Posadzka cementowa, dwubarwna. Wewnątrz ściany otynkowane, malowane farbą emulsyjną. Maswerki okienne drewniane. Założony na planie prostokąta, jednonawowy z węższym prezbiterium zakończonym pięciokątnie. Po obu stronach prezbiterium małe kwadratowe pomieszczenie nieco wysunięte poza lico ścian bocznej nawy. W części płn. na osi wąskie wejście ujęte z obu stron kwadratowymi pomieszczeniami, z których wsch. mieści schody na chór, zach. służy na magazyn. Nad pomieszczeniami przy wejściu chór muzyczny. Do wysuniętego nieco w stosunku do ściany fasady portalu ujętego ukośnie ustawionymi szkarpami prowadzą 58

59 Gminny program opieki nad zabytkami miasta Węgrowa na lata schody w formie litery V. Elewacja frontowa zwieńczona wieżą ośmioboczną, płn., jednoosiowa z prostokątnym, ryzalitem, ujętym z obu stron przyporami, zwieńczonym fryzem arkadowym. Na osi ryzalitu umieszczony wysoki, zamknięty łukiem arkadowym, otwór drzwiowy oraz ponad nim rozeta w gładkim profilowanym obramieniu. Główne wejście dostępne przez schody w kształcie litery V i podest dostawione do elewacji. Elewacje boczne, dwuosiowe, artykułowane skarpami, zwieńczone fryzem arkadowym. Na osiach w arkadowych, profilowanych płycinach umieszczone biforia. Nad nimi rozety. Wieża oraz sterczyny po obu jej stronach zwieńczone daszkami stożkowymi. Cmentarz ewangelicko- augsburski, ul. Ewangelicka w Węgrowie Zdjęcia nr 12, 13. Cmentarz Ewangelicko- augsburski, ul. Ewangelicka w Węgrowie Datowanie: 2 poł. XVI w. Cmentarz położony jest ok. 400 metrów na płn.- zach. od rynku. To również jedna z pozostałości dawnej dzielnicy protestanckiej. Na cmentarzu znajduje się drewniany kościół, wybudowany w 1679 r. Na cmentarzu możemy odnaleźć wiele ciekawych nagrobków, w tym piaskowcowe płyty nagrobne tkaczy szkockich, o oryginalnych inskrypcjach i niespotykanych płaskorzeźbionych motywach dekoracyjnych. Najstarsze nagrobki pochodzą z końca XVII i XVIII w. Na cmentarzu można zobaczyć także zabytkowe nagrobki Szkotów z XVII/ XVIII w., których do Węgrowa sprowadził Bogusław Radziwiłł. Kościół ewangelicki, kaplica cmentarna, ul. Ewangelicka w Węgrowie Zdjęcie nr 14. Kościół ewangelicki, kaplica cmentarna, ul. Ewangelicka w Węgrowie Datowanie: 1679 r. 59

60 Świątynię zbudowano na mocy przywileju biskupa łuckiego Stanisława Witwickiego w ciągu jednej doby. W latach pełniła funkcję luterańskiego kościoła parafialnego. Od 1776 r. do zbudowania kościoła Świętej Trójcy w Węgrowie był filiałem parafii Świętej Trójcy w Warszawie. Położony w płn. - zach. części miasta, w odległości ok. 100 m, na płn. od murowanego kościoła ewangelickiego, na terenie cmentarza z zabytkowymi nagrobkami. Orientowany, drewniany o konstrukcji zrębowej, oszalowany, kryty gontem. Podmurówka z polnych kamieni spajanych zaprawą cementową. Zrąb oszalowany deskami na zakładkę ułożonymi pionowo. Więźba dachowa krokwiowa z jętą. Krokwie zaczopowane w wysunięte poza lico zrębu ostatki belek stropowych. Dach pokryty gontem. Szczytowe połacie dachu oszalowane deskami na zakładkę. Na dachu sygnaturka, umieszczona bliżej szczytu zach., bliżej wejścia, nakryta daszkiem namiotowym, zwieńczonym prostym metalowym ażurowym krzyżem łacińskim. Drzwi wejściowe dwuskrzydłowe, filungowenowe. Okna kwaterowe, futrynowe z okiennicami filungowymi. Wewnątrz posadzka ceramiczna, ułożona z prostokątnych cegieł różnej wielkości. Ściany i strop oszalowane deskami sosnowymi i polakierowane. Kościół jednoprzestrzenny na planie prostokąta. Jednokondygnacjowy, nakryty dachem dwuspadowym z daszkami przyzbowymi. Elewacja frontowa jednoosiowa, z drzwiami wejściowymi, dekoracją w formie prostego łacińskiego krzyża umieszczoną w górnej części połaci szczytowej dachu. Elewacje płn. i płd. dwuosiowe, z dwoma otworami okiennymi każda. Elewacja wsch. bez otworów. Wnętrze jednoprzestrzenne. Wyposażenie - stół ołtarzowy, prosty, drewniany i ławki drewniane. Cmentarz żydowski, ul. Bohaterów Warszawy w Węgrowie Datowanie: poł. XVIII w. Pierwsze wzmianki o osadnictwie żydowskim w Węgrowie (w języku jidysz: Wengrow) pochodzą z poł. XVII w. W 1897 r. Żydzi stanowili 62% ludności miasta. W 1921 r. w mieście mieszkało Żydów. Cmentarz żydowski w Węgrowie zlokalizowany jest w obrębie obecnych ulic Bohaterów Warszawy, ul. Przemysłowej oraz ul. Berka Joselewicza. Do czasu założenia cmentarza żydowskiego w Warszawie na Bródnie, węgrowska nekropolia służyła jako miejsce pochówku także dla Żydów ze stolicy. W czasie okupacji naziści dokonywali na nim egzekucji węgrowskich Żydów. Po wojnie wzniesiono na miejscu kirkutu Państwowy Ośrodek Maszynowy i Zespół Szkół Zawodowych. Obecnie na dawnym kirkucie mieści się lapidarium składające się z ocalałych macew, które wzniesiono w 1982 r. Zachowało się około 400 nagrobków, z których najstarszy pochodzi z 1789 r. Dodatkowo dzięki zaangażowaniu władz Węgrowa wybudowano nowy pomnik. Wykonał go mistrz kamieniarski Kazimierz Pabian. Pomnik został odsłonięty w 40 rocznicę likwidacji getta w Węgrowie, we wrześniu 1982 r., 60

61 jako wyraz pamięci społeczeństwa Węgrowa o ludności żydowskiej, będącej przez wiele wieków częścią społeczeństwa miasta i hołdu dla jej męczeńskiej śmierci. Zajazd Dom Gdański, ob. Miejska Biblioteka Publiczna, ul. Rynek Mariacki 11 w Węgrowie Zdjęcie nr 15. Zajazd Dom Gdański, ob. Miejska Biblioteka Publiczna, ul. Rynek Mariacki 11 w Węgrowie Datowanie: 1 poł. XVIII w. Budynek pierwotnie służył jako faktoria kupców gdańskich i dom zajezdny posiadający na zapleczu duży dziedziniec. Ok r. zamurowano sień przejazdową na osi budynku. Dom podzielono na mieszkania, w jego zach. części umieszczona była apteka i w 1930 r. rozpoczęto prace remontowo - konserwatorskie. Wymieniono więźbę dachową budynku oraz jego pokrycie, przywrócono dawną bramę i wjazdową. Prace konserwatorskie, łączące się ze zmianą funkcji, ob. miejska biblioteka publiczna. Obiekt położony w płn. pierzei rynku, w narożniku płn. - wsch., przy dawnym trakcie z Liwu do Drohiczyna.Od wsch. sąsiaduje z ul. Staszica. Barokowy budynek murowany z cegły na zaprawie wapiennej, tynkowany. Podpiwniczony pod całością. Założony na rzucie wydłużonego prostokąta z wąską, prostopadłą, przybudówką od tyłu. Dwutraktowy, z sienią (d. przejazdową) na osi. Pomieszczenia obu traktów dostępne przez sień, do której wejście z rynku bądź z elewacji tylnej, rozmieszczone symetrycznie względem głównej osi. Pomieszczenia w przybudówce dostępne z dziedzińca od płn., bądź z pomieszczenia w płn. - wsch. narożniku budynku. Bryła budynku zwarta, przysadzista, składająca się z kubicznego, stosunkowo niskiego, korpusu oraz wysokiego, łamanego, mansardowego dachu. Główną oś korpusu akcentuje przerywany, barokowy w formie fronton. W jego szerokości, w kondygnacji poddasza umieszczono facjatę. Elewacja frontowa, płd., dziesięcioosiowa. Zaopatrzona w lekko wysunięty przed lico, czteroosiowy ryzalit z facjatą na piętrze. Facjata artykułowana lizenami, zwieńczona przerywanym frontonem o linii falistej. Na osi frontonu umieszczono okulus, bez stolarszczyzny, w promienistym obramowaniu wykonanym w tynku. W kondygnacji parteru elewacja rozczłonkowana uproszczonymi pilastrami wykonanymi w tynku, zwieńczona gładkim, lekko profilowanym gzymsem. Elewacja tylna i wsch. zdobiona uproszczonymi pilastrami. Zach. zasłonięta przez sąsiadującą kamienicę. Stolarka okienna i drzwiowa nowa. Dach łamany mansardowy, pobity blachą miedzianą. Dawny zajazd, ul. Rynek Mariacki 14 w Węgrowie 61

62 Zdjęcie nr 16. Dawny zajazd, ul. Rynek Mariacki 14 w Węgrowie Datowanie: XVIII w. Wybudowany jako zajazd. Posiadał pierwotnie mansardowy dach i bramę przejazdową. Dach zmieniono na dwuspadowy, bramę zamurowaną tworząc duże okno. Budynek o cechach późnobarokowych położony w płd. - wsch. narożniku rynku przy skrzyżowaniu z ul. Strażacką. Frontem zwrócony do rynku, ustawiony do niego kalenicowo. Budynek murowany z cegły na zaprawie wapiennej, otynkowany, pokryty blachą. Podpiwniczony, za wyjątkiem przestrzeni pod sienią przejazdową. Piwnice murowane z cegły, sklepione kolebkowo. Stropy drewniane. Więźba dachowa drewniana, krokwiowa z dwoma stolcami. Założony na planie prostokąta z prostokątną (małą) częścią wysuniętą nieco poza lico wsch. ściany szczytowej. Budynek jednokondygnacjowy, z dwukondygnacjowym ryzalitem na osi środkowej zwieńczonym trójkątnym przyczółkiem i nakrytym dachem dwuspadowym, o kalenicy ustawionej prostopadle do kalenicy dachu nad korpusem. Od strony płd. naprzeciwko pseudoryzalitu, wstawka z trójkątnym przyczółkiem nakryta dachem dwuspadowym. Ściany na niskiej podmurówce zwieńczone silnie wystającym gzymsem. Elewacja frontowa płn. trzynastoosiowa, z drzwiami na drugiej, piątej, dziewiątej i dwunastej osi i pseudoryzalitem z trzema oknami w drugiej kondygnacji. Elewacja szczytowa, wsch. trzyosiowa, w części od strony płd. - wsch. wysuniętej w stosunku do ściany szczytowej, trzy otwory okienne. Elewacja płd., tylna, trzynastoosiowa. Otwory okienne i drzwiowe prostokątne w profilowym obramieniu. Okno pośrodku pseudoryzalitu i odpowiadające mu po stronie płd. zamknięte łukiem odcinkowym, były otworami bramy przejazdowej. Dom, tzw. Dom Lipki (Drukarnia Ariańska), ul. Gdańska 2 w Węgrowie 62

63 Zdjęcie nr 17. Dom, tzw. Dom Lipki (Drukarnia Ariańska), ul. Gdańska 2 w Węgrowie Datowanie: prawdopodobnie k. XVIII w. Lokalna tradycja identyfikuje go z drukarnią, w której arianie publikowali swoje księgi teologiczne i programowe manifesty. Obecnie w budynku znajduję się Punkt Informacji Turystycznej. Budynek murowany z cegły, tynkowany, podpiwniczony, parterowy, kryty wysokim dachem czterospadowym. Piwnice murowane z kamienia polnego i cegły, sklepione kolebką, obecnie zach. jedynie pod pomieszczeniami na wsch. od sieni. Założony na rzucie prostokąta, dwutraktowy z czteroma pomieszczeniami, umieszczonymi po obu stronach sieni usytuowanej na osi płn. - płd. budynku. Elewacja frontowa, płd., pięcioosiowa, tynkowana, zwieńczona profilowanym gzymsem. W jej części środkowej pozorny ryzalit z drzwiami na osi oraz ozdobnym zwornikiem ponad nimi. Wg. tradycji ryzalit dawniej posiadał zwieńczenie w formie attyki. Elewacja tylna pierwotnie zapewne trójosiowa. Obecnie zachowane okno po stronie wsch. oraz fragment profilowanego gzymsu wieńczącego. Elewacje boczne. tynkowane, zwieńczone profilowanym gzymsem. Więźba dachowa konstrukcji krokwiowopłatwiowa. Płatwie (murłaty) spoczywają na ścianach. Obecnie dach czterospadowy pokryty blachą. Okna typu polskiego, z ozdobnymi narożnikami oraz okuciami kowalskimi, umieszczone w prostokątnych, lekko rozglifionych otworach okiennych. Drzwi dwuskrzydłowe, płycinowe na zawiasach kowalskich. Komin murowany z cegły, tynkowany, nogawicowy z arkadowym przejściem w sieni. Klasztor i kolegium Księży Komunistów, ul. Kościelna 2 w Węgrowie 63

64 Zdjęcie nr 18. Kkolegium Księży Komunistów, ul. Kościelna 2 w Węgrowie Datowanie: lata Budynek dawnego kolegium - szkoły średniej prowadzonej przez księży bartolomitów (inne nazwy: komuniści, bartoszkowie) jest położony przy rynku głównym na ul. Kościelnej, w bezpośrednim sąsiedztwie kościoła farnego. Bartolomici zostali sprowadzeni do Węgrowa około 1708 r. przez Jana Dobrogosta Krasińskiego. Osiedlili się prawdopodobnie w starym budynku plebanii. Dopiero po kilku latach, księża komuniści wybudowali własne założenie klasztorne. Budynki zostały zaprojektowane w taki sposób, aby jak najlepiej służyły funkcji kształcenia i kierowania młodzieży na drogę duchowną. Zabudowania klasztorne miały kształt czworoboku. Na każdym rogu była usytuowana wieżyczka zwieńczona blaszanym hełmem i iglicą. Wśród różnych pomieszczeń, takich jak: sale biblioteczne, wykładowe, gospodarcze, było 35 pokoi dla seminarzystów. Za udział księży bartolomitów w powstaniu listopadowym, władze carskie w 1833 r. zamknęły collegium i usunęły księży z Węgrowa. Opuszczone budynki klasztorne w krótkim czasie uległy poważnym zniszczeniom. Były one częściowo remontowane w 2 poł. XIX w. oraz w znacznej partii przebudowane po II wojnie światowej na potrzeby urzędów i instytucji miejskich. Bardzo dużej przebudowie uległo skrzydło płn., w którym zmieniono kształt okien i nadbudowano jedną kondygnację. Oryginalną sylwetkę zachowała do dnia dzisiejszego jedna z narożnych wież o zróżnicowanej artykulacji ścian i ciekawie opracowanym hełmie. Budynek mieścił niegdyś seminarium i szkołę średnią. Po wojnie znajdowały się tutaj więzienie i katownia Urzędu Bezpieczeństwa. Do czasów obecnych z zabudowań kolegium przetrwała tylko jedna wieża. Obecnie budynek kolegium oo. Bartolomitów, ponownie jest własnością kościoła. Mieści się w nim dzisiaj między innymi Caritas działający przy parafii WNMP. 64